Od autorów... 10 Wprowadzenie... 11 1. Âwiat nowoczesny modernizacja... 11 2. èród a... 12 3. Europa, Rosja i Stany Zjednoczone 1815 1914... 16 Europa Âwi tego Przymierza narodziny nowego porzàdku... 17 Czynniki destabilizujàce ad Âwi tego Przymierza i pierwsze próby jego obalenia... 21 Sprawa polska po kongresie wiedeƒskim... 22 Wiosna Ludów i jej konsekwencje... 24 Polacy w okresie Wiosny Ludów... 26 Okres zmian (1859 1871) Napoleon III i Bismarck... 27 Stabilizacja i narastanie sprzecznoêci... 29 Powstanie styczniowe. Ziemie polskie w drugiej po owie XIX i poczàtkach XX w.... 33 Rosja w XIX i poczàtkach XX w.... 35 Stany Zjednoczone Ameryki kraj przysz oêci... 37 4. Europa, Rosja i Stany Zjednoczone w XX w.... 39 Wielka Wojna (1914 1918)... 39 Sprawa polska w czasie I wojny Êwiatowej... 39 Porzàdek wersalski czynniki destabilizacji... 40 Rewolucja w Rosji. Zwiàzek Radziecki... 43 Faszyzm i inne formy rzàdów dyktatorskich... 44 Nazizm koniec adu wersalskiego... 45 II Rzeczpospolita... 47 II wojna Êwiatowa Europa Hitlera... 49 Sprawa polska w okresie II wojny Êwiatowej... 51 System ja taƒski podzia Europy... 53 Europa Zachodnia: droga do Unii Europejskiej... 53 Blok wschodni... 56 Polska ludowa... 58 Upadek komunizmu w Europie i w Polsce... 59 Nowa Europa i III Rzeczpospolita... 62 I. Kr gi cywilizacyjne... 64 1. Europa jako odr bny kràg cywilizacyjny... 64 Czynniki przewagi europejskiej w XIX w.... 64 Ekspansja europejska w XIX w. strefa podboju i strefa uzale nienia... 67 Europa i Êwiat w XX w.... 68 3
2. Ameryka aciƒska... 71 Latynoamerykaƒska specyfika... 72 Iberyjski kolonializm i walka o niepodleg oêç... 73 Gospodarka, spo eczeƒstwo, paƒstwo... 75 Przewaga Stanów Zjednoczonych... 76 Ró ne drogi modernizacji... 77 3. Azja Japonia, Chiny, Indie... 80 Japonia tradycja i kapitalizm... 81 Chiny izolacja i komunizm... 84 Indie... 87 4. Âwiat islamu i problemy Bliskiego Wschodu... 90 Turcja... 90 Arabowie... 92 Izrael i problem palestyƒski... 95 Fundamentalizm islamski... 97 5. Czarna Afryka... 99 Nieznany kontynent i europejska ekspansja... 99 System kolonialny w Afryce... 100 Dekolonizacja Czarnej Afryki... 101 RPA i apartheid... 101 Afrykaƒska niepodleg oêç... 103 6. Globalizacja... 106 II. Cz owiek i gospodarka... 110 1. Demografia... 110 Czynniki wzrostu i strat... 111 Dysproporcje... 112 Migracje ekonomiczne... 114 Wiek XX stulecie wychodêców... 115 2. WieÊ i gospodarka wiejska... 117 W asnoêç ziemi... 117 Nowe techniki uprawy... 120 Przeludnienie agrarne. Przemiany w rolnictwie krajów wysoko rozwini tych 122 Reformy rolne w okresie dwudziestolecia mi dzywojennego... 123 Przemiany w rolnictwie ZSRR i krajów bloku wschodniego... 124 3. Miasto i przemys... 126 Miasto... 126 Zmiany w systemie produkcji... 128 Gie dy, monopole, kartele, trusty... 132 Nowe êród a energii... 133 4. Przep yw informacji, komunikacja, handel... 136 Komunikacja i transport... 136 àcznoêç i telekomunikacja... 141 4
Bank i pieniàdz... 143 Handel... 146 5. Czynniki rozwoju i zacofania. Kryzysy... 148 Przewaga Wielkiej Brytanii... 148 Nowa si a Niemcy po 1871 r.... 149 Zale noêci gospodarcze w Europie XIX i pierwszej po owy XX w.... 151 Stany Zjednoczone... 153 Japonia i dalekowschodnie tygrysy... 155 Odbudowa Europy po II wojnie Êwiatowej... 157 Droga do wspólnego rynku europejskiego... 159 Wspólny rynek paƒstw socjalistycznych... 160 Kryzysy... 161 6. Poglàdy na gospodark. Paƒstwo i gospodarka... 162 Protekcjonizm kontra liberalizm... 162 Od interwencjonizmu paƒstwowego do monetaryzmu... 164 Gospodarka a paƒstwo totalitarne i autorytarne. Etatyzm... 165 Polityka gospodarcza ZSRR... 167 Polityka gospodarcza paƒstw bloku wschodniego... 169 7. Polska w gospodarce Europy i Êwiata... 170 Zaludnienie ziem polskich... 170 Polska wieê w XIX w.... 172 Miasta i przemys ziem polskich w XIX w.... 174 Gospodarka II Rzeczypospolitej... 178 Gospodarka ziem polskich w latach II wojny Êwiatowej... 182 Gospodarka polska 1945 1989... 183 Transformacja gospodarcza po 1989 r.... 189 III. Cz owiek i spo eczeƒstwo... 192 1. Struktury spo eczne... 192 Robotnicy... 192 Elity spo eczne i klasa Êrednia... 197 Ludzie zb dni... 199 Radziecka rewolucja spo eczna... 200 Przemiany spo eczne w krajach demokracji ludowej... 203 Spo eczeƒstwo postindustrialne... 204 2. Jednostka w rodzinie... 206 Dom i praca narodziny dwóch Êwiatów... 206 Emancypacja kobiet i jej wp yw na zmian modelu rodziny... 208 3. Narody... 214 Poj cie narodu... 214 Kszta towanie si narodów nowoczesnych... 216 Naród jako byt polityczny... 219 Nacjonalizm... 221 Faszyzm i nazizm... 222 Konflikty narodowoêciowe... 224 5
Paƒstwo narodowe problem granic i homogenizacja... 226 Wysiedlenia, wyp dzenia i zbrodnie ludobójstwa... 228 Pokojowa koegzystencja... 229 4. Ideologie spo eczne... 230 Filozofia spo eczna liberalizmu... 231 Konserwatywna wizja spo eczeƒstwa... 232 Idea spo eczny wczesnego socjalizmu... 234 Komunistyczna wizja spo eczeƒstwa marksizm... 236 Socjaldemokracja reforma zamiast rewolucji... 239 ChrzeÊcijaƒska myêl spo eczna... 240 5. Indywidualizm i kolektywizm... 242 6. Przemiany spo eczeƒstwa i narodu polskiego... 245 Powstanie spo eczeƒstwa przemys owego na ziemiach polskich... 245 Spo eczeƒstwo polskie 1914 1939... 248 Spo eczeƒstwo polskie 1939 1989... 249 Poczàtki spo eczeƒstwa postindustrialnego... 250 Problemy narodowoêciowe... 252 IV. Cz owiek i w adza... 263 1. Jednostka zbiorowoêç paƒstwo... 263 Cz owiek a paƒstwo... 263 Samorzàdy... 265 Federalizm a unitaryzm... 266 2. Poglàdy na w adz i paƒstwo... 268 Konserwatyzm: silna w adza i obrona spo ecznego adu... 268 Liberalna koncepcja paƒstwa... 270 Ku paƒstwu opiekuƒczemu... 272 Po II wojnie Êwiatowej od paƒstwa dobrobytu do neoliberalizmu... 274 W adza bez wolnoêci komunizm... 276 W adza bez wolnoêci faszyzm i nazizm... 277 WolnoÊç bez w adzy anarchizm i syndykalizm... 278 3. Partie polityczne i systemy wyborcze... 280 Lewica centrum prawica... 282 Wybory parlamentarne... 284 4. Walka o konstytucje i krzepni cie parlamentaryzmu (XIX poczàtek XX w.)... 287 Wiek monarchii wiek republik... 287 Monarchia absolutna w Rosji... 288 Francja od Karty konstytucyjnej do III Republiki... 290 Od Zwiàzku Niemieckiego do Cesarstwa Niemieckiego... 296 Od Cesarstwa Austriackiego do Austro-W gier... 299 Monarchia parlamentarna w Wielkiej Brytanii... 301 6
5. Okres mi dzywojenny kryzys parlamentaryzmu... 303 Rewolucja rosyjska powstanie paƒstwa komunistycznego... 303 Radykalizacja Europy odchodzenie od demokracji... 307 Faszystowskie W ochy... 310 Nazistowskie Niemcy... 311 Autorytaryzm... 314 6. Demokracja i komunizm po 1945 r.... 318 Ugruntowanie si demokracji na Zachodzie... 318 Systemy komunistyczne... 321 7. Polacy a w adza w okresie zaborów... 325 Ustrój polityczny ziem polskich po kongresie wiedeƒskim... 326 Królestwo Polskie w okresie konstytucyjnym. Powstanie listopadowe. Wielka Emigracja... 328 Zabór pruski 1831 1914... 330 Rzeczpospolita Krakowska i zabór austriacki 1831 1914... 333 Zabór rosyjski 1831 1914... 336 Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich prze om XIX i XX w.... 339 8. II Rzeczpospolita... 342 Poczàtek II Rzeczypospolitej wielkie nadzieje... 343 Rzàdy sanacji polska odmiana systemu autorytarnego... 346 Ugrupowania polityczne II Rzeczypospolitej... 350 9. PaƒstwowoÊç polska w okresie II wojny Êwiatowej... 353 10. Paƒstwo polskie po II wojnie Êwiatowej... 355 Przej cie w adzy przez komunistów... 355 Polska specyfika mi dzy totalitaryzmem i autorytaryzmem... 358 Lata 1980 1981 czas SolidarnoÊci... 363 Droga do okràg ego sto u... 365 Powrót demokracji... 366 V. Cz owiek i wojna... 369 1. Wojna jako zjawisko historyczne... 369 Armia i spo eczeƒstwo... 369 Wiek XIX wojny o zjednoczenie, hegemoni, kolonie... 371 Prawo wojenne konwencje haskie i genewskie... 374 Wiek XX wojny narodów... 375 Okupacje i ruch oporu w okresie II wojny Êwiatowej... 278 Wojny domowe drugiej po owy XIX i pierwszej po owy XX w.... 380 Konflikty zbrojne po 1945 r.... 383 2. Sztuka wojenna... 386 Pobór powszechny... 386 Rewolucja przemys owa i technika wojenna. Przemiany w okresie I wojny Êwiatowej... 388 7
Technika i sztuka wojenna w latach 1918 1939... 393 II wojna Êwiatowa epoka wojny b yskawicznej... 394 Broƒ atomowa... 396 Sztuka wojenna w drugiej po owie XX w.... 396 3. Jednostki i paƒstwa wobec wojny i pokoju... 400 Âwi te Przymierze... 400 Wojna krymska i przemiany w drugiej po owie XIX w.... 400 Koniec brytyjskiego splendid isolation... 403 Ku I wojnie Êwiatowej... 403 I wojna Êwiatowa Stany Zjednoczone wkraczajà do Europy... 404 ad wersalski... 407 P kni cia adu wersalskiego uk ady i sojusze... 409 OÊ Berlin Rzym Tokio... 410 Przed i po Monachium... 411 Dalekowschodnie t o europejskiego konfliktu... 413 Od wojny polskiej do Wielkiej Koalicji... 414 Konferencje Wielkiej Trójki... 418 Koniec Wielkiej Koalicji i poczàtek zimnej wojny... 420 ONZ i wojna koreaƒska... 422 NATO i Uk ad Warszawski... 423 Droga do odpr enia... 425 Epoka wojen gwiezdnych i kszta towanie si Êwiata jednobiegunowego... 427 4. Polska w polityce mi dzynarodowej i konfliktach zbrojnych... 429 Sprawa polska w latach 1815 1914... 429 Sprawa polska w latach 1914 1918... 432 Walka o granice w latach 1918 1922... 436 Mi dzy Niemcami a ZSRR polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej... 440 Sprawa polska w latach 1939 1945... 442 W obozie krajów socjalistycznych struktury podleg oêci... 448 Emancypacja Polski po 1989 r.... 450 VI. Cz owiek i Bóg... 453 1. Wielkie systemy religijne i wyznania oraz stosunki mi dzy nimi... 453 Religijne polemiki w Europie XIX w.... 453 Ekumenizm... 454 Od antysemityzmu do dialogu chrzeêcijaƒsko- ydowskiego... 455 Âwiat pozaeuropejski a Europa religijny wymiar wzajemnego oddzia ywania... 456 Konflikty religijne... 459 2. KoÊció katolicki przemiany ideowe i organizacyjne... 460 Kryzys poczàtku XIX w.... 460 Papiestwo i ultramontanizm... 461 8
Papiestwo a zjednoczenie W och... 462 KoÊció wobec wyzwaƒ XIX stulecia... 463 KoÊció wobec totalitaryzmów... 464 KoÊció po 1945 r. aggiornamento... 466 3. Cz owiek i jego wiara... 468 ReligijnoÊç elit i mas w XIX i pierwszej po owie XX w.... 468 Laicyzacja i dechrystianizacja... 470 4. ChrzeÊcijaƒstwo i inne religie na ziemiach polskich... 472 Stosunki wyznaniowe na ziemiach polskich w XIX w.... 472 Polityka zaborców wobec KoÊcio a katolickiego... 473 Stosunki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej... 475 II wojna Êwiatowa konsekwencje dla sytuacji wyznaniowej ziem polskich... 477 Sytuacja wyznaniowa w Polsce ludowej... 478 Katolicyzm w PRL strategie przetrwania i KoÊció papieski... 479 VII. Cz owiek i kultura... 482 1. Formy twórczoêci i przekazu... 482 2. Nauka i nauczanie... 487 Rewolucja oêwiatowa XIX w.... 487 Szkolnictwo Êrednie i wy sze... 488 Instytucjonalizacja rozwoju nauki i kultury... 490 Rozwój nauki w XIX i XX w.... 490 3. Sztuka XIX i XX w. zjawiska, style, idee... 493 Architektura i sztuka u ytkowa XIX i XX w.... 496 Malarstwo XIX i XX w.... 499 4. JednoÊç i ró norodnoêç kultury Europy... 501 Kultury narodowe w Europie... 502 Czynniki uniwersalne kultury europejskiej. Centrum i peryferie... 504 5. Kultura ró nych grup spo ecznych... 506 Kultura masowa... 511 6. Kultura polska... 514 Kultura polska w okresie zaborów... 514 Kultura II Rzeczypospolitej... 518 Kultura po 1945 r. w kraju i na emigracji... 520 Indeks... 524 Spis cytowanych êróde... 528 9