Raport roczny 2012. Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

Raport roczny 2012 Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

2

Spis treści WPROWADZENIE... 5 1. PŁYNNOŚĆ SEKTORA BANKOWEGO... 9 1.1. SYTUACJA PŁYNNOŚCIOWA W 2012 R.... 9 1.2. WPŁYW CZYNNIKÓW AUTONOMICZNYCH NA ZMIANY PŁYNNOŚCI SEKTORA BANKOWEGO 12 1.2.1. Skup i sprzedaż walut przez NBP... 12 1.2.2. Pieniądz gotówkowy... 15 1.2.3. Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym... 17 2. INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ... 21 2.1. STOPA PROCENTOWA... 21 2.2. REZERWA OBOWIĄZKOWA... 21 2.3. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU... 23 2.3.1. Operacje podstawowe... 23 2.3.2. Operacje dostrajające... 24 2.4. OPERACJE DEPOZYTOWO KREDYTOWE... 25 2.4.1. Depozyt na koniec dnia... 25 2.4.2. Kredyt lombardowy... 25 3. POZOSTAŁE OPERACJE... 26 3.1. KREDYT TECHNICZNY... 26 3.2. KREDYT W CIĄGU DNIA W EURO... 26 4. KSZTAŁTOWANIE STAWKI POLONIA... 27 GLOSARIUSZ... 31 Załącznik 1. Zmiany poziomu wahań najkrótszych stóp procentowych na rynku międzybankowym na tle zmian prowadzonych operacji otwartego rynku w latach 1998-2012... 35 Załącznik 2. Instrumenty polityki pieniężnej NBP w latach 1990 2012... 36 Załącznik 3. Przetargi na bony pieniężne przeprowadzone w 2012 r. operacje podstawowe... 37 Załącznik 4. Przetargi na bony pieniężne przeprowadzone w 2012 r. operacje dostrajające... 38 Załącznik 5. Umowy z Ministerstwem Finansów... 38 Załącznik 6. Banki Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2012 r.... 39 Załącznik 7. Informacja dzienna (stan na koniec miesiąca)... 40 3

4

Wprowadzenie Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego w 2012 r. prowadzona była zgodnie z Założeniami polityki pieniężnej na 2012 rok. Podstawowym jej celem, podobnie jak w latach poprzednich, było dążenie do utrzymania inflacji w średnim okresie na poziomie 2,5%, sprzyjając jednocześnie utrzymaniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest stopa procentowa. Rada Polityki Pieniężnej, określając podstawowe stopy procentowe NBP, wyznacza rentowność instrumentów polityki pieniężnej. Zmiany poziomu stopy referencyjnej NBP określają kierunek polityki pieniężnej i przekładają się na kształtowanie się stawek rynkowych. Stopa depozytowa i stopa lombardowa wyznaczają (symetryczne względem stopy referencyjnej) pasmo wahań stopy procentowej O/N (overnight) na rynku międzybankowym. W 2012 r. Rada Polityki Pieniężnej trzykrotnie podejmowała decyzję o zmianie podstawowych stóp procentowych NBP, w tym stopy referencyjnej, z zachowaniem korytarza wahań krótkoterminowych stawek rynkowych +/- 1,5 punktu procentowego. Na koniec 2012 r. stopa referencyjna wynosiła 4,25%, stopa depozytowa 2,75%, zaś stopa lombardowa 5,75%. W stosunku do końca poprzedniego roku stopy procentowe zostały obniżone o 0,25%. Realizacja przyjętych założeń polityki pieniężnej odbywa się poprzez przeprowadzanie operacji otwartego rynku, za pomocą których NBP zarządza płynnością sektora bankowego. W 2012 r. podstawowe operacje otwartego rynku polegały na regularnej emisji 7-dniowych bonów pieniężnych NBP. Operacje dostrajające natomiast, na regularnej (w ostatnim dniu roboczym okresu rezerwowego) oraz nieregularnej, emisji bonów pieniężnych NBP o krótszych terminach zapadalności. Rentowność tych papierów wartościowych określona była na poziomie stopy referencyjnej NBP. Dostęp do operacji podstawowych i dostrajających otwartego rynku miały wszystkie banki spełniające określone przez NBP warunki, a do operacji podstawowych również Bankowy Fundusz Gwarancyjny. W 2012 r. status Dealera Rynku Pieniężnego posiadało 15 banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego wyniosła średnio w 2012 r. 96.306 mln zł w porównaniu z 95.928 mln zł w 2011 r., co oznacza jej zwiększenie w ujęciu średniorocznym o 378 mln zł. W 2012 r. banki komercyjne korzystały z udostępnianych przez NBP operacji depozytowo kredytowych, które ułatwiały zarządzanie bieżącą płynnością. Banki mogły uzupełniać niedobory płynności za pomocą kredytu lombardowego, a nadwyżki - lokować w NBP w formie depozytu na koniec dnia. W 2012 r. NBP nie przeprowadzał operacji strukturalnych, których celem jest długoterminowa zmiana płynności w sektorze bankowym. 5

Okres Tabela 1. Operacje otwartego rynku, operacje REPO, operacje SWAP walutowy i operacje depozytowo - kredytowe w latach 2001 2012 (w mln zł) Bony pieniężne Operacje REPO Operacje SWAP walutowy Depozyt na koniec dnia Operacje depozytowo-kredytowe Kredyt lombardowy - wartości podano w ujęciu średniorocznym w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej Źródło: NBP Saldo (depozyt - kredyt) 2012 95 913 0 0 393 0 393 2011 95 217 0 0 711 0 711 2010 74 968 5 097 0 1 036 0 1 036 2009 31 873 11 456 1 076 2 461 14 2 447 2008 11 530 2 135 162 1 421 14 1 407 2007 19 302 530 18 512 2006 19 758 150 50 100 2005 16 699 162 29 133 2004 5 275 310 22 288 2003 6 251 167 34 133 2002 10 565 80 170-89 2001 14 701 715 234 481 Stosowanym przez NBP rozwiązaniem, ograniczającym wahania poziomu krótkoterminowych stóp procentowych i sprzyjającym stabilizowaniu płynności sektora bankowego jest rezerwa obowiązkowa. Banki zobowiązane były do utrzymywania na rachunkach w NBP w poszczególnych okresach utrzymywania rezerwy środków na poziomie średnim nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. W 2012 r. podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej nie uległa zmianie i wynosiła 3,5 %. Rok 2012 charakteryzował się mniejszą, niż w 2011 r. zmiennością stawki POLONIA. W wyniku regularnego stosowania operacji dostrajających średnie absolutne odchylenie POLONII od stopy referencyjnej w 2012 r. wyniosło 21 pb w porównaniu do 43 pb średnio w 2011 r., z kolei jej zmienność (mierzona odchyleniem standardowym) zmalała do 21 pb z 34 pb odnotowanych w 2011 r. W celu ograniczenia zmienności stawki POLONIA w 2012 r. NBP przeprowadził 23 operacje dostrajające w postaci emisji krótkoterminowych bonów pieniężnych NBP. 6

Tabela 2. Kształtowanie się stawek rynkowych w latach 2001 2012 - średnia stopa referencyjna była ważona długością jej obowiązywania - odchylenia stóp od stopy referencyjnej zostały przeliczone wg jednolitej bazy 365 dni w roku Źródło: NBP Zmiany czynników autonomicznych kształtujących płynność sektora bankowego powodowały wahania, często znaczne, poziomu płynności sektora bankowego w poszczególnych miesiącach. W szczególności, do wzrostu płynności przyczynił się skup walut obcych przez NBP, a także wpłata z zysku NBP do budżetu państwa. Wśród czynników oddziałujących w kierunku ograniczenia poziomu płynności największe znaczenie miało zwiększenie poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu oraz przyrost poziomu rezerwy obowiązkowej banków. 7

8

w mln zł 1. Płynność sektora bankowego 1.1. Sytuacja płynnościowa w 2012 r. W 2012 r. krótkoterminowa płynność sektora bankowego (wyrażona poziomem emisji bonów pieniężnych NBP i operacji depozytowo-kredytowych) ulegała znacznym wahaniom w ciągu roku w wyniku zmienności czynników autonomicznych. W okresie od stycznia do kwietnia 2012 r. krótkoterminowa płynność sektora bankowego była w miarę stabilna z obserwowaną niewielką tendencją spadkową, natomiast od maja do grudnia 2012 r. poziom nadpłynności sektora bankowego systematycznie zwiększał się i w grudniu był on wyższy o 31.997 mln zł, tj. o 37,68 % w porównaniu do kwietnia. Poniższy wykres przedstawia kształtowanie się krótkoterminowej płynności w ujęciu średniomiesięcznym. Wykres 1. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego w 2012 r. 120 000 110 000 100 000 90 000 80 000 70 000 Źródło: NBP Średnie saldo operacji depozytowo-kredytowych Średni poziom bonów pieniężnych NBP w operacjach dostrajających Średni poziom bonów pieniężnych NBP w operacjach podstawowych W grudniu 2012 r. średni poziom krótkoterminowej płynności sektora bankowego był wyższy o 25.961 mln zł, tj. o 28,5% w porównaniu z grudniem 2011 r. Wśród czynników autonomicznych wpływających na wzrost płynności największe znaczenie miał skup walut obcych przez NBP ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (fundusze strukturalne, Wspólna Polityka Rolna, inne) oraz skup z rachunku walutowego Ministerstwa Finansów prowadzonego w NBP. Saldo skupu i sprzedaży walut z powyższych tytułów zwiększyło płynność sektora bankowego w ujęciu średnim, grudzień 2012 r. do grudnia 2011 r., o 16.172 mln zł. Należy zaznaczyć, iż skup walut obcych przez NBP miał miejsce głównie w okresie od sierpnia do grudnia 2012 r. W pierwszej połowie roku skup ten był mniejszy z uwagi na to, że Ministerstwo Finansów w większym stopniu dokonywało zamiany walut obcych na rynku walutowym w kraju, a nie w banku centralnym. W efekcie średnioroczny poziom płynności był tylko nieznacznie wyższy od poziomu z 2011 r. 9

Duży wpływ na zwiększenie płynności sektora bankowego miała wpłata z zysku Narodowego Banku Polskiego za 2011 r. do budżetu państwa w dniu 18 czerwca 2012 r. w wysokości 8.205 mln zł. Na wzrost płynności wpływały również wypłaty przez NBP dla sektora bankowego z tytułu dyskonta bonów pieniężnych oraz oprocentowania środków rezerwy obowiązkowej. Wśród czynników ograniczających poziom nadpłynności w 2012 r. duże znaczenie miał przyrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu. Roczne tempo jego wzrostu w grudniu 2012 r. wyniosło 1,4%. Szczególnie szybki wzrost gotówki w obiegu w ujęciu średniomiesięcznym miał miejsce w kwietniu (wzrost o 2.444 mln zł) i w grudniu (wzrost o 1.348 mln zł), co wynikało z czynników sezonowych (okresy świąteczne). Drugim istotnym czynnikiem ograniczającym nadpłynność było zwiększenie średniego poziomu rezerwy obowiązkowej banków, spowodowane wzrostem wielkości depozytów złotowych i walutowych, będących podstawą naliczania rezerwy wymaganej. W celu utrzymania stóp procentowych bank centralny absorbował nadwyżkę płynności emitując bony pieniężne z 7-dniowym terminem zapadalności w ramach podstawowych operacji otwartego rynku (średnia wysokość w 2012 r. wyniosła 94.331 mln zł) oraz bony pieniężne o krótszych terminach zapadalności w ramach operacji dostrajających (średnia wysokość w 2012 r. wyniosła 1.582 mln zł). W 2012 r. zostały przeprowadzone łącznie 23 dostrajające operacje otwartego rynku. W przypadkach dysponowania przez banki nadwyżkami środków, których nie ulokowały w operacjach otwartego rynku banki składały w NBP depozyt na koniec dnia, którego średni poziom w 2012 r. wyniósł 393 mln zł. Ze względu na trudną sytuację na zagranicznych rynkach finansowych, w dalszym ciągu utrzymywała się niska skłonność banków działających w Polsce do udzielania niezabezpieczonych pożyczek. Podobnie jak w poprzednich latach, zdecydowana większość transakcji na rynku depozytów międzybankowych w 2012 r. została zawarta na terminy jednodniowe: O/N, T/N i S/N (ponad 90% całości obrotów). 10

Tabela 3. Absorbcja krótkoterminowej płynności w ramach operacji Średni poziom bonów pieniężnych NBP (7-dniowych) prowadzonych przez NBP w 2012 r. (w mln zł) Średni poziom bonów pieniężnych NBP (1, 2, 3 i 4-dniowych) Średni poziom depozytu na koniec dnia - wartości podane średnio w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej + - oznacza absorpcję środków z sektora bankowego - - oznacza zasilanie sektora bankowego w środki złotowe Źródło: NBP Średni poziom kredytu lombardowego Krótkoterminowa płynność sektora bankowego 2012 1 2 3 4 1+2+3+4 I 87 898 923 948 0 89 769 II 86 703 1 009 230 0 87 942 III 86 085 1 261 201 0 87 547 IV 81 777 2 791 358 0 84 926 V 86 127 1 859 105 0 88 091 VI 87 191 2 147 376 0 89 714 VII 90 104 2 916 784 0 93 804 VIII 99 311 193 48 0 99 552 IX 102 085 713 420 0 103 218 X 102 348 2 023 283 0 104 654 XI 108 262 367 129 0 108 758 XII 113 155 2 885 883 0 116 923 średnio* 94 331 1 582 393 0 96 306 11

1.2. Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego 1.2.1. Skup i sprzedaż walut przez NBP Na wzrost płynności sektora bankowego w 2012 r. w największym stopniu wpłynęły, podobnie jak w roku poprzednim, transakcje skupu i sprzedaży walut obcych przez NBP. Skup walut przez NBP wiązał się z: - wykorzystaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej w ramach funduszy pomocowych w wysokości 38.139 mln zł; - zamianą na złote części środków znajdujących się na rachunku walutowym MF w NBP w wysokości 734 mln zł; - obsługą jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości 721 mln zł; - przewalutowaniem środków pochodzących z kredytów z międzynarodowych organizacji finansowych, ze sprzedaży obligacji zerokuponowych (collateral u) oraz spłat kredytów udzielonych rządom innych państw w wysokości 1.096 mln zł; - zamianą na złote części środków pochodzących z emisji obligacji na rynki zagraniczne w wysokości 1.823 mln zł. W 2012 r. szczególnie duży wzrost dotyczył wymiany EUR na PLN środków związanych z wykorzystaniem funduszy unijnych. Wzrost ten w skali roku nie był stabilny. W pierwszym kwartale 2012 r. przewalutowanie środków unijnych wyniosło 3.015 mln zł, w II kw. 4.980 mln zł, w III kw. 12.794 mln zł, a w IV kw. 17.350 mln zł. Stosunkowo niski skup w I kwartale wynikał z faktu sprzedaży walut przez Ministerstwo Finansów w większej skali bezpośrednio na rynku. Od II kwartału transakcje te były ponownie realizowane w głównej mierze w NBP. Środki znajdujące się na rachunku walutowym MF w NBP były zamieniane na PLN w znacznie mniejszej skali niż w roku poprzednim (nieco ponad 10% wartości tego typu transakcji przeprowadzonych w 2011 r.) Operacje polegające na zamianie na walutę krajową w NBP środków pochodzących z kredytów zagranicznych, bądź z emisji obligacji na rynki zagraniczne były zdecydowanie wyższe od przeprowadzonych w 2011 r. Transakcje wynikające z obsługi jednostek budżetowych były natomiast o połowę niższe w stosunku do przeprowadzonych w 2011 r. Sprzedaż walut przez NBP była wynikiem: - przewalutowania składki członkowskiej wpłacanej na rachunek Komisji Europejskiej (KE), w wysokości 16.106 mln zł; - obsługi jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości 2.647 mln zł. 12

w mln EUR Operacje walutowe przeprowadzane przez bank centralny w ramach skupu i sprzedaży walut obcych w 2012 r. Transakcje związane z członkostwem w Unii Europejskiej Dysponentem środków pomocowych pochodzących z UE jest Ministerstwo Finansów. Fundusze te są przeznaczone na programy i projekty związane z wyrównywaniem różnic w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów kraju. Większość środków jest wykorzystywana przez końcowego beneficjenta w złotych, po ich wcześniejszym przewalutowaniu na walutę krajową, głównie w NBP. W 2012 r. były wymieniane na złote w NBP środki otrzymywane przez Polskę w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) oraz funduszy strukturalnych. Transakcje zamiany EUR na walutę krajową związane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych stanowiły wartość 32.692 mln zł (dla porównania w 2011 r. - 8.563 mln zł). Pozostałe operacje dotyczące środków przeznaczonych na rozwój rolnictwa stanowiły kwotę 5.444 mln zł (w 2011 r. 8.731 mln zł). Kolejnym funduszem wspierającym rozwój kraju był Fundusz Spójności, w przypadku którego środki przekazywane były z NBP na rynek prawie w całości w EUR, co nie miało wpływu na zmianę poziomu płynności sektora bankowego. Sprzedaż walut obcych przez NBP dotyczyła przewalutowania składki członkowskiej Polski wpłacanej do budżetu unijnego w złotych. W 2012 r. transakcje zamiany składki członkowskiej na EUR stanowiły równowartość 3.843 mln EUR. Wykres 2. Transakcje walutowe związane z członkostwem w UE w 2012 r. 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0-500 -1 000-1 500 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Przewalutowanie składki członkowskiej do UE (sprzedaż walut) F. strukturalne (skup walut) F. Spójności (skup walut) Wspólna Polityka Rolna (skup walut) Fundusze przedakcesyjne - Ispa (skup walut) - - oznacza ograniczenie płynności sektora bankowego + - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP 13

w mln EUR Operacje zagraniczne Skarbu Państwa Na płynność sektora bankowego mają również wpływ operacje skupu i sprzedaży walut obcych przez NBP związane z obsługą zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa. W 2012 r., podobnie jak w roku poprzednim, Ministerstwo Finansów nie kupowało walut obcych w NBP. Wszystkie zobowiązania zagraniczne Skarbu Państwa były regulowane ze środków pozyskanych głównie w drodze emisji obligacji przez MF na rynki zagraniczne (w równowartości 8.718 mln EUR) oraz z kredytów zaciągniętych w międzynarodowych instytucjach finansowych (kwota równa 1.250 mln EUR). Operacje te dotyczyły płatności wobec wierzycieli Klubu Londyńskiego (240 mln EUR), wypłat odsetek lub rat kapitałowych posiadaczom obligacji zagranicznych SP (5.609 mln EUR), spłat zaciąganych kredytów zagranicznych, płatności udziałów i innych zobowiązań (860 mln EUR). Transakcje te nie wpływały na poziom płynności sektora bankowego. W 2012 r. transakcje związane ze sprzedażą walut obcych przez MF do NBP (skup walut obcych przez bank centralny) dotyczyły: kredytów otrzymanych z MIF i udzielonych innym państwom, emisji obligacji na rynki zagraniczne, wykorzystania na bieżące finansowanie potrzeb budżetowych części środków znajdujących się na rachunku walutowym MF w NBP. Łączna wielkość tych transakcji wyniosła w 2012 r. równowartość 3.653 mln zł (tj. 868 mln EUR). Dla porównania w 2011 r. stanowiły one równowartość 7.363 mln zł. Wykres 3. Transakcje walutowe MF w NBP w 2012 r. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Obsługa zadłużenia zagranicznego (sprzedaż walut) Środki z emisji obligacji zagranicznych (skup walut) Kredyty otrzymane i zwrot udzielonych (skup walut) Środki z rachunku walutowego MF (skup walut) - - oznacza ograniczenie płynności + - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP 14

w mln EUR Poza operacjami walutowymi dotyczącymi obsługi zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa oraz transakcjami związanymi z wykorzystaniem funduszy unijnych, bank centralny przeprowadzał operacje walutowe z podmiotami, które na podstawie umowy rachunku bankowego mogły kupować lub sprzedawać waluty obce w banku centralnym (np. inne ministerstwa, Państwowa Agencja Atomistyki). W 2012 r. wartość tego typu transakcji polegających na skupie walut obcych przez NBP wyniosła równowartość 721 mln zł, natomiast sprzedaż walut obcych przez bank centralny w ramach zawartych umów powyższego typu wyniosła równowartość 2.647 mln zł. Wykres 4. Pozostałe transakcje walutowe realizowane w NBP w 2012 r. 50 0-50 -100-150 -200 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Obsługa jednostek budżetowych z tytułu sprzedaży walut Obsługa jednostek budżetowych z tytułu skupu walut - - oznacza ograniczenie płynności + - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP 1.2.2. Pieniądz gotówkowy W 2012 r. na poziom pieniądza gotówkowego w obiegu decydujący wpływ miały czynniki sezonowe (obserwowano znaczne przyrosty stanu pieniądza gotówkowego szczególnie w okresach poprzedzających święta). Po silnych zaburzeniach długookresowych trendów sezonowych obserwowanych w okresie nasilenia kryzysu, zmiany poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu w 2012 r. powróciły do wieloletnich tendencji. W 2012 r. średni poziom pieniądza gotówkowego w obiegu wyniósł 112.271 mln zł, co oznacza jego przyrost o 5.908 mln zł, tj. o 5,55% w stosunku do roku poprzedniego. Rok wcześniej przyrost ten ukształtował się na zbliżonym poziomie i wyniósł 5,15 % (w stosunku do 2010 r.). 15

I/06 III V VII IX XI I/07 III V VII IX XI I/08 III V VII IX XI I/09 III V VII IX XI I/10 III V VII IX XI I/11 III V VII IX XI I/12 III V VII IX XI 1 sty 15 sty 29 sty 12 lut 26 lut 11 mar 25 mar 8 kwi 22 kwi 6 maj 20 maj 3 cze 17 cze 1 lip 15 lip 29 lip 12 sie 26 sie 9 wrz 23 wrz 7 paź 21 paź 4 lis 18 lis 2 gru 16 gru 30 gru mln zł Wykres 5. Obieg pieniądza gotówkowego w latach 2006 2012 115 000 110 000 105 000 100 000 95 000 90 000 85 000 wrzesień październik listopad grudzień 80 000 75 000 70 000 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień 65 000 60 000 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 Źródło: NBP Od stycznia do marca oraz od czerwca do grudnia 2012 r. można było zaobserwować systematyczne spadki rocznego tempa wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu. Największą wartość wskaźnik ten odnotował w styczniu (8,57%), natomiast w grudniu 2012 r. osiągnął wartość 1,44% w stosunku rocznym. W ostatnim miesiącu 2012 r. średni poziom gotówki był wyższy od średniego poziomu z listopada o 1.384 mln zł, a zarazem był niższy od przyrostu zaobserwowanego rok wcześniej (w 2011 r. przyrost ten wyniósł 2.314 mln zł). Grudniowy przyrost miał charakter sezonowy i był wynikiem zarówno zwiększonego popytu na pieniądz gotówkowy w związku z intensyfikacją zakupów w okresie przedświątecznym, jak i dodatkowymi gratyfikacjami finansowymi wypłacanymi niektórym grupom pracowniczym. Wykres 6. Tempo wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu w latach 2006 2012 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% Roczne tempo wzrostu pieniądza gotówkowego Źródło: NBP 16

1.2.3. Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym obejmują przede wszystkim środki bieżące i lokaty terminowe budżetu państwa. Poziom depozytów sektora publicznego w NBP kształtowany był pod wpływem: - zmian w wielkościach dochodów i wydatków budżetowych, - rozliczeń z tytułu emisji i wykupu skarbowych papierów wartościowych, - zamienionych na złote środków pochodzących z rachunku walutowego MF w NBP, - wielkości limitów określonych dla złotowych lokat terminowych MF w banku centralnym, - przepływu środków pomiędzy Polską a Unią Europejską (m.in. wpłata składki członkowskiej Polski do budżetu Unii Europejskiej oraz wypłata środków z funduszy unijnych), - stopnia wykorzystania środków pochodzących z funduszy unijnych, - płatności wynikających z obsługi innych transakcji związanych z potrzebami pożyczkowymi budżetu państwa, - wpłaty zysku NBP do budżetu państwa. W wyniku konsolidacji zarządzania płynnością sektora finansów publicznych, zgodnie z Ustawą o Finansach Publicznych, środki jednostek budżetowych oraz funduszy specjalnych zostały przeniesione w 2011 r. z NBP do sektora bankowego, co powodowało w 2012 r. dalszy wzrost płynności sektora bankowego, a zarazem ograniczenie depozytów sektora publicznego w NBP. Średni poziom depozytów sektora publicznego w 2012 r. wyniósł 4.268 mln zł i był o 1.234 mln zł niższy w porównaniu do występującego w roku poprzednim (5.502 mln zł). Poziom depozytów sektora publicznego utrzymywanych na rachunkach bieżących w NBP wykazał tendencję spadkową. W 2012 r., średnio w roku, poziom ten wyniósł 2.533 mln zł (wobec 3.072 mln zł w 2011 r.). W 2012 r. w strukturze złotowych depozytów sektora publicznego istotną pozycję stanowiły również lokaty terminowe Ministerstwa Finansów w NBP. Ich poziom średnio w roku wyniósł 1.736 mln zł, tj. o 664 mln zł mniej w porównaniu do 2011 r. (przy limicie średnim w roku 3.232 mln zł). Udział złotowych lokat terminowych MF w depozytach budżetowych ogółem w 2012 r. wyniósł 40,7%, w porównaniu z 43,6% w 2011 r. Ministerstwo Finansów lokowało przejściowo wolne środki budżetu państwa w Narodowym Banku Polskim na okresy od 1 do 7 dni. Lokaty składane na 7 dni stanowiły niespełna 56,8 % wszystkich złożonych lokat. 17

sty 10 mar 10 maj 10 lip 10 wrz 10 lis 10 sty 11 mar 11 maj 11 lip 11 wrz 11 lis 11 sty 12 mar 12 maj 12 lip 12 wrz 12 lis 12 w mln zł Wykres 7. Średni poziom lokat terminowych Ministerstwa Finansów w NBP w kolejnych miesiącach lat 2010 2012 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 śr. lokaty MF w m-cu limit lokat Źródło: NBP Średni poziom lokat terminowych MF w NBP w ostatnich latach wykazuje tendencję malejącą (z poziomu 2,1 mld zł w styczniu 2010 r. do poziomu 1,6 mld zł w grudniu 2012 r.). W 2012 r. (w kwietniu, lipcu, we wrześniu i październiku) następował ich przejściowy wzrost (odpowiednio do 2,8 mld zł, 2,6 mld zł, 2,3 mld zł i 3,1 mld zł), co związane było z czasowym zwiększeniem limitu lokat MF w NBP (do poziomu 4,5 mld zł). Taka sytuacja wynikała z konieczności zgromadzenia przez MF środków złotowych w związku z wykupem obligacji skarbowych (OK0112) w dniu 25 stycznia 2012 r., (PS0412) w dniu 25 kwietnia 2012 r., (OK0712) w dniu 25 lipca 2012 r. oraz (OK1012) w dniu 25 października 2012 r. Największe wykorzystanie limitu lokat odnotowano w trzecim i czwartym kwartale (średnio ok. 66%). W pierwszym kwartale było ono znacznie niższe i wyniosło 27%, podczas gdy w drugim kwartale było jedynie nieco niższe niż w trzecim i czwartym kwartale i wyniosło ok. 54%. Zwiększenie wykorzystania limitu w drugiej połowie roku związane było z dobrą złotową sytuacją płynnościową budżetu państwa. Wielkość lokat utworzonych w 2012 r. stanowiła 53,4% ustanowionego dziennego limitu (dla porównania w 2011 r. wielkość ta stanowiła ok. 73,3%). 18

mln PLN Wykres 8. Wykorzystanie limitu lokat MF w NBP w 2012 r. 5 000 4 500 4 000 3 500 21% 66% 61% 74% 3 000 2 500 31% 29% 40% 57% 63% 72% 63% 63% 2 000 1 500 1 000 500 0 poziom lokat limit lokat miesiąc Źródło: NBP W 2012 r. podobnie, jak w roku poprzednim, część środków budżetu państwa lokowana była na rynku międzybankowym za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego (średnio w roku na kwotę 9.371 mln zł). MF lokowało te środki zarówno na międzybankowym rynku niezabezpieczonych lokat terminowych, jak i w formie transakcji zabezpieczonych bonami skarbowymi oraz obligacjami skarbowymi. Ministerstwo Finansów najwięcej środków przekazywało do sektora bankowego w okresie od czerwca do listopada 2012 r. (podobnie jak w poprzednim roku) - średnio w miesiącu blisko 13 mld zł wobec 15 mld zł w tym samym okresie roku poprzedniego. W 2012 r. średni poziom lokat MF w bankach komercyjnych był niższy o 937 mln zł (tj. ok. 9%) w stosunku do roku poprzedniego. Dodatkowo, w 2012 r. MF lokowało nadwyżkowe środki za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego jako depozyt na koniec dnia w NBP (w okresach: od stycznia do lutego, od kwietnia do lipca oraz w grudniu 2012 r.). W 2012 r., w odróżnieniu od lat poprzednich, inne ministerstwa nie lokowały swoich nadwyżkowych środków w NBP. 19

20

2. Instrumenty polityki pieniężnej 2.1. Stopa procentowa Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa; stopa referencyjna NBP, określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Zmiany wysokości stopy referencyjnej NBP odzwierciedlają kierunek prowadzonej przez bank centralny polityki pieniężnej. Stopa depozytowa i lombardowa NBP wyznaczają pasmo wahań stopy procentowej overnight na rynku międzybankowym. W 2012 r. Rada Polityki Pieniężnej trzykrotnie podejmowała decyzję o zmianie podstawowych stóp procentowych NBP, w tym stopy referencyjnej, z zachowaniem symetrycznego korytarza wahań krótkoterminowych stawek rynkowych o +/- 1,5 punktu procentowego, wyznaczonego przez stopę lombardową i depozytową. Na koniec 2012 r. stopa referencyjna wyniosła 4,25% i była o 25 punktów bazowych niższa od poziomu z końca 2011 r. Analogiczna skala redukcji dotyczyła stopy depozytowej i lombardowej. Tabela 4. Stopy podstawowe NBP w 2012 r. (w skali roku) Obowiązuje od: Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa 10.05.2012 4,75% 6,25% 3,25% 08.11.2012 4,50% 6,00% 3,00% 06.12.2012 4,25% 5,75% 2,75% Źródło: NBP 2.2. Rezerwa obowiązkowa W 2012 r. nie nastąpiły zmiany w systemie rezerwy obowiązkowej. Banki zobowiązane były do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie rezerwowym na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Rozwiązanie takie sprzyjało stabilizowaniu poziomu krótkoterminowych stóp procentowych. Podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej w 2012 r. wynosiła 3,5% od wszystkich zobowiązań, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy-back, od których obowiązywała stopa rezerwy obowiązkowej w wysokości 0 %. Rezerwa obowiązkowa na dzień 31 grudnia 2012 r. ukształtowała się na poziomie 29.918 mln zł i była wyższa o 1.879 mln zł w porównaniu do stanu na dzień 31 grudnia 2011 r., co oznacza wzrost o 6,7 %. Środki rezerwy obowiązkowej utrzymywane przez banki na rachunkach w NBP były oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej weksli. Średnie oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej 21

w 2012 r. wynosiło 4,37 % wobec 4,03% w 2011 r. Wzrost ten wynikał ze zmiany wysokości stopy redyskontowej weksli, której średni poziom uległ podwyższeniu z 4,47 % w 2011 r. do 4,86 % w 2012 r. Wykres 9. Zmiany wielkości rezerwy obowiązkowej i odchylenia od rezerwy wymaganej w 2012 r. 30.11.12-30.12.12 41 31.10.12-29.11.12 15 01.10.12-30.10.12 31.08.12-30.09.12 27 17 31.07.12-30.08.12 19 02.07.12-30.07.12 17 31.05.12-01.07.12 24 30.04.12-30.05.12 02.04.12-29.04.12 17 20 29.02.12-01.04.12 31.01.12-28.02.12 37 21 02.01.12-30.01.12 48 w mln zł 28 500 28 700 28 900 29 100 29 300 29 500 29 700 29 900 30 100 rezerwa wymagana odchylenia od rezerwy wymaganej Źródło: NBP W 2012 r. we wszystkich okresach rezerwowych utrzymywała się niewielka nadwyżka średniego stanu środków na rachunkach banków w porównaniu do wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej, która wynosiła od 15,2 mln w listopadzie (nadwyżka najniższa) do 47,8 mln w styczniu (nadwyżka najwyższa). Przeciętne odchylenie średniego stanu środków na rachunkach banków w stosunku do wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej wyniosło 25,2 mln zł, stanowiąc 0,09% przeciętnego poziomu wymaganej rezerwy obowiązkowej w 2012 roku. Minimalizowaniu różnic pomiędzy rezerwą utrzymywaną a wymaganą w poszczególnych okresach rezerwowych sprzyjało udostępnienie przez NBP instrumentów ułatwiających zarządzanie środkami na rachunkach w NBP (depozyt na koniec dnia, kredyt lombardowy i kredyt techniczny) oraz oprocentowanie środków rezerwy tylko do wysokości rezerwy wymaganej. W 2012 r. odnotowano jeden przypadek naruszenia obowiązku utrzymania rezerwy obowiązkowej przez bank komercyjny. Wszystkie banki spółdzielcze w 2012 r. utrzymały wymagany poziom rezerwy obowiązkowej. 22

5 sty 2 lut 1 mar 29 mar 26 kwi 24 maj 21 cze 19 lip 16 sie 13 wrz 11 paź 8 lis 6 gru mld zł 2.3. Operacje otwartego rynku W 2012 r. głównym instrumentem wykorzystywanym w celu kształtowania rynkowych stóp procentowych były operacje otwartego rynku: - operacje podstawowe w postaci regularnej emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym z reguły terminem zapadalności 1 ; - operacje dostrajające w postaci emisji bonów pieniężnych o terminach zapadalności krótszych niż operacje podstawowe (1-, 2-, 3- i 4-dniowe). Od początku 2012 r. do końca kwietnia poziom operacji otwartego rynku systematycznie malał i wahał się w granicach od 88.821 mln zł do 84.568 mln zł średnio w okresie rezerwowym. Od maja poziom zaangażowania banków w zakup bonów pieniężnych stopniowo zaczął rosnąć, osiągając w grudniowym okresie rezerwowym średni poziom 116.040 mln zł. 2.3.1. Operacje podstawowe W 2012 r. NBP prowadził podstawowe operacje otwartego rynku, polegające na emisji bonów pieniężnych NBP z tygodniowym terminem zapadalności. Emisja bonów pieniężnych odbywała się w sposób regularny raz w tygodniu w piątek. Dostęp do podstawowych operacji miały, podobnie jak w roku poprzednim, wszystkie banki uczestniczące w systemie SORBNET, posiadające rachunek w Rejestrze Papierów Wartościowych prowadzonym w NBP oraz posiadające aplikację ELBON, jak również Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Rozliczenie przetargów na bony pieniężne odbywało się w terminie t+0, z rentownością równą stopie referencyjnej NBP. W 2012 r. średni poziom bonów pieniężnych NBP, emitowanych w ramach operacji podstawowych wyniósł 94.331 mln zł i był wyższy od średniego poziomu w 2011 r. o 567 mln zł. W 2012 r. bank centralny zaoferował w operacjach podstawowych bony pieniężne o wartości 5.122.500 mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły w tym okresie 4.949.843 mln zł, natomiast zaakceptowane oferty przez bank centralny stanowiły kwotę 4.917.404 mln zł. Wykres 10. Popyt i podaż na przetargach na bony pieniężne w 2012 r. 130 120 110 PODAŻ POPYT 100 90 80 70 * - na wykresie ujęte zostały jedynie wartości popytu i podaży dla podstawowych operacji otwartego rynku. Źródło: NBP 1 W 2012 r. operacje regularne z 8-dniowym terminem zapadalności przeprowadzone były jednorazowo 5 stycznia. 23

Pomimo, że skumulowane wartości popytu i podaży w 2012 r. ukształtowały się na zbliżonym poziomie, to na poszczególnych przetargach obserwowano bardzo zróżnicowane oceny sytuacji płynnościowej przez banki komercyjne i bank centralny. W związku z tym występowała zarówno przewaga popytu nad podażą, jak i sytuacja odwrotna (częściej). W ciągu roku relacja popytu zgłaszanego przez banki komercyjne na poszczególnych przetargach sprzedaży bonów pieniężnych NBP w stosunku do podaży oferowanej przez bank centralny wahała się od 0,81 do 1,05. 2.3.2. Operacje dostrajające W pierwszej połowie 2012 r. poziom płynności sektora bankowego utrzymywał się na zbliżonym poziomie i wahał się w granicach od 84.926 mln zł do 89.769 mln zł średnio w okresie rezerwowym. W drugiej połowie roku nastąpił wzrost środków złotowych w sektorze bankowym, co wpłynęło na większe zaangażowania banków w zakup bonów pieniężnych. Średni poziom krótkoterminowej płynności sektora bankowego wyniósł w grudniowym okresie rezerwowym 116.923 mln zł. W 2012 r. w celu ograniczania wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych, NBP przeprowadzał przynajmniej raz w miesiącu operacje o charakterze dostrajającym, emitując bony pieniężne z krótszym terminem zapadalności od operacji podstawowych. W każdym miesiącu bank centralny przeprowadzał operacje otwartego rynku w ostatnim dniu roboczym okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Ponadto, w przypadku zmian płynności, operacje dostrajające mogły być przeprowadzane w ciągu miesiąca. Wszystkie przeprowadzone w 2012 r. operacje dostrajające były o charakterze absorbującym płynność z sektora bankowego. W 2012 r. NBP przeprowadzał operacje dostrajające 23 razy, w tym 12 razy na koniec okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Średni poziom bonów pieniężnych NBP, emitowanych w ramach tego typu operacji wyniósł 1.582 mln zł i był wyższy od średniego poziomu w 2011 r. o 129 mln zł. W 2012 r. bank centralny zaoferował w operacjach dostrajających bony pieniężne o wartości 345.500 mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły w tym okresie 253.889 mln zł, natomiast zaakceptowane oferty przez bank centralny stanowiły kwotę 252.138 mln zł. 24

2-01 15-01 28-01 10-02 23-02 7-03 20-03 2-04 15-04 28-04 11-05 24-05 6-06 19-06 2-07 15-07 28-07 10-08 23-08 5-09 18-09 1-10 14-10 27-10 9-11 22-11 5-12 18-12 31-12 w mln zł Wykres 11. Operacje prowadzone przez NBP w 2012 r. 130000 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 bony pieniężne NBP bony pieniężne NBP krótsze niż 7 dni Źródło: NBP 2.4. Operacje depozytowo kredytowe Operacje depozytowo-kredytowe dokonywane były z inicjatywy banków komercyjnych. Stabilizowały one zarówno poziom płynności na rynku międzybankowym, jak i skalę wahań krótkoterminowych stóp rynkowych. Operacje te dawały bankom możliwość lokowania nadwyżek wolnych środków w NBP w formie depozytu na koniec dnia oraz były źródłem krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności, jako kredyt lombardowy zaciągany na termin overnight. Stopa oprocentowania kredytu lombardowego wyznaczała maksymalną cenę pozyskania pieniądza w NBP przy jednoczesnym określeniu górnej granicy wahań stóp na rynku międzybankowym, natomiast stopa depozytowa ograniczała wahania tych stóp od dołu. 2.4.1. Depozyt na koniec dnia Rok 2012 był kolejnym rokiem spadku poziomu lokat terminowych składanych w NBP. Depozyt na koniec dnia, liczony za dni jego wykorzystania, wyniósł ogółem 143 mld zł i był niższy o 45,21% w stosunku do depozytów złożonych w 2011 r. Łączna wysokość jednostkowego - składanego przez banki - depozytu na koniec dnia wahała się od 100 tys. zł do 7.278 mln zł. Średni dzienny jego poziom wyniósł 393 mln zł wobec 711 mln zł w roku poprzednim. Najwyższe kwoty środków banki lokowały w ostatnich dniach okresów utrzymywania rezerwy obowiązkowej. 2.4.2. Kredyt lombardowy W 2012 roku banki, uzupełniając bieżącą płynność na rachunkach bieżących w NBP, korzystały z kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych. Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego wyniosła w skali roku 21 mln zł, co stanowiło około 12% kwoty z 2011 r. (173 mln zł). Średnie dzienne jego wykorzystanie ukształtowało się na poziomie 56 tys. zł wobec 471 tys. zł w 2011 r. 25

2-01 2-02 2-03 2-04 2-05 2-06 2-07 2-08 2-09 2-10 2-11 2-12 w mln zł Wykres 12. Wykorzystanie depozytu na koniec dnia i kredytu lombardowego w 2012 r. 0-4 000-8 000 Depozyt na koniec dnia Kredyt lombardowy Źródło: NBP 3. Pozostałe operacje 3.1. Kredyt techniczny Kredyt techniczny był instrumentem ułatwiającym bankom zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego oraz realizację rozrachunku międzybankowego w NBP. Kredyt ten jest nieoprocentowany, zabezpieczany papierami wartościowymi, zaciągany i spłacany w tym samym dniu operacyjnym. W 2012 r. dzienne zasilenie banków w płynność operacyjną ukształtowało się w granicach od 31.365 mln zł do 57.016 mln zł. Wykorzystanie kredytu technicznego wzrosło o 34,46% w stosunku do 2011 r. 3.2. Kredyt w ciągu dnia w euro Kredyt w ciągu dnia w euro pełnił rolę instrumentu zapewniającego płynność rozrachunku w systemie TARGET2-NBP. Kredyt, zabezpieczany obligacjami skarbowymi zaakceptowanymi przez EBC, był zaciągany i spłacany w ciągu dnia operacyjnego. W 2012 r. dzienne zasilanie banku w płynność operacyjną wynosiło ok. 10 mln EUR. Wykorzystanie tego kredytu wzrosło o 67,80% w stosunku do 2011 r. 26

sty 10 mar 10 maj 10 lip 10 wrz 10 lis 10 sty 11 mar 11 maj 11 lip 11 wrz 11 lis 11 sty 12 mar 12 maj 12 lip 12 wrz 12 lis 12 4. Kształtowanie stawki POLONIA Zgodnie z treścią Założeń polityki pieniężnej, w 2012 r. NBP dążył do kształtowania stawki POLONIA w pobliżu stopy referencyjnej NBP, przeprowadzając w odpowiedniej skali operacje otwartego rynku. W 2012 r. nastąpiło zbliżenie stawki POLONIA do stopy referencyjnej NBP w porównaniu z sytuacją w latach poprzednich. Zmiany te miały miejsce w warunkach nadal utrzymujących się napięć na światowych rynkach finansowych, które pośrednio wpływały na ograniczoną efektywność krajowego rynku międzybankowego. Wspomniane napięcia objawiały się m.in. podwyższoną ostrożnością banków w zakresie zarządzania własną pozycją płynnościową, wraz z występującą równolegle skłonnością do zarządzania nią w terminie overnight, oraz preferencją do gromadzenia buforów płynnościowych. W dalszym ciągu uczestnicy rynku międzybankowego utrzymywali ograniczone poziomy limitów kredytowych nakładanych na transakcje zawierane pomiędzy sobą. Wykres 13. Stawka POLONIA oraz stopy procentowe NBP w latach 2010-2012 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% Brak stosowania krótkoterminowych operacji dostrajających Stosowanie krótkoterminowych operacji dostrajających w trakcie okresu utrzymywania rezerwy Dodatkowo, stosowanie krótkoterminowych operacji dostrajających na koniec okresu utrzymywania rezerwy 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP Stopa depozytowa NBP POLONIA 28 okr. śr. ruch. (POLONIA) Źródło: NBP 27

Do znacznego zbliżenia stawki POLONIA do stopy referencyjnej NBP doszło już w 2011 r., do czego w znacznej mierze przyczyniło się rozpoczęcie stosowania przez NBP krótkoterminowych operacji otwartego rynku o charakterze dostrajającym, zarówno w trakcie, jak i na koniec okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Kontynuowanie przez NBP w 2012 r. sposobu zarządzania płynnością sektora bankowego wprowadzonego w 2011 r. przyczyniło się do dalszej poprawy kształtowania się stawki POLONIA względem stopy referencyjnej NBP. Na uwagę zwracają przede wszystkim wskaźniki mierzące odchylenie obu wspomnianych wyżej indeksów notowane od marca 2012 r., które poziomem nie odbiegały od uzyskiwanych sprzed eskalacji kryzysu finansowego, tj. sprzed października 2008 r. Kluczowe znaczenie mógł w tym przypadku mieć efekt coraz większego zaufania ze strony uczestników rynku międzybankowego do działań banku centralnego w zakresie bilansowania warunków płynnościowych w sektorze bankowym (od momentu wprowadzenia przez NBP operacji dostrajających stopień zbilansowania warunków płynnościowych średnio w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej istotnie wzrósł). W efekcie w trakcie kolejnych miesięcy 2012 r., cena pieniądza w coraz większym stopniu zbliżała się do poziomu stopy referencyjnej NBP. Banki zaczęły zakładać, że w razie zaistnienia takiej potrzeby NBP dokona interwencji na rynku pieniężnym, przeprowadzając w odpowiedniej skali operację dostrajającą. 28

sty 10 mar 10 maj 10 lip 10 wrz 10 lis 10 sty 11 mar 11 maj 11 lip 11 wrz 11 lis 11 sty 12 mar 12 maj 12 lip 12 wrz 12 lis 12 w mln zł w pb Wykres 14. Zmienność stawki POLONIA na tle średniego w okresie rezerwowym odchylenia zagregowanego poziomu rachunków bieżących banków w NBP od poziomu rezerwy wymaganej, przy uwzględnieniu wykorzystania operacji depozytowo-kredytowych NBP oraz dostrajających operacji otwartego rynku w latach 2010-2012 160 140 120 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80-100 -120-140 -160 12 000 10 500 9 000 7 500 6 000 4 500 3 000 1 500 0-1 500-3 000-4 500-6 000-7 500-9 000-10 500-12 000 Średnie saldo operacji dostrajających Średnie odchylenie rachunku bieżącego Średnie saldo operacji depozytowo-kredytowych odchylenie POLONII od stopy referencyjnej NBP (w pkt baz.) Źródło: NBP Koniec okresu utrzymywania rezerwy wymaganej Średnie absolutne odchylenie POLONII od stopy referencyjnej NBP w 2012 r. wyniosło 21 pb w porównaniu do 43 pb średnio w 2011 r. Z kolei zmienność (mierzona odchyleniem standardowym) stawki uległa odpowiedniemu zmniejszeniu z 34 pb do 21 pb. 29

30

Glosariusz Dealerzy Rynku Pieniężnego banki najbardziej aktywne na rynku pieniężnym i walutowym, z którymi NBP podpisuje umowy w sprawie pełnienia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego. Banki te oprócz dostępu do podstawowych operacji otwartego rynku biorą udział w operacjach dostrajających. Ponadto uczestniczą w fixingu stawek referencyjnych WIBOR i WIBID oraz przekazują do NBP informacje o zawartych w bieżącym dniu transakcjach O/N, na podstawie których ustalana jest stawka POLONIA. Depozyt na koniec dnia instrument, który pozwala bankom na lokowanie nadwyżek środków w banku centralnym na termin overnight. Oprocentowanie tego depozytu określa dolne ograniczenie dla stawki rynkowej kwotowanej na ten termin. Kredyt lombardowy instrument, który umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na termin overnight. Jego oprocentowanie wyraża krańcowy koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym. Kredyt ten zabezpieczany jest papierami wartościowymi, akceptowanymi przez bank centralny. Kredyt w ciągu dnia operacyjnego (w złotych lub w euro) nieoprocentowany kredyt, dający możliwość pozyskania środków w czasie trwania dnia operacyjnego, zabezpieczany papierami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny. Jest to instrument ułatwiający bankom komercyjnym zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego płynność rozumiana jako saldo przeprowadzanych przez NBP operacji otwartego rynku, tzn. operacji podstawowych i dostrajających, a także transakcji typu SWAP walutowy oraz operacji depozytowo-kredytowych. Operacje depozytowo kredytowe - operacje podejmowane z inicjatywy banków komercyjnych, w ramach których banki mają możliwość lokowania nadwyżek środków finansowych w NBP w formie depozytu na koniec dnia, jak również są źródłem uzupełnienia niedoborów płynności w postaci kredytu lombardowego. Operacje dostrajające - operacje, które mogą zostać podjęte przez NBP w celu ograniczenia wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Operacje otwartego rynku - podstawowy instrument banku centralnego, wykorzystywany w celu utrzymania krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z określonym przez Radę Polityki Pieniężnej poziomem stopy referencyjnej NBP. Operacje podstawowe operacje przeprowadzane standardowo w sposób regularny (raz w tygodniu). W warunkach nadpłynności sektora bankowego polegają na emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności. Na przetargach obowiązuje stała rentowność na poziomie stopy referencyjnej NBP. 31

Operacje REPO operacje mające na celu zasilenie sektora bankowego w płynność, krótkoterminowe i długoterminowe, których zabezpieczenie stanowią papiery wartościowe akceptowane przez NBP. Operacje strukturalne - operacje przeprowadzane w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. W ramach tych operacji bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym. Operacje typu SWAP walutowy operacje, w ramach których NBP ma możliwość zakupu (lub sprzedaży) złotego za walutę obcą, na rynku kasowym i jednocześnie sprzedaży (lub odkupu) złotego, w ramach transakcji terminowej, w określonej dacie waluty. Rezerwa obowiązkowa instrument polityki pieniężnej, wykorzystywany przez bank centralny m.in. do regulowania płynności w sektorze bankowym i ograniczania w ten sposób zmienności krótkoterminowych stóp procentowych. Obowiązek utrzymywania rezerwy jest także elementem zarządzania płynnością w bankach. Wymóg utrzymywania rezerwy obowiązkowej polega na zobowiązaniu banków do utrzymywania na rachunkach w banku centralnym określonej procentowo części gromadzonych przez nie środków. Obowiązkowi utrzymywania rezerwy obowiązkowej na rachunkach w NBP podlegają banki, oddziały instytucji kredytowych i oddziały banków zagranicznych działających w Polsce. Rezerwa obowiązkowa jest utrzymywana w systemie uśrednionym. Banki są zobowiązane do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie rezerwowym na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej stanowią zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych. Z podstawy naliczania rezerwy wyłączone są środki przyjęte od innego banku krajowego, pozyskane z zagranicy na co najmniej dwa lata oraz gromadzone na rachunkach oszczędnościowo-kredytowych w kasach mieszkaniowych i na indywidualnych kontach emerytalnych. Rezerwa obowiązkowa jest naliczana i utrzymywana w złotych. Wartość naliczonej rezerwy banki pomniejszają o równowartość 500 tys. euro. Stawka POLONIA stawka POLONIA (ang. Polish Overnight Index Average) została wprowadzona przez NBP oraz ACI Polska z początkiem 2005 r. Jest ona średnią stawką overnight ważoną wielkością transakcji na rynku depozytów międzybankowych. Poziom stawki odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat międzybankowych. Stawka POLONIA publikowana jest przez NBP na stronie serwisu informacyjnego Reuters (NBPS) każdego dnia o godzinie 17:00. Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym przez NBP o godz. 16.45. Jego uczestnik zobowiązany jest do przekazania bankowi centralnemu wykazu transakcji o terminie O/N zawartych z innymi uczestnikami i przesłanych do rozliczenia w danym dniu do godz. 16.30. Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Stopa lombardowa NBP - wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górny pułap wzrostu rynkowej stopy overnight. 32

Stopa depozytowa NBP - wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograniczenie dla wahań rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa i lombardowa tworzą korytarz wahań stawki overnight, który jest symetryczny względem stopy referencyjnej banku centralnego. Publikacja informacji w serwisach informacyjnych w serwisie informacyjnym Reuters, na stronie NBPM oraz w serwisie informacyjnym Bloomberg na stronie NBPX, NBP przekazuje bankom bieżące informacje na temat sytuacji płynnościowej na rynku dotyczące: - rachunku bieżącego banków, depozytu na koniec dnia składanego w NBP oraz kredytu lombardowego, zaciągniętego w NBP w układzie dziennym, - poziomu rezerwy wymaganej w danym okresie rezerwowym, - średniego poziomu rachunku bieżącego banków w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej, - prognozy średniego dziennego stanu rachunku bieżącego w okresie od dnia emisji bonów pieniężnych (w ramach operacji podstawowych) do dnia poprzedzającego ich dzień zapadalności. Na stronie Reuters publikowany jest prognozowany średni stan rachunku bieżącego banków po podjęciu decyzji o wielkości oferowanych przez NBP bonów. W serwisie informacyjnym Reuters, na stronie NBPT oraz w serwisie Bloomberg na stronie NBP7 publikowane są ponadto informacje na temat bieżących przetargów sprzedaży bonów pieniężnych, zaś wyniki przeprowadzonych przetargów umieszczane są na stronie NBPU (Reuters) oraz NBP8 (Bloomberg). Aktualne informacje dotyczące bieżącej sytuacji płynnościowej oraz przeprowadzonych przez NBP przetargów w ramach operacji otwartego rynku są na bieżąco publikowane także na stronie internetowej NBP (www.nbp.pl). 33

34

Załącznik 1. Zmiany poziomu wahań najkrótszych stóp procentowych na rynku międzybankowym na tle zmian prowadzonych operacji otwartego rynku w latach 1998-2012 35

Załącznik 2. Instrumenty NBP w latach 1990 2012 36