Inne czasy, epoki w historii Polski

Epoki historyczne PREHISTORIA (lub inaczej prahistoria, ok. 2 mln lat temu ok. 3500 p.n.e.) od powiedzmy pojawienia się człowieka do wynalezienia pisma. Dzieli się na kilka podepok : paleolit, neolit, epoka miedzi, epoka brązu, epoka żelaza STAROŻYTNOŚĆ (epoka starożytna, ok. 3500 p.n.e. do 476 r.) od wynalezienia pisma do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego) ŚREDNIOWIECZE (476 r. do 1492 r.) od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Podaje się też jako datę końcową ok. 1450 wynalazek druku, 1453 upadek Konstantynopola. NOWOŻYTNOŚĆ (od 1492 r. do 1914 lub 1918 r.) WSPÓŁCZESNOŚĆ (inaczej czasy współczesne, najnowsze, 1914 lub 1918 nadal trwa) Epoki w sztuce i literaturze SZTUKA STAROŻYTNA (ANTYK) SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA (ROMAŃSKA, GOTYCKA) RENESANS wiek XV i XVI BAROK od końca XVI wieku do początków XVIII wieku OŚWIECENIE XVIII wiek ROMANTYZM pierwsza połowa XIX wieku POZYTYWIZM -druga połowa XIX wieku Dynastie panujące w Polsce Piastowie (960 1370) rodzima dynastia Przemyślidzi (1291 1306) dynastia pochodząca z Czech Andegawenowie (1370 1386) dynastia pochodząca z Węgier Jagiellonowie (1386 1572) dynastia pochodząca z Litwy Wazowie (1587 1668) dynastia pochodząca ze Szwecji Sasi (Wettynowie, czasy saskie 1697-1764) dynastia pochodząca z Saksonii Inne czasy, epoki w historii Polski czasy zygmuntowskie (1506-1572) panowanie Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta złoty wiek (1506-1586) panowanie Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Stefana Batorego. srebrny wiek (1587-1696) panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego. czasy saskie (1697-1764) panowanie Augusta II Mocnego i Augusta III czasy stanisławowskie (1764 1795) panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego Bliski Wschód

3500 p.n.e. Sumerowie wynaleźli pismo klinowe, pierwsze na świecie pismo obrazkowe 1200 p.n.e. Fenicjanie stworzyli pierwsze na świecie pismo alfabetyczne Grecja 776 p.n.e. pierwsze igrzyska w Olimpii (pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie 1896 r. Ateny) 490 p.n.e. Bitwa pod Maratonem (Grecja zaatakowana przez Persów, słynny bieg maratoński) 480 p.n.e. bitwa pod Termopilami (grecko-perska w wąwozie termopilskim, słynnych 300 Spartan króla Leonidasa) 429 p.n.e. śmierć Peryklesa (był filarem ateńskiej demokracji) 431 p.n.e. 404 p.n.e. Wojna Peloponeska między Spartą a Atenami (pisał o niej wspaniały historyk grecki Tukidydes) 333 p.n.e. początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego przeciwko Persom Rzym 753 p.n.e. założenie miasta Rzym 264-241 p.n.e. I Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina) 218-201 p.n.e. II Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina, Hannibal przekroczył Alpy, 216 p.n.e. bitwa pod Kannami, 202 p.n.e. bitwa pod Zamą) 149-146 p.n.e. III Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina) 73-71 p.n.e. powstanie Spartakusa 49 p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon i wkroczył z wojskami do Italii rozpoczynając wojnę domową 44 p.n.e. Juliusz Cezar został zamordowany (słynne słowa I ty Brutusie przeciwko mnie? ) 31 p.n.e. - bitwa morska pod Akcjum (flota Kleopatry i Marka Antoniusza pokonana przez flotę Oktawiana Augusta) 313 r. edykt mediolański (tolerancja dla chrześcijaństwa w imperium rzymskim) 380 r. chrześcijaństwo religią państwową w imperium rzymskim (wyznawanie innych staje się nielegalne) 395 r. podział w imperium rzymskiego na dwie części: cesarstwo zachodniorzymskie (stolica Rzym) i cesarstwo wschodniorzymskie (zwane bizantyjskim lub bizantyńskim stolica Konstantynopol, inaczej Bizancjum, dziś Istambuł) 476 r. upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, koniec starożytności Europa i świat 529 r. św. Benedykt zakłada na Monte Cassino (Italia, Włochy) pierwszy klasztor benedyktynów 622 r. hidżra (ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny). Początek nowej ery muzułmańskiej 732 r. Karol Młot pokonał Arabów pod Poitiers 800 r. Karol Wielki, król Franków koronowany na cesarza (używa tytułu cesarza rzymskiego) 843 r. traktat w Verdun podział państwa Franków (Karola Wielkiego) na trzy części. Dały początek Niemcom, Francji i Włochom. 962 r. koronacja Ottona I na cesarza odnowionego cesarstwa rzymskiego (tak naprawdę niemieckiego)

1054 r. wielka schizma wschodnia (podział chrześcijaństwa na katolicyzm i prawosławie) 1095 r. synod w Clermont, wezwanie do wyprawy krzyżowej czyli krucjaty 1096-1099 r. pierwsza krucjata (zdobycie Jerozolimy, powstanie w ziemi świętej państewek chrześcijańskich, m.in. Królestwo Jerozolimskie) 1122 r. ugoda cesarstwa z papiestwem w Wormacji 1204 r. złupienie Konstantynopola przez krzyżowców IV krucjaty 1291 r. upadek Akki (koniec wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej) 1450 r. wynalazek druku: Jan Gutenberg 1453 r. upadek Konstantynopola, stolicy cesarstwa bizantyjskiego. Zdobyte przez Turków staje się ich stolicą (zmieniają nazwę Konstantynopola na Stambuł/Istambuł). 1492 r. Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (koniec średniowiecza) 1497 r. Vasco da Gama opłynął Afrykę i dotarł do właściwych Indii 1517 r. wystąpienie Marcina Lutra początek reformacji (powstanie wyznań protestanckich: Luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, itd.) 1519-1522 Ferdynand Magellan opłynął ziemię dookoła 1545-1563 trwa sobór trydencki 1588 Anglia Elżbiety I pokonuje hiszpańską Niezwyciężoną Armadę (flotę) 1598 edykt nantejski 1640 1660 rewolucja angielska (Oliver Cromwell) 1688 1689 chwalebna (inaczej sławetna) rewolucja 1775 1783 wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych (Jerzy Waszyngton) 1776, 4 lipca Deklaracja Niepodległości (USA) 4 lipca to ich największe święto, jak u nas 11 listopada 1787 konstytucja stanów Zjednoczonych (pierwsza na świecie), (druga na świecie a pierwsza w Europie będzie polska z 3 maja 1791) 1789 1799 rewolucja francuska (lub do 1794) 1789, 14 lipca zdobycie Bastylii (14 lipca to ich największe święto, jak u nas 11 listopada), początek rewolucji francuskiej 1789 Deklaracja praw człowieka i obywatela (rewolucyjna Francja) 1792 Ludwik XVI ścięty na gilotynie, Francja republiką 1793 1794 terror jakobinów Maksymiliana Robespierre a ( rewolucja zaczęła zjadać własne dzieci ) 1799 1815 rządy Napoleona Bonaparte we Francji (1799-1804 jako konsul, 1804-1815 jako cesarz Francuzów), liczne wojny. 1807 utworzenie Księstwa Warszawskiego 1812 wyprawa Napoleona na Moskwę 1813 bitwa narodów pod Lipskiem 1815 100 dni Napoleona i bitwa pod Waterloo 1814-1815 KONGRES WIEDEŃSKI 1782 maszyna parowa James a Watt a 1825 lokomotywa Stephensona 1848 wiosna ludów 1861-1865 wojna secesyjna (w Stanach Zjednoczonych, Abraham Lincoln) 1859-1870 zjednoczenie Włoch (Camillo Cavour) 1871 zjednoczenie Niemiec (Otto von Bismarck) 1896 r. pierwsze igrzyska nowożytne w Atenach 1905-1907 rewolucja w Rosji i Kongresówce 1914 zamach w Sarajewie, zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony (był następcą na tron austro-węgierski, z dynastii Habsburgów). Bezpośrednia przyczyna wybuchu I

wojny światowej. 1914 1918 I wojna światowa. 1917 rewolucja bolszewicka w Rosji (obalenie caratu, Włodzimierz Lenin, komuniści bolszewicy) 1917 USA przystąpiły do wojny po stronie Ententy a przeciwko państwom centralnym 1918, 11 listopada Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę. 1919 traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej. Polska Państwo pierwszych Piastów. Wieki X-XII do 1138 roku ok. 960-992 panowanie Mieszka I. 966 chrzest Polski. Ślub Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy. 972 bitwa pod Cedynią 992-1025 panowanie Bolesława Chrobrego. 997 Misja do pogańskich Prusów i męczeńska śmierć św. Wojciecha. 999 papież kanonizował (ogłosił świętym) Wojciecha. 1000 zjazd gnieźnieński (czyli zjazd w Gnieźnie). Cesarz niemiecki Otton III przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie i został wspaniale ugoszczony przez Bolesława Chrobrego. Wymieniono dary m.in. Bolesław otrzymał kopię włóczni św. Maurycego co symbolizowało zgodę cesarza na koronację królewską dla Bolesława. Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz trzech biskupstw (Kraków, Wrocław, Kołobrzeg). 1025 koronacja Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski. 1025 śmierć Bolesława Chrobrego. 1025-1034 panowanie Mieszka II Lamberta. 1025 koronacja królewska Mieszka II. 1039 najazd księcia czeskiego Brzetysława I (zniszczone i splądrowane grody Gniezno i Poznań). 1039-1058 panowanie Kazimierza I Odnowiciela. 1040 Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę Polski z Gniezna do Krakowa (Gniezno i Poznań zniszczone przez Brzetysława). 1058-1079 panowanie Bolesława II Szczodrego (Śmiałego). 1079 zamordowanie biskupa Stanisława, bunt przeciwko Bolesławowi Śmiałemu, wygnanie króla na Węgry. 1079-1102 panowanie Władysława I Hermana. 1102-1138 panowanie Bolesława III Krzywoustego (od 1106 nad całym krajem po pozbyciu się brata Zbigniewa). 1113-1116 powstanie kroniki Galla Anonima na dworze księcia Bolesława Krzywoustego. 1138 śmierć Bolesława Krzywoustego. Początek dwuwiekowego rozbicia dzielnicowego Polski w wyniku postanowień testamentu (statutu) Krzywoustego. Rozbicie dzielnicowe. Wieki XII-XIV

od 1138 rządzą synowie Bolesława Krzywoustego a następnie ich synowie, itd. następuje rozdrobnienie dzielnicowe 1211 książę Henryk Brodaty dokonał lokacji na prawie magdeburskim Złotoryi. Była to pierwsza na ziemiach polskich lokacja na prawie niemieckim. ok. 1220 powstała kronika Wincentego Kadłubka. 1226 początek rokowań Konrada Mazowieckiego z Krzyżakami w sprawie ich osiedlenia na pograniczu mazowiecko-pruskim. 1228 Konrad mazowiecki nadał Krzyżakom ziemię chełmińską. 1230 bulla papieża potwierdzająca nadania i przywileje dla Krzyżaków, którzy osiedlają się nad Wisłą. 1241 najazd Mongołów na Małopolskę i Śląsk, bitwa pod Legnicą. W bitwie zginął Henryk Pobożny. 1253 papież kanonizował biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa, zamordowanego w 1079 roku na rozkaz króla Bolesława Szczodrego (Śmiałego). 1291 król Czech Wacław II zajął Małopolskę z Krakowem i ziemię sandomierską. Wacław II wprowadził na zajętych ziemiach urząd starosty. 1295 koronacja królewska Przemysła II. 1300 koronacja, w Gnieźnie, króla czeskiego Wacława II na króla Polski. 1305 śmierć Wacława II i koronacja jego syna Wacława III. Wybuch powstania przeciwko niemu. 1306 Zabójstwo Wacława III w Ołomuńcu. Zakończyło się chwilowe panowanie dynastii Przemyślidów w Polsce (Wacława II i Wacława III). 1306 1333 panowanie Władysława Łokietka 1308-1309 Zajęcie przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego. 1320 koronacja Władysława Łokietka po raz pierwszy w Krakowie (i odtąd zawsze tutaj oprócz koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego jego odbyła się w Warszawie). Ponowne zjednoczenie Polski i koniec rozbicia dzielnicowego. 1331 Bitwa pod Płowcami. 1333 Śmierć Władysława Łokietka. Wieki XIV-XVI do roku 1572 (koniec rządów Piastów oraz czasy Andegawenów i Jagiellonów) 1333-1370 Panowanie Kazimierza Wielkiego (Podbój Rusi Halickiej, statuty Kazimierza Wielkiego dla Wielkopolski i Małopolski, zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną ) 1343 Pokój kaliski z Krzyżakami. 1364 Założenie Akademii Krakowskiej (Uniwersytet Jagielloński). 1364 Uczta u Wierzynka. Zjazd monarchów w Krakowie z udziałem cesarza i króla Czech, króla Polski, króla Węgier, króla Cypru, króla Danii, księcia mazowieckiego, książąt śląskich i margrabiego brandenburskiego. 1370 Śmierć Kazimierza Wielkiego (ostatniego z Piastów na polskim tronie). 1370-1382 Panowanie Ludwika Węgierskiego (dynastia Andegawenów). 1374 Przywilej w Koszycach. 1384-1386 Jadwiga Andegaweńska na tronie polskim. 1385 Unia polsko-litewska w Krewie.

1386-1434 Panowanie Władysława Jagiełły. 1386 Chrzest, koronacja, ślub Władysława Jagiełły z Jadwigą. 1409-1411 Wielka wojna z Zakonem krzyżackim. 1410, 15 lipca Bitwa pod Grunwaldem. 1410 Bezskuteczne oblężenie Malborka przez wojska Władysława Jagiełły. 1411 I pokój toruński. 1414 sobór w Konstancji, wystąpienie Pawła Włodkowica. 1434-1444 Panowanie Władysława III Jagiellończyka (inaczej Władysława Warneńczyka). 1440-1444 Władysław III (Jagiellończyk lub Warneńczyk) królem Węgier (unia personalna Polski i Węgier). 1444 W bitwie pod Warną z Turkami zginął król Władysław III Warneńczyk. 1444-1447 Bezkrólewie 1447-1492 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka. XV w. Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego oraz inne dzieła tworzy Jan Długosz. 1454-1466 Wojna trzynastoletnia (zapoczątkowana inkorporacją, czyli włączeniem Prus do Korony, czyli Polski) 1454 Przywilej cerekwicko-nieszawski. 1466 II pokój toruński (koniec wojny trzynastoletniej). Prusy Królewskie włączone do Polski 1492-1501 Panowanie Jana Olbrachta. 1493 pierwszy sejm walny (odbył się w Piotrkowie) 1501-1506 Panowanie Aleksandra Jagiellończyka. 1505 Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi (nic nowego w domyśle bez zgody szlachty). 1506-1548 Panowanie Zygmunta Starego. 1517 Wystąpienie Marcina Lutra w Niemczech. 1525 Hołd pruski, traktat krakowski. Albrecht Hohenzollern na rynku krakowskim złożył hołd Zygmuntowi Staremu. 1548-1572 Panowanie Zygmunta II Augusta. 1569 Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą. Unia lubelska jest unią realną powstaje wspólne państwo, które nazywamy: Rzeczpospolita Obojga Narodów (I Rzeczpospolita 1569 1795, II Rzeczpospolita 1918 1939, III Rzeczpospolita 1989 trwa) 1572 Śmierć Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie Polski. 1572, 23/24 sierpnia noc św. Bartłomieja we Francji. Królowie elekcyjni. XVI-XIX w. 1573 uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 1573 pierwsza wolna elekcja w Polsce (pacta conventa, artykuły henrykowskie). 1573 1574 Panowanie Henryka Walezego 1575 1586 Panowanie Anny Jagiellonki 1576 1586 Panowanie Stefana Batorego

1573 królem Polski wybrany został Henryk Walezy. 1574 ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji. Zostaje zdetronizowany 1575 królową wybrana została Anna Jagiellonka. 1576 ożenek i koronacja księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. 1586 śmierć króla Stefana Batorego (Anna Jagiellonka abdykuje). 1587 1632 Panowanie Zygmunta III Wazy 1595 założenie Akademii Zamojskiej. 1596 przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy. 1596 unia brzeska (część prawosławnych uznała zwierzchność papieża powstał tzw. kościół grekokatolicki [inaczej unicki - wyznawcy to unici lub grekokatolicy]). 1605 bitwa pod Kircholmem (Polacy vs Szwedzi) polska husaria Jana Karola Chodkiewicza zmiotła kilka razy liczniejsza armię szwedzką. 1606 rokosz Zebrzydowskiego 1610 bitwa pod Kłuszynem (Polacy vs Moskale czyli Rosjanie) polska husaria Stanisława Żółkiewskiego odniosła świetne zwycięstwo, co pozwoliło niebawem zająć Moskwę. 1620 bitwa pod Cecorą (Polacy vs Turcy) przegrana dla Polski, zginął hetman Stanisław Żółkiewski. 1632 1648 Panowanie Władysława IV Wazy 1648 1668 Panowanie Jana Kazimierza Wazy 1648 1654 powstanie Chmielnickiego (Bohdana) na Ukrainie. 1654 ugoda w Perejasławiu 1652 pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto przez posła z Upity Władysława Sicińskiego. Początki rządów oligarchii magnackiej w Polsce. 1657 traktaty welawsko-bydgoskie Jan Kazimierz przyznaje całkowitą niezależność Prusom Książęcym. 1658 ugoda (unia) hadziacka 1655-1660 II wojna północna, czyli tzw. Potop szwedzki. Obrona Jasnej Góry (Częstochowy), pokój zawarto w Oliwie 1668 Jan Kazimierz abdykował 1669 1673 Michał Korybut Wiśniowiecki 1672 pokój w Buczaczu (Polska traci na rzecz Turcji część Ukrainy i Podole) 1674 1696 Panowanie Jana III Sobieskiego 1673 bitwa pod Chocimiem (Turków pokonuje Jan Sobieski) 1683 bitwa z Turkami pod Wiedniem. Osiecz wiedeńska wspaniałe zwycięstwo Jana III Sobieskiego i jego husarii nad armią turecką 1697 1733 Panowanie Augusta II Sasa (Wettyna) zwanego Mocnym. Polska w unii personalnej z Saksonią. 1699 pokój w Karłowicach (Polska odzyskuje od Turcji część Ukrainy i Podole zabrane pokojem z Buczacza) 1734 1764 Panowanie Augusta III Sasa (Wettyna).

1764 1795 Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego. 1768 1772 konfederacja barska. 1772 I rozbiór Polski. 1773 powstaje Komisja Edukacji Narodowej (KEN) pierwsze na świecie ministerstwo edukacji. 1788-1792 Sejm Czteroletni (Wielki). 1791, 3 maja uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja). 1792 wojna z Rosją w obronie konstytucji. Ustanowiono Order Virtuti Militari (łac. męstwu wojennemu). 1792 zawiązanie konfederacji targowickiej. 1793 II rozbiór Polski. 1794 insurekcja (czyli inaczej powstanie) kościuszkowska. 1795 III rozbiór Polski. Polska pod zaborami 1797 utworzenie Legionów Polskich we Włoszech. 1807 powstanie Księstwa Warszawskiego. 1815 kongres wiedeński (w sprawie polski postanowiono: powstaje Królestwo Polskie (zwane Kongresowym) w związku z Rosją, Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolita Krakowska) 1830, 29 listopada na 30 listopada Noc Listopadowa, początek powstania listopadowego (trwa w l. 1830-1831). 1846 początek rzezi galicyjskiej (rabacja galicyjska). 1846, 21 lutego początek powstania krakowskiego. 1863, 22 stycznia początek powstania styczniowego (trwa w l. 1863-1864). 1905-1907 rewolucja w Rosji i Kongresówce 1914 1918 I wojna światowa. 1918, 11 listopada Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę. 1919 traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej. Lata 1919-1939 (II Rzeczpospolita, XX-lecie międzywojenne) 1918 Powstanie wielkopolskie przyłączenie Wielkopolski do Polski 1919,1920,1921 I, II i III powstanie śląskie 1920 Gdańsk stał się Wolnym Miastem według postanowień traktatu wersalskiego. 1920 gen. Józef Haller w Pucku dokonał zaślubin Polski z morzem. 1919 1921 Wojna polsko-bolszewicka. 1920, 15 sierpnia Bitwa warszawska, zwana cudem nad Wisłą. 1921, 17 marca Sejm ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową. 1921 Traktat ryski. Podpisany w Rydze traktat pokojowy kończył wojnę polsko-bolszewicką, ustalił przebieg wschodniej granicy Polski.