Legalność zatrudnienia cudzoziemców Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze Sekcja Legalności Zatrudnienia Dariusz Dałek nadinspektor, koordynator sekcji Zielona Góra, 30.03.2016
Warunki legalnej pracy cudzoziemca w Polsce Legalnie można powierzyć pracę cudzoziemcowi na terytorium Polski, jeżeli zostaną spełnione 3 podstawowe warunki: pracodawca uzyska zezwolenie na pracę dla danego cudzoziemca cudzoziemiec legalnie przebywa na terytorium Polski posiada odpowiednie dokumenty pobytowe (wizę lub kartę pobytu) podstawa pobytu cudzoziemca na obszarze Polski pozwala mu na wykonywanie pracy 2
Uzyskanie zezwolenia na pracę dla cudzoziemca jest obowiązkiem przyszłego pracodawcy Zezwolenia na pracę wydaje wojewoda właściwy ze względu na siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania pracodawcy (w przypadku osób fizycznych) 3
W celu otrzymania zezwolenia pracodawca musi: złożyć w urzędzie wojewódzkim pisemny wniosek (na odpowiednim formularzu) uiścić wymaganą opłatę (50 zł w przypadku zamiaru powierzenia cudzoziemcowi wykonywania pracy na okres do 3 miesięcy lub 100 zł gdy praca ma trwać dłużej niż 3 miesiące) do wniosku o wydanie zezwolenia dołączyć tzw. test rynku pracy, tj. informację starosty właściwego ze względu na główne miejsce wykonywania pracy przez cudzoziemca o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych siłami lokalnego rynku pracy 4
Pracodawca powinien także: informować na bieżąco cudzoziemca, co się dzieje w sprawie jego zezwolenia (np. jakie działania podjął oraz jakie decyzje zapadły w urzędzie) doręczyć cudzoziemcowi po zakończeniu procedury jeden egzemplarz zezwolenia na pracę 5
UWAGA!!! Na pracodawcy spoczywa obowiązek niezwłocznego zawiadomienia wojewody, który wydał zezwolenie na pracę, o każdym przypadku, gdy cudzoziemiec: nie podejmie pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę przerwie pracę na okres przekraczający 3 miesiące zakończy pracę wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia Następstwem niedopełnienia tego obowiązku może być kara grzywny od 100 do 5 000 zł 6
Typy zezwoleń na pracę określa 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2015 r. w sprawie wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. poz. 543) 1) A - dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 2) B - dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę polegającą na pełnieniu funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji przez okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy 7
3) C - dotyczy cudzoziemca, który wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 30 dni w roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego albo podmiotu powiązanego, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z pracodawcą zagranicznym 4) D - dotyczy cudzoziemca, który wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i jest delegowany na terytorium RP w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i okazjonalnym (usługa eksportowa) 5) E - dotyczy cudzoziemca, który wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 30 dni w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu niż wskazany w pkt 2-4 8
Bez zezwolenia na pracę można zatrudniać cudzoziemców: z krajów członkowskich Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburga, Niemiec, Portugalii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Włoch, Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Słowacji, Słowenii, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Chorwacji oraz 9
z Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tj. wszystkich wymienionych wyżej, a także Islandii, Norwegii, Liechtensteinu i Szwajcarii. 10
Ponadto pracę bez zezwolenia na terytorium Polski mogą podjąć m.in. cudzoziemcy posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej: status uchodźcy ochronę uzupełniającą zezwolenie na pobyt stały zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej zgodę na pobyt ze względów humanitarnych zgodę na pobyt tolerowany zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji korzystający z ochrony czasowej w RP 11
Inne (przykładowe) sytuacje, w których cudzoziemcy są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, obejmują m.in. obcokrajowców będących: posiadaczami ważnej Karty Polaka małżonkami obywatela polskiego jeżeli posiadają zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej udzielone w związku z zawarciem małżeństwa posiadaczami zezwolenia na pobyt czasowy w RP, udzielonego w celu podjęcia lub kontynuacji stacjonarnych studiów wyższych lub stacjonarnych studiów doktoranckich studentami studiów stacjonarnych odbywanych w Polsce w miesiącach: lipiec, sierpień i wrzesień 12
absolwentami polskich szkół ponadgimnazjalnych, stacjonarnych studiów wyższych lub stacjonarnych studiów doktoranckich na polskich uczelniach, w instytutach naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutach badawczych działających na podstawie przepisów o instytutach badawczych nauczycielami języków obcych, którzy wykonują pracę w przedszkolach, szkołach, placówkach, ośrodkach, zakładach kształcenia nauczycieli lub kolegiach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, lub w Ochotniczych Hufcach Pracy sportowcami wykonującymi, do 30 dni w roku kalendarzowym, pracę dla podmiotu mającego siedzibę na terytorium RP w związku z zawodami sportowymi 13
Przypadki dozwolonej pracy cudzoziemców bez zezwolenia na pracę zawarte są: w art. 87 ust. 1 i 2 oraz art. 88 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2013 r., poz. 674 z późn. zm.), a także w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 919 z późn. zm.) 14
Karta Polaka to dokument, który może wydać konsul, pozwalający na pracę w Polsce bez zezwolenia oraz bezpłatne otrzymanie wizy obywatelom Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdowy, Rosji, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy oraz Uzbekistanu, Estonii, Litwy i Łotwy, którzy wykażą przynależność do Narodu Polskiego. 15
Zamiast zezwolenia oświadczenie pracodawcy Jeżeli cudzoziemiec, który ma zostać zatrudniony jest obywatelem Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy, Armenii lub Gruzji, może on pracować bez zezwolenia na pracę, ale nie dłużej niż przez 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy (liczone łącznie u wszystkich pracodawców, u których cudzoziemiec pracował w tym okresie) i pod warunkiem, że przed podjęciem pracy pracodawca wystawi mu pisemne oświadczenie o zamiarze powierzenia pracy zarejestruje to oświadczenie w powiatowym urzędzie pracy zawrze z cudzoziemcem umowę w formie pisemnej (dotyczy to nie tylko umowy o pracę, ale też umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło) 16
Uwaga!!! Nie wolno żądać od cudzoziemca jakichkolwiek opłat w zamian za wystąpienie o zezwolenie na pracę bądź wystawienie i zarejestrowanie oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy Jest to wykroczenie karane grzywną od 3 000 zł do 5 000 zł 17
Cudzoziemiec sam musi uzyskać wizę Na podstawie zezwolenia na pracę lub oświadczenia, w polskim konsulacie właściwym dla kraju stałego zamieszkania cudzoziemiec powinien postarać się o wizę w celu wykonywania pracy, która umożliwi mu legalny wjazd i pobyt na terytorium Polski oraz legalną pracę. Wizy przeznaczone typowo do wykonywania pracy na terytorium Polski to wizy, w których cel wydania został oznaczony jako: 05 wydawane w celu wykonywania pracy w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy; 06 w celu wykonywania pracy na podstawie innych dokumentów niż wymienione wyżej oświadczenie pracodawcy (dotyczy głównie cudzoziemców zamierzających pracować na podstawie zezwolenia na pracę) 18
Wyżej wymienione rodzaje wiz nie są jednak jedynymi, które pozwalają cudzoziemcowi podjąć legalną pracę na terytorium Polski. Obowiązujące przepisy przyjmują zasadę, że dokument pobytowy odpowiedni do wykonywania pracy (wraz z zezwoleniem na pracę, jeśli w danym przypadku jest ono wymagane, ewentualnie oświadczeniem pracodawcy zarejestrowanym w powiatowym urzędzie pracy) stanowi każda wiza wydana przez polskie organy typu C krótkoterminowa lub typu D długoterminowa), niezależnie od celu jej wydania oraz każde zezwolenie na pobyt czasowy, z wyjątkiem wiz i zezwoleń wskazanych w przepisach jako wykluczające podjęcie pracy: 19
Cudzoziemiec nie może legalnie pracować, gdy przebywa w Polsce na podstawie: wizy, której cel wydania został oznaczony symbolem: 01 cel turystyczny 20 korzystanie z ochrony czasowej 21 przyjazd ze względów humanitarnych, ze względu na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach 20
art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach stanowi: Zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej można udzielić cudzoziemcowi, który przebywa na tym terytorium, jeżeli: 1) jest obowiązany do osobistego stawiennictwa przed polskim organem władzy publicznej lub 2) obecności cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga jego wyjątkowa sytuacja osobista, lub 3) obecności cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga interes Rzeczypospolitej Polskiej 21
Oznaczenie celów wydania wiz Schengen lub wiz krajowych jest określone w 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 maja 2014 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz. U. poz. 592) 22
UWAGA!!! bardzo ważne Na mocy ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2012 r. poz. 769) powierzający wykonywanie pracy ma obowiązek: żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (w szczególności wizy lub karty pobytu) przechowywać kopię tego dokumentu: w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w aktach osobowych pracownika, na zasadach i przez okres obowiązkowego przechowywania tych akt a w razie zawarcia z cudzoziemcem umowy cywilnoprawnej przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca zgłosić cudzoziemca w terminie 7 dni do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów 23
Praca powierzana cudzoziemcowi musi być na warunkach określonych w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu. 24
Zezwolenie na pracę określa: stanowisko lub rodzaj pracy, jaką cudzoziemiec ma wykonywać u danego pracodawcy wysokość wynagrodzenia cudzoziemca (która nie może być niższa od wynagrodzenia pracowników wykonujących pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku) rodzaj umowy (np. umowa o pracę i zlecenia, umowa o dzieło) wymiar czasu pracy (wymiar etatu) Obowiązuje zasada, że powierzenie cudzoziemcowi wykonywania pracy na innym stanowisku lub na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, w szczególności za niższym wynagrodzeniem jest nielegalne. Stanowi to wykroczenie zagrożone karą grzywny od 3 000 do 5 000 zł. 25
Jako wyjątek od powyższej zasady pracodawca może powierzyć cudzoziemcowi pracę o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę, ale tylko na okres do 30 dni łącznie w roku kalendarzowym i pod warunkiem, że w ciągu 7 dni zawiadomi na piśmie wojewodę, który wydał zezwolenie, o rozpoczęciu przez cudzoziemca innej pracy. Niezawiadomienie wojewody w powyższym terminie jest karane grzywną od 100 do 5 000 zł. 26
Wybrane (podstawowe) akty prawne dot. legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ustawa z dnia z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 27
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie dokumentów wydawanych cudzoziemcom rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 01 kwietnia 2015 r. w sprawie wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca 28
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 maja 2014 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 października 2013 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia dla cudzoziemca wymaganego do udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji 29
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2009r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów 30
UWAGA! Cudzoziemiec na równych prawach z Polakiem Cudzoziemcy wykonujący pracę na terytorium Polski podlegają tym samym regulacjom prawnym, które dotyczą polskich pracowników. Cudzoziemcy zatrudnieni w Polsce są objęci taką samą ochroną ze strony prawa pracy jak obywatele polscy, mają identyczne prawa i obowiązki jak polscy pracownicy i nie mogą być od nich gorzej traktowani Pracownikowi cudzoziemcowi przysługuje prawo do wykonywania pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach - przepisy bhp obowiązują jednakowo wszystkich ob. polskich i cudzoziemców 31
Dziękuję Dariusz Dałek nadinspektor, koordynator sekcji Sekcja Legalności Zatrudnienia Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze Państwowa Inspekcja Pracy 32