OPINIA KONFEDERACJI PRACODAWCÓW POLSKICH DO PROJEKTU USTAWY O ZMIANIE USTAWY O PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH (DRUK SENACKI 610A) Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (druk senacki 610A) w brzmieniu przyjętym przez senacką Komisję Rodziny i Polityki Społecznej w dniu 9 lipca 2009r. zwalnia z podatku dochodowego od osób fizycznych wartość otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej, o której mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, rzeczowych świadczeń oraz otrzymanych przez niego w tym zakresie świadczeń pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych, łącznie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł; rzeczowymi świadczeniami nie są bony, talony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi. Należy zaznaczyć, że przyjęta poprawka do nowelizacji art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (druk nr 610 A) usuwa rażące wady legislacyjne treści tego przepisu w wersji przyjętej przez Sejm RP (druk sejmowy 2045), natomiast nie wprowadza żadnych zmian merytorycznych, a co istotne, w żaden sposób nie usuwa, sprzecznego z interesem społecznogospodarczym zwolnienia wypłat pieniężnych. Zgodnie z obecnym stanem prawnym wolna od podatku dochodowego jest wartość rzeczowych swiadczeń otrzymywanych przez pracownika, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy zwiazków zawodowych - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł, przy czym rzeczowymi świadczeniami nie są bony, talony i inne znaki uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi. Natomiast, uchwalona przez Sejm ustawa idzie całkowice w odwrotnym kierunku do celów i istoty zakładowego funduszu świaczeń socjalnych. Należy pokreślić również fakt, że nigdy w historii polskiego prawa podatkowego nie występowała sytuacja, w której powszechnie zwolniono od podatku wypłatę gotówki na ogólnie pojęte cele socjalne. Pierwotnie zwolnienie dotyczące tego typu świadczeń zawarte było w 12 ust. 1 pkt 8 nieobowiązującego już rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 1
21 grudnia 1991 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych 1 i zgodnie z tym przepisem wolna od podatku dochodowego była wartość rzeczowych świadczeń okolicznościowych do wysokości nie przekraczającej w ciągu roku kwoty najniższego wynagrodzenia pracowników obowiązującego w grudniu roku poprzedzającego rok podatkowy, określonego odrębnymi przepisami; rzeczowymi świadczeniami okolicznościowymi były w szczególności paczki świąteczne dla dzieci, bilety na imprezy sportowe i kulturalne. Następnie przepis dotyczący zwolnienia świadczeń na rzecz pracowników został inkorporowany do ustawy z dnia 26 lipca 1991 jako art. 21 ust. 1 pkt 67 od dnia 1 stycznia 2001 r. Przepis ten przewidywał zwolnienie rzeczowych świadczeń okolicznościowych, otrzymanych przez pracownika - do wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym kwoty najniższego wynagrodzenia za pracę, ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy. W rozumieniu tego przepisu rzeczowymi świadczeniami okolicznościowymi były w szczególności: paczki świąteczne dla dzieci, bilety na imprezy sportowe lub kulturalne. Od 2002 r. konstrukcja tego zwolnienia uległa zasadniczej zmianie: ustawodawca wskazał źródło finansowania przez pracodawcę świadczeń na rzecz pracowników i włączył do zakresu zwolnienia bony towarowe. Zwolniona więc była wartość rzeczowych świadczeń okolicznościowych otrzymanych przez pracownika, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym połowy kwoty najniższego wynagrodzenia za pracę, ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy. Zgodnie z treścią obowiązujących w tym czasie przepisów rzeczowymi świadczeniami okolicznościowymi były w szczególności: bony towarowe, paczki świąteczne dla dzieci, bilety na imprezy sportowe lub kulturalne. Nastomiast od 2003 r. ustawodawca zwolnił od podatku dochodowego od osób fizycznych wartość rzeczowych świadczeń otrzymanych przez pracownika, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł i określił, że rzeczowymi świadczeniami są 1 Dz. U. Nr 124, poz. 553 ze zm. 2
w szczególności: bony towarowe, paczki świąteczne dla dzieci, bilety na imprezy sportowe lub kulturalne. Warto również zauważyć, że w obecnej konstrukcji przedmiotowego zwolnienia nie znajduje już jakiegokolwiek uzasadnienia wyłączenie ze zwolnienia bonów, talonów lub kuponów uprawniających do ich wymiany na towary lub usługi, będących powszechnie stosowaną formą przekazywania świadczenia na rzecz pracowników. Ponadto podkreślić należy, że ta forma świadczenia jest przejrzysta, bezpieczna (brak możliwości nadużyć) i tańsza niż jakakolwiek alternatywna forma dostarczania świadczeń, bowiem pracodawca nie ponosi kosztów transporu, magazynowania itp. Szczegółowe zalety znaków legitymacyjnych jako nowoczesnych narzędzi zarządzania usługami społecznymi zostały opisane w raporcie opracowanym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2. Jak wynika z brzmienia zarówno obecnego jak i będącego przedmiotem obrad Senatu RP art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zakres zwolnień powinien być w pierwszej kolejności spójny z celami i funkcją zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, jakimi są, zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz tworzenie zakładowych żłobków, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. Działalnością socjalną w rozumieniu tej ustawy są przede wszystkim usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej oraz udzielanie pomocy materialnej (rzeczowej lub finansowej), a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Świadczenia z tego funduszu mają więc co do zasady charakter niepieniężny i tylko tych świadczeń dotyczy od 16 lat zwolnienie z podatku dochodowego. Poza tym podkreślenia wymaga fakt, że z istoty tego funduszu wynika, że z jego środków pracodawca nie może finansować wynagrodzeń pracowników a proponowany obecnie przepis stanowiłby właśnie taką ukrytą formę dofinansowania wynagrodzeń. 2 Znaki legitymacyjne jako nowoczesne narzędzia zarządzania usługami społecznymi, Warszawa sierpień 2005 r. 3
Warto również zauważyć, że uchwalona nowelizacja nie określa żadnego mechanizmu weryfikacji przeznaczenia ( wydatkowania ) środków pieniężnych na cele socjalne przez pracowników. Ze względu na praktyczną atrakcyjność wypłat pieniężnych bezpośrednim skutkiem wprowadzenia tej zmiany będzie przekształcenie zakładowego funduszu w źródło stałych wypłat tym samym wyjątek stanie się zasadą. W rezultacie nowelizacja uchwalona w ramach pakietu antykryzysowego, cofnie polski system podatkowy do patologii funkcjonujących przed dwudziestoma laty, kiedy to pracownicy otrzymywali stałe wypłaty z funduszu właśnie z uwagi na zwolnienie od podatku od wzrostu wynagrodzeń ( popiwku ). Skutkiem wejścia w życie jeszcze w tym roku proponowanej zmiany pracodawcy zostaną zachęceni, względnie zmuszeni przez pracowników do wypłat zapomóg w wysokości 380 zł każdemu pracownikowi, co spowoduje przekształcenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w dodatkowe nieopodatkowane źródło finansowania wynagrodzeń. Rodzić to będzie zwłaszcza ryzyko dla pracodawców dokonujących tych wypłat, gdyż organy skarbowe mogą podobnie jak przed dwudziestu laty przekwalifikować księgowo wypłaty z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, uznając je jako wypłaty wynagrodzeń i orzec z tego tytułu zaległość w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz składkach na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Tego rodzaju praktyka jest znana pracodawcom z lat 1990-1991. Zdaniem KPP, uchwalona przez Sejm ustawa albo stoi w sprzeczności z przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, albo jest po prostu bezprzedmiotowa. Osobie uprawnionej (tu: pracownikowi) ze środków tego funduszu przyznana może być pomoc materialna, natomiast nie jest działalnością socjalną finansowanie pracowników, które tak naprawdę nie różni się niczym od zwykłego wynagrodzenia. Zatem finansowanie pracowników, na które ma zezwolić nowelizowany przepis nie może zostać dokonane ze środków funduszu, gdyż będzie to stanowić na mocy art. 12a o ustawy zakładowym funduszu świadczeń socjalnych czyn zabroniony pod karą grzywny, bowiem w myśl tego przepisu kto będąc pracodawcą lub będąc odpowiedzialnym, w imieniu pracodawcy, za wykonywanie przepisów ustawy, nie wykonuje ich albo podejmuje działania niezgodne z przepisami ustawy, podlega karze grzywny. Brak mechanizmów kontroli wypłat pieniężnych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych będzie miało bardzo poważne konsekwencje prawno - 4
podatkowe. Obawiamy się bowiem, iż w sytuacji kiedy organ podatkowy w toku kontroli stwierdzi, że wypłata gotówki z zakładowego funduszu nie została faktycznie wykorzystana na cele socjalne, po stronie pracodawcy jako płatnika podatku dochodowego powstanie zaległość podatkowa z tytułu nie pobrania w należnej wysokości zaliczki na podatek dochodowy, a także składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. W konsekwencji od zaległości podatkowej naliczone zostaną również odsetki za zwłokę. Uchwalona ustawa naraża zatem w gruncie rzeczy pracodawców na poważne konsekwencje podatkowe. W tym miejscu należy również wspomnieć o mogących się pojawić konsekwencjach karnych skarbowych. Niepobranie zaliczki na podatek dochodowy stanowi uszczuplenie należności publicznoprawnych i jest penalizowane na gruncie przepisów Kodeksu karnego skarbowego (art. 54 kks) jako w zależności od kwoty zaległości podatkowej przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Uchwalona przez Sejm RP ustawa była na wcześniejszym etapie prac przedmiotem społecznego dialogu w ramach Komisji Trójstronnej i w zasadniczej kwestii łamie zawarte porozumienie. Przesłany bowiem przez Rząd do Sejmu RP projekt ustawy jest sprzeczny z uzgodnieniami pomiędzy partnerami społecznymi. Z wielkim ubolewaniem musimy stwierdzić, że jednostronne zmiany dokonane przez Rząd w projekcie ustawy są niczym nieuzasadnionym pogwałceniem zasady współpracy i dialogu społecznego wynikającej bezpośrednio z art. 20 Konstytucji RP, zgodnie z którym społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Uchwalona przez Sejm RP ustawa łamie zatem nie tylko zasady prawidłowej legislacji sformułowane w bogatym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz w doktrynie prawa, ale także wprost zasady konstytucyjne. Dyskryminowanie zarówno w obecnym kształcie, jak i w projektowanych zmianach znaków legitymacyjnych jako świadczeń rzeczowych podlegających zwolnieniu od podatku dochodowego od osób fizycznych jest bezzasadne. Przepisy prawa podatkowego powinny być spójne i logiczne. Preferowanie w prawie podatkowym określonych form świadczeń socjalnych kosztem innych nie znajduje żadnego uzasadnienia. Jest to zatem rodzaj dyskryminacji określonych form świadczeń socjalnych, który przy tworzeniu prawa podatkowego nie powinien mieć miejsca. Przepis art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym o podatku dochodowym, który różnicuje w sposób 5
nieuzasadniony rzeczowe świadczenia, finansowane ze środków zakładowego funduszu w ten sposób, że zwolnieniem nie są objęte bony, talony i inne tego typu znaki legitymacyjne narusza konstytucyjną zasadę niedyskryminacji. Brak jest racjonalnych podstaw aby nie traktować jako świadczeń rzeczowych również tych znaków legitymacyjnych. Pełnią one bowiem tę samą funkcję, co świadczenia rzeczowe dodatkowo zaś nie stanowią wypłat pieniężnych. Trudno jest nie zauważyć sprzeczności z art. 22 Konstytucji RP, zgodnie z którym ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Konfederacja Pracodawców Polskich już od dawna podnosi zastrzeżenia co do wyłączenia z zakresu zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych oraz katalogu świadczeń rzeczowych bonów, talonów i innych znaków legitymacyjnych. Jednak w obecnej sytuacji, kiedy Sejm RP uchwalił nowelizację, na skutek której dokonano rozszerzenia zwolnienia podatkowego o świadczenia przekazywane w formie gotówkowej czujemy się w obowiązku zwrócić uwagę Pana Przewodniczącego na pogwałcenie zasady określonej w art. 22 Konstytucji. Ustawodawca nie wskazał bowiem żadnego istotnego interesu publicznego, który uzasadniałby dyskryminację świadczeń w formie bonów w stosunku do innych świadczeń socjalnych. Takie niedookreślenie znaków legitymacyjnych, w wyniku którego nie są one ani świadczeniami rzeczowymi ani pieniężnymi powoduje niedopuszczalną dyskryminację czynności polegającej na emitowaniu tego rodzaju znaków legitymacyjnych. W naszej ocenie jest to ustawa wyjątkowo szkodliwa i nie może być uchwalona. Nie można tworzyć patologicznych przepisów podatkowych, które premiują nie tylko działania będące czynami zabronionymi, lecz również w istocie likwidują socjalny charakter tego funduszu. Uchwalona ustawa godzi w interes publiczny, stwarzajac pole do nadużyć i faktycznego zastępowania wynagrodzenia za pracę poprzez nieopodatkowaną wypłatę pieniądza; przekazanie pracownikom jakichkolwiek świadczeń rzeczowych faktycznie nie będzie miało miejsca, gdyż wypłata gotówki będzie bardziej atrakcyjna. Sytuacja taka doprowadzi niewątpliwie do zatracenia celów funduszu. Przepis ten bowiem będzie pozwalał na wydatkowanie środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na wypłaty pieniężne, dając pracodawcom prawną możliwość przekazywania pracownikom nieopodatkowanych wypłat pieniężnych. 6