KULTURALNY OBRAZ POLSKI SZTUKA W NASZYCH DOMACH

KULTURALNY OBRAZ POLSKI SZTUKA W NASZYCH DOMACH ROCKEFELLER MILIARDER I FILANTROP BESTSELLERY EMPIKU Sztuka posiadania BEZPŁATNY DODATEK DO TYGODNIKA GAZETA FINANSOWA OSKARŻONY STRĘCZYCIEL Z MIĘDZYNARODOWEGO FUNDUSZU WALUTOWEGO

32 WIELKIE RODY HISTORIA 13 19 lutego 2015 r. ROCKEFELLER MILIARDER Krzysztof Osiejuk John D. Rockefeller był niegdyś najbogatszym człowiekiem świata. Wartość jego firmy Standard Oil tuż przed podziałem w 1911 r., według wartości pieniądza z 2007 r., wyceniano na 300 miliardów dolarów. W tym samym czasie łączna kapitalizacja Chevronu i Exxon Mobil, czyli dwóch spółek powstałych w wyniku podziału Standard Oil, przekraczała miliard dolarów. Rodzina nie udostępnia dokumentów finansowych, a majątek ulokowany jest w licznych trustach. Dziś na liście najbogatszych ludzi świata wg Forbesa znajduje się tylko jeden z nich David najstarszy żyjący Rockefeller, z majątkiem szacowanym na 3 miliardy dolarów, przedstawiany skromnie jako filantrop

WIELKIE RODY HISTORIA 33 I FILANTROP David Rockefeller z braćmi

34 WIELKIE RODY HISTORIA 13 19 lutego 2015 r. John D. Rockefeller David Rockefeller przynał kiedyś, że pieniądze mogą być użyteczne na wiele sposobów, zakładając, że człowiek jest zrównoważony i zdrowy. Dla niektórych fortuna jest raczej darem szatana niż korzyści. Dziś o faktycznym majątku rodziny Rockefellerów nie wiemy nic. W 2009 r. magazyn Forbes wycenił majątek rodziny zaledwie na 9 miliardów dolarów, zastrzegając, że trudno jest zebrać pełne dane, gdyż liczba spadkobierców Johna D. Rockefellera przekracza 150 osób Wnuczki Davida Rockefellera: Camilla i Ariana David Rockefeller Wystarczy przyjrzeć się publikowanej przez Forbesa liście najbogatszych ludzi na świecie, by szybko dojść do wniosku, że nic nie zagwarantuje tak wielkiego finansowego sukcesu, jak przede wszystkim: produkcja i handel odzieżą lub żywnością, czy ewentualnie budowa sieci telekomunikacyjnych i sprzedaż dostępu do nich. I może to stanowić dla wielu zaskoczenie. Mogłoby się bowiem wydawać, że nigdzie nie ma takich pokładów pieniędzy, jak w bankach czy w ropie naftowej, że nigdzie, eksploatacja ziemskiego bogactwa nie jest tak daleko posunięta jak tu i nigdzie wreszcie tak jak tu, nie mamy poczucia uczestniczenia w autentycznym Eldorado. A mimo to fakty są jednoznaczne. Oto przed nami lista siedmiu najbogatszych na świecie rodzin. Siódme miejsce zajmuje rodzina Marinho czyli media, szóste Albrechtowie więc żywność, piąte Marsowie ze swoim słynnym batonikiem. Na czwartym miejscu mamy Kocha z rodziną i ich rafinerie, ale to jest zwłaszcza gdy przyjrzymy się też karierom zupełnie już indywidualnym bardziej wyjątek, niż reguła. Trzecim są Waltonowie czyli tanie sklepy Wal-Mart. Pozostają jeszcze dwa pierwsze miejsca. Historię rodu Rothschildów, czyli ludzi, którzy przez swoją kontrolę nad emisją i dystrybucją światowego pieniądza zajmują pierwsze z nich, mieliśmy okazję poznać w zeszłym tygodniu. Dziś nadeszła odpowiednia pora na rodzinną linię znaną powszechnie jako Roc-

WIELKIE RODY HISTORIA 35 kefellerowie kontrolującą światowe wydobycie i dystrybucję ropy naftowej. Oto mamy dwie najbogatsze, zarówno dziś, jak i w całej historii świata, rodziny, które do tego stopnia zmonopolizowały dwa podstawowe kiedyś rynki finansowe, że obecnie nie ma tam wstępu już nikt. To jednocześnie rodziny, o których faktycznym majątku nie wiemy nic. Ta ostatnia wiadomość świadczy o dzisiejszym świecie w sposób wręcz doskonały na liście najbogatszych dwa pierwsze miejsca zajmują rodziny, których majątek jest najpilniej strzeżoną tajemnicą. Dyskretni spadkobiercy John D. Rockefeller był niegdyś najbogatszym człowiekiem świata. Wartość jego firmy Standard Oil tuż przed podziałem w 1911 r., według wartości pieniądza z 2007 r., wyceniano na 300 miliardów dolarów. W tym samym czasie łączna kapitalizacja Chevronu i Exxon Mobil, czyli dwóch spółek powstałych w wyniku podziału Standard Oil, przekraczała miliard dolarów. W 2009 r. magazyn Forbes wycenił jednak majątek rodziny zaledwie na 9 miliardów dolarów, zastrzegając, że trudno jest zebrać pełne dane, gdyż liczba spadkobierców Johna D. Rockefellera przekracza 150 osób. W dodatku rodzina nie udostępnia dokumentów finansowych, a majątek ulokowany był w licznych trustach. Dziś na liście Forbesa znajduje się tylko jeden z nich David najstarszy żyjący Rockefeller, z majątkiem w wysokości 3 miliardów dolarów, przedstawiany skromnie jako filantrop. A my możemy mieć pewność, że jego dwie prześliczne wnuczki, Ariana i Camilla, które prędzej czy później znajdą się na początku tej niezwykłej kolejki, będą miały kompletnie inne ambicje niż te, by o nich mówiono, że są najbogatszymi ludźmi na świecie. I miejmy nadzieję, że nic złego im się nie przytrafi. A trzeba wiedzieć, że sytuacja wcale nie jest taka jednoznaczna. Podobnie bowiem, jak mieliśmy okazję obserwować w przypadku rodziny Kennedych, można niekiedy odnieść wrażenie, że nad Rockefellerami od lat również wisi coś, co może być interpretowane jako ponura klątwa, i to klątwa, która niesie nieszczęścia niekiedy wręcz niewyobrażalne. Feralna seria Zupełnie niedawno, bo niespełna rok temu, w czerwcu 2014 r., Richard Rockefeller, prawnuk Johna D. Rockefellera, syn Davida Rockefellera seniora i były prezes Rockefeller Brothers Fund Inc. zginął w wypadku lotniczym. Jego jednosilnikowy turbośmigłowy Piper PA-46-500TP Meridian tuż po starcie wzbił się w powietrze, a potem zahaczył o drzewa przy budynku i spadł na ziemię. Samolot Rockefellera był napędzany silnikiem turbinowym, droższym i lepszym od silnika W czerwcu 2014 r. Richard Rockefeller, były prezes Rockefeller Brothers Fund Inc, zginął w wypadku lotniczym. Jego jednosilnikowy turbośmigłowy Piper PA- 46-500TP Meridian tuż po starcie zahaczył o drzewa przy budynku i spadł na ziemię Ariana Rockefeller Richard Rockefeller oraz miejsce wypadku, w którym zginął

36 WIELKIE RODY HISTORIA 13 19 lutego 2015 r. James Jewett Stillman W roku 1961 Michael Rockefeller zginął w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach, podczas pobytu w Nowej Gwinei, gdzie zajmował się zbieraniem miejscowych dzieł sztuki. Ocenia się, że Rockefeller albo zmarł z wyczerpania, albo został pożarty przez krokodyle. Inna teoria głosi, że Rockefeller dopłynął jednak do brzegu, lecz został tam zabity przez tubylców Michael Rockefeller w Nowej Gwinei Percy Avery Rockefeller tłokowego wykorzystywanego w większości prywatnych samolotów. Wyposażony był też w kabinę ciśnieniową umożliwiającą loty na wysokości 9 100 metrów, jego zasięg wynosił 1 850 kilometrów, maksymalna prędkość 482 kilometrów na godzinę, a wart był ponad 2 miliony dolarów. Lotnisko Westchester County, w pobliżu którego doszło do tragedii, obsługiwane jest przez największych przewoźników, między innymi: American, Delta, Jet- Blue i United. Zdecydowana większość lotów to loty prywatne i komercyjne, zaczynając od małych samolotów po firmowe odrzutowce. Wedle danych jak najbardziej oficjalnych od 1982 r. w obrębie lotniska miało miejsce 36 wypadków. W dziewięciu przypadkach pasażerowie odnieśli obrażenia, 18 osób poniosło śmierć, w tym właśnie Richard Rockefeller. Jednak owa fatalna seria zaczęła się już w roku 1951, kiedy to Winifred Rockefeller, córka Percy ego Avery Rockefellera wówczas, jednego z najbogatszych finansistów i przemysłowców na świecie, wnuczka, ze strony mamy, Jamesa Jewetta Stillmana, niezwykle zamożnego prezesa National City Bank, zamknęła się z dwiema córeczkami w garażu, włączyła silnik samochodu i zadusiła spalinami siebie i obie dziewczynki. Niewyjaśnione wypadki Niespełna dziesięć lat później, w roku 1961, Michael Rockefeller zginął w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach, podczas pobytu w Nowej Gwinei, gdzie zajmował się zbieraniem miejscowych dzieł sztuki. Michael, zaledwie 23-letni syn Nelsona Rockefellera, w owym czasie gubernatora stanu Nowy Jork, a potem wiceprezydenta, wraz z holenderskim antropologiem René Wassingiem spływał dwunastometrową łodzią, kiedy w odległości pięciu kilometrów od brzegu łódź ugrzęzła na mieliźnie, a następnie się wywróciła. Będący z Rockefellerem w łodzi dwaj lokalni przewodnicy popłynęli wpław po pomoc, kiedy jednak po dwóch dniach Rockefeller z Wassingiem zorientowali się, że dryfują bez szans na ratunek, Rockefeller powiedział: Myślę, że mi się uda i zaczął płynąć w kierunku brzegu. Wassing został uratowany następnego dnia, ponieważ łódź znajdowała się wówczas już około 19 kilometrów od brzegu. Ocenia się, że Rockefeller albo zmarł z wyczerpania, albo został pożarty przez krokodyle. Inna teoria, wcale zresztą nie traktowana aż tak niepoważnie jakby można było podejrzewać, głosi, że Rockefeller dopłynął jednak do brzegu, gdzie ostatecznie został zabity przez tubylców, a następnie zjedzony. Tajemnicą owiana jest również śmierć samego Nelsona Rockefellera, który w roku 1979 zmarł w domu w obecności swojej 25-letniej asystentki Megan Marshack. Jak głosi wersja oficjalna, w pewnym momencie Rockefeller doznał ataku serca. Marshack zadzwoniła wówczas do swojej przyjaciółki, dziennikarki Ponchitty Pierce, która z kolei wezwała pogotowie. Kiedy dopiero po ponad godzinie pomoc nadjechała, okazało się, że Rockefeller już nie żyje. Wedle wersji nieoficjalnej Rockefeller miał romans z Marshack, a atak serca nastąpił podczas upojnego zbliżenia między owym staruszkiem a jego młodą przyjaciółką. Czwórka najstarszych dzieci Rockefellera wydała jednak wspólny komunikat, w którym stwierdziła, że w wyniku prywatnego dochodzenia, rodzina doszła do przekonania, że ojciec i tak nie miał szans na to, by go uratowano, a zarówno Marshack, jak i jej przyjaciółka działały najlepiej jak tylko potrafiły. Sekcja zwłok, ze względu na brak zgody ze strony rodziny, nigdy nie została przeprowadzona. Rok przed śmiercią Nelsona jego brat John Rockefeller III zginął w wypadku w pobliżu rodzinnej posiadłości, kiedy prowadzony przez niego samochód czołowo zderzył się z innym autem. Przybysz z Europy Jednak najbardziej publicznie dyskutowanym skandalem z udziałem nazwiska Rockefelle-

WIELKIE RODY HISTORIA 37 rów było zdarzenie, w którym Rockefellerowie nie brali najmniejszego udziału. Oto w roku 1978 pewien niespełna 30-letni Niemiec nazwiskiem Christian Gerhartsreiter poznał przebywające na wakacjach w Niemczech amerykańskie małżeństwo Elmera i Jean Kelln. Następnie twierdząc, że Kellnowie zaprosili go do siebie do Kalifornii uzyskał amerykańską wizę. Kiedy przybył do Stanów, oczywiście nie zgłosił się do Kellnów, natomiast zmienił nazwisko na Chris Gerhart i wstąpił na uniwersytet. Chcąc uzyskać amerykańskie obywatelstwo, świeżo poznanej 22-letniej Amy Jersild Duhnke opowiedział historię, jak to boi się wrócić do Niemiec, bo po powrocie natychmiast zostanie wysłany na wojnę do Rosji. Kobieta oczywiście mu uwierzyła i natychmiast zgodziła się wyjść za niego za mąż, on natomiast już na drugi dzień z ledwo co uzyskaną zieloną kartą ruszył w drogę. W połowie lat 80. doszło do zaginięcia Jonathana i Lindy Sohus. Ponieważ Gerhartsreiter, tym razem używając nazwiska Christopher Chichester, zamieszkiwał w pensjonacie prowadzonym przez matkę Jonathana Sohusa, Didi, lokalna policja w ramach prowadzonego dochodzenia, zwróciła na niego uwagę. Jednak ten poinformował policjantów, że Sohusowie wyjechali na wakacje do Europy. Podstaw by mu nie wierzyć za bardzo nie było, więc przez wiele lat w tej sprawie nie działo się nic. Dopiero w roku 1994 na podwórzu domu, w którym Sohus mieszkał ze swoja żoną, a który sąsiadował z pensjonatem matki Sohusa, znaleziono zakopane kości, zidentyfikowane następnie jako należące do Sohusa. Stwierdzono również, że ofiara została najpierw dwukrotnie uderzona ciężkim narzędziem, następnie sześciokrotnie zraniona nożem, po czym jej ciało zostało poćwiartowane na części. Gerhartsreiterowi wciąż nie postawiono jakichkolwiek zarzutów. Przyszywany Rockefeller Wtedy właśnie, w roku 1995, Gerhartsreiter wpadł na pomysł, by znaleźć sobie wreszcie jakieś naprawdę poważne nazwisko. Kiedy poznał niejaką Sandrę Boss, natychmiast się jej oświadczył, przedstawiając się jako Clark Rockefeller. Boss, absolwentka Stanford University oraz Harvard Business School, zatrudniona z imponującą pensją na wysokim stanowisku dyrektorskim, jak sama po latach przyznała, dała się oczarować Niemcowi i młodzi wzięli ślub. Rockefellerowie bo w ten sposób oczywiście para zaczęła funkcjonować mieli jedno dziecko, dziewczynkę, którą nazwano Reigh Storrow Rockefeller. Rodzina utrzymywała się z pensji Sandry, natomiast sam Gerhartsreiter zadawał szyku, jako potomek Rockefellerów, opowiadając znajomym o sobie, że jest zamożnym absolwentem Yale, prowadzącym poważny biznes w Kanadzie. Jednocześnie, wciąż używając nazwiska Clark Rockefeller, był członkiem prestiżowego bostońskiego klubu Algonquin, gdzie spędzał większą część wolnego czasu. Przez pewien czas piastował nawet stanowisko dyrektora klubu. W roku 2006 Boss, resztkami swojej wybitnej w końcu inteligencji, a pewnie też trochę przez to, że Gerhartsreiter traktował ją wyjątkowo źle, wyczuła, że coś z tym Rockefellerem jest nie tak. Wynajęła prywatnego detektywa, który bardzo szybko poinformował ją, że Gerhartsreiter, choć do końca nie wiadomo kim jest, z całą pewnością nie jest Rockefellerem. Boss wniosła o rozwód, zmieniła nazwisko córki (na swoje panieńskie) i obie wyjechały do Londynu. Sami Rockefellerowie nato- John Rockefeller III W roku 1995 Christian Gerhartsreiter wpadł na pomysł, by znaleźć sobie jakieś poważne nazwisko. Kiedy poznał niejaką Sandrę Boss natychmiast się jej oświadczył, przedstawiając się jako Clark Rockefeller. W roku 2006 Boss wynajęła prywatnego detektywa, który bardzo szybko poinformował ją, że Gerhartsreiter, choć do końca nie wiadomo kim jest, z całą pewnością nie jest Rockefellerem za którego się podaje Nelson Rockefeller, i jego asystentka Megan Marshack Christian Gerhartsreiter

38 WIELKIE RODY HISTORIA 13 19 lutego 2015 r. Jonathan i Linda Sohus Exxon Mobil, czyli spółka utworzona w wyniku podziału Standard Oil Różne wcielenia Christiana Gerhartsreitera W połowie lat 80. doszło do zaginięcia małżeństwa Sohus. Lokalna policja w ramach prowadzonego dochodzenia zwróciła uwagę na Gerhartsreitera (używającego wówczas nazwiska Christopher Chichester). Jednak ten poinformował policjantów, że Sohusowie wyjechali na wakacje do Europy. Nie było podstaw by mu nie wierzyć. Przez wiele lat w tej sprawie nie działo się nic, dopiero w roku 1994 na podwórzu domu, w którym mieszkali państwo Sohus, a który sąsiadował z pensjonatem w którym mieszkał Gerhartsreitera, znaleziono zakopane szczątki, zidentyfikowane następnie jako należące do Sohusa. miast, wydali wreszcie odpowiednie oświadczenie. Gdy chodzi o Gerhartsreitera włos mu z głowy nie spadł. W dodatku, jak głosi wieść, dzięki temu, że sąd uwierzył mu, że utrzymuje nieustanny kontakt telepatyczny ze swoją córką, która go niezmiennie błaga, by ją wyrwał z rąk okrutnej matki, Gerhartsreiter uzyskał prawo do widzeń z dzieckiem, wprawdzie pod nadzorem kurator, ale z takim rezultatem, że dziewczynka raz na jakiś czas mogła odwiedzać swojego tatę w Bostonie. Któregoś dnia Gerhartsreiter z córką i pracownikiem opieki społecznej poszli na spacer do miejscowego parku. Nagle podjechał do nich terenowy samochód. Gerhartsreiter odepchnął panią z opieki, porwał dziewczynkę, wskoczył do samochodu i uciekł. Tego samego dnia został oskarżony o porwanie, napaść, a ponieważ w wydarzeniu mocno ucierpiała jeszcze pani z opieki, dodatkowo jeszcze o próbę zabójstwa przy użyciu samochodu. Tym razem poszło szybko i po tygodniu poszukiwań Gerhartsreiter został ujęty w Baltimore. Dziecko wróciło do Boss, a on sam został postawiony przed sądem z przeróżnymi zarzutami i mimo wysiłków adwokatów, by potraktować go jak człowieka chorego psychicznie, został skazany na cztery do pięciu lat więzienia. Sąd uznał, że choć z nim rzeczywiście jest coś nie tak, jednak nie na tyle, by puścić go wolno. Podczas procesu wiele zaczęło ws kazywać na to, że miłość tego dziwnego człowieka do dziecka, zgubi go bardziej, niż się dotychczas komukolwiek zdawało. Prasa zaczęła przypominać o sprawie sprzed lat, kiedy to niedaleko miejsca, gdzie przebywał Gerhartsreiter, zamordowany został Jonathan Sohus. Jednak sędzia, po to, by nie pozwolić przysięgłym uprzedzić się do oskarżonego z zupełnie innego paragrafu, nie dopuścił do tego, by kwestia morderstwa w wystąpieniu oskarżenia się w ogóle pojawiła. Jednak kiedy już Gerhartsreiter siedział w więzieniu, prokuratura w Los Angeles oskarżyła go o zabójstwo Jonathana Sohusa. W roku 2013 Gerhartsreiter został uznany winnym morderstwa pierwszego stopnia i skazany na 27 lat

WIELKIE RODY HISTORIA 39 Sandra Boss z córką Reigh więzienia. O warunkowe zwolnienie będzie mógł się zwrócić w roku 2039, kiedy będzie miał 78 lat. Linda Sohus do dziś nie została odnaleziona. Amy Jersild Duhnke Bolesna potęga dziedzictwa Co ostatnia z opowiedzianych historii ma wspólnego z Rockefellerami poza tak bardzo nieroztropnie wykorzystanym nazwiskiem? Pewnie nic, jeszcze poza tym, że ktoś to, co zrobił Gerhartsreiter, zechce potraktować jako znak, że nazwiskiem Rockefeller lepiej się nie bawić, no ale też i to, że nie ma praktycznie biografii Rockefellerów, w której by ten dziwny przypadek nie został choćby bardzo pobieżnie wspominany. Eileen Rockefeller, najmłodsza córka Davida Rockefellera i prawnuczka Johna D., w wywiadzie dla telewizji CBS przyznała, że jej mama przez znaczną część życia walczyła z depresją, podczas gdy ojciec cały okres jej dzieciństwa spędził na spotkaniach zarządu, a więc ona jako dziecko praktycznie go nie znała. Nie ma najmniejszej wątpliwości co do tego, że przywileje w bardzo znacznym stopniu przeważyły nad odpowiedzialnością i tym co trudne. Jest jednak coś, co sprawia, że kiedy to mówię, czuję pewną solidarność z tymi, którzy mnie słuchają, wynikającą z tego mianowicie, że najwyraźniej wszyscy cierpimy, kiedy dorastamy. I naprawdę nie ma znaczenia, czy mamy pieniądze czy ich nie mamy; dzieciństwo każdego z nas na swój własny sposób bywa udręką. I w ostatecznym rozrachunku stan naszego konta w banku nie jest ani trochę tak istotny, jak to, co myślimy o sobie. A ja za każdym razem w szkole czy trochę później na studiach, kiedy proszono mnie, bym napisała coś na temat swojej rodziny, nie mogłam się wygrzebać spod tego strasznego poczucia, jak bardzo jestem do niczego wobec tego, co osiągnął mój pradziadek, dziadek i ojciec. David Rockefeller z córką Eileen I tak oto wróciliśmy po wszystkich wstrząsających przygodach do Davida Rockefellera ojca Eileen oraz dziadka dwóch przepięknych dziewczyn, które wciąż stoją w kolejce najbogatszych do Davida Rockefellera, jedynego Rockefellera, jakiego udało się, nie wiadomo jakim cudem, umieścić na liście tysiąca najbogatszych ludzi na świecie, członka rodziny, w której o czym zaświadcza jego rodzona córka pieniądze nie mają większego znaczenia.

40 BIZNES NA SALONACH Znamy Laureatów Bestsellerów Empiku! Na podstawie blisko 30 milionów głosów oddanych przez klientów w formie zakupów, Empik już po raz 16. przyznał swoje nagrody. Sukces sprzed roku powtórzyli Miłoszewski i Podsiadło, nie ustępując innym utytułowanym rywalom. Indila i Pawlikowski wygrali z klasykami, a Hobbit drugi raz z rzędu pobił inne zagraniczne filmowe produkcje. W ubiegłym roku w literaturze polskiej nie było debiutu, który wstrząsnąłby listami bestsellerów. Spośród rodzimych pisarzy w piątce nominowanych znaleźli się sami giganci: Grochola, Tokarczuk, Wiśniewski, Cejrowski oraz Zygmunt Miłoszewski. I to właśnie do autora Gniewu powędrowała statuetka Bestsellera Empiku dla najpopularniejszej polskiej książki 2014 r. To drugi z rzędu laur dla Miłoszewskiego w tej kategorii. Biorąc pod uwagę polskie produkcje, które w ubiegłym roku najbardziej przypadły do gustu naszym rodakom, trzeba przyznać, że ich wybory filmowe koncentrują się na fascynujących opowieściach, z intrygującą narracją, za którymi stoją twórcy ze świetnym warsztatem. Przez ostatnie lata w kategorii film polski Bestsellera Empiku wygrywały seriale. W 2014 r. rynek i serca polskich widzów podbili młodzi twórcy. Ida Pawła Pawlikowskiego wygrała zarówno z filmami dwóch pokoleń klasyków Wajdą i Pasikowskim, jak i z Czasem honoru. Wybór laureata Bestsellera Empiku 2014 w kategorii literatura obca również świadczy o zmianie gustu czytelników. Zwyciężył John Green ze skierowaną do młodzieży powieścią Gwiazd naszych wina. W kategorii poezja statuetkę Bestsellera Empiku 2014 otrzymał zbiór najstarszych wierszy Wisławy Szymborskiej Czarna piosenka. Tomik ten rozpoczął publikację autorskiej serii noblistki do końca stycznia tego roku ukazały się już trzy zbiory. W kategorii film zagraniczny ubiegłoroczny zwycięzca Hobbit. Niezwykła Podróż ustąpił miejsca kolejnej części ekranizacji dzieła Tolkiena, czyli Pustkowiu Smauga.

BIZNES NA SALONACH 41 Dawid Podsiadło Włodek Pawlik Wydarzenia Roku 2014, za jakie Kapituła Ekspertów Empiku uznała przyznanie Nagrody Grammy polskiemu pianiście jazzowemu Włodkowi Pawlikowi Indila Agata Trzebuchowska W muzyce polskiej bez zmian. Tu rządzą młodość, energia, talent i bezpretensjonalność. Dawid Podsiadło ponownie wygrał z konkurencją. W kategorii muzyka zagraniczna nastąpiła natomiast pokoleniowa zmiana warty. Legendy światowej muzyki Pink Floyd, AC/DC i Coldplay musiały ustąpić miejsca subtelnej artystce, która podbiła serca słuchaczy w ojczystej Francji, a także w Belgii i Polsce. Album Indili Mini World zdobył w naszym kraju tytuł podwójnej platyny, a w salonach Empiku najpopularniejszej płyty zagranicznej 2014 r. Miłośnicy gier komputerowych z pewnością nie mogą doczekać się Dzikiego Gonu i nie przegra ten, kto obstawi, że Wiedźmin 3 będzie w Polsce jedną z najpopularniejszych gier roku 2015. W 2014 r. odbiorcy niecierpliwie czekali na grę FIFA 15. Mimo że pojawiła się w sprzedaży dopiero we wrześniu, była najczęściej kupowanym w Empiku tytułem 2014 r. W roku 2014 Polacy świętowali 25. rocznicę pierwszych częściowo wolnych wyborów. Ćwierć wieku to doskonała okazja do podsumowań. W głosowaniu na najpopularniejszy polski film 25-lecia bezkonkurencyjny był Kiler. Wybór ten potwierdzili klienci Empiku. Najczęściej kupowaną autorską kolekcją roku 2014 okazali się Kilerzy. Niejeden fenomen kulinarny i kulturowy został przeanalizowany w Newsweeku i Twoim Stylu czasopismach, które trzeci rok z rzędu zdobyły tytuł prasowych Bestsellerów Empiku w kategoriach: tygodnik i miesięcznik. Żaden z nich nie pominął opisania Wydarzenia Roku 2014, za jakie Kapituła Ekspertów Empiku uznała przyznanie nagrody Grammy polskiemu pianiście jazzowemu Włodkowi Pawlikowi. Innym fenomenem roku 2014 okazała się książka brulion do twórczego niszczenia i przekształcania. Ta nietypowa publikacja, prowokująca do działań zaskakujących dla samego czytelnika, zatytułowana Zniszcz ten dziennik, zdobyła Nagrodę Specjalną Empiku za tempo i skalę sprzedaży. Źródło: Empik

BEZPŁATNY DODATEK DO TYGODNIKA GAZETA FINANSOWA NAJLEPSZE PRODUKTY DLA BIZNESU 19 grudnia 2014 r. 8 stycznia 2015 r. Donald Trump z żoną Melanie i synkiem, historia rodziny str. 24 42 PRENUMERATA 2015 WIELKIE RODY HISTORIA Trump Krzysztof Osiejuk 72 Federal Media Company FMC Jan Mazurek Recykling złota jest drugim po produkcji kopalń czynnikiem podaży tego surowca. Jedna trzecia całkowitej ilości złota trafia obecnie na rynek z tego źródła. s. 11 Marcin Palade Pomimo trzykrotnej zmiany lidera w tegorocznej rywalizacji między PO a PiS-em ważniejsze dla przyszłości przetasowania dokonują się w drugiej lidze polskiej polityki. s. 14 John Baird Wybór systemu obrony to nie tylko ocena jego parametrów technicznych, lecz także wybór partnera do dalszej współpracy. s. 22 128 stron (w tym 8 proc. VAT) 5zł dr Leszek Pietrzak, s. 6 7 Tygodnik nr: 51/52/01 19 grudnia 2014 r. 8 stycznia 2015 r., nr indeksu 34625X PA STWO S U BOWYCH PODRÓ Y ILE ZA TO ZAPŁACĄ PODATNICY? Portal za milionów dla samych swoich CO PRZYNIÓS ROK? Rok 2014 z całą pewnością nie należał do nudnych. Był pełen sukcesów sportowych. Polscy siatkarze tryumfowali w perfekcyjnie zorganizowanych w naszym kraju mistrzostwach świata. Piłkarze odnieśli historyczne zwycięstwo nad Niemcami. Złoto na organizowanych w Rosji zimowych igrzyskach olimpijskich zdobyli Kamil Stoch, Justyna Kowalczyk i Zbigniew Bródka. Wydarzenia ze świata zdominował nasilający się konflikt na Ukrainie, zajęcie Krymu przez Rosjan oraz wojna domowa na wschodzie tego kraju. Było to też bezpośrednią przyczyną wybuchu nowej zimnej wojny handlowej toczonej przez Rosjan z niemal całym światem. W jej efekcie cierpią wszyscy. Przedsiębiorcy i sami Paweł Miter, str. 8 9 strona Rosjanie, których waluta gwałtownie traci na wartości, a gospodarka słabnie. Nowy rok na Ukrainie rozpoczął się od śmierci pięciu osób na kijowskim Majdanie. Wówczas samozwańczy lider opozycji rządowej Witalij Kliczko wzywał Unię Europejską do wprowadzenia sankcji wobec Ukrainy. Tomasz Starzyk NAJLEPSZE PRODUKTY DLA BIZNESU 2014 2014 PRAWO CZY BEZPRAWIE AUTORSKIE: Uk ad zamkni ty II? 28 49 Niskie ceny benzyny cieszą kierowców, a Kreml odstąpił od godzącego w europejskie plany dywersyfikacyjne projektu South Stream. Rzeczywistość jednak nie jest tak różowa. W polskiej energetyce ostatnie miesiące przebiegały bardziej pod znakiem nadziei niż realnych sukcesów. str. 12 13 ZAINWESTUJ W WHISKY s. 107 prenumerata@gazetafinansowa.pl Każdy, kto zamówi roczną prenumeratę tygodnika Gazeta Finansowa, otrzyma w prezencie roczną prenumeratę miesięcznika Tajna HISTORIA Świata Finansów GAZETA FINANSOWA OJCIEC WSZYSTKICH PIRAMID FINANSOWYCH NR 1, LUTY MARZEC 2015 ISSN 2391-9523 Nr indeksu 404179 SUPEROSZUST UKRADŁ 5 MILIARDÓW I ROZDAŁ PRZEKLEŃSTWO DYNASTII KENNEDYCH W TYM 8 % VAT OSZUST O TYSIĄCU TWARZY

RYNEK SZTUKI EKONOMIA KULTURY Zbigniew Leuszniewicz Skok, olej, 100 x 81 cm, artpower.pl

56 EKONOMIA KULTURY Dla wielu jest sprawą oczywistą, że chodzi się do teatru, kina, na koncert, ale wyrazem życia blisko kultury jest również zakup obrazu i uczynienie go częścią swojej domowej przestrzeni. Nie musi się to wiązać z dużym wydatkiem to kwestia przełamania schematów myślowych SZTUKA W NASZYCH DOMACH Moje życie kręci się wokół ścian moich i cudzych. Co na nich powiesić? Jak powiesić i gdzie? Mowa rzecz jasna o obrazach, bo bez nich dom nie wygląda dobrze. Codziennie oglądam nowe napływające do mnie od artystów dzieła, ale też interesuje mnie wystrój wnętrz zwracam uwagę na to, co jest na ścianach. Zbigniew Leuszniewicz Rozstanie, olej, 100 x 81 cm, artpower.pl Gabriela Gancarz-Stasiak Mam wrażenie, że w powszechnej świadomości, gdy pomyślimy dom i obrazy, to z jednej strony mamy przed oczami luksusową rezydencję pełną sztuki z najwyższej półki cenowej, co tylko może potwierdzać przeświadczenie, że sztuka jest dla bogatych (co absolutnie nie jest prawdą), a na drugim biegunie lokujemy przeciętne mieszkanie z przysłowiowym jeleniem na rykowisku. Mnie natomiast interesuje ten obszar pośredni nowe mieszkania, kupione na kredyt przez 30- czy 40-latków, urządzone najczęściej z pomocą architekta czy jest w nich miejsce, czy są środki finansowe, a przede wszystkim czy jest chęć, by kupić jeszcze obraz? Nudne polskie ściany Piszę bloga o sztuce w domu, więc codziennie przeglądam dziesiątki zdjęć wnętrz polskich i zagranicznych. Oczywiście głównie obserwuję ściany i wnioski nasuwają się same na zagranicznych prezentacjach sztuka jest bardzo widoczna, eksponowana dość swobodnie, z fantazją, bez nadęcia, często są to spore prywatne kolekcje. Natomiast z polskich ścian najczęściej wieje nudą i pustką, ewentualnie patosem obraz na ścianie jest ciągle rzadkością. I to jest ta kolosalna różnica, która uderza w wystroju polskich wnętrz. Telewizor zamiast obrazu Polskie mieszkania, jakie oglądamy w magazynach i portalach wnętrzarskich, są zaprojektowane na bardzo wysokim poziomie. Widać w nich poniesione koszty. Kładzie się duży nacisk na zakup najlepszego telewizora, kina domowego, modnych mebli, designerskich dodatków widać dążenie do jakości i uczynienia swojej prywatnej sfery wyjątkową, ale niestety bardzo często brakuje pomysłu, co zrobić z pustymi ścianami. Kamień dekoracyjny, fototapeta, czy nawet zestaw fotografii ślubnych nie rozwiązują problemu. Najważniejszy pierwszy krok To zakup dzieła sztuki nadaje ostateczny ton przestrzeni, a tu często króluje po prostu bylejakość: w świetnie urządzonym mieszkaniu wiesza się tani poster lub reprodukcje ze sklepu meblowego. Są portale, na których użytkownicy publikują fotografie własnych domów oglądam je z dużą uwagą. Dobry obraz na ścianie niestety pojawia się sporadycznie. Brakuje świadomości, że powinien to być oczywisty i naturalny element wystroju. Jeśli cenimy jakość, wieszajmy w domu obrazy. Warto pozwolić sobie na taki pozytywny snobizm i wybrać się do galerii. Na pierwszy zakup każdy powód jest dobry nawet przysłowiowy dobór obrazu do koloru zasłon. Istotne jest wykonanie tego pierwszego kroku, by przekroczyć próg galerii sztuki. Być

EKONOMIA KULTURY 57 Ryszard Gancarz Błękitny stół, akryl, 40 x 50 cm, artpower.pl

58 EKONOMIA KULTURY może kolejny nabytek będzie podyktowany już innymi przesłankami. Naturalny element estetycznego mieszkania Dla wielu jest sprawą oczywistą, że chodzi się do teatru, kina, na koncert, ale wyrazem życia blisko kultury jest również zakup obrazu i uczynienie go częścią swojej domowej przestrzeni. Nie musi się to wiązać z dużym wydatkiem to kwestia przełamania schematów myślowych jeśli nie mamy problemu z zainwestowaniem w efektowny wystrój mieszkania, to znajdzie się i na obraz młodego artysty. Gdy zależy nam na pięknym domu z klimatem, który emanuje ciepłem, odzwierciedla gust właścicieli, to dekorujmy go sztuką można znaleźć ją w przystępnej cenie, a dostęp do niej jest bardzo prosty. Młoda sztuka coraz bardziej popularna Patrząc z perspektywy mojej galerii, mogę stwierdzić, że zainteresowanie sztuką najnowszą, tzw. młodą sztuką, jednak powoli rośnie. Świadczy o tym również pojawianie się na rynku nowych galerii, a przede wszystkim ogromna popularność aukcji młodej sztuki, gdzie za stosunkowo niewielkie pieniądze sprzedaje się praktycznie wszystko. Do grona klientów artpower.pl należą głównie przedsiębiorcy, prawnicy, lekarze, kadra menedżerska a więc grupy, które są w stanie stworzyć nową jakość estetyczną. Wiem, że dla wielu z nich zakup dokonany u mnie był pierwszym tego typu może krępowali się przekroczyć próg tradycyjnej galerii? Niektórzy wracają po kolejne obrazy i z moją pomocą zbudowali niemałe domowe kolekcje dzieł młodych polskich artystów. Najczęściej wybierane jest malarstwo, rzadziej grafika (grafika zwykle jest tańsza, więc argument cenowy nie zawsze jest decydujący). W moim najbliższym otoczeniu również rośnie świadomość konieczności kupowania dzieł sztuki i bardzo mnie cieszą kolejne zakupy znajomych, wiem, że miałam realny wpływ, na to, by ich domy zyskały na oryginalności. Z galerii na ścianę Zachęcam klientów mojej galerii, by przesyłali zdjęcia zakupionych dzieł jestem ciekawa jak prezentują się w ich prywatnych domach i widzę, że są to zarówno zakupy, które zaczynają tworzyć przemyślaną ko- lekcję, jak i pojedyncze nabytki nastawione przede wszystkim na efekt. Fotografie publikuję na profilu galerii na FB oraz na moim blogu sztukaniegryzie.pl można tam zobaczyć, co jest kupowane i jak wygląda w naturalnym domowym otoczeniu. Naturalny element przestrzeni Sztuka nadaje się do każdego wnętrza tradycyjnego, minimalistycznego, ale i biurowego. Zamawiane są u mnie prace specjalnie do dekoracji gabinetu, recepcji czy korytarza w firmie to tworzy pozytywną atmosferę miejsca, ale też wnosi prestiż. Od razu lubię takiego szefa, który ma odwagę powiesić w pracy współczesny obraz i zamanifestować swój gust i wybór. Za granicą widziałam nowoczesne malarstwo w miejscach publicznych, takich jak dworzec, urząd, uczelnia u nas ciągle nie jest to spotykane Współpracuję z architektami wnętrz oni mają na co dzień kontakt z tymi, którzy marzą o pięknym domu. Zdarza się, że architekci rozumieją, że tym unikalnym i efektownym zwieńczeniem projektowanej przestrzeni może być oryginalne dzieło wybranego artysty. To jest ta grupa zawodowa, która poza właścicielami galerii powinna uświadamiać, że obraz na ścianie podkreśla status społeczny, prezentuje zainteresowania i gust, ale jest też najlepszą dekoracją. Mój blog sztukaniegryzie.pl, czyli po co komu sztuka w domu jest uzupełnieniem galerii artpower.pl założyłam go, by przekonywać, że miejscem sztuki jest dom to tam dane dzieło znajduje swój nowy kontekst i pozagaleryjne życie. Na blogu prezentuję mieszkania pełne sztuki są to zarówno prywatne przestrzenie znajomych, klientów galerii, artystów, jak i wyszukane w internecie fotografie pięknych wnętrz, w których nudne i puste ściany nie mają racji bytu. Temat obecności sztuki w polskim współczesnym domu to ogromna nisza, w której ciągle jest wiele do zrobienia. Nie lubię pustych ścian i mam nadzieję, że takich osób jak ja będzie coraz więcej. Autorka jest właścicielką galerii internetowej artpower.pl oraz autorką bloga o sztuce w domu sztukaniegryzie.pl Ryszard Gancarz Dzieci na Opatowskiej, akryl, 30 x 40 cm, artpower.pl

Nie jest prawdą, że barokowy portret musi być oprawiony w barokową ramę, a nowoczesna grafika w ramę nowoczesną. Historyczne, ornamentalne oprawy czasami lepiej podkreślą surowość i zdecydowanie XX-wiecznej kompozycji niż ascetyczna listwa aluminiowa EKONOMIA KULTURY Jak dobrać ramę do obrazu? 59 Obraz bez ramy, mający nawet najwyższe wartości artystyczne, nie dostarcza pełni wrażeń estetycznych, jakie mógłby dać w odpowiedniej oprawie powiedział prof. Bohdan Marconi (1894 1975), konserwator malarstwa. Ramom do obrazów w historii sztuki poświęcono niezwykle mało miejsca. Po macoszemu traktowane przez dokumentalistów sztuki zdobniczej, całkowicie zaś pomijane przez monografistów malarstwa pozostają rzemiosłem niedocenianym. I choć nieuchwytny jest historyczny moment pojawienia się ramy, to istnieje ona niemal od czasów tak dawnych jak sama ludzkość. Magdalena Sosnowska-Szymańska Pierwotnymi ramami, choć nie obmyślanymi, a jednak mającymi wpływ na kompozycję malarską, były naturalne kształty, rysy, pęknięcia czy przebarwienia skał jaskini. Z czasem formę obramienia przyjęły malowane, geometryczne pasy zamykające centralną kompozycję i podkreślające zarys zdobionego przedmiotu. Niepowtarzalny akcent dzieła Pierwszymi wyodrębnionymi plastycznie z malowidła ramami najpewniej były połączone ze sobą proste patyki, które z czasem układane w coraz bardziej skomplikowane, zwielokrotnione formy stawały się dopełnieniem kompozycji obrazu, a w gotyku wręcz stały się częścią konstrukcji ołtarzy. Wraz z rozwojem rzemiosła, style i sposoby oprawiania obrazów ulegały modzie i upodobaniom. Powstawały ramy mniej lub bardziej wyszukane, o mocno rozbudowanej formie, wystroju bogatym w ornamenty, często symbolicznym, z pozłacanymi motywami lub proste, gładko malowane listwy. Rama stawała się oddzielnym dziełem sztuki snycerskiej, pozłotniczej czy wręcz jubilerskiej. Kierunki artystyczne końca XIX w. niosły ze sobą coraz to swobodniejsze podejście do sprawy obramienia obrazu, która w pewnym momencie została zredukowana do cienkich listewek, z surowego drewna, przybitych do krawędzi obrazu. Współcześnie większość artystów ignoruje wartość dobrej oprawy, twierdząc, że to obraz jest najważniejszy. Kwestia ta pozostaje więc w gestii nabywcy obrazu, a nie każdy kupujący posiada wiedzę, doświadczenie i tyle wyobraźni, aby sobie z tym poradzić. W efekcie zdarza się, że dzieło zostaje źle oprawione i traci swój niepowtarzalny wyraz lub musi konkurować z ramą. Jak wybrać? Co zatem zrobić, by nie popełnić błędu przy wyborze właściwej oprawy, która swoją formą i kolorystyką dopełni i zamknie w całość to, co artysta chciał przekazać? Ma ona przecież podkreślić walory obrazu, grafiki, zdjęcia, mapy czy innego, bardziej niekonwencjonalnego artefaktu. Zacznijmy więc od tego, czym jest nasz obraz. Rodzaj i charakter dzieła narzuci nam zastosowanie właściwego rozwiązania technicznego, stanowiącego zabezpieczenie przed uszkodzeniem czy zniszczeniem. Stabilizator dzieł płóciennych Podstawową zasadą przy oprawianiu obrazów na płótnie jest naciągnięcie na blejtram (krosno malarskie). Ponieważ ta swoista konstrukcja ma swoją grubość, dla uzyskania estetycznego wyglądu zastosowana rama powinna być na tyle wysoka bądź wystarczająco szeroka, by ukryć często niedomalowane brzegi. Trzeba również zaznaczyć, że krosno malarskie wykonane jest z surowego drewna, nie zawsze dobrej jakości, które pod wpływem warunków panujących w pomieszczeniach może się deformować, powodując sfałdowania, pękanie farby, a nawet uszkodzenie samego płótna. Zatem rama spełnia również funkcję wzmacniającą (stabilizującą). Ufajmy specjalistom W przypadku dzieł wykonanych na papierze zastosowanie specjalistycznych materiałów, szkieł, passe-partout, podkładów, szczelne oklejenie tyłu doskonale ochroni delikatną istotę technik. Warto, kierując się rozwagą, zadać sobie troszkę trudu i zwrócić się do fachowców. Rozmowa z profesjonalistą może zainspirować i całkowicie zmienić pierwotne wyobrażenie o sposobie oprawy. Tak naprawdę nie ma sztywnych reguł dotyczących doboru ramy, a każde dzieło wymaga indywidualnego potraktowania. Przy każdej oprawie należy zwrócić uwagę na kilka szczegółów. Spójność historyczna i stylistyczna Dobór właściwej ramy, stylistycznie nawiązującej do epoki, z której pochodzi dzieło, nie jest łatwy i wymaga wiedzy z zakresu histo-

60 EKONOMIA KULTURY Bardzo ważną zasadą jest dobieranie oprawy do obrazu, a nie do stylu wnętrza. Jeśli ma dzieło być pojedynczym i determinującym elementem wnętrza, nie wahajmy się ramą dodać obrazowi wyrazistości i charakteru rii sztuki. Zdobycie oryginalnej historycznie ramy graniczy z cudem. Można pokusić się o wykonanie dokładnej repliki ramy z epoki, jest to jednak bardzo kosztowne. Fachowiec posiadający i wiedzę, i doświadczenie jest w stanie zaproponować ramę współczesną, zainspirowaną starymi wzorami, wykończoną w sposób nadający jej charakter ramy z historią. Mistrzami designu od postarzanych ram są niezaprzeczalnie Włosi i Hiszpanie. Jeżeli nie chcemy, aby rama udawała starą, najbezpieczniej będzie zastosować skromną, klasycznie prostą listwę o niezbyt skomplikowanym profilu i pozbawioną zdobień. Less is more ta zasada sprawdzi się w każdej sytuacji. Jednak dzięki pozłacanym elementom możemy podkreślić elegancję i wytworność. Nie jest prawdą, że barokowy portret musi być oprawiony w barokową ramę, a nowoczesna grafika w ramę nowoczesną. Historyczne, ornamentalne oprawy czasami lepiej podkreślą surowość i zdecydowanie XX-wiecznej kompozycji niż ascetyczna listwa aluminiowa. Obraz, bez względu na to, jaką techniką jest wykonany i czy jest podobny lub niepodobny do świata rzeczywistego, musi być w jakiś przemyślany sposób uporządkowany, skomponowany. Oprawa musi być również przemyślaną kontynuacją zasad kompozycji. W zależności od tego, czy kompozycja jest otwarta, a jej krawędzie przecinają obiekty w taki sposób, że dostrzegamy tylko ich fragmenty, dając wrażenie ich kontynuacji (np. pejzaże), czy też jest to kompozycja zamknięta, skupiona wokół osi obrazu i mieszcząca się w całości na obrazie (np. portret), właściwa oprawa doda jej tzw. oddechu lub w odpowiedni sposób ją określi i zamknie. Dzięki zdecydowanej lub delikatnej oprawie można wzmocnić siłę wyrazu statyki, złagodzić siłę dynamiki albo wręcz przeciwnie. Wszystko zależy od upodobań posiadacza dzieła. Paleta barw obrazu Kolor ramy będzie oddziaływać na obraz. W zależności od barwy i nasycenia oprawa będzie podkreślać kolory chłodne lub ciepłe w obrazie, wyostrzy kontury lub je rozmyje. Coraz modniejsze stają się ramy, których koloru nie jesteśmy w stanie określić. Proste profile listew, malowane warstwowo ze złoto- -srebrnymi przetarciami, dają wrażenie bardzo plastycznego przenikania barw. Już nie złoto, jeszcze nie brąz, a na dodatek dziwnie rozbielony. Najważniejsze jednak, by ton ramy idealnie korespondował i dopełniał niuanse kolorystyki, faktury i nastrój oprawianej pracy. Wielkość obrazu W zależności od rodzaju zastosowanej techniki plastycznej oraz wykorzystanego podłoża dzieła mają swoją optyczną ciężkość. Właściwe obramowanie musi tę ciężkość dźwignąć. Zasadniczo ramy szerokie stosuje się do oprawy dzieł o dużych formatach oraz obrazów olejnych, natomiast delikatniejsze i węższe przeznaczone są dla mniejszych formatem akwareli, grafik, zdjęć czy dyplomów. Warto jednak pokusić się o odejście od przyjętych standardów, by uzyskać nowy, zaskakujący efekt. Szeroka, odważna rama wzmocni drobne przedmioty, nie przytłoczy a wręcz zachęci do podejścia i uważnego przyjrzenia się temu, co jest w środku. Drobna rama podkreśli to, co drobne, lecz nie przykuje uwagi. Wnętrze Bardzo ważną zasadą jest dobieranie oprawy do obrazu, a nie do stylu wnętrza. Jednak nie możemy ignorować faktu ich wzajemnego oddziaływania i musimy pod uwagę wziąć miejsce, w którym ma zawisnąć nasze dzieło. Jeśli ma ono być pojedynczym i determinującym elementem wnętrza, nie wahajmy się ramą dodać obrazowi wyrazistości i charakteru. Jeśli zaś jest częścią większej kolekcji prac, potrzebna jest rozwaga i wyczucie. Dzisiejsze trendy pozwalają łączyć elementy i treści różnych stylów, epok i kierunków artystycznych, a oferta profesjonalnych zakładów ramiarskich oraz producentów jest coraz bogatsza w różnorodne wzory. Projektanci dokładają wszelkich starań w opracowywaniu atrakcyjnych rozwiązań i coraz lepszych materiałów, aby odbiór sztuki wnosił do naszego codziennego życia szczególny rodzaj estetycznych doznań bez względu na wartość materialną czy sentymentalną. Autorka reprezentuje salon ramiarski Mech Art

To widz jest warunkiem sine qua non działalności kulturalnej. Widz/odbiorca może być doradcą w pewnych wyborach, za którymi jednak stoi dyrektor. Instytucja musi mieć wyrazisty program oraz twarz lub grupę osób, które za ten program odpowiadają z nazwiska. Odbiorcy lubią wiedzieć, kto dla nich tworzy sztukę EKONOMIA KULTURY 61 Kulturalny obraz Polski Z Katarzyną Szustow rozmawia Aneta Józwiak Jakie potrzeby estetyczne mają współcześni Polacy? Tego nie wiemy. Nie ma statystycznego Polaka, są indywidualni odbiorcy. Z ostatnich badań TNS Polska wynika, że w 2014 r. 16 proc. odbiorców było przynajmniej raz w teatrze (84 proc. nie było w ogóle), 2 proc. było ponad trzy razy Czy te dane wpłyną w jakikolwiek sposób na decyzje dyrektorów instytucji? Można zauważyć, że z jednej strony sztuka staje się coraz bardziej niszowa, znika z pierwszych stron gazet, powierzchnia w mediach się kurczy kultura sprzedaje się gorzej niż sport czy rozrywka. Ale z drugiej strony powstają fantastyczne, nowe budynki czy instytucje, które przyciągają nową publiczność. Katowicki NOSPR to światowa liga. Muzeum Historii Żydów Polskich cieszy się licznymi odwiedzinami. Lada moment otworzy się Muzeum Emigracji w Gdyni. Polacy chcą nowych (estetycznych) instytucji. Nie mają ochoty na stare, tradycyjne, nieumiejętnie komunikujące się z odbiorcami. Jak ocenia Pani uczestnictwo Polaków w wydarzeniach artystycznych i kulturalnych? Większość wydarzeń, które odwiedzam, cieszy się fantastyczną frekwencją. Byłam świadkiem kolejek do Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (np. wernisaż W Sercu Kraju. Kolekcja Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie). W ramach trzydniowego Warsaw Gallery Weekend ponad 20 tys. osób odwiedziło 21 warszawskich galerii oraz inne wydarzenia towarzyszące. Teatry Krystyny Jandy odwiedza rocznie ponad 220 tys. widzów. Większość koncertów w Filharmonii Narodowej jest wysprzedana. Ludzie nie rezygnują z kultury, rezygnują z pewnych instytucji. Oczywiście badania CBOS i inne raporty są druzgocące w skali makro (np. na temat stanu czytelnictwa), ale nie powinny załamywać, a stymulować władze lokalne do podejmowania przemyślanych działań w polu bezpośredniej promocji kultury. Kultura staje się, niestety, dobrem dla inteligentnych i bogatych. Pytanie, jak zachęcać do kontaktu z kulturą te 84 proc., które nie było w teatrze ani razu, czy te 60 proc., które nie przeczytało żadnej książki. Czy to są te same osoby? Ile zarabiają? Jak do nich dotrzeć? To pytania, które powinny każdego dnia towarzyszyć wszystkim urzędnikom zajmującym się kulturą w naszym kraju. Jak potrzeby estetyczne i kulturalne współczesnych Polaków wpływają na działalność i rozwój krajowych instytucji kultury? Część instytucji umie słuchać swoich odbiorców. Uważnie czyta, co i jak piszą na FB, Twitterze, blogach, czasami robi badania czy ankiety. To instytucje-liderzy. Większość instytucji niestety nie słucha, zamyka się na głosy z zewnątrz. To widz jest warunkiem sine qua non działalności kulturalnej. Widz/odbiorca może być doradcą w pewnych wyborach, za którymi jednak stoi dyrektor. Instytucja musi mieć wyrazisty program oraz twarz lub grupę osób, które za ten program odpowiadają z nazwiska. Odbiorcy lubią wiedzieć, kto dla nich tworzy sztukę. Katarzyna Szustow Założycielka firmy doradczej SZUSTOW. KULTURA I KOMUNIKACJA, której zadaniem jest tworzenie i wdrażanie najskuteczniejszych modeli komunikacji dla instytucji, inicjatyw i przedsięwzięć kulturalnych. Od połowy lat 90. produkuje wydarzenia artystyczne i współtworzy kształt instytucji, festiwali, prywatnych inicjatyw kulturalnych. Lata 2008 2012 spędziła w Teatrze Dramatycznym m.st. Warszawy im. Gustawa Holoubka, gdzie do jej zadań należało opracowanie, wdrożenie i nadzór nad komunikacją teatru oraz działalność kuratorska w zakresie wydarzeń edukacyjnych, festiwali, projektów merytorycznych. Doświadczenie w prywatnej klubogalerii Le Madame (2004 2006) zaowocowało licznymi kontaktami z twórczymi ludźmi świata kultury i mediów. Poznała w tym czasie, czym jest tworzenie komunikacji kryzysowej, kiedy i jak powinno się jej używać. Współpracowała również z trzecim sektorem zakładała stowarzyszenia, fundacje oraz jest regularnym odbiorcą oferty kulturalnej organizacji pozarządowych. Do dziś, od 2010 r., jest członkinią komisji z ramienia Komisji Dialogu Społecznego ds. Kultury oraz grupy eksperckiej Biura Kultury/Centrum Komunikacji Społecznej oceniających wnioski złożone w konkursach m.st. Warszawy na realizację zadań publicznych (festiwale i upowszechnianie, edukacja, granty trzyletnie). Posiada doświadczenie w projektach międzynarodowych (programowanie, merytoryka, doradztwo strategiczne, komunikacja). Zasiadała w radach programowych: Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego WARSZAWA CEN- TRALNA (2007 2012), plenarnego zjazdu Informal European Theatre Meeting (IETM, 2011). Współpracowała ze szwajcarskim Teatrem Gessnerallee i centrum artystycznym Rote Fabrik w Zurychu (2006), opracowała program oraz komunikację inauguracji roku polsko-niemieckiego w Polsce (2005). Zdjęcie ze spektaklu Miłość blondynki w Och-Teatrze, fot. Karolina Wolf

62 EKONOMIA KULTURY Wystawa Natalia LL Secretum et Tremor jest filozoficzną narracją o przemijaniu, o kruchości ciała i ludzkiej egzystencji, zagrożonej w czasie nam współczesnym, do czego odnosi się inspirowany wydarzeniami z 11 września 2001 r. cykl Ptaki wolności NATALIA LL W Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski inauguruje monumentalną wystawę jednej z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych współczesnych polskich artystek Natalii LL, legendy polskiej sztuki współczesnej. Dziś dzieła artystki prezentowane są w Tate Modern w Londynie czy w Centre Pompidou w Paryżu. Ekspozycja w Zamku Ujazdowskim jest pierwszą tak obszerną wystawą indywidualną Natalii LL, proponującą zarazem nowe odczytania jej twórczości. Wystawa Natalia LL Secretum et Tremor zderza wczesne prace artystki wypowiadającej się od końca lat 60. przede wszystkim w medium fotografii i filmu, śmiało eksplorującej wątki erotyczne czy kobiecej podmiotowości, z najnowszymi i mniej znanymi dziełami z lat 90. i z roku 2000. Atmosferę buduje muzyka Richarda Wagnera i wyjątkowa aranżacja przestrzeni autorstwa Małgorzaty Szczęśniak, jednej z najwybitniejszych scenografek europejskich, współtworzącej Nowy Teatr w Warszawie. Banan w sztuce Wystawę otwiera ikoniczny dla twórczości Natalii LL cykl fotografii Sztuka konsumpcyjna z 1972 r., przedstawiający modelkę atrakcyjną, młodą dziewczynę zjadającą banana. Kolejne etapy tej czynności rejestruje aparat fotograficzny. Praca najczęściej interpretowana była w kontekście kobiecej zmysłowej przyjemności, ale też ironicznej aluzji do sztuki pornograficznej, wreszcie tytułowej konsumpcji, co wobec deficytu dóbr wszelkich w epoce realnego socjalizmu było odbierane jako krytyka panującego systemu. Banany, ulubiony rekwizyt Natalii LL, były w PRL towarem powszechnie pożądanym, lecz trudno dostępnym. Współczesna wersja mitologii W najnowszych pracach Natalii LL bohaterami stają się walkiria Brunhilda i Odyn, z którymi wkraczamy w krąg mitologii germańskiej. Odyn, nordycki bóg wojny i wojowników, mądrości, poezji i magii, współtwórca świata, zwany też Chytrookim czy Straszliwym, miał dar poznawania ludzkich myśli. Przedstawiano go jako starca z dwoma krukami, siedzącymi na jego barkach, z wilkiem u stóp i włócznią w dłoni. Odyn Natalii LL nie budzi jednak grozy. Sfotografowany na tle zielonego żywopłotu, w różowym boa i peruce, zamiast tronu ma plastikowe krzesło ogrodowe z supermarketu, na dosyć pulchnych ramionach różowe skrzydełka. Nagiego ciała, w którym rozpoznajemy ciało kobiety, nie udaje mu się zasłonić. Spogląda na nas spod uchylonej maski. Po uśmiechniętej twarzy w słonecznych okularach rozpoznajemy Natalię LL. Jej rysy odnajdujemy też w masce pośmiertnej o uszminkowanych ustach, którą ten władca doczesnego i beztroskiego świata przykrywa twarz na drugim zdjęciu. Mitologiczne bóstwo, pochwycone przez wyobraźnię pop, przed obiektywem aparatu teatralizuje swoją ziemską obecność, pozując jak do pośmiertnej fotografii. W Transpolacji Odyna z 2009 r. możemy rozpoznać Andrzeja Lachowicza, artystę neokonceptualnego i wieloletniego partnera Natalii LL w życiu zawodowym i prywatnym. Widzimy go jako Odyna starca niedołężnego, bezbronnego, którego zwiotczałe ciało w dużym zbliżeniu możemy dokładnie oglądać. Ukrywane przez współczesną kulturę stare ciało jest dla widza obsceniczne, ale i pociągające. Andrzej Lachowicz pozuje, ale jakby zasłaniając się przed nami, ze wzrokiem skierowanym gdzieś w bok. Opiera się nie na włóczni, a na lasce. Wydaje się, że bezradnie poddaje się prośbom fotografującej go Natalii. Oboje uczestniczą w intymnym rytuale. Filozoficzna sztuka Wystawa Natalia LL Secretum et Tremor jest także filozoficzną narracją o przemijaniu, o kruchości ciała i ludzkiej egzystencji, zagrożonej w czasie nam współczesnym, do czego odnosi się inspirowany wydarzeniami z 11 września 2001 r. cykl Ptaki wolności. Prezentacji towarzyszy obszerny katalog i przewodnik po wystawie oraz program, na który składają się performansy, prezentacje filmów oraz wykłady poświęcone różnorodnym aspektom jej twórczości, jak np.: performans kontekst sztuki Wrocławia lat 70. czy Europy Środkowo-Wschodniej. Natalia LL Ruchliwy kwiat, 1994, kadry z filmu, 4 29 Natalia Lach-Lachowicz (ur. 1937) działa w takich obszarach sztuki jak: fotografia, performans, film eksperymentalny, wideo, instalacja, rzeźba, grafika, malarstwo. W latach 1957 1963 studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. W latach 1970 1981 wraz z Andrzejem Lachowiczem, Zbigniewem Dłubakiem i Antonim Dzieduszyckim założyła i prowadziła legendarną już dziś galerię Permafo we Wrocławiu, propagującą artystyczny fotomedializm oraz ideę fotografii permanentnej. Nazwa galerii była rodzajem manifestu artystycznego, wywodząc ją od słów permanentna formalizacja, artystka pisała w 1972 r.: Sztuka realizuje się w każdym momencie rzeczywistości, każdy fakt, każda sekunda jest dla człowieka jedyna i nigdy niepowtarzalna. Dlatego zapisuję wydarzenia zwykłe i trywialne, jak jedzenie, sen, kopulację, odpoczynek, wypowiadanie. Od 1975 r. brała udział w wystawach ruchu feministycznego na Zachodzie. Stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (1977), Verein Kulturkontakte w Wiedniu (1991), Pro Helvetia (1994) komisarz i wiceprzewodnicząca Międzynarodowego Triennale Rysunku we Wrocławiu (1978 1995). W latach 2004 2013 wykładała w Akademii Sztuk Pięknych (obecnie Uniwersytet Artystyczny) w Poznaniu. W 2007 r. została odznaczona Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis, w 2012 r. otrzymała w Muzeum Sztuki w Łodzi Nagrodę im. Katarzyny Kobro. Prace artystki znajdują się w kolekcjach m.in.: Musée National d Art Moderne Centre Pompidou w Paryżu, International Center of Photography w Nowym Jorku, Museum of Modern Art w Ljubljanie, Ludwig Museum w Kolonii, Frauen Museum w Bonn, Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Lubelskiego w Lublinie, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. W 2015 r. Natalia LL wzięła udział w kilku ważnych wystawach międzynarodowych: My Body is the Event. Vienna Actionism and International Performance w MUMOK Museum of Modern Art, Wiedeń (27.02 15.08.2015), International Pop w Walker Art Center, Minneapolis (11.04 6.09.2015), prezentowanej później w Museum of Art w Dallas i w Philadelphia Museum of Art w Filadelfii oraz The World Goes Pop w Tate Modern w Londynie (zaplanowanej na 17.09.2015 24.01.2016). Zdjęcia dzięki uprzejmości autorki źródło: CSW Zamek Ujazdowski