Programy rolnośrodowiskowe Aktualnie w całym kraju są realizowane działania rolnośrodowiskowe wg Programu Rolnośrodowiskowego 2004-2006 i według Programu Rolnośrodowiskowego 2007-13. Wg starego programu rolnicy realizują 7 pakietów i 28 wariantów, w nowym programie 9 pakietów i 50 wariantów. PoniŜej w tabeli przedstawiono pakiety i warianty oraz płatności programu rolnośrodowiskowego na lata: 2004-2006 i 2007-13 Tabela 4. Pakiety i warianty ora płatności programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-13. Pakiet wariant Płatność w zł na lub sztukę zwierząt 1 Rolnictwo zrównowaŝone 1.1 Rolnictwo zrównowaŝone 360 2.Rolnictwo ekologiczne 2.1 Uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności) 790 2.2 Uprawy rolnicze (w okresie przestawiania) 840 2.3 Trwałe uŝytki zielone (z certyfikatem zgodności) 260 2.4 Trwałe uŝytki zielone (w okresie przestawiania) 330 2.5 Uprawy warzywne (z certyfikatem zgodności) 1300 2.6 Uprawy warzywne (w okresie przestawiania 1550 2.7 Uprawy zielarskie (z certyfikatem zgodności) 1050 2.8 Uprawy zielarskie (w okresie przestawiania) 1150 2.9 Uprawy sadownicze + jagodowe (z certyfikatem zgodności) 1540 2.10 Uprawy sadownicze + jagodowe (w okresie przestawiania) 1800 2.11.1 Pozostałe uprawy sadownicze + jagodowe (z certyfikatem zgodności) 650 2.12.1 Pozostałe sadownicze + jagodowe 800 2.11.2 Uprawa orzecha włoskiego przed upływem 6 pełnych sezonów wegetacyjnych z certyfikatem) 160 2.12.2 Pozostałe uprawy sadownicze + jagodowe (w okresie przestawiania) 160 3.1. ekstensywne trwałe uŝytki zielone 500 4. Ochrona zagroŝonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 4.1 Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 1200 4.2 Mechowiska 1200 4.3 Szuwary wielkoturzycowe 800 4.4 Łąki trzęślicowe i selernicowe 1200 4.5 Murawy ciepłolubne 1200 4.6 Półnaturalne łąki wilgotne 800 4.7 Półnaturalne łąki świeŝe 800 4.8 Bogate gatunkowo trawy bliŝniczkowe 800 4.9 Słonorośla 1190 4.10 UŜytki przyrodnicze 550 5. Ochrona zagroŝonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 5.1 Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 1370
5.2 Mechowiska 1390 5.3 Szuwary wielkoturzycowe 910 5.4 Łąki trzęślicowe i selernicowe 1390 5.5 Murawy ciepłolubne 1380 5.6 Półnaturalne łąki wilgotne 840 5.7 Półnaturalne łąki świeŝe 840 5.8 Bogate gatunkowo trawy bliŝniczkowe 870 5.9.Słonorośla 1190 4.10 UŜytki przyrodnicze 550 Zachowanie zasobów genetycznych roślin w rolnictwie 6.1 Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych 570 6.2 Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych 800 6.3 Produkcja nasienna na zlecenie banku genów 4700 6.4 Sady tradycyjne 2100 Tabela 4. Pakiety i warianty ora płatności programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-13. Pakiet wariant Płatność w zł na lub sztukę zwierząt 7. Zachowanie zagroŝonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie (zł na sztukę/ rok) 7.1 Zachowanie lokalnych ras bydła 1140 7.2 Zachowanie lokalnych ras koni 1500 7.3 Zachowanie lokalnych ras owiec 320 7.4 Zachowanie lokalnych ras świń 570 8.Ochrona gleb i wód 8.1 Wsiewki poplonowe 330 8.2 Międzyplon ozimy 420 8.3 Międzyplon ścierniskowy 400 9 Strefy buforowe ( zł/ mb/ rok) 9.1 Utrzymanie 2- metrowych stref buforowych 0,44 9.2 Utrzymanie 5- metrowych stref buforowych 1,10 9.3 Utrzymanie 2- metrowych stref śródpolnych 0,40 9.4 Utrzymanie 5- metrowych stref śródpolnych 1,00 W roku 2010 rolnicy z województwa świętokrzyskiego złoŝyli 8521 wniosków o płatność z tytułu działań rolnośrodowiskowych na ogólną sumę 32 861 000 zł. Dla porównania w roku 2009 złoŝono 8181 takich wniosków na sumę 32 461 000 zł. Najwięcej wniosków złoŝyli rolnicy w powiecie opatowskim i pińczowskim, a najmniej w starachowickim i włoszczowskim. Ogólnie realizowanych jest w roku 2010 11 098 pakietów ( jedno gospodarstwo moŝe realizować nieograniczoną ilość pakietów, o ile się nie wykluczają), w roku 2009 było 10 119.
Tabela 5. Ilość złoŝonych w ARiMR wniosków rolnośrodowiskowych o przyznanie płatności na realizację programu rolnośrodowiskowego z programu PROW 2004-2006 i 2007-13. Ilość złoŝonych wniosków o płatności rolnośrodowiskowe LP Powiat % % 2009 2010 udział udział Dynamika 2009=100 1 Busko Zdrój 1125 8,7 1 217 14,3 108,2 2 Jędrzejów 766 10,7 750 8,8 97,9 3 Kazimierza Wielka 369 4,8 373 4,4 101,1 4 Kielce 851 11,1 920 10,8 108,1 5 Końskie 491 4,3 509 6 103,7 6 Opatów 1408 19,1 1 502 17,6 106,7 7 Ostrowiec Św. 619 9,3 618 7,3 99,8 8 Pińczów 916 11,9 903 10,6 98,6 9 Sandomierz 568 7,2 557 6,5 98,1 10 SkarŜysko Kam. 82 1 83 1 101,2 11 Starachowice 238 2,8 232 2,7 97,5 12 Staszów 500 5,7 606 7,1 121,2 13 Włoszczowa 258 3,5 251 2,9 97,3 Razem świętokrzyskie 8191 100 8521 100 104,0 W roku 2010 rolnicy w świętokrzyskim złoŝyli 1478 nowych wniosków jednocześnie 1148, który zakończyło realizację programu 2004-2006 nie przystąpiło do realizacji programu 2007-2013. Tabela 6. Ilość nowych wniosków rolnośrodowiskowych złoŝonych w ARiMR o przyznanie płatności za realizację programu rolnośrodowiskowego z programu 2007-1203 Lp. Powiat Ilość złoŝonych wniosków nowych wniosków o płatności rolnośrodowiskowe. Wzrost spadek w % 2009=100 2009 2010 1 Busko Zdrój 257 232 90,3 2 Jędrzejów 96 64 66,7 3 Kazimierza Wielka 64 97 151,6 4 Kielce 132 159 120,5 5 Końskie 91 98 107,7 6 Opatów 170 275 161,8 7 Ostrowiec Św. 67 63 94 8 Pińczów 159 179 112,6 9 Sandomierz 91 110 20,9 10 SkarŜysko Kam. 12 6 50 11 Starachowice 64 14 21,9 12 Staszów 103 150 145,6 13 Włoszczowa 44 31 70,5 Razem świętokrzyskie 1350 1478 109,5
Największa popularnością wśród rolników cieszą się pakiety: Ochrona gleb i wód (49%), ekstensywne uŝytki zielone (27 %) i rolnictwo ekologiczne (11, 6 %), a najmniejszą pakiet: strefy buforowe. Średnio kaŝde z gospodarstw realizujące program rolnośrodowiskowy w roku 2010 otrzyma 3856 zł. Z niezrozumiałych względów małą popularnością cieszy się pakiet rolnictwo zrównowaŝone. Praktycznie kaŝde gospodarstwo świętokrzyskie ze względu na niski poziom nawoŝenia mineralnego i stosowanie środków ochrony roślin moŝe realizować ten pakiet. W roku 2010 z tego działania korzystać będzie tylko 866 rolników Rysunek 5. Udział poszczególnych pakietów rolnośrodowiskowych w województwie świętokrzyskim w roku 2010
Tabela 8. Ilość działań rolnośrodowiskowych w województwa świętokrzyskiego w latach 2009-2010 wg pakietów. Powiat Rolnictwo zrównowaŝone Rolnictwo ekologiczne Ekstensywne trwałe uŝytki zielone Ochrona zagroŝonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na i poza obszarami NATURA 2000 Zachowanie zagroŝonych zasobów genetycznych roślin i zwierząt w rolnictwie Ochrona gleb i wód Strefy buforowe Razem Rok Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Kielce Końskie Opatów Ostrowiec Św. Pińczów Sandomierz SkarŜysko Kam. Starachowice Staszów Włoszczowa Razem województwo świętokrzyskie % udział poszczególnych pakietów ( ogółem ilość pakietów = 100) 2009 141 22 22 66 106 186 15 56 46 0 3 9 2 674 6,7 2010 154 26 43 73 106 284 17 51 93 0 3 12 4 866 7,8 2009 88 49 15 144 134 113 89 172 61 8 114 138 55 1 180 11,6 2010 95 47 13 142 127 115 92 184 62 10 107 142 61 1 197 10,8 2009 880 161 150 224 337 45 7 647 38 53 8 102 48 2700 26,7 2010 938 173 159 296 360 62 11 627 58 58 10 173 63 2988 26,9 2009 11 0 4 0 0 0 2 3 0 0 0 0 3 23 0,2 2010 31 5 32 11 5 0 1 8 2 1 0 0 11 107 1 2009 43 6 4 11 14 105 7 13 29 0 3 7 35 277 2,7 2010 43 15 19 45 18 153 14 44 52 5 15 26 8 457 4,1 2009 276 587 300 624 252 1238 527 366 467 27 112 310 181 5267 52 2010 283 585 318 650 263 1 371 522 363 463 25 115 359 162 5 479 49,4 2009 2 1 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0 1 8 0,1 2010 2 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 4 0,04 2009 1 441 826 496 1 070 843 1 688 647 1 257 641 88 241 566 325 10119 100 2010 1 546 851 584 1 217 880 1 985 658 1 277 730 99 250 712 309 11 098 100
Niewykorzystane są teŝ moŝliwości stosowania pakietów: zachowanie zagroŝonych zasobów genetycznych roślin i zwierząt w rolnictwie i ochrona zagroŝonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na i poza obszarami NATURA 2000 Z tych działań korzysta blisko 600 rolników. W zasadzie jedyną instytucją doradczą w zakresie programów rolnośrodowiskowych jest świętokrzyski ośrodek doradztwa rolniczego przy niewielkim wsparciu innych instytucji i samorządów. Ochrona środowiska i piękna przyroda to nie tylko interes rolników. Reasumując w województwie świętokrzyskim stale wzrasta liczba gospodarstw ekologicznych i korzystających z programów rolnośrodowiskowych, nie mniej tempo tego wzrostu maleje. Niewykorzystane są przez rolników moŝliwości prowadzenia produkcji ekologicznej i prowadzenia dotowanych działań rolnośrodowiskowych. Pozytywnym zjawiskiem jest rozpoczęcie dzielności w zakresie obrotu produktami ekologicznymi prze EKOTEL z Ostrowca. Współpraca rolników w ramach grup producenckich jest jedyną szansą zaistnienia świętokrzyskich rolników na rynku krajowym i europejskim. Stan rolnictwa ekologicznego w wybranych krajach europejskich W Niemczech w roku 2009 liczba gospodarstw stosujących ekologiczne metody produkcji wzrosła o 6 % Wg najnowszych danych związku producentów ekologicznych BOLW na początku bieŝącego roku było ich 21 tysięcy, z czego 11 tysięcy naleŝało do jednej z organizacji producentów. Według ekspertów główną przyczyną wzrostu ilości gospodarstw ekologicznych jest utrzymujący się wysoki popyt na bioprdoukty rolne, mimo, Ŝe obroty na niemieckim rynku Ŝywnościowym spadły. W wielu krajach związkowych zmodyfikowano na korzyść rolników zasady przyznawania pomocy do produkcji ekologicznej. Przeciętne gospodarstwo ekologiczne ma średnio 60 ha. Z łącznego areału ekologicznego w Niemczech 54 % przypada na uŝytki zielone, 42 % na grunty orne, a reszta na uprawy trwałe w tym łąki z drzewami owocowymi. Austria ma największy wskaźnik areału uprawianego metodami ekologicznymi 15,7 %. W roku 2008 w Europie produkcje ekologiczna prowadziło 198 tys. Gospodarstw, a łączna powierzchnia upraw ekologicznych w Unii wynosiła 7, 8 mln ha i była o 7 % większa niŝ rok wcześniej. Od roku 2007 obszar ten wzrósł we wszystkich krajach członkowskich z wyjątkiem Włoch ( -13 %).Największy przyrost areału wystąpił w Hiszpanii: aŝ o 33 %. Jest to równieŝ kraj o największej powierzchni upraw ekologicznych. Znacznie zwiększył się areał upraw ekologicznych w Bułgarii ( +22 %), Słowacji (+19 %), Węgrzech (+15 %) oraz Grecji (+14 %). Zebrał i opracował: Marian Szalda