Malaria Czym jest malaria? Malaria (zimnica) jest ostrą lub przewlekłą tropikalną chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka - zarodźca malarii z rodzaju Plasmodium, przenoszonego przez komary z rodzaju Anopheles. Znanych jest około 120 gatunków zarodźców. Wśród nich 5 jest chorobotwórczych dla człowieka. Większość zachorowań wywoływana jest przez Plasmodium falciparum i Plasmodium vivax. Jest to choroba wielonarządowa związana z ogólnym niedotlenieniem tkanek z powodu głębokiej niedokrwistości lub zaczopowania drobnych naczyń włosowatych (szczególnie groźnym w mózgowiu). Obecnie malaria jest jedną z trzech najważniejszych, oprócz AIDS i gruźlicy, chorób zakaźnych na świecie. Wymienione choroby powodują ponad połowę wszystkich zgonów na świecie z powodu chorób infekcyjnych. Malaria jest najczęstszą chorobą człowieka w skali globu, na którą co roku zapada ponad 220 mln osób, a umiera 1-3 mln (są to głównie dzieci poniżej 5 roku życia z Afryki). Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie? Na zachorowanie najbardziej narażone są dzieci do 5 r.ż., kobiety ciężarne mieszkające na terenach endemicznych oraz osoby nieodporne (które nie posiadają swoistych przeciwciał) podróżujące z Europy, Ameryki Północnej i Australii do krajów endemicznego lub epidemicznego występowania zimnicy. Największe ryzyko zachorowania dotyczy osób udających się w rejony występowania malarii w Afryce (na południe od Sahary) oraz na wyspy Oceanii, poza tym obszary zagrożone tą chorobą znajdują się również w Azji, Ameryce Południowej oraz Ameryce Środkowej. Jakie są drogi szerzenia choroby? Szerzenie inwazji następuje za pośrednictwem samic komarów z rodzaju Anopheles, które kłując człowieka wstrzykują sporozoity Plasmodium poprzez skórę do naczyń krwionośnych w czasie ssania krwi. Zimnica może być również przekazywana podczas: przetaczania krwi, transplantacji narządów lub poprzez zanieczyszczone krwią strzykawki lub narzędzia medyczne (narkomani, rażące zaniedbania personelu w placówkach medycznych o standardach odmiennych od europejskich).
Wrota zarażenia - w większości przypadków wrota zarażenia stanowi skóra. Możliwa jest także inwazja poprzez łożysko od chorej ciężarnej do płodu. Okres wylęgania średnio od 12 dni w inwazji P. falciparum do 30 dni w inwazji P. malariae. Zarażenia niektórymi szczepami P. vivax charakteryzują się 8-10 miesięcznym okresem inkubacji. Obszary występowania malarii: Malaria występuje w ponad stu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej; narażonych na zachorowanie jest około 1 miliard ludzi. U kogo można podejrzewać malarię? Malarię podejrzewa się przede wszystkim u każdego chorego gorączkującego, który przebywał w rejonach malarycznych. W sporadycznych przypadkach można zarazić się w kraju od importowanego zarażonego komara w okolicy portów lotniczych, morskich lub poprzez zarażoną krew w środowisku narkomanów lub w razie drastycznych naruszeń higieny szpitalnej (np. użycie brudnej strzykawki). Gorączka u każdego pacjenta powracającego z tropiku czyni obserwowany przypadek prawdopodobnym i wymaga potwierdzenia lub wykluczenia malarii specjalistycznymi badaniami diagnostycznymi. Jakie są objawy malarii? Dreszcze, gorączka, poty oraz okresowe występowanie objawów (tzw. trzeciaczka i czwartaczka). Coraz częściej choroba nie ma typowego dla malarii przebiegu. Ponadto mogą pojawiać się objawy ze strony układu pokarmowego (biegunki, wymioty), układu oddechowego (duszność, kaszel), bóle mięśni, zaburzenia psychiczne lub utrata świadomości, ogniskowe objawy neurologiczne sugerujące udar mózgu, niekiedy objawy ciężkiej niedokrwistości i zaburzeń krzepnięcia. Ciężkie przypadki malarii wymagają leczenia na oddziałach intensywnej terapii. W jaki sposób można potwierdzić malarię? Malarię potwierdza się wykazując obecność pasożyta Plasmodium w badaniach krwi. Na czym polega zapobieganie malarii? Zapobieganie szerzeniu malarii w skali krajowej polega na: likwidacji miejsc lęgowych komarów i ich dostępu do ludzi (stosowanie opylania domostw insektycydami, korzystanie z moskitier), wczesnym rozpoznawaniu i leczeniu przypadków malarii u ludzi, zapobieganiu epidemiom malarii oraz na edukacji społeczności o ryzyku malarii i możliwościach jej zapobiegania.
Indywidualnie zapobiega się malarii przez unikanie kontaktu z komarami i chemioprofilaktykę (podawanie leków). Kontakt z komarem utrudnia: właściwe ubranie w godzinach wieczornych (długie rękawy i spodnie, grube skarpetki); stosowanie na odkryte części ciała, zwłaszcza kark, dłonie i stopy, repelentów odstraszających komary; zabezpieczenie mieszkania przez umieszczanie siatek w oknach i drzwiach wejściowych, stosowanie środków owadobójczych (trociczki, różnego rodzaju rozpylacze, elektrofumigatory), zastosowanie klimatyzacji w pomieszczeniach; zabezpieczenie miejsc do spania moskitierami, o ile pomieszczenia nie są wolne od komarów. W zapobieganiu malarii istotne jest unikanie komarów rodzaju Anopheles, głównie w czasie od zmroku do świtu, w niektórych okolicach cały rok, a w niektórych tylko w porze deszczowej. Czy istnieje skuteczna szczepionka p/ko malarii? Nie ma szczepionki p/ko malarii. Na świecie prowadzone są intensywne prace nad opracowaniem szczepionki przeciw malarii. Obecnie preparat pozostaje w fazie testowania. Jak należy chronić się przed zachorowaniem? Wobec braku szczepionki przeciw malarii, w zapobieganiu zachorowaniom na malarię, jak i leczeniu podstawową rolę odgrywają leki przeciwmalaryczne. Stosowanie leków antymalarycznych, zwane jest chemioprofilaktyką. Poprawny wybór leku musi uwzględniać szereg czynników, a zarazem odpowiadać bieżącej sytuacji w zakresie oporności zarodźców (przenoszonych przez komary) na leki w rejonie, do którego się udajemy. Wybór leku zależy od różnych czynników m.in. od: miejsca pobytu na terenach malarycznych i związanego z nim ryzyka zarażenia Plasmodium (ważne jest określenie gatunku pasożyta, jego oporność na leki, pora roku, w której komary występują lub nie, geograficzne położenie terenu-tereny położone bardzo wysoko i centralne rejony większych aglomeracji to miejsca na których komary nie występują);
długości i warunków pobytu na terenach malarycznych (np. krótkie wyjazdy biznesowe z pobytem w klimatyzowanych hotelach obarczone są niskim ryzykiem zachorowania, dłuższe wyjazdy w celach turystycznych, czy w poszukiwaniu przygód zwiększają ryzyko zachorowania); utrudnionego dostępu do lekarza; wieku i indywidualnych przeciwwskazań ze strony pacjenta. Dobór leków przeciw malarycznych powinien w każdym przypadku przebiegać indywidualnie i powinien być skonsultowany z lekarzem specjalistą. Należy pamiętać, iż chemioprofilaktykę należy rozpocząć odpowiednio wcześniej, przed przybyciem do strefy występowania malarii, a następnie stosować przez cały czas pobytu w rejonie zagrożonym oraz kontynuować po opuszczeniu tego rejonu przez zalecany okres. Ważne! Nawet stosowanie właściwych środków ochrony przed komarami w podróży oraz optymalnej chemioprofilaktyki nie jest w stanie uchronić podróżnego przed malarią w 100%. Należy jednak podkreślić, że odpowiednio dobrane metody zapobiegawcze minimalizują ryzyko ciężkiego przebiegu tej choroby oraz śmierci w razie zachorowania. Do opracowania informacji wykorzystano: publikację Choroby zakaźne i pasożytnicze pod red. prof. W. Magdzika, prof. D. Naruszewicz, prof. A. Zielińskiego, artykuł Ryzyko zarażenia malarią w czasie podróży w świetle danych kliniki Chorób zakaźnych w Krakowie z lat 1996-2010 autorstwa A. Kalinowska-Nowak, M. Bociąga-Jasik, M. Leśniak, T. Mach, A. Garlicki Przegląd Epidemiologiczny 2012;66; 431-436 oraz informacje ze stron internetowych www.gis.gov.p;, www.cdc.gov/malaria/; www.malaria.com; www.who.int/topics/malaria Opracowała: mgr Jolanta Owsińska