WYCENA BILANSOWA dr Marek Masztalerz WYCENA BILANSOWA KaŜdy składnik aktywów i pasywów musi mieć wiarygodnie określoną wartość. Wycena bilansowa polega na ustaleniu tej wartości. Wyceny dokonuje się: na dzień powstania składnika (zakupu lub wytworzenia składnika aktywów, zaciągnięcia zobowiązania itp.), na dzień bilansowy (np. 31 grudnia lub dowolny inny dzień, na który jednostka chce sporządzić bilans). RYNKOWA GODZIWA CENA ZAKUPU CENA NABYCIA CENA SPRZEDAśY NETTO NOMINALNA KOSZT WYTWORZENIA KWOTA WYMAGANEJ ZAPŁATY 1
METODY WYCENY KOSZT HISTORYCZNY KOSZT BIEśĄCY REALIZACJI BIEśĄCA najstarsza metoda wyceny oparta na koncepcji nominalizmu pienięŝnego; aktywa i pasywa są wyceniane w wartościach aktualnych w czasie ich nabywania, wytwarzania lub powstawania (cena zakupu, cena nabycia, koszt wytworzenia) wycena aktywów po bieŝącym koszcie nabycia lub wytworzenia takiego samego lub podobnego składnika aktywów, a zobowiązań wg niezdyskontowanych kwot pienięŝnych odpowiadających bieŝącym płatnościom (cena rynkowa, wartość godziwa) wycena aktywów wg bieŝącej ceny sprzedaŝy netto lub wartości likwidacyjnej, a zobowiązań w sumach rozliczeniowych, tj. w wysokości niezdyskontowanych kwot pienięŝnych potrzebnych do ich likwidacji wycena aktywów i zobowiązań wg bieŝącej wartości przyszłych przepływów pienięŝnych (NPV), czyli suma zdyskontowanych przepływów pienięŝnych KOSZT HISTORYCZNY CENA ZAKUPU kwota naleŝna sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku VAT oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o cło, i obniŝona o rabaty i opusty CENA NABYCIA cena zakupu powiększona o koszty związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do uŝywania lub wprowadzenia do obrotu. Do kosztów zakupu zaliczamy w szczególności koszty transportu, załadunku, składowania, rozładunku, montaŝu, instalacji, a w przypadku papierów wartościowych prowizje maklerskie. 2
CENA ZAKUPU I CENA NABYCIA przykład Firma zakupiła od hurtownika partię towaru. Cena sprzedaŝy netto wynosiła 10.000 zł (+VAT 22%), ale z racji duŝego zamówienia sprzedający udzielił kupującemu opustu w wysokości 5%. Koszty transportu towaru do kupującego wyniosły 250 zł (+VAT 22%). Kupujący jest podatnikiem VAT Kupujący nie jest podatnikiem VAT Cena podstawowa 10 000 zł Cena podstawowa 12 200 zł Rabat 5% 500 zł Rabat 5% 610 zł CENA ZAKUPU 9 500 zł CENA ZAKUPU 11 590 zł Koszty zakupu 250 zł Koszty zakupu 305 zł CENA NABYCIA 9 750 zł CENA NABYCIA 11 895 zł KOSZT WYTWORZENIA KOSZT WYTWORZENIA obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z produktem (materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie) oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu (zmienne pośrednie koszty produkcji oraz ta część stałych pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych). Do kosztu wytworzenia nie zalicza się kosztów niewykorzystanych zdolności wytwórczych, kosztów ogólnego zarządu, kosztów sprzedaŝy oraz kosztów magazynowania produktów (chyba, Ŝe ich poniesienie jest niezbędne w procesie produkcji). 3
KOSZT WYTWORZENIA KOSZTY BEZPOŚREDNIE KOSZTY POŚREDNIE PRODUKCYJNE (wydziałowe) NIEPRODUKCYJNE (ogólnozakładowe) ZMIENNE STAŁE KOSZTY ZARZĄDU KOSZTY SPRZEDAśY uzasadniona część niewykorzystany potencjał KOSZT WYTWORZENIA (wycena produktów) KOSZTY OKRESU (odnoszone w całości na wynik fin.) UZASADNIONA CZĘŚĆ KOSZTÓW STAŁYCH Według polskiego prawa bilansowego do kosztu wytworzenia produktu nie wlicza się wszystkich kosztów pośrednich produkcji (wydziałowych) a jedynie ich uzasadnioną część, obejmującą: zmienne pośrednie koszty produkcji, część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Zastosowanie normalnego poziomu wykorzystania potencjału do rozliczenia stałych kosztów wydziałowych pozwala uniknąć znacznego zróŝnicowania wyceny tych samych produktów w róŝnych okresach. Jednostki, których sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, mogą zrezygnować z ustalania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych. 4
RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (1) Student dorabia sobie do stypendium wypiekami ciastek, które następnie sprzedaje sąsiadom. Koszty ponoszone przy produkcji ciastek skalkulował następująco: Pozycje kalkulacyjne Surowce (mąka, cukier, jaja, masło, wisienka) Robocizna (wyrabianie i formowanie) Koszty pośrednie (prąd i amortyzacja piekarnika) KOSZT WYTWORZENIA Koszty ogółem - - 12 zł/wypiek - Koszt jednostkowy 2,00 zł/szt. 1,50 zł/szt.?? RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (2) Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 100%. Wszystkie koszty są uzasadnione (uŝyteczne). Koszt produkcji ciastka: wg rachunku kosztów rzeczywistych = 4,50 zł/szt. wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt. Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 67%. 33% kosztów stałych (piekarnik) to koszty puste. Koszt produkcji ciastka: wg rachunku kosztów rzeczywistych = 5,00 zł/szt. wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt. Koszty niewykorzystanego potencjału w kwocie 4 zł obciąŝą pozostałe koszty operacyjne. 5
CENA () RYNKOWA RYNKOWA FAIR MARKET VALUE cena wymienna dobra na aktywnym rynku; inaczej: cena, przy której na rynku występuje równowaga popytu i podaŝy cena, której kupujący mógłby w sposób uzasadniony oczekiwać, a sprzedający zaakceptować, o ile towar zostałby wystawiony na sprzedaŝ na otwartym rynku, i przy załoŝeniu, Ŝe zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają wszelkie związane z transakcją informacje oraz Ŝe Ŝaden z nich nie działa pod jakimkolwiek przymusem Czy wartość rynkowa jest prawdziwą miarą wartości? Czy rynek moŝe się mylić? GODZIWA FAIR = godziwa, uczciwa, sprawiedliwa, wierna, rzetelna, prawdziwa... W rachunkowości pojęcie wartości godziwej (fair value) jest całkowicie oderwane od kwestii etyki i moralności. GODZIWA kwota, za jaką składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane, na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami Jeśli istnieje aktywny rynek na dane dobro, wartość godziwa jest równa cenie rynkowej. 6
REALIZACJI CENA SPRZEDAśY NETTO moŝliwa do uzyskania cena sprzedaŝy składnika aktywów, bez podatku VAT i podatku akcyzowego, pomniejszona o rabaty i opusty oraz koszty związane z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaŝy i dokonaniem tej sprzedaŝy w toku normalnej działalności LIKWIDACJI cena sprzedaŝy netto moŝliwa do uzyskania w toku likwidacji przedsiębiorstwa lub jego części Jeśli istnieje aktywny rynek na dane dobro, cena sprzedaŝy netto jest równa cenie rynkowej pomniejszonej o koszty przeprowadzenia transakcji sprzedaŝy składnika. NOMINALNA & KWOTA WYMAGANEJ ZAPŁATY NOMINALNA nominał uwidoczniony na banknotach, monetach, papierach wartościowych, kwota naleŝności lub zobowiązania uwidoczniona na rachunku, fakturze, umowie poŝyczki, umowie kredytowej, kapitał podstawowy wynikający z umowy spółki lub statutu. KWOTA WYMAGANEJ ZAPŁATY kwota naleŝności lub zobowiązania wraz z naliczonymi i niezapłaconymi odsetkami umownymi lub ustawowymi 7
SKORYGOWANA CENA NABYCIA* Skorygowana cena nabycia (koszt zamortyzowany) jest to cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszona o spłaty wartości nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej róŝnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a takŝe pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość. POCZĄTKOWA SPŁATY WARTOŚCI NOMINALNEJ +/ SKUMULOWANA KWOTA ZDYSKONTOWANEJ RÓśNICY MIĘDZY WARTOŚCIĄ POCZĄTKOWĄ I KOŃCOWĄ ODPISY AKTUALIZUJĄCE = SKORYGOWANA CENA NABYCIA ODPISY AKTUALIZUJĄCE Jeśli składnik aktywów traci na wartości, moŝna dokonać odpisu aktualizującego. W przypadku aktywów trwałych mówi się o odpisie z tytułu trwałej utraty wartości. Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duŝe prawdopodobieństwo, Ŝe kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Odpis aktualizujący pozwala na doprowadzenie wartości składnika aktywów do ceny sprzedaŝy netto lub inaczej ustalonej wartości godziwej. Odpisy aktualizujące wartość zalicza się do: pozostałych kosztów operacyjnych, w przypadku aktywów niefinansowych, kosztów finansowych, w przypadku aktywów finansowych. W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego, moŝna wycofać odpis na dobro pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych. 8
WYCENA ŚRODKÓW TRWAŁYCH & WARTOŚCI NIEMTAERIALNYCH na dzień powstania CENA NABYCIA lub KOSZT WYTWORZENIA na dzień bilansowy POCZĄTKOWA ODPISY AMORTYZACYJNE (UMORZENIE) ODPISY Z TYTUŁU TRWAŁEJ UTRATY WARTOŚCI Wartość początkowa i odpisy amortyzacyjne od środków trwałych mogą ulegać przeszacowaniu na podstawie odrębnych przepisów (ostatnia aktualizacja urzędowa miała miejsce w 1996 roku). Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości środków trwałych oraz wartości niematerialnych obciąŝają pozostałe koszty operacyjne. AMORTYZACJA Środki trwałe i wartości niematerialne są poddawane amortyzacji, która polega na sukcesywnym odpisywaniu w koszty wartości tych składników. Odpisów dokonuje się co miesiąc przez cały okres ekonomicznej przydatności środka trwałego, określonego w momencie przyjęcia środka do uŝywania. METODA LINIOWA METODA DEGRESYWNA odpisy równomierne (co miesiąc taka sama kwota), liczone od wartości początkowej odpisy obliczone za pomocą podwyŝszonej stopy amortyzacji od wartości netto środka trwałego na początek kolejnych lat a począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło zrównanie rocznej kwoty amortyzacji obliczonej według odpisu podstawowego dokonuje się odpisów liniowych 9
AMORTYZACJA przykład Przedsiębiorstwo nabyło w czerwcu 2008 roku samochód o wartości 60.000 zł. Przewidywany okres uŝytkowania samochodu ustalono na 5 lat, co oznacza, Ŝe podstawowa stopa amortyzacji wynosi 20%. Dla metody degresywnej przyjęto współczynnik podwyŝszający 2,0. METODA LINIOWA Rok Podstawa obliczenia amortyzacji Stopa amortyzacji Roczny odpis Miesięczny odpis Wartość ŚT na koniec roku 2008 6 000 54 000 2009 2010 2011 42 000 30 000 18 000 2012 6 000 2013 6 000 0 AMORTYZACJA przykład METODA DEGRESYWNA Rok Podstawa obliczenia amortyzacji Stopa amortyzacji Roczny odpis Miesięczny odpis Wartość ŚT na koniec roku 2008 40 % 2 000 48 000 2009 2010 2011 48 000 40 % 19 200 1 600 28 800 16 800 4 800 2012 0 W latach 2008-2009 dokonujemy odpisów amortyzacyjnych według stawki podwyŝszonej, tj. 40%, biorąc za podstawę obliczenia kwoty amortyzacji wartość netto samochodu (wartość początkowa pomniejszoną o dotychczasowe umorzenie). Gdyby w 2010 roku firma chciała zastosować stawkę podwyŝszoną, kwota amortyzacji rocznej wyniosłaby 28 800 * 0,4 = 11 520 zł i byłaby niŝsza od stawki podstawowej, tj. 12.000 zł, dlatego począwszy od tego roku samochód jest amortyzowany wg stawki podstawowej. W roku 2012 firma przez 4 miesiące dokonuje podstawowych odpisów miesięcznych w wysokości 1.000 zł, a w piątym miesiącu umarza pozostałe 800 zł. 10
WYCENA ZAPASÓW na dzień powstania na dzień bilansowy CENA ZAKUPU lub CENA NABYCIA lub KOSZT WYTWORZENIA CENA NABYCIA (ZAKUPU) lub KOSZT WYTWORZENIA nie wyŝsze od CENY SPRZEDAśY NETTO ODPISY AKTUALIZUJĄCE Produkty w toku moŝna wyceniać w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia albo tylko materiałów bezpośrednich bądź moŝna nie wyceniać ich wcale, jeśli nie zniekształca to stany aktywów i wyniku finansowego. Odpisy aktualizujące wartość zapasów obciąŝają pozostałe koszty operacyjne. WYCENA ROZCHODU ZAPASÓW Rozchody zapasów materiałów, produktów i towarów mogą być wyceniane wg jednej z czterech metod: CENA PRZECIĘTNA kolejne rozchody zapasów są wyceniane po średniej waŝonej cenie (koszcie) danego składnika FIFO LIFO SZCZEGÓŁOWA IDENTYFIKACJA first in first out czyli pierwsze weszło, pierwsze wyszło, gdy w rozchód wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników, które zostały najwcześniej nabyte (wytworzone), last in first out czyli ostatnie weszło, pierwsze wyszło, gdy w rozchód wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników, które zostały najpóźniej nabyte (wytworzone), kolejne rozchody zapasów są wyceniane po cenie (koszcie) danego składnika ustalonej w drodze szczegółowej identyfikacji 11
MODELE WYCENY INWESTYCJI RODZAJ INWESTYCJI INWESTYCJE NIEFINANSOWE DŁUGOTERMINOWE INWESTYCJE FINANSOWE DŁUGOTERMINOWE INWESTYCJE FINANSOWE KRÓTKOTERMINOWE WYCENA NA DZIEŃ NABYCIA cena nabycia cena nabycia cena zakupu cena nabycia cena zakupu WYCENA NA DZIEŃ BILANSOWY cena nabycia minus odpisy z tytułu trwałej utraty wartości cena rynkowa lub inaczej określona wartość godziwa cena nabycia minus odpisy z tytułu trwałej utraty wartości cena rynkowa lub inaczej określona wartość godziwa skorygowana cena nabycia* cena nabycia nie wyŝsza od ceny rynkowej cena rynkowa lub inaczej określona wartość godziwa skorygowana cena nabycia* Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości inwestycji finansowych obciąŝają koszty finansowe a w przypadku inwestycji niefinansowych pozostałe koszty operacyjne. WYCENA DŁUGOTERMINOWYCH INWESTYCJI NIEFINANSOWYCH cena rynkowa inwestycji cena nabycia cena zakupu + Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne czas 12
WYCENA DŁUGOTERMINOWYCH INWESTYCJI FINANSOWYCH cena rynkowa inwestycji cena nabycia + / Kapitał z aktualizacji wyceny cena zakupu + Przychody finansowe Koszty finansowe czas WYCENA KRÓTKOTERMINOWYCH INWESTYCJI FINANSOWYCH cena rynkowa inwestycji cena nabycia cena zakupu + Przychody finansowe Koszty finansowe czas 13
RÓśNICE KURSOWE Operacje gospodarcze wyraŝone w walutach obcych muszą być ujęte w księgach rachunkowych w walucie polskiej. Operacje zakupu i sprzedaŝy walut oraz zapłaty zobowiązania lub spłaty naleŝności wycenia się po faktycznym kursie realizacji (kurs kupna lub sprzedaŝy). Pozostałe operacje wycenia się po kursie średnim NBP na dzień poprzedzający dzień operacji. Na dzień bilansowy składniki wyraŝone w walutach obcych wycenia się po średnim kursie NBP na ten dzień, a róŝnice kursowe powstałe przy wycenie odnosi się na: koszty finansowe (ujemne róŝnice, gdy kurs jest niekorzystny), przychody finansowe (dodatnie róŝnice, gdy kurs jest korzystny). WYCENA NALEśNOŚCI RODZAJ NALEśNOŚCI NALEśNOŚCI FINANSOWE NALEśNOŚCI W WALUCIE POLSKIEJ NALEśNOŚCI W WALUCIE OBCEJ WYCENA NA DZIEŃ POWSTANIA wartość nominalna wartość nominalna wartość nominalna przeliczona po kursie średnim NBP na dzień poprzedzający dzień powstania lub kursie podanym w zgłoszeniu celnym WYCENA NA DZIEŃ BILANSOWY skorygowana cena nabycia kwota wymaganej zapłaty pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość kwota wymaganej zapłaty pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość, przeliczona po kursie średnim NBP na dzień bilansowy Odpisy aktualizujące wartość naleŝności obciąŝają pozostałe koszty operacyjne lub koszty finansowe, w zaleŝności od charakteru naleŝności. 14
WYCENA ZOBOWIĄZAŃ RODZAJ ZOBOWIĄZAŃ ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE INNE ZOBOWIĄZANIA W WALUCIE POLSKIEJ INNE ZOBOWIĄZANIA W WALUCIE OBCEJ WYCENA NA DZIEŃ POWSTANIA wartość godziwa uzyskanej kwoty wartość nominalna wartość nominalna przeliczona po kursie średnim NBP na dzień poprzedzający dzień powstania lub kursie podanym w zgłoszeniu celnym WYCENA NA DZIEŃ BILANSOWY skorygowana cena nabycia kwota wymaganej zapłaty kwota wymaganej zapłaty przeliczona po kursie średnim NBP na dzień bilansowy PRZEDSIĘBIORSTWA KSIĘGOWA Book Value suma wartości bilansowej majątku przedsiębiorstwa pomniejszona o wartość zobowiązań czyli wartość księgowa kapitału własnego w bilansie RYNKOWA Market Value wartość akcji przedsiębiorstwa według ceny rynkowej (kursu giełdowego) pomniejszona o rynkową wartość zobowiązań EKONOMICZNA Economic Value bieŝąca wartość przyszłych korzyści ekonomicznych (a ściślej: przepływów pienięŝnych) pomniejszona o bieŝącą wartość zobowiązań Bilans pokazuje wyłącznie wartość księgową majątku przedsiębiorstwa. Bilans nie uwzględnia aktywów intelektualnych i rynkowych firmy (know( know-how,, doświadczenie, pozycja na rynku, marka, relacje z klientami, potencjał intelektualny pracowników, stosunki polityczne itp.) 15