Komponent nr : 1 Działanie nr: 3 Data: 10.12.2002

Farm Standards KWESTIE TECHNICZNE Komponent nr : 1 Działanie nr: 3 Data: 10.12.2002 Autor / osoba odpowiedzialna: Andrzej Myczko Tytuł: Stan i kierunki chowu trzody chlewnej z podziałem na grupy technologiczne, stosowane technologie utrzymania i struktury obszarowej gospodarstw. Analiza przepisów prawnych polskich i unii europejskiej dotyczących utrzymania świń z uwzględnieniem wymagań dotyczących ochrony środowiska oraz budowy i eksploatacji chlewni. Instytucje realizujące: Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Polska i Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego Dania Spis treści 1. Wprowadzemie 1.1 Pogłowie świń w Polsce 1.2 Wielkość i stan gospodarstw rolnych 1.3 Kierunki użytkowania świń i struktura rasowa 1.4 Organizacja hodowli świń i doradztwa 2 Technologie utrzymania trzody chlewnej 2.1 Systemy bezściołowe 2.2 Systemy ściołowe 3 Podstawowe uwarunkowania formalno prawne 3.1 Polskie wymagania ogólne 3.2 Wymagania szczegółowe nie mające rangi Ustawy ani Rozporządzenia dotychczas obowiązujące w Polsce wytyczne technologiczne regulujące warunki utrzymania zwierząt 4. Propozycje zmian i uzupełnień polskich regulacji prawnych Publikacja sfinansowana ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Publikacja ta odzwierciedla poglądy instytucji realizujących projekt i nie musi być tożsama z oficjalnym stanowiskiem UE. Strona 1 z 17

STAN, KIERUNKI I PERSPEKTYWY CHOWU TRZODY CHLEWNEJ W POLSCE WYMAGANIA FORMALNO-PRAWNE 1. WPROWADZENIE W 2000 r. liczba świń w Polsce wynosiła 16,9 mln sztuk. Chów świń jest w wielu polskich gospodarstwach podstawowym kierunkiem produkcji i stanowi główne źródło utrzymania ich właścicieli. Ponieważ niestosowanie się naszych rolników do wymagań i standardów prawnych, które obowiązują w krajach należących do Unii Europejskiej mogłoby osłabić pozycję konkurencyjną produkowanej w tych gospodarstwach wieprzowiny, konieczne jest szybkie dostosowanie istniejących w Polsce przepisów prawnych dotyczących tego kierunku produkcji do wymagań określonych w unijnych Dyrektywach i Decyzjach. Wyposażenie polskich gospodarstw i ferm prowadzących produkcję towarową (na rynek) mięsa wieprzowego nie odbiega w praktyce od poziomu podobnych obiektów w krajach UE. Istotne różnice dotyczą głównie skali produkcji oraz wyposażenia w urządzenia do przechowywania gnojowicy i obornika. Poziom techniczny stosowanego i dostępnego w obrocie handlowym wyposażenia jest podobny, ponieważ pochodzi od tych samych producentów. Większe różnice w stosowanym wyposażeniu oraz technikach chowu występują w gospodarstwach utrzymujących świnie na własne potrzeby (tzw. samozaopatrzenie).w Polsce odsetek gospodarstw utrzymujących zwierzęta w tym celu jest znacznie większy niż w krajach należących do UE. Niniejsze opracowanie przedstawia stan polskiego pogłowia świń, krótkie omówienie sposobów, kierunków chowu i podstawowych rozwiązań technologicznych oraz omówienie podstawowych, polskich unormowań formalno prawnych. Głównym celem opracowania jest zaproponowanie takich zmian w polskich uregulowaniach prawnych, które zapewnią zgodność z przepisami obowiązującymi w prawodawstwie UE. Strona 2 z 17

1.1 POGŁOWIE ŚWIŃ W POLSCE W 2000 roku liczba świń w Polsce wynosiła 16,9 mln sztuk. Szczegółowe dane statystyczne zawiera tabela 1. Tabela 1.Trzoda chlewna w 2000 r. stan na końcu II półrocza (w tys. sztuk). Źródło GUS Rocznik statystyczny 2001 Sektor prywatny Sektor publiczny Wyszczególnienie Ogółem Razem W tym Razem gospodarstwa indywidualne spółdzielnie produkcji rolniczej w tym gospodarstwa państwowe W tysiącach sztuk Trzoda chlewna 16991,5 16719,2 15378,8 567,1 272,3 260,9 Prosięta o masie 5412,5 5323,8 4884,5 190,6 88,7 84,4 do 20 kg Warchlaki o 4177,5 4101,1 3754,3 142,3 76,4 73,5 masie od 20 kg do 50 kg Trzoda chlewna 5812,0 5736,2 5333,1 169,3 75,8 72,4 na ubój o masie 50 kg i więcej O masie od 50 kg 2992,3 2950,8 2695,6 104,4 41,5 39,4 do 80 kg O masie od 80 kg 2369,8 2336,5 2193,4 62,9 33,3 32,2 do 110 kg O masie 110 kg i 449,9 448,9 444,1 2,0 1,0 0,8 więcej Trzoda chlewna 1589,5 1558,1 1406,9 64,9 31,4 30,2 na chów o masie 50 kg i więcej Knury i knurki 45,0 42,3 38,2 1,8 2,7 2,7 hodowlane Lochy 1544,5 1515,8 1368,7 63,1 28,7 27,5 Lochy prośne 996,8 977,9 885,6 40,4 18,9 18,2 Lochy 547,7 537,9 483,1 22,7 9,8 9,3 Strona 3 z 17

Liczbę świń w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych z podziałem na sektor prywatny i publiczny w okresie od 1990 do 2000 r. przedstawia tabela 2. Tabela 2. Trzoda chlewna w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych Źródło GUS Rocznik statystyczny 2001 Wyszczególnienie 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Trzoda chlewna Ogółem (szt.) 104 110 97 98 104 101 93 Sektor prywatny 100 117 102 103 109 106 99 w tym: Gospodarstwa 98 116 102 103 110 107 100 indywidualne Spółdzielnie 137 167 155 161 172 166 158 produkcji rolniczej Sektor publiczny 120 47 44 42 40 34 20 Szacuje się, że w Polsce istnieje potencjał pomieszczeń wystarczający na roczną produkcję ponad 20 mln sztuk świń. Ogólna liczba chlewni w gospodarstwach prywatnych w Polsce wynosi 454432, w których znajduje się łącznie 4944905 stanowisk. Szczegółowe dane dotyczące tego sektora produkcji świń zawiera tabela 4. Strona 4 z 17

Tabela 3. Stan chlewni w gospodarstwach prywatnych Źródło GUS Rocznik statystyczny 2001 Według liczby trzody chlewnej w gospodarstwie szt. Ogółem 2 3 5 6 10 11 20 21 50 51 100 101 i więcej a. 454,432 #1.400 114.553 96.864 77.579 86.084 53.108 15.686 #700 10.561 #700 b.4.944.905 # 330.000 188.307 372.615 604.694 1.179.04 6 1.379.22 2 594.274 #70.000 626.747 #260.000 c. 4.2 19,1 9,2 5,6 3,7 2,6 2,2 1,7 % 3,8 7,5 12,2 23,9 27,9 12,0 12,7 stanowisk # - w tym chlewni i stanowisk bezściołowych a. liczba chlewni w kraju b. liczba stanowisk c. powierzchnia m 2 /SF (sztuk fizycznych) W Polsce podstawowym systemem utrzymania jest system ściółkowy. W większości są to chlewnie na płytkiej ściółce, w dalszej kolejności na głębokiej ściółce i na posadzkach o dużym stopniu nachylenia. 1.2. WIELKOŚĆ I STAN GOSPODARSTW ROLNYCH W tabeli 4 zawarto dane dotyczące liczby gospodarstw z podziałem na grupy obszarowe od 1 do ponad 50 ha w kresie od 1996 do 2000 r. Największą grupę stanowią gospodarstwa do 5 ha, które stanowią 56,4% wszystkich gospodarstw, następnie gospodarstwa o powierzchni od 5 do 10 ha 23,8%. Łącznie gospodarstwa od 1 do 10 ha stanowią przeważającą część gospodarstw, tj. 80,2%. Strona 5 z 17

Tabela 4. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych. Źródło GUS Rocznik statystyczny 2001 Ilość powierzchni użytków rolnych Lata Ogółem 1-2 2-5 5-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50 i powyżej Ogółem liczba gospodarstw rolnych 1996 2.046.806 462.380 574.710 507.221 217.387 89.552 55.890 19.815 12.674 1997 2.0136.71 439.526 691.357 503.392 206.369 83.856 54.625 21.031 13.515 1998 1.994.290 449.644 675.785 491.453 203.029 84.259 56.436 20.476 13.208 2000 1.885.704 448.419 613.948 447.991 185.842 84.014 62.401 27.252 15.837 W odsetkach 1996 100,0 22,6 32,7 25,1 10,6 4,4 2,7 1,0 0,6 1997 100,0 21,8 34,3 25,00 10,3 4,2 2,7 1,0 0,7 1998 100,0 22,5 33,9 24,7 10,2 4,2 2,8 1,0 0,7 2000 100,0 23,8 32,6 23,8 9,8 4,5 3,3 1,4 0,8 Tabela 5 przedstawia stan gospodarstw indywidualnych od 1990 do 2000 r. W ciągu ostatnich 10 lat obszar gospodarstwa powiększył się o około 0,9 ha i wynosi obecnie średnio 8 ha, w tym użytków rolnych 7,2 ha. Tabela 5. Indywidualne gospodarstwa rolne według grup obszarowych. Źródło GUS Rocznik statystyczny 2001 Wyszczególnienie 1990 1995 1998 2000 Gospodarstwa: w tysiącach w odsetkach o powierzchni użytków rolnych: 1,01 1,99 ha 2,00 4,99 5,00 6,99 2138 100,0 17,7 35,1 14,9 2048 100,0 20,9 33,7 13,4 1989 100,0 22,6 34,0 12,4 1881 100,0 23,8 32,6 Strona 6 z 17

7,00 9,99 14,9 13,3 12,3 23,8* 10,0 14,99 11,3 10,7 10,2 9,9 15,00 ha i więcej 6,1 8,0 8,5 9,9 Przeciętna powierzchnia ogólna 7,1 7,6 7,7 8,0 gospodarstwa w ha w tym użytki rolne 6,3 6,7 6,9 7,2 * 5-9.99 hectares 23.8 1.3. KIERUNKI UŻYTKOWANIA ŚWIŃ I STRUKTURA RASOWA W Polsce, jak i w Europie największą rolę odgrywają świnie należące do typu mięsnego, charakteryzujące się przede wszystkim szybkimi przyrostami, ekonomicznym wykorzystaniem paszy na przyrost masy ciała i wysoką mięsnością. Większość tuczników w Polsce utrzymywanych jest do masy ciała średnio 105 kg. Aktualnie w Polsce prowadzi się hodowlę 9 ras oraz jednej linii syntetycznej (990). Pięć z nich to rasy polskie, pozostałe to zagraniczne. Największą rolę gospodarczą odgrywają dwie polskie rasy, tj. wielka biała polska i polska biała zwisłoucha, które razem stanowią 91% krajowego pogłowia zarodowej trzody chlewnej. Tabela.6. Liczba loch objętych oceną użytkowości w poszczególnych rasach (stan na 31.12.1997 r.) wg CSHZ Źródło: Marian Różycki 1998. Ferma Świń Postęp w Hodowli i Produkcji Trzody Chlewnej, Sielinko k/poznania. Rasa Wielka biała polska Polska biała zwisłoucha Belgijska zwisłoucha Złotnicka biała Puławska Złotnicka pstra Hampshire Duroc Pietrain Linia 990 Liczba loch 10 574 14 809 71 33 187 38 815 993 1 214 762 Razem: 29 496 Strona 7 z 17

1.4. ORGANIZACJA HODOWLI ŚWIŃ I DORADZTWA Organizacją hodowli zajmuje się Polska Federacja Związków Hodowców Świń Zarodowych, powstała 10.12.1999 r., mająca swą siedzibę w Poznaniu i Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt w Warszawie, które przejęło zadania po zlikwidowanej Centralnej Stacji Hodowli Zwierząt. Polska Federacja składa się z następujących związków: 1) Okręgowy Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Białymstoku, 2) Pomorsko-Kujawski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Bydgoszczy, 3) Związek Zarodowej Trzody Chlewnej w Gdańsku, 4) Okręgowy Związek Hodowców Zarodowej Trzody Chlewnej w Koszalinie, 5) Małopolskie Towarzystwo Hodowców Trzody Chlewnej w Krakowie, 6) Warmińsko Mazursko - Mazowiecki Związek Hodowców Zarodowej Trzody Chlewnej w Olsztynie, 7) Opolski Związek Hodowców Świń, 8) Wielkopolski Związek Trzody Chlewnej w Poznaniu, 9) Regionalny Związek Hodowców Świń w Rzeszowie, 10) Zachodniopomorski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Szczecinie i 11) Lubuski Związek Hodowców Trzody Chlewnej w Zielonej Górze. Hodowcy zrzeszeni w wymienionych organizacjach, tworzących Polską Federację, posiadają aktualnie pod kontrolą 23100 loch, co stanowi 74% pogłowia loch wpisanych do ksiąg zarodowych. Dzięki temu powstała baza danych o zwierzętach dla prowadzenia oceny loch oraz prowadzenia ksiąg zarodowych. Doradztwem w Polsce zajmuje się Krajowe Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie z siedzibą w Brwinowie k/warszawy, które działa poprzez 7 Oddziałów Wojewódzkich oraz Wojewódzkie i Regionalne Ośrodki Doradztwa Rolniczego. Niezależnie doradztwem dla rolników zajmuje się na terenie województwa wielkopolskiego Wielkopolskie Katolickie Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych, działające głównie przy średnich szkołach rolniczych. 2. TECHNOLOGIE UTRZYMANIA TRZODY CHLEWNEJ Wybór technologii w produkcji trzody chlewnej uwarunkowany jest potrzebami bytowymi zwierząt, konstrukcja budynku inwentarskiego, mechanizacją prac, skalą produkcji, posiadanym areałem ziemi, i jakością gleb. Stosuje się następujące systemy utrzymania świń. Strona 8 z 17

2.1. SYSTEMY BEZŚCIOŁOWE Systemy bezściołowe stosuje się przede wszystkim w gospodarstwach, posiadających ziemię, nadającą się do nawożenia gnojowicą. Nie mogą więc to być gleby lekkie, przepuszczalne, gdyż groziłoby to zanieczyszczeniem ziemi i wód gruntowych, a same zastosowanie gnojowicy jako wartościowego, organicznego nawozu dawałoby niskie efekty. System bezściołowy stosuje się też tam, gdzie nie ma wystarczającej ilości słomy do zastosowania systemów ściołowych. Istotne też jest posiadanie odpowiedniego sprzętu i urządzeń do usuwania odchodów zwierzęcych i ich utylizacji. Zaletą systemów gnojowicowych są niskie nakłady na pracę przy usuwaniu odchodów. Systemy te najczęściej są więc stosowane na fermach wielkotowarowych. 2.2. SYSTEMY ŚCIOŁOWE Ściołowe systemy utrzymania świń stosowane są najczęściej w gospodarstwach położonych na ziemiach lekkich, na których można, a nawet trzeba stosować obornik, który przesiąkując do gleby zatruwałby wody gruntowe związkami azotu i fosforu. W przypadku stosowania ściółki istnieją zróżnicowane technologie, wybór których daje możliwość uzyskiwania dowolnej masy obornika oraz różnej jego jakości. W systemie ściołowym utrzymania zwierząt ścieleniu podlegają w zasadzie wszystkie stanowiska. Z reguły w chowie trzody chlewnej przyjmuje się 0,1 1,0 kg słomy/stanowisko/dzień w zależności od stosowanych technologii utrzymania. Najczęściej przyjmuje się do obliczeń zapotrzebowanie dobowe ściółki (słomy): - dla warchlaków 0,15 kg/sztukę; - dla tucznika 0,3 0,5 kg/sztukę; - dla lochy prośnej, remontowej i knura 1,0 kg/sztukę. Systemy ściołowe można podzielić na: 1) tzw. płytką ściółkę, 2) głęboką ściółkę; 3) chów na posadzkach o dużym, tj. 8-10 o, stopniu nachylenia, tzw. posadzkach samooczyszczających się. W tych technologiach konieczna jest płyta obornikowa. 2.2.1. System płytkiej ściółki Najczęściej jeszcze występujący w Polsce. Głównie stosowany jest w porodówkach i przy odchowie warchlaków. Jest systemem najbardziej pracochłonnym. Na bieżąco usuwa się z kojców obornik i ścieli się w nich świeżą słomą, tak żeby nie doprowadzać do mokrej i Strona 9 z 17

brudnej ściółki na całej powierzchni posadzek. W trakcie tych czynności występuje niekorzystne działanie ruchu powietrza oraz nerwowość u świń. 2.2.2. System na głębokiej ściółce System coraz częściej stosowany, zwłaszcza do tuczu, a także do utrzymywania loch luźnych i prośnych w kojcach zbiorowych. Jako budynki wykorzystuje się obiekty nie tylko inwentarskie, ale adaptuje się np. stodoły, szopy, garaże, itp. Kojec składa się z dwóch części, tj. ze strefy głębokiej ściółki, którą stanowi niecka o głębokości 0,8 1,0 m i z podwyższonego podestu żywieniowego, do którego prowadzą schodki. Używa się ścioły wchłaniające mocz i wodę technologiczną. Można stosować słomę, trociny lub torf, jak również mieszaninę tych ściołów. Ze względu na chłonność wilgoci najlepiej nadaje się słoma żytnia, dająca większe możliwości na samodzielność zwierząt w samoobsłudze. Szybciej również fermentuje i osiada. Nie powinno używać się słomy jęczmiennej i owsianej, gdyż zwiększa to emisję amoniaku. Trociny mogą być wyłącznie z drewna drzew iglastych (liściaste zawierają garbniki powodujące uszkodzenia skóry). Temperatura na powierzchni ściółki powinna kształtować się w granicach 16-24 o C, a w głębi, w zależności od wysokości podłoża (sięgającego nawet 1 m), od 30 do 45, a nawet 50 o C. Świnie, jeśli tylko mają takie możliwości, same regulują sobie dostęp do ciepła, rozgrzebując ściółkę, czy nawet zasypując i chowając się w niej na okres chłodniejszej aury. 2.2.3. System na posadzkach o dużym kącie nachylenia System ten, zwany też utrzymywaniem na posadzkach samooczyszczających się, zapewnia komfort utrzymania zwierząt bez potrzeby bieżącego, ręcznego czy mechanicznego, usuwania nieczystości z kojca. Usuwanie obornika, wymuszone prostokątnym kształtem kojca i spadkiem podłogi, odbywa się samoczynnie, to jest przez ruch zwierząt i przedeptywanie nieczystości, wzdłuż dłuższego boku kojca w kierunku kanału gnojowego przyległego do węższego i położonego niżej boku kojca. Posadzki mają 8-10-% nachylenie w kierunku kanału gnojowego. Kształt kojca musi prostokątny i ułożony krótszym bokiem wzdłuż kanału gnojowego. Dla loch można przeznaczyć w przedniej części kojca na odcinku do 2 m mniejsze nachylenie posadzki, tj. 3-5%. Dla tuczników w kojcach dłuższych niż 3,5 m można zastosować w części końcowej, tj. przylegającej do kanału gnojowego, w odstępie 1 m, 10-centymetrowy uskok przeciwko cofaniu się zabrudzonych ściołów i dla lepszego zsuwania się obornika do kanału. Strona 10 z 17

3. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA FORMALNO-PRAWNE Ochrona zwierząt W polskim prawodawstwie wiele regulacji spełnia obowiązujące normy i dyrektywy Unii Europejskiej odnośnie chowu i hodowli świń, szczególnie w zakresie jakości, zoohigieny, ochrony środowiska oraz ochrony zwierząt. W polskich przepisach dotyczących ochrony zwierząt problemy poruszone w Decyzji Rady z 19 czerwca 1978 78/923/EEC dotyczącej Konwencji o ochronie zwierząt utrzymywanych w celach hodowlanych reguluje ustawa z dnia 01.08.1997 r. O ochronie zwierząt (Dz. U. 1997, nr 111, poz. 724). Treść w/w Ustawy wyczerpuje postanowienia Decyzji Rady. W polskim prawodawstwie wprowadzenie dotychczas nie stosowanych technologii w chowie zwierząt wymaga uzyskania zezwolenia Wojewody stwierdzającego, że spełnia ona wymogi określone ustawą. Taki zapis nie narusza postanowień Dyrektywy Rady z 20 lipca 1998 r 78/923/EEC. Podobne wymagania obowiązują w innych krajach europejskich. Zabezpiecza to wprowadzenie zbyt pochopnie technologii mogących naruszyć postanowienia Dyrektywy, oraz technologii, w których stosuje się nie przebadane i nie zalecane jeszcze techniki wytwarzania (np. modyfikacje genetyczne itp.). Takie rozwiązanie naszym zdaniem zabezpiecza transfer do praktyki Najlepszych Dostępnych Technologii.(BAT). Szczegółowe warunki chowu W polskim prawodawstwie brak rozporządzenia o szczegółowych warunkach chowu poszczególnych gatunków zwierząt. Należy, więc uzupełnić polskie uregulowania prawne o wyżej wymienione rozporządzenie zgodnie z odpowiednim zapisem w Dz.U. 135 z 28 sierpnia 2002 r. art. 12 ust.7. i zapisem w Ustawie o zmianie ustawy z 6 czerwca 2002.(Dz.U. nr. 135 z 28.08.2002). Inspekcja gospodarstw Za polski odpowiednik Decyzji Komisji nr 2000/50/EK z dnia 17 lipca 1999 dotyczącej minimalnych wymagań inspekcji gospodarstw rolnych, w których zwierzęta utrzymywane są w celach hodowlanych można uznać niektóre przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. 1997, nr, poz.) oraz art. Zapisany w Ustawie z 6 czerwca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt (Dz.U.135 z 28 sierpnia 2002 r.). Decyzja Komisji nr 2000/50/EC z dnia 17 lipca 1999 r. Dotycząca minimalnych wymagań inspekcji gospodarstw rolnych, w których utrzymuje się zwierzęta w celach hodowlanych posiada swój odpowiednik w Ustawie 1141 z dnia 6 czerwca 2002 r. O zmianie ustawy o ochronie zwierząt.(dz.u. nr.135 z 28.08.2002 r.). Łącznie z przepisami Ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. O zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. nr.60 poz. 369, 1997 r.) dokumenty te Strona 11 z 17

wyczerpują najważniejsze postanowienia Decyzji. Konieczne jednak będzie zharmonizowanie formatu, treści i częstotliwości przedkładania przez Polskę sprawozdań z inspekcji, przy czym dla oceny zapewnienia przestrzegania Decyzji Komisji 98/58/EC ważne jest zbieranie danych dotyczących zarówno ilości jak i jakości inspekcji. Może to polegać na opracowaniu aneksu według wzorca załączonego do Postanowienia Komisji z dnia 17 grudnia 1999 [dokument nr C (1999) 4534]. Ochrona środowiska Technologia produkcji zwierzęcej coraz częściej przewiduje kumulowanie ciepła z procesów zachodzących w nawozie w ściółkowych zwierzęcych, ciepła z tzw. odchodów energetycznych. W przypadku magazynowania ciepła w wodach gruntowych (studnie) powstaje problem cyklicznego podgrzewania i odchładzania wód gruntowych położonych w niższych warstwach geologicznych. W takim przypadku konieczna jest każdorazowe wykonanie operatu ochrony środowiska. Na podstawie doświadczeń krajów już stosujących tę technologię proponuje się, aby stosować takie rozwiązania, które w bilansowaniu okresów pięcioletnich nie powodują obniżenia, ani podwyższanie temperatury warstw geologicznych (zerowy bilans cieplny w okresach pięcioletnich). W Holandii, na przykład, obowiązuje zasada, że odpowiedni operat ochrony środowiska uzyskuje firma dostarczająca urządzenia wyłącznie do pierwszej montowanej instalacji. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczególnych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko nie przewiduje żadnej procedury w tym zakresie (Dz.U. 179 poz.1490 z 29 października 2002). Można uznać, że w sposób wystarczający dokument ten spełnia wymagania Dyrektywy Rady nr.96/61/ec z dnia 24 września 1996 w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń. Rozporządzenie to zawiera jednak błąd w Załączniku przedstawiającym Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt na tak zwane Duże Jednostki Przeliczeniowe Inwentarza (DJP).W pozycji tuczniki powinno być 0,14 a nie 0,25. Do tego rozporządzenia należy załączyć tabelę, która stanowi załącznik nr 7 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej. W tym dokumencie współczynniki DJP zostały podane prawidłowo. W rozporządzeniu tym zawyżono jednak wymaganą pojemność zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową przewidywanych przy płytach obornikowych. Rzeczywiste wymagania w tym zakresie wynoszą bowiem 1,5 m 3, a nie 3,0 m 3 jak podano w Załączniku nr 8 do tego Rozporządzenia. Transport Strona 12 z 17

Istotnym dokumentem w uregulowaniach prawnych UE jest Dyrektywa Rady nr 95/29/EC z dnia 29 czerwca 1995 r. zmieniająca dyrektywę 91/628/EC z 19 grudnia 1991 r. O ochronie zwierząt podczas transportu. Polskie Rozporządzenia o transporcie zwierząt ( Dz.U. nr 86 poz. 552/1998, Dz.U. nr. 39 poz. 394/1999 oraz Dz. Nr. 22 poz. 253/2001 w pełni wyczerpują wymagania wyżej wymienionej Dyrektywy. 4. Poniższy materiał przedstawia nie mające rangi Ustawy ani Rozporządzenia, dotychczas obowiązujące w Polsce wytyczne technologiczne regulujące warunki utrzymania zwierząt. Jak już powyżej uzgodniono w Polsce obecnie jedynym uregulowaniem prawnym o randze rozporządzenia, które określa szczegółowe wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń dla świń jest opublikowane w Dz.U. nr 102 z 9 lipca 2002 r. Rozporządzenie Rady Ministrów z 14.05.2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań ARiMR w zakresie gospodarowania środkami z funduszy UE. Wymagania określone w tym dokumencie nie stanowią jednak podstawy prawnej dla wszystkich gospodarstw zajmujących się produkcją mięsa wieprzowego w Polsce. Dotychczas obowiązywały u nas tzw. Zalecenia i wytyczne technologiczne opracowane przez różne instytucje, między innymi BISPROL, IBMER i Instytut Zootechniki. Poniżej podano podstawowe warunki utrzymania zwierząt i higieny produkcji oraz zagospodarowania odchodów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych. Są one jednakowe w wymienionych Zaleceniach, Wytycznych oraz cytowanym Rozporządzeniu. 3.1. POLSKIE WYMAGANIA OGÓLNE W pomieszczeniach dla świń należy zapewnić: a) utrzymanie właściwej temperatury (szczegółowe wymagania podano w tabeli 7), b) oświetlenie światłem dziennym lub sztucznym, przystosowane do gatunku i kategorii zwierząt ( tabela 8), c) wymaganą wymianę powietrza ( tabela 9), d) zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi oraz wilgocią z podłoża, a także przed zalegającymi odchodami zwierzęcymi, e) odprowadzenie ścieków ze stanowisk dla zwierząt do odpowiednich szczelnych zbiorników, f) wyposażenie w instalacje i urządzenia dostosowane do przeznaczenia pomieszczeń, g) odpowiednie warunki do pracy obsługi. Budynek produkcyjny powinien spełniać również wymagania ewakuacyjne, które są następujące: Strona 13 z 17

a) odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać przy ściółkowym utrzymaniu świń 50 m, a przy bezściółkowym 75 m, b) przy bezściółkowym utrzymaniu świń, jeśli ich liczba nie przekracza 15 sztuk, należy stosować co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne, c) w budynku przeznaczonym dla większej liczby świń niż 15 sztuk należy stosować co najmniej dwa wyjścia, a z pomieszczeń podzielonych na sektory co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne w każdym sektorze, d) wrota i drzwi chlewni powinny zawsze otwierać się na zewnątrz budynku. Woda przeznaczona dla ludzi i zwierząt oraz do celów technologicznych musi być należytej jakości i odpowiadać warunkom podanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze. (Dz.U. nr 82, poz. 937). Gospodarstwo utrzymujące świnie musi posiadać urządzenia do składowania odchodów zwierzęcych o pojemności odpowiadającej półrocznej ich produkcji (łącznie od wszystkich utrzymywanych w gospodarstwie zwierząt).jednakże w obowiązującej w Polsce Ustawie o Nawozach i Nawożeniu określono, że obowiązkowa pojemność zbiorników na odchody płynne w gospodarstwie powinna zapewnić ich składowanie przez okres 4 miesięcy. Ustawa precyzuje, że wymóg ten będzie obowiązkowy od roku 2008. W przypadku utrzymywania świń na ściółce głębokiej potrzeba budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę jest uzależniona od rodzaju i ilości używanej ściółki oraz okresu przechowywania obornika pod zwierzętami. Szczegółowe dane dotyczące nawozu naturalnego, a mianowicie: wielkości gnojowni, zbiorników na gnojówkę i gnojowicę oraz in. zostały przedstawione w rozdziale dotyczącym komponentu 8. 3.2 WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE NIE MAJĄCE RANGI USTAWY ANI ROZPORZĄDZENIA DOTYCHCZAS OBOWIĄZUJĄCE W POLSCE WYTYCZNE TECHNOLOGICZNE REGULUJĄCE WARUNKI UTRZYMANIA ZWIERZĄT Pomieszczenia dla świń i ich wyposażenie muszą być wykonane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt i nadawać się do czyszczenia i dezynfekcji. Podłoga w pomieszczeniach dla zwierząt powinna być gładka i nieśliska oraz stanowić twardą, równą i stabilną powierzchnię. Strona 14 z 17

Zwierzęta muszą mieć zapewniony stały dostęp do wody. Dla zapewnienia odpowiednich warunków bytowych zwierzętom, określa się następujące minimalne wymiary stanowisk i wskaźniki wielkości powierzchni w budynkach: - Wielkość kojca dla świń utrzymywanych pojedynczo powinna wynosić co najmniej: a) dla knura - 6,00 m 2, b) dla loch - wymiar kojca 2,0 m x 0,6 m - 1,20 m 2, c) dla loch w okresie odchowu prosiąt - 3,50 m 2, d) dla knurów i loszek hodowlanych o masie ciała 30-110 kg - 2,70 m 2. -. Powierzchnia kojca dla świń utrzymywanych grupowo powinna wynosić w przeliczeniu na jedno zwierzę co najmniej: a) dla loch - 1,60 m 2, b) dla prosiąt odsadzonych i warchlaków: - o masie ciała do 10 kg 0,15 m 2, - o masie ciała 10-20 kg - 0,20 m 2, - o masie ciała 20-30 kg - 0,30 m 2, c) dla knurków i loszek hodowlanych o masie ciała 30-110 kg - 1,40 m 2, d) dla tuczników: - o masie ciała 30-50 kg - 0,40 m 2, - o masie ciała 50-85 kg - 0,55 m 2, - o masie ciała 85-110 kg - 0,65 m 2, - o masie ciała ponad 110 kg - 1,00 m 2. W przypadku utrzymywania świń w systemie otwartym powierzchnia przypadająca na 1 sztukę dorosłą powinna wynosić nie mniej niż 15 m 2. Zwierzęta muszą mieć zapewnioną możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i drapieżnikami. Przy utrzymywaniu świń w systemie bezściółkowym podane w punkcie 2 powierzchnie mogą być o 15% mniejsze. Świnie nie mogą być utrzymywane na uwięzi. Stanowisko dla loch z prosiętami powinno być wyposażone w przegrodę zabezpieczającą prosięta przed przygnieceniem. Strona 15 z 17

Tabela 7. Wymagania świń w zakresie temperatur i wilgotności powietrza. Źródło Karty informacyjne IZoot IBMER 1980 r. Gatunek i kategoria Temperatura w o C Wilgotność względna zwierząt minimalna optymalna w % optymalna Świnie Knury stadne Lochy lużne i niskoprośne Lochy wysokoprośne Lochy karmiące Prosięta do 14 dni Prosięta od 14 do 28 dni Prosięta starsze Warchlaki Tuczniki Knurki i loszki hodowlane 12,0 12,0 15,0 18,0 24,0 18,0 18,0 17,0 15,0 14,0 15,0 15,0 19,0 20,0 28,0 23,0 21,0 19,0 18,0 17,0 75 70 70 70 60 60 60 60 70 70 Tabela 8 Wymagania w zakresie oświetlenia pomieszczeń dla świń. Źródło Karty informacyjne IZoot IBMER 1980 r. Gatunek i kategoria zwierząt lub rodzaj pomieszczeń Oświetlenie dzienne (stosunek okien do podłogi) Oświetlenie sztuczne (natężenie w lx) Knury, lochy lużne i prośne Knurki i loszki hodowlane Lochy karmiące Prosięta odsadzone Pomieszczenia dla tuczników Pomieszczenia paszarni 1:20 1:20 1:20 1:25 1:30 1:15 20-30 20-30- 20-30- 20-30 20-30 50 Oświetlenie nocne (dyżurne) 3-5 pomieszczeń Oświetlenie dzienne pomieszczeń inwentarskich określa się stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi pomieszczenia. Oświetlenie sztuczne pomieszczeń powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach pomiędzy 9 00 a 17 00. Strona 16 z 17

Tabela 9 Wentylacja i wymagana wielkość wymiany powietrza w chlewniach. Źródło Karty informacyjne IZoot IBMER 1980 r. Gatunek i kategoria zwierząt Knury, lochy luźne i prośne (180 kg) Lochy karmiące (200 kg) Prosięta odsadzone w wieku do 12 tygodni (30 kg) Knurki i loszki hodowlane (100 kg) Tuczniki (100 kg) Wymiana powietrza w m 3 /1szt./h zima lato 20 100 50 150 8 30 20 90 15 80 4. PROPOZYCJE ZMIAN I UZUPEŁNIEŃ POLSKICH REGULACJI PRAWNYCH a) należy opracować rozporządzenie zgodnie z treścią Dyrektywy 91/630/EC oraz 2001/88/EC o szczegółowych warunkach chowu świń, b) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko należy uzupełnić o wymagania dotyczące kumulowania energii odnawialnej w gruncie, c) W tabeli stanowiącej załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r.(poz. 1490) należy poprawić błędnie podane współczynniki przeliczeniowe sztuk rzeczywistych na DJP w odniesieniu do świń. Strona 17 z 17