ROLA IT W NOWEJ RZECZYWISTOŚCI RYNKOWEJ ANALOGIE RYNKÓW GAZU I ENERGII ELEKTRYCZNEJ Autorzy: Konrad Świrski, Arkadiusz Piłat, Urszula Kwiatkowska ( Rynek Energii nr 3/2013) Słowa kluczowe: informatyka w energetyce, polskie prawo energetyczne, zarządzanie energią Streszczenie. Referat przedstawia podobieństwa pomiędzy transformacją polskiego rynku energii elektrycznej, a zmianami, które muszą zajść na rynku gazu ziemnego. W niniejszym artykule zostały poruszone zagadnienia, potrzeby i problemy techniczne jakie mogą pojawić się przy wdrożeniach nowych regulacji i budowie takiego modelu rynku i wskazane obszary, gdzie kluczowa jest rola systemów informatycznych w procesie obsługi działalności na rynku gazu. 1. WSTĘP Prowadzona od ponad 10 lat konsekwentna zmiana sektora energetycznego zdaje się wreszcie przynosić pozytywne skutki. Okazało się, że wielki obszarowo, pozornie statyczny i wolnozmienny sektor może zacząć zachowywać się zgodnie z regułami wolnego rynku. Można oczywiście dyskutować czy w skali globalnej obecny model rynku jest właściwy i czy zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa energetycznego poprzez odpowiednie kształtowanie cen dające możliwości inwestycji w nowe źródła (tu postępujące problemy w całej Europie i rozważania nad rynkami mocy ). Jednak zliberalizowany rynek energii (i obecnie gazu) jest faktem i nie ma odwrotu od regulacji, które często wynikają z modelu stosowanego w całej Europie. Za sprawą nowego modelu rynek energii staje się sektorem konkurencyjnym i przynoszącym oszczędności (przynajmniej teoretycznie) użytkownikom. Obecnie przyszedł czas na kolejny krok - 20 grudnia 2012 otwarty został rynek gazu na Towarowej Giełdzie Energii. Długo wyczekiwane uruchomienie giełdy gazu ma być kluczowym elementem procesu liberalizacji tego rynku w Polsce. I po raz kolejny okazuje się, że Energetyka (a teraz Gazownictwo) nie potrafi żyć bez Informatyki. Stopień skomplikowania procedur operacyjnych i stawianych wymagań wymusza konieczność zastosowania specjalistycznych narzędzi IT. Wszelkie zmiany, tak w korporacjach, jak również w przyszłości na rynku detalicznym nierozerwalnie związane są z wykorzystaniem wysokowydajnych technologii informatycznych. Systemy informatyczne nie tylko wspomagają wszystkie procesy we współczesnym koncernie energetycznym, ale stają się podstawą sprawnego działania organizacji. Ostatnie kilkanaście lat to okres bardzo dynamicznych zmian w całym sektorze, a także czas bardzo gwałtownego rozwoju informatyki. Zmiany technologiczne i postępująca dojrzałość oprogramowania spowodowała, że systemy IT to świat zupełnie inny niż jeszcze dekadę wstecz. Standaryzacja systemów, centralizacja procesów, zagadnienia bezpieczeństwa informatycznego czy wreszcie duże centra danych to wszystko rezultat wielu inwestycji w tym obszarze. Warto zwrócić uwagę na podobieństwa w rozwoju rynków energii elektrycznej i gazu. O ile ten pierwszy osiągnął pewien stopień dojrzałości (zarówno regulacyjnej jak i technicznej choć niewykluczone są kolejne zmiany), to rynek gazu dopiero został uruchomiony. Wielkie są oczekiwania i stosunkowo małe początkowe obroty oraz niewielka liczba uczestników, ale to nie powinno być odbierane negatywnie, gdyż tak samo zachowywał się rynek energii elektrycznej w początkowych latach 2000-2004, a nawet do burzliwych i decydujących o obecnym kształcie rynku i dominującej roli TGE w okresie 2008-2010.
2. ROZWÓJ RYNKÓW ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGO Nowa rzeczywistość energetyczna, to efekt przekształceń zachodzących w polskim sektorze energetycznym od roku 2000, których celem było uruchomienie pełnych mechanizmów rynkowych odpowiadających za stworzenie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej. Wskutek tych działań produkcja i obrót energią elektryczną straciły charakter monopolu, a wprowadzenie konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi pozwoliło na oferowanie racjonalnego poziomu cen. Czy udało się to w pełni można polemizować, ale bezdyskusyjne jest stworzenie przejrzystego systemu określania ceny hurtowej energii elektrycznej poprzez dominujący obrót giełdowy (60-70% wolumenu) oraz możliwość dostępu do transakcji zakupu/sprzedaży przez wielu konkurencyjnych uczestników rynku. Takie zmiany stoją obecnie również przed polskim sektorem gazowym. Według Ministerstwa Gospodarki głównym celem polityki energetycznej w obszarze gazu jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego [1]. Biorąc pod uwagę zmiany, jakie zachodzą, bądź w najbliższej przyszłości zajdą na polskim rynku gazu ziemnego można znaleźć szereg zbieżności z przekształceniami, które zachodziły w sektorze energetycznym przez dziesięć ostatnich lat. Tak jak dzisiaj stawiane pierwsze kroki w celu uwolnienia rynku gazu, tak wówczas początki transformacji na rynku energii elektrycznej budziły wiele kontrowersji, sprzecznych poglądów i obaw. Jednak liberalizacja jest to proces, który, ze względu na przynależność do Unii Europejskiej będzie dotykał Polski, bez względu na kwestie bezpieczeństwa energetycznego kraju. Według założeń najnowszej Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowych (IRiESP) kolejne zmiany mają na celu ułatwienie nowym podmiotom wejście na rynek gazu, umożliwienie handlu gazem w oderwaniu od fizycznej lokalizacji w sieci, rozerwanie fizycznych punktów wejścia i wyjścia, czyli umożliwienie transportu gazu od fizycznych punktów wejścia do punktu wirtualnego i od punktu wirtualnego do fizycznych punktów wyjścia, a także uproszczenie zasad korzystania z systemu gazowego. Na uwagę zasługuje wprowadzone w tej instrukcji pojęcie punktu wirtualnego traktującego sieć przesyłową/dystrybucyjną jako pojedynczy zbiornik gazu z dowolnie kształtowaną ilością i konfiguracją zaworów poborowych/wejściowych o takich właściwościach, że pobory gazu (wtłoczenia) z dwóch dowolnych punktów są nierozróżnialne Produktem oferowanym w punkcie wirtualnym będzie gaz wysokometanowy grupy E, który nie będzie jednak produktem połączonym, składającym się z paliwa gazowego i deklarowanej przepustowości. Ważnym aspektem nowej Instrukcji są zmiany jakie wprowadzono w działaniu bilansowania systemu przesyłowego. którego uczestnikami są po jednej stronie użytkownicy, po drugiej zaś OSP. Według nowych założeń bilansowane są wszystkie punkty wejścia i punkty wyjścia danego ZUP, bilans ustalany jest dla każdej doby, po której odbywa się rozliczanie, a dobowy limit niezbilansowania wynosi 5% ilości w punktach wejścia. Celem stworzenia rynku usług bilansujących jest zapewnienie narzędzi pozwalających operatorowi na zachowanie integralności systemu oraz zapewnienie bezpieczeństwa przesyłu gazu z wykorzystaniem mechanizmów rynkowych. Mamy tu do czynienia z pewnym rodzajem analogii do rynku energii elektrycznej, gdzie wszystkie transakcje bilansowane są poprzez centralny system informatyczny (SIRE komunikacja poprzez WIRE i SOWE), a rynek bilansujący zarządzany przez OSP zapewnia bezpieczeństwo dostaw. Kolejnym przykładem podobieństw między zmianami zachodzącymi na rynkach energii elektrycznej i gazu są nowe procedury zmiany sprzedawcy gazu, które nie odbiegają znacznie od procedur zmiany sprzedawcy
energii elektrycznej. Mianowicie jej uczestnikami są Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD), obecny sprzedawca, nowy sprzedawca i końcowy odbiorca. Zmianę sprzedawcy na rynku gazu wyróżnia możliwość jego częściowej zmiany, czyli zakupu gazu od kilku sprzedawców. Jest to znowu rodzaj rewolucji jaka pojawiła się na rynku detalicznym energii uwalniając transakcje w kierunku TPA, początkowo dla wielkich odbiorców aż do segmentu indywidualnych odbiorców od roku 2007. Na dziś trudno jeszcze myśleć o łatwej możliwości zmiany sprzedawcy gazu dla klienta indywidualnego. Polska dąży do standardów, jakie są w innych państwach europejskich, gdzie w większości rozwiązań, miejscem realizacji hurtowego obrotu gazem ziemnym są m.in. giełdy gazu czy też węzły wymiany handlowej, tzw. huby (ang. hubs). Ich istnienie opierając się o zasady czysto rynkowe ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania rynku. Polska aktualnie jest na tzw. wyizolowanym rynku gazu ziemnego, poza wspólnym Systemem Unii Europejskiej, dlatego też trudno jest mówić o płynności rynku gazu w naszym kraju. Patrząc na rynek energii który (przynajmniej teoretycznie) zmierza w kierunku pełnej integracji w całej Europie (być może już od 2014) można sobie też wyobrazić w pełni zliberalizowany paneuropejski rynek gazu. Niezbędne jest wprowadzenie nowych regulacji wynikających z obowiązku wdrożenia przez państwa unijne tzw. trzeciego pakietu energetycznego. Prace nad nowymi rozporządzeniami obejmującymi uchwalenie nowych ustaw: Prawo energetyczne, Prawo gazowe oraz Ustawa o odnawialnych źródłach energii rozpoczęły się od momentu wejścia w życie dyrektywy unijnej. W roku 2011 opracowano Mapę drogową uwolnienia cen gazu w Polsce, w której zawarto założenia między innymi: zniesienia taryf gazowych dla odbiorców przemysłowych od 2013 roku oraz doprowadzenia do publicznego obrotu gazem. Dodatkowo od 2015 roku mają być zniesione taryfy na gaz dla gospodarstw domowych. Jednak najistotniejszą kwestią reformy jest program uwolnienia gazu, w wyniku którego może dojść do wzrostu liczby przedsiębiorstw zajmujących się handlem gazem ziemnym, posiadających konkurencyjną ofertę dla odbiorców hurtowych, a w kolejnym kroku również dla odbiorców detalicznych. Czynnikiem niezwykle istotnym w kwestiach nie tylko zapewnienia bezpieczeństwa dostaw paliwa gazowego, ale również zwiększenia użycia tego surowca są podziemne magazyny gazu (PMG). Umożliwiają one zrównoważenie sezonowych różnic pomiędzy popytem a podażą, zapewniają niezawodność i bezpieczeństwo dostaw gazu do odbiorców, pozwalają na racjonalne eksploatowanie złóż gazu oraz umożliwiają tworzenie gospodarczych i strategicznych rezerw tego surowca [4]. Ważnym wydarzeniem zbliżającym Polskę do pełnej liberalizacji rynku gazu ziemnego było uruchomienie w dniu 20 grudnia 2012 r. na parkiecie Towarowej Giełdy Energii w Warszawie, w ramach funkcjonującego Rynku Terminowego, Towarowego gazu (RTTg), obrotu kontraktami terminowymi (miesięczne, kwartalne i rocznie) z dostawą fizyczną gazu ziemnego. TGE stanie się główną platformą obrotu paliwem gazowym. Analogiczny proces miał miejsce 19 listopada 2008 roku, kiedy to uruchomiono na TGE rynek RTT dla kontraktów terminowych na energię elektryczną. Obecnie obrót energią elektryczną prowadzony jest w systemie notowań ciągłych dla instrumentów tygodniowych, miesięcznych, kwartalnych i rocznych i obecnie wolumen obrotu na rynkach udostępnionych na TGE przekracza 80% łącznego wolumenu produkcji energii elektrycznej w Polsce. Przy odpowiednio dobranych regulacjach prawnych rozwój handlu gazem na TGE może wykazać
zbliżoną do rynku energii elektrycznej dynamikę wzrostu wolumenu obrotu. Na dziś obroty w segmencie gazowym są śladowe, a rynek charakteryzuje się praktycznie zerową płynnością, w lutym 2013 r. na RTTg zawarta została dosłownie jedna transakcja o wolumenie 24 MWh, a na RDNg siedem transakcji o łącznym wolumenie 34 921 MWh [5]. Warto jednak przypomnieć jak wyglądał handel hurtowy energią elektryczną na giełdzie na początku zmian rynku. Pierwsze lata to znikome wolumeny (okresy gdzie giełda to poniżej 1% całkowitej produkcji) i małej zmienności cen. Dopiero rozwiązanie Kontraktów Długoterminowych (finalnie 2008) i ustawa o tzw. obligo giełdowym zaowocowała wielkim wzrostem obrotów na TGE i prawdziwą referencyjną ceną energii elektrycznej na giełdzie. Być może taka sama droga stoi przez rynkiem gazu i być może niezbędne są też analogiczne regulacje (np.; obligo gazowe) dla poprawienia płynności i zwiększenia wolumenów obrotu. Rys. 1. Wykres wzrostu wolumenu obrotu energią elektryczną na TGE w latach 2000-2013 [6] Potencjalne potrzeby związane z systemami IT wspierającymi działalność biznesową na rynku gazu będą podobne do tych, jakie wymuszały dynamiczny rozwój IT w energetyce dla potrzeb rynku energii elektrycznej (REE). 3. REALIZACJA OBSŁUGI PROCESÓW ZWIĄZANYCH Z UCZESTNICTWEM NA RYNKU GAZU W poprzednim rozdziale zaakcentowano szereg analogii pomiędzy zmianami, jakie nastąpiły w okresie ostatnich 10 lat, bądź zachodzą obecnie na rynku energii elektrycznej oraz rynku gazu. W obu przypadkach, aby transformacje przebiegały sprawnie niezbędny jest faktor technologiczny wykorzystanie systemów informatycznych oraz innowacyjnych narzędzi IT, usprawniających obsługę procesów biznesowych związanych z aktywnym, efektywnym i dochodowym uczestnictwem na tych rynkach. Działania i zmiany legislacyjne mają bezpośredni wpływ na potrzeby zmian standardów systemów IT dla potrzeb handlu, zgłoszeń i rozliczeń kontraktów gazowych, warunkują ciągłe modyfikacje, aktualizacje i dostosowywania oprogramowania narzędziowego, a także potrzeby utrzymania wysokich parametrów SLA w usługach stałej asysty serwisowej dla tego oprogramowania. Podstawowym wymaganiem, z punktu widzenia aktywnego uczestnictwa na rynku gazu, stanie się w najbliższym okresie posiadanie narzędzi IT wspierających proces bilansowania
handlowego i obsługi nominacji do OGP, w jednolitym standardzie zapewniającym komunikację poszczególnych uczestników z Operatorem w formacie zgodnym z protokołem edig@s. Ten sam czynnik standaryzacji komunikacji wymusił w początkowej fazie funkcjonowania rynku energii elektrycznej potrzebę użytkowania specjalizowanego oprogramowania do dwukierunkowego przesyłania danych pomiędzy Operatorem Systemu Przesyłowego (OSP) a Uczestnikami Rynku (UR). Wszyscy uczestnicy rynku energii - ówczesne elektrownie systemowe, zakłady energetyczne i spółki obrotowe, musiały wyposażyć się w systemy do komunikacji z OSP i takie wymagania posiadania systemu WIRE, w kontekście samodzielnego uczestnictwa w rynku energii jako Operator Handlowy (OH) i Handlowo Techniczny (OHT) dla każdego nowego podmiotu na rynku, są dalej obligatoryjne. Na europejskich rynkach gazu tego typu oprogramowanie do obsługi wysyłania i odbierania komunikatów gazowych zgodnych ze standardem protokołu edig@s jest już powszechnie stosowane przez poszczególnych uczestników tych rynków. Oczywiście w tej fazie rozwoju rynku, również w Polsce, można znaleźć przykłady takich produkcyjnie działających rozwiązań np. System Zarządzania Podziemnymi Magazynami Gazu dla Operatora Systemu Magazynowania (OSM) PGNiG, wdrożony przez Transition Technologies S.A. Oprogramowanie składa się z wielu modułów funkcjonalnych ale procesy komunikacji przy wykorzystaniu edig@s samego OSM z Gaz Systemem i PGNiG realizowane są w Gas Communication Control (GCC), wygodnej, przeznaczonej do równoległej pracy wielu użytkowników, łatwej w obsłudze internetowej aplikacji, która pozwala na kontrolę, konwersję i zarządzanie wymianą wiadomości edig@s. Aplikacja jest przeznaczona dla spedytorów gazu w Polsce, OSP, OSM, ZUP i innych partnerów rynku gazu. Wspiera procesy dopasowania, bilansowania, nominacji, itp. Pozwala na wysyłanie, odbieranie, przeglądanie i tworzenie wiadomości edig@s (automatyczne i ręczne), tworzenie i monitorowanie dowolnej liczby połączeń z innymi komunikatorami edig@s, integrację własnych systemów, które muszą wysyłać i odbierać wiadomości edig@s. Umożliwia również przegląd historycznych działań na poszczególnych komunikatach, import nowych komunikatów i wiadomości np. z pliku i ręczne generowanie nowych. Rys. 2. System GCC do obsługi komunikacji z wykorzystaniem protokołu edig@s Wychodząc z założenia, że uwolnienie rynku gazu spowoduje pojawienie się na nim większej
niż obecnie liczby nowych podmiotów, do grupy procesów biznesowych, które będą musiały być właściwie od zaraz, skutecznie i efektywnie wspierane przez dedykowane oprogramowanie i usługi IT zaliczyć należy: zarządzanie kontraktami gazowymi, bilansowanie handlowe, pozyskiwanie danych pomiarowo-rozliczeniowych i cały proces rozliczeniowy z tym związany. Kompleksowy system o takiej charakterystyce funkcjonalnej, został z powodzeniem wdrożony dla niemieckiego koncernu Trianel i Statoil, w obszarze wsparcia komercyjnej działalności magazynów gazu Storage Management System (SMS). Główne funkcje systemu obejmują zarządzanie pojemnością podziemnego magazynu gazu, zarządzanie kontraktami na magazynowanie gazu, zbieranie i przetwarzanie nominacji i renominacji na magazynowanie, alokację przepływów gazu, pobieranie danych z systemu automatyki, wspieranie procesu tworzenia nominacji i renominacji do Operatorów Systemu Przesyłowego w Niemczech, wymiana zasobów magazynowych między współwłaścicielami i użytkownikami na rynku wtórnym, przygotowywanie rozliczeń finansowych. Konkurencyjność na zliberalizowanym rynku gazu w Europie oznacza też konieczność zapewnienia większej elastyczności dostaw w kontraktach, czyli zapewnienia sobie możliwości składowania i pobierania w miarę potrzeb paliwa gazowego z podziemnych magazynów (kawern) w procesach dynamicznie realizowanych operacji zatłaczania / wytłaczania gazu. Na rynku europejskim obserwujemy zwiększone wykorzystanie podziemnych kawern gazowych i w przyszłości dominującą pozycję rynkową będą mieli gracze łączący efektywne działania handlowe (wspomagane przez IT) z optymalnym wykorzystaniem możliwości jakie daje sprawne zarządzanie pojemnościami magazynowymi gazu w kawernach (oczywiście także wspomagane przez systemy IT). Rys. 3. System zarządzania magazynami SMS W Polsce kluczową rolę animatorów obrotu gazem, z punktu widzenia aktualnie obowiązujących regulacji prawnych na rynku gazu, odgrywają obecnie Domy Maklerskie (DM) i Towarowe Domy Maklerskie (TDM), bo jako jedyne, jak na razie, stały się członkami TGE z dopuszczeniem do działania na rynkach obrotu paliwem gazowym: RTTg i RDNg. Tak więc obecnie zawieranie i rozliczanie transakcji giełdowych na rynku gazu możliwe jest wyłącznie za pośrednictwem DM i TDM, będących członkami TGE oraz członkami Giełdowej Izby Rozrachunkowej prowadzonej przez IRGiT.
Rys. 4. Rozmieszczenie podziemnych magazynów gazu ziemnego Rys. 5. Aktualny model organizacji handlu gazem na TGE Rys. 6. Schemat przepływów danych transakcyjnych i rozliczeniowych w ramach handlu gazem na TGE
Wsparcie potrzeb DM związanych z efektywną i skuteczną obsługą zleceń własnych Klientów i to nie tylko na zakup/sprzedaż gazu, ale również pozostałych towarów giełdowych: energii elektrycznej, Praw Majątkowych, czy też uprawnień do emisji CO 2, zaowocowało już na początku 2012 roku podjętą inicjatywą współpracy pomiędzy TT a TRIGON Dom Maklerski SA i realizacji wdrożenia dedykowanego, kompleksowego systemu informatycznego składającego się z szeregu modułów funkcjonalnych, m.in.: - moduł zarządzania kontraktami pomiędzy uczestnikami rynku energii elektrycznej, gazu, praw majątkowych i emisji CO 2, wspomagający sprawną obsługę procesów ewidencji i zarządzania kontraktami oraz rozliczenia zawartych transakcji, - zintegrowany z modułem zarządzania kontraktami interfejs internetowy wspomagający handel bieżący na dostępnych rynkach TGE, umożliwiający komunikację bezpośrednią między kontrahentami (Klient DM), - moduł optymalizacji długoterminowej portfela kontraktów, wspierający procesy zarządzania portfelem kontraktów, wspomaga podejmowanie decyzji handlowej w różnych horyzontach czasowych, umożliwia optymalne wykorzystanie zawartych kontraktów oraz analizę wariantów zawierania nowych umów z uwzględnieniem: ograniczeń technicznych, cen rynkowych, prognoz i danych historycznych cen gazu, ropy, wskaźników giełdowych, bieżącego portfela, oraz finalnego przychodu. Zastosowane rozwiązanie daje dużo możliwości Klientom Domu Maklerskiego takich jak: obsługa zleceń, podgląd w czasie rzeczywistym aktualnych notowań dla wszystkich obsługiwanych rynków oraz pobieranie informacji o zawartych transakcjach, a także generowanie raportów z tych transakcji. Użytkownik może wysyłać zlecenia do Domu Maklerskiego oraz je wycofywać, na bieżąco posiada informacje o statusie swoich zleceń na TGE, ma dostęp do informacji o najlepszych ofertach zakupowych i sprzedażowych dla rynków: RDN, RDS, RDB oraz RTT, może przeglądać transakcje już zawarte, generować raporty zleceń, transakcji i tworzyć grafiki dobowo-godzinowe. Użytkownicy dzięki wbudowanemu komunikatorowi mogą kontaktować się bezpośrednio z obsługującym ich zlecenia Maklerem w DM. Poszukując kolejnych zbieżności w trendach rozwoju rynków gazu i energii elektrycznej, nie sposób nie zauważyć procesu otwarcia dla polskich graczy europejskich rynków energii, certyfikatów pochodzenia i uprawnień do emisji CO 2 z możliwością transferu energii w transakcjach wymiany międzysystemowej z wykorzystaniem aukcji na zdolności na CAO transgranicznych. Nowe możliwości handlu momentalnie wykreowały nowe pilne wymagania wobec systemów klasy ETRM wspierających dotychczas działalność handlową, prognozowanie cenowe i analizę ryzyka wyłącznie dla rynków w Polsce. Dobrym przykładem ewolucji takiego kompleksowego narzędzia IT wspierającego w kolejnych cyklach swojego rozwoju całość procesów uczestnictwa na polskim rynku najpierw samej energii elektrycznej, potem sukcesywnie rynków PM, CO 2 a obecnie gazu jest oprogramowanie Transition Technologies SA o nazwie LUXtrade. Od 2011 roku jest ono sukcesywnie rozbudowywane o obsługę interfejsów dostępowych do kolejnych europejskich giełd i platform obrotu, z możliwością bieżącej analizy krzywych cenowych i miar ryzyka dla poszczególnych rynków. Obecnie implementowana jest obsługa handlu gazem na rynkach europejskich, z wyprzedzeniem oczywistego wniosku - jak tylko pojawi się dla polskich uczestników rynku
gazu (URG) możliwość handlu paliwem gazowym na rynkach europejskich, natychmiast w ślad za tym pojawią się konkretne oczekiwania obsługi takiej funkcjonalności w oferowanych na rynku narzędziach informatycznych. Rys. 7. Schemat wymiany danych w Systemie obsługi zleceń DM na TGE Liberalizacja runku gazu w Polsce dotyczyć będzie również zmian w segmencie klientów detalicznych gazu (tak jak to miało miejsce dla REE) z uproszczeniem procedury zmiany sprzedawcy paliwa gazowego włącznie, a naturalną konsekwencją tego procesu będzie potrzeba powstania rozwiązań IT analogicznych do tych funkcjonujących z powodzeniem na REE, tzn.: systemy obsługi Klienta (e-bok), systemy wsparcia procedury zmiany sprzedawcy i specjalizowane systemy bilingowe prawdopodobnie w konwencji obsługi rozliczeń zarówno energii elektrycznej jak i gazu (dual fuel). Patrząc długoterminowo obecne zmiany rynków energii i gazu to nie tylko powierzchowne modyfikacje i nadrzędne regulacje prawne to też głęboka transformacja sektora prowadząca finalnie do powstania zupełnie nowych graczy rynkowych być może koncernów skupionych na kompleksowej obsłudze klienta (multiutility), gdzie dostawy energii elektrycznej, gazu, a może także wody i innych mediów (Internet, telewizja, telefon) dają możliwość oferowania zupełnie nowych, dziś nawet niewyobrażalnych usług. 4. PODSUMOWANIE Obecnie obserwujemy pierwsze zmiany na rynku gazu, prowadzące do odejścia od praktyk monopolistycznych. Mimo, że zmiany w kierunku liberalizacji wdrażane są powoli to przewiduje się ich pewną intensyfikację w przyszłości. Cały proces uwalniania rynku znamy z przykładu energetyki. Dziś jesteśmy w lepszej sytuacji możemy nie popełnić błędów, które miały miejsce w przeszłości i mamy świadomość tego co nas czeka. Wiemy, że niezbędnym czynnikiem dla działania rynku są sprawne i funkcjonalne systemy
informatyczne, ponieważ hipotetycznie jeden dzień bez systemów IT w energetyce zatrzymuje generowanie energii we wszystkich elektrowniach i powoduje większe zatrzymanie niż jakiekolwiek problemy systemowe i awarie urządzeń. W końcu wiemy, że rynek energii elektrycznej nie może istnieć bez systemów IT to podobieństwo powtarza się również na rynku gazu. LITERATURA [1] Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Ministerstwo Gospodarki, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. [2] Dyrektywa 2009/73/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego. [3] Kamiński J.: The impact of liberalisation of the electricity market on the hard coal mining sector in Poland. Energy Policy no 37, 2007. [4] Kosowski P., Stopa J., Rychlicki S.: Podziemne magazyny gazu jako element systemu bezpieczeństwa energetycznego i rynku gazowego. Polityka Energetyczna t. 10, z. 2., 2007. [5] Raport Miesięczny Towarowej Giełdy Energii, Rynek Terminowy Towarowy dla instrumentów gazowych, Luty 2013. [6] Raport Miesięczny Towarowej Giełdy Energii, Rynek Dnia Następnego, Styczeń 2013, str. 2. IT IN THE NEW POWER SECTOR REALITY SYNERGY BETWEEN IT AND POWER SECTOR Key words: IT systems in power sector, Polish power law, management of power system Summary. The paper presents the similarity between the changes in Polish power sector that have occurred in the last decade and the changes that must occur during transformation in the gas market. In this article we have discussed the technical problems that may occur during implementations of new regulations, the construction of such a systems and areas where the information systems play key role to the practical realization of vision of liberalization. Konrad Świrski, prof. nzw. dr hab. inż., Kierownik Zakładu Maszyn i Urządzeń Energetycznych w Instytucie Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej. Od wielu lat związany z energetyką, modernizacją i zmianami w tym sektorze. Jako pracownik naukowy posiada bogate doświadczenie we współpracy z wieloma polskimi i zagranicznymi uczelniami oraz największymi koncernami przemysłowymi. E-mail: k.swirski@itc.pw.edu.pl Arkadiusz Piłat, mgr inż., Dyrektor ds. Projektów Strategicznych w Transition Technologies S.A. Obszar jego zainteresowań związany jest z zagadnieniami optymalizacji pracy jednostek wytwórczych w realiach rynkowych. E-mail: a.pilat@tt.com.pl Urszula Kwiatkowska, mgr, Koordynator Biura Zarządu Transition Technologies S.A, Obszarem jej zainteresowań są nowoczesne rozwiązania informatyczne, działalność B+R oraz ich zastosowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem. E-mail: u.kwiatkowska@tt.com.pl