Fort VII Korespondencja więźniów obozu Fort VII oraz Obozu Pracy Wychowawczej SS Posen-Lenzingen



Podobne dokumenty
Przesyłki masowe opłacane gotówką w polskim urzędzie pocztowym w Wolnym Mieście Gdańsk w latach Marek Zbierski Hans Vogels Ciechocinek 2006

Zamość Rotunda Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny

Eksterminacja wsi - fotogaleria

Łódź Muzeum Tradycji Niepodległościowych Oddział Radogoszcz

Martyrologia Wsi Polskich

Warszawa Muzeum Więzienia Pawiak

Małgorzata Grabowska Katarzyna Panius Łukasz Kępski Malte Mansholt. Potulice jedno miejsce, dwie pamięci. Przewodnik po Miejscu Pamięci Potulice

Eksterminacja wsi. Martyrologia wsi polskich (nowy) DUŻA ACZCIONKA ŚREDNIA ACZCIONKA

Sztutowo Muzeum Stutthof

MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO. Warszawa, dnia 16 grudnia 2015 r. Poz. 59 ZARZĄDZENIE MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO 1)

Martyrologia Wsi Polskich

XXI Konferencja Naukowa Polskiej Akademii Filatelistyki

Białystok, ulica Kopernika 21 (w latach Szosa Południowa)

Muzeum Auschwitz-Birkenau

Plik do pobrania : PZU wkładka NNW

Krajna w czasach eksterminacji

Lista mieszkańców Gminy Rzgów poległych, pomordowanych, walczących, więzionych, represjonowanych, zaginionych w latach II wojny światowej

Warszawa, dnia 2 września 2016 r. Poz OBWIESZCZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI. z dnia 16 sierpnia 2016 r.

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert

Niemiecka dokumentacja fotograficzna zbrodni katyńskiej

Niemieckie obozy na ziemiach okupowanej Polski w latach

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

Gdynia uczciła pamięć ofiar zbrodni katyńskiej

Uchwała Nr 129/2016 Zarządu Poczty Polskiej S.A. z dnia 20 października 2016 roku

Warszawa, dnia 13 stycznia 2017 r. Poz. 92

Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN

1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert

Oddali hołd pomordowanym na Brusie

Problemy z interpretacją opłat dla przesyłek w polskim urzędzie pocztowym w Wolnym Mieście Gdańsku

ZARZĄDZENIE NR OR BURMISTRZA BIAŁEJ z dnia 16 kwietnia 2014 r.

Projekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu. Kto ty jesteś Polak mały

Warszawa, dnia 25 sierpnia 2015 r. Poz OBWIESZCZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI. z dnia 29 lipca 2015 r.

MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO. Warszawa, dnia 23 kwietnia 2018 r. Poz. 22. z dnia 23 kwietnia 2018 r.

.htit\ f -i**- J OŚRODEK BRAMA GRODZKA

Scenariusz zajęć dla uczniów gimnazjum OKUPACJA NIEMIECKA ZIEM POLSKICH

UCHWAŁA NR LXXV/848/10 RADY MIASTA OŚWIĘCIM. z dnia 27 października 2010 r.

Procedura. w Zespole Szkół Zawodowych Specjalnych nr 6 w Katowicach

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

KRAJOWY ZESPÓŁ DO SPRAW PREWENCJI (FOREBYGGINGSENHET)

Martyrologia Wsi Polskich

Załącznik nr 6 do ogłoszenia ZP PROJEKT UMOWY

m-w-michniowie.html , 00:14 ACZCIONKA ŚREDNIA ACZCIONKA

Zarządzenie nr 13/2012 Prezydenta Miasta Świętochłowice. z dnia r.

PROCEDURA ELEKTRONICZNEJ WYMIANY KORESPONDENCJI

Zestaw X Jazowa, Pogorzała Wieś, Lisewo, Miłoradz, Dąbrowa, ambulanse kolejowe Cena wywoławcza PLN Karta 71

ZACHOWAĆ PAMIĘĆ OBOZY PRACY PRZYMUSOWEJ NA TERENIE SZCZECINA W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI >

OPRACOWALI: MAREK BORCHERT ALICJA E. BORCHERT. Juchnowiec Górny, 2010 r.

Majdanek Państwowe Muzeum na Majdanku

Działalność Oddziału w okresie wojny: Reaktywacja Oddziału

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI. z dnia 12 października 2010 r.

Rzeczpospolita nie pisze jednak ani słowa na temat powojennych obozów zorganizowanych przez PRL.

_Karta pracy do biografii oraz materiałów źródłowych dotyczących Maksymiliana Marii Kolbego

Zapytanie ofertowe na świadczenie usług pocztowych. dla Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej

1/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora. 1/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora "

Punkt 12 W tym domu mieszkał i został aresztowany hm. Jan Bytnar ps. Rudy bohater Szarych Szeregów uwolniony z rąk Gestapo 26.III 1943 r.

Referat F (Wydz. Mob.) Korespondencja ogólna Akta organizacyjne Korespondencja Pol

Wielkopolanie w obozie karnośledczym. w Żabikowie KARTY PRACY

Pacyfikacja Michniowa

75 LAT TEMU NIEMCY DOKONALI NAJWIĘKSZEJ EGZEKUCJI W PALMIRACH

Między Wehrmachtem a SS Jeńcy wojenni w niemieckich obozach koncentracyjnych

ZARZĄDZENIE NR 92/2014 BURMISTRZA KSIĄŻA WLKP.

Opole, AG HS

UCHWAŁA NR IV/32/2015 RADY POWIATU RACIBORSKIEGO. z dnia 13 stycznia 2015 r.

Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN

Od 30 kwietnia - zmiany w przepisach CEIDG

ZARZĄDZENIE NR 25/2011 BURMISTRZA MIASTA PODKOWY LEŚNEJ z dnia 1 sierpnia 2011 roku

STATUT MUZEUM GROSS-ROSEN W ROGOŹNICY

Regulamin usług prawnych on-line

Historisch-technisches Informationszentrum.

Warszawa, dnia 20 września 2018 r. Poz. 1800

Zarządzenie nr 708/2016. Burmistrza Nysy. z dnia 29 kwietnia 2016r. w sprawie obiegu korespondencji i dokumentów w Urzędzie Miejskim w Nysie

Foto: Figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem nad kroczewskim stawem 1943 r. i Foto: Ks. dr Franciszek Bronisław Zaleski.

FORMACJE LOTNICZE BŁĘKITNEJ ARMII GEN. J.HALLERA W DOKUMENTACJI POCZTOWEJ

Opinia do ustawy o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1021)

ZBRODNIA W HRASTINIE. Czy wiesz, że. Zadanie do wykonania. Fotografia

między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o grobach ofiar wojen i przemocy totalitarnej, UMOWA

UCHWAŁA NR... RADY POWIATU W OŚWIĘCIMIU. z dnia r.

Szkoła Podstawowa nr2 im. Fryderyka Chopina Leśna , Małkinia Górna. Numer 25 04/18 PROJEKTU

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA TRANSPORTU 1) w sprawie warunków i trybu rejestracji odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych

I. Stan prawny. ul. Świętokrzyska 12, Warszawa tel.: fax:

'Zcu jitzifo sci KcAjfcc' ;

Zabytkowy Aron ha-kodesz w synagodze w Szczekocinach, b.d. [ze zbiorów AP w Kielcach].

Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/ /1923

ZARZĄDZENIE Nr 214/2016 BURMISTRZA MIASTA I GMINY KOŃSKIE z dnia 19 lipca 2016 r.

Wstęp do inwentarza zbioru/zespołu Kolekcja Marcina Rudzińskiego Nr zbioru/zespołu PL_1001_OK_1849

Ostrów Mazowiecka, dnia 20 grudnia 2013 r. OR

MSZ: uroczystości. 71. rocznicy wyzwolenia obozów koncentracyjnych systemu Mauthausen-Gusen (komunikat)

Notatka dotycząca obiegu pism w przedsiębiorstwie

mówi prokurator Łukasz Gramza z krakowskiego IPN, prowadzący śledztwo dotyczące niemieckiego obozu KL Auschwitz

PYTANIA I ODPOWIEDZI

HOLOCAUST SIEDLECKICH ŻYDÓW

Regulamin Organizacyjny Żłobka Puchatek w Sopocie

PROCEDURA. Procedura realizacji obowiązku szkolnego przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 3 w Bieruniu

UCHWAŁA NR XLVIII RADY MIEJSKIEJ W UJEŹDZIE. z dnia 24 września 2018 r.

Wstęp do inwentarza. zespołu/ zbioru: KOLEKCJA OSOBISTA WŁADYSŁAWY I KAROLA SZMIDTÓW

I. Zasady wydawania duplikatów legitymacji szkolnej.

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

Transkrypt:

Manfred Schulze (członek honorowy PAF) Fort VII Korespondencja więźniów obozu Fort VII oraz Obozu Pracy Wychowawczej SS Posen-Lenzingen Historia, chociaż najbardziej okrutna, powinna być odświeżana przez osoby z nią związane. Pozwalam sobie, jako Niemiec, przedstawić ten zarys wydarzeń. Obóz zorganizowano na terenie pruskiego Fortu VII w Poznaniu, zbudowanego w latach 1879-1883 jako część systemu obronnego od zachodniej strony miasta. Pomieszczenia Fortu VII były przewidziane dla ok. 1000 więźniów. Po zajęciu Polski przez Niemcy, przetrzymywano tutaj z początku 1200, później do 2000 więźniów (wg innych źródeł od 2 do 2,5 tysiąca). Ryc. 1 Cele więzienne w forcie nie posiadały okien i miały niskie sufity. Nie posiadały żadnego wyposażenia a więźniowie spali na słomie. Warunki w Forcie VII były podobne do innych obozów SS czy Gestapo i są nam aż za dobrze znane z historii. Obóz w Forcie VII założono 7. października 1939 roku. W dniu 10. października 1939 otwarto obóz Wehrmacht przekazał go pod zarząd policji bezpieczeństwa. Tego dnia ogłoszono również oficjalne oświadczenie o zorganizowaniu obozu koncentracyjnego Fort VII. Obóz przeznaczony był dla różnych grup więźniów, jako: - obóz koncentracyjny - obóz pracy wychowawczej (AEL) - obóz dla jeńców wojennych - obóz przejściowy dla ludności cywilnej - obóz przesiedleńczy. Funkcje te obóz spełniał przez cały okres swojego istnienia. Miało to swój wpływ na problematykę działalności poczty w obozie. Dla niektórych grup więźniów istniał obowiązek opłacania wysyłanych przesyłek, dla innych zwolnienie od opłat pocztowych lub obowiązek uiszczenia opłat przez adresatów. 1

Ryc. 2 Obóz koncentracyjny Po zapełnieniu obozu więźniami - w połowie października 1939 roku - był on dalej prowadzony jako obóz koncentracyjny (zagłady). Jego pojemność była ograniczona powierzchnią, więc bardzo szybko uległ przepełnieniu. Ponieważ obóz znajdował się na obrzeżach dużego miasta, zmieniono jego formę wiosną 1940 roku - na obóz przejściowy dla ludności cywilnej. Od tego czasu transportowano więźniów regularnie do innych, dużych obozów zagłady, bądź mordowano na miejscu. Wiedza o obozie, pochodząca z dokumentów urzędowych nie zawsze pokrywa się z zachowaną korespondencją. Wynika z niej m.in., że funkcja obozu jako obozu koncentracyjnego trwała dłużej (przesyłka z dnia 8.08.1940, datowana 10.08.1940). Kartki mogły być wówczas pisane w języku polskim, ponieważ funkcje cenzorów pełnili często volksdeutsche znający polski. Cenzorzy zaznaczali przeczytane kartki małym haczykiem na stronie tekstowej. Ryc. 3 Obóz pracy wychowawczej Wiosną 1940 roku, z inicjatywy poszczególnych jednostek policji państwowej lub na wniosek zarządów przedsiębiorstw produkcyjnych, zaczęto zakładać policyjne obozy specjalne. Zarządzeniem 2

Reichsführera SS i szefa policji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rzeszy, H. Himmlera, z dn. 28.05.1941 r, uregulowano zasady powstawania obozów pracy wychowawczej. W zarządzeniu czytamy m.in: Obozy pracy wychowawczej przeznaczone są wyłącznie dla osób uchylających się od pracy, których zachowanie jest równe sabotażowi. Skierowanie do obozu ma na celu wychowanie, a nie karanie i jako takie nie jest odnotowywane urzędowo. W późniejszej części referatu przedstawiam formularz obozowy, w którym występuje określenie obóz pracy wychowawczej, co jest sprzeczne z ww zarządzeniem. Więźniowie tego obozu nazywani byli niedzielnikami przetrzymywani byli w obozie od zakończenia pracy w sobotę do rozpoczęcia pracy w poniedziałek. Na kartce (Ryc. 3) przy nazwisku więźnia-nadawcy nie ma zaznaczonej funkcji obozu. Daje to przypuszczenie, że był to więzień AEL. W pozostałych przypadkach umieszczano status więźnia. Od kwietnia 1940 roku Gestapo wysyłało do Fortu VII także uczestników ruchu oporu z okręgów poznańskiego, śląskiego i polskiego korytarza. Pośród nich były także kobiety. Ich liczba nie przekraczała 50. Mamy tu do czynienie z kartką kobiety-więźnia z miasta Poznania. Ryc. 4 - Blankiety Od lipca 1940 roku znane są blankiety (formularze) obozowe. W dalszym ciągu używano również kartek bez druku. Można założyć, że takie kartki trafiły do obozu w poczcie z zewnątrz. Cenzura zawierała datownik, słowo cenzurowano i parafkę kontrolującego. Ryc. 5 Poczta jeńców wojennych 3

Poczta jeńców wojennych była zgodnie z Konwencją Genewską wolna od opłat pocztowych. Na przesyłkach z napisem Przesyłka jeniecka ( Kriegsgefangenenpost ) znajduje się dopisek wolne od opłaty ( gebührenfrei ). Ręczna adnotacja cenzora i stempel z okresu czerwiec-sierpień 1941. W moim zbiorze posiadam kartę od tego samego jeńca z marca 1940. Wtedy był on jeszcze więźniem Oflagu VII B. Ryc. 6 Poczta jeńców wojennych Tutaj zignorowano zasady Konwencji Genewskiej lub też nie było kartek dla jeńców. Cenzor był tu bardzo aktywny. Po słowach jak długo muszę jeszcze... wykreślił resztę tekstu. Ryc. 7 Obóz ze statusem warsztat krawiecki Z zasobu korespondencji Valentina Paterka znane są przesyłki z okresu od sierpnia 1941 do czerwca 1942. Już w okresie jego pobytu w Berlinie był aktywistą organizacji Sokół. Po powrocie do Polski brał udział w Powstaniu Wielkopolskim i w roku 1926 znalazł się na indeksie. Do roku 1939 brał czynny udział w odbudowie Sokoła, od agresji niemieckiej w konspiracyjnych strukturach w Wielkopolsce. Ludzie tacy jak on byli dla Niemców podejrzani. W kwietniu 1941 roku został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do Fortu VII. W początku 1942 przewieziono go do obozu koncentracyjnego Mauthausen, gdzie zmarł 16. października 1942 roku. 4

Ryc. 8 Kartka pocztowa bez regulaminu obozowego Jak już wspomniałem, do korespondencji wykorzystywano kartki z poddrukiem, jak również widokówki, dostarczane przez rodziny w przychodzących do obozu przesyłkach. Ryc. 9 Przesyłki z obozu z regulaminem obozowym Znany jest fakt, że regulaminy obozów i więzień podlegały ciągłym zmianom, polegającym na obostrzeniach bądź zakazach korespondencji wychodzącej od więźniów, jak i przychodzącej z zewnątrz. Na tej kartce są te zmiany w regulaminie zaznaczone i przez to znane nadawcy. Kartka z 19. września 1940 roku, gdzie nadawca określa się aresztantem. Do obiegu miejscowego dostała się bez opłaty pocztowej. 5

Ryc. 10 Skreślenie słowa aresztant Zmiana określenia w regulaminie na Poczta jeńców wojennych / wolne od opłaty. Liczne skreślenia w tekście regulaminu obozowego ograniczenie otrzymywania poczty i paczek przez nadawcę. Ryc. 11 Poczta więzienna czysty text regulaminu Gruntowne zmiany regulaminu. Ale za to możliwość wyrażenia osobistych życzeń przez więźnia. 6

Ryc. 12 Zmieniony blankiet obozowy Nadawca figuruje jako aresztant przesyłka z września 1944 roku. Owalny stempel cenzora wraz z adnotacją, stempel opłaty dodatkowej 9 fenygów (półtora opłaty za kartkę pocztową). Żabikowo Poggenburg (urzędowe określenie Posen Lenzingen) Więzienie policji bezpieczeństwa SS i Obóz wychowawczy SS Posen Lenzingen posadowiono prawie w tym samym miejscu, w którym do sierpnia 1943 roku znajdował się Obóz pracy dla Żydów. Z tamtego okresu stały w Żabikowie baraki należące do firmy Autostrada Rzeszy Obóz Lobau. Przebudowę i rozbudowę obozu przeprowadzono w lutym 1944 roku. Więźniów przeniesiono tam do końca kwietnia 1944 roku. Ryc. 13 Blankiet z Fortu VII wykorzystany w Żabikowie Kartka z 6.12.1943 roku (obóz jeszcze w budowie) wysłana przez więźnia pracującego przy budowie. 7

Ryc. 14 Wykorzystanie blankietów z Fortu VII W końcu kwietnia 1944 roku zakończono przenosiny więźniów z Fortu VII do Żabikowa. Kartka z maja 1944 roku. Po sprawdzeniu nie uznano zwolnienia od opłaty pocztowej wymagana dopłata. Ryc. 15 Inny blankiet z 1943 roku Nie można stwierdzić, czy kartkę wysłano z Fortu VII, czy z Żabikowa. Uznanie zwolnienia od opłaty pocztowej. W tekście karty nowe zasady ruchu pocztowego. 8

Ryc. 16 A.E.L. Obóz pracy wychowawczej Po raz pierwszy spotykane określenie Obóz pracy wychowawczej (AEL) w regulaminie obozu. Określanie takie było formalnie zakazane. Dokładny adres: Posen-Lenzingen, Mallwitzer Weg 10. W adnotacjach dotyczących statusu więźniów określenie AEL było mi dotychczas nie znane. Kartka bez opłaty pocztowej została ocenzurowana i obłożona dodatkowym portem (półtora opłaty podstawowej za kartkę miejscową). Ryc. 17 Kierownictwo obozu przejściowego To określenie znajdujemy po raz pierwszy na blankietach w październiku 1943 roku. Kartki te były wysyłane przez kierownictwo obozu w Forcie VII do rodzin więźniów z lakonicznymi informacjami o miejscu pobytu. Znane są różne formy blankietów. Na wszystkich znajdujemy skreślenia i dodatkowe dopiski. 9

Ryc. 18 Więzienie policji bezpieczeństwa i Obóz wychowawczy Znów określenie statusu więźnia jako AEL. W tekście uwagi o formalnościach związanych z rzeczami pozostałymi po więźniu. Ryc. 19 Przewiezienie do innego obozu koncentracyjnego Ten sam blankiet, ale z adnotacją przeniesiony do obozu koncentracyjnego Mauthausen. 10

Ryc. 20 Zarząd obozu głównego Części garderoby zmarłego mogą być dosłane drogą pocztową, jeśli przesłane zostanie 95 fenygów w znaczkach pocztowych ( Die Kleidungsstücke des Verstorbenen können ihnen erst zugesandt werden, wenn sie 95 Rpf. in Briefmarken für Porto eingesandt haben. Ryc. 21 Obóz główny - Areszt Oprócz Fortu VII i więzienia Gestapo przy ówczesnej ulicy Rycerskiej, budynek Gestapo przy ulicy Młyńskiej 1 był miejscem cierpień w owych czasach. 11

Zakończenie Każdego dnia przy murze śmierci rozstrzeliwano więźniów. Podczas jednej z egzekucji w roku 1943 powieszono także wielu więźniów. Poza tym przywożono do Fortu VII osoby upośledzone umysłowo w celu ich zgładzenia. Już w październiku 1939 roku zamordowano w bunkrze 17 - za pomocą gazu 400 pacjentów i personel medyczny dwóch okolicznych szpitali psychiatrycznych. Zwłoki pomordowanych spoczywają w okolicznych lasach, w których również dokonywano egzekucji. Na początku wojny rozstrzelano tutaj również 70 polskich studentów i grupę sióstr zakonnych. W 1944roku Niemcy odkopali groby i spalili zwłoki w celu zatuszowania zbrodni. Szacuje się, że przez Fort VII przeszło co najmniej 18 tysięcy więźniów, z czego 4,5 tysiąca zginęło. Władze Fortu VII zgłosiły do Urzędu Stanu Cywilnego śmierć tylko 479 osób. W październiku 1944 roku załoga obozu składała się z 80 mężczyzn i 2 kobiet. W rozporządzeniu Reichsführera SS, dotyczącym zakładania wychowawczych obozów pracy czytamy: Personel strażniczy organizuje tajna policja państwowa (Gestapo). W razie problemów ze skompletowaniem personelu z szeregów Gestapo, bądź spośród ochotników, należy wydelegować do tych zadań osoby przymusowo skierowane do służb pomocniczych Na liście osobowej personelu strażniczego Fortu VII znajdujemy członków służby bezpieczeństwa SD, pracowników służby więziennej, członków policji kryminalnej, rezerwistów SS, kobiecy personel pomocniczy, pomocników przymusowych i jednego Polaka. Ich nazwiska znajdujemy potem w wykazie służb w Żabikowie. We wspomnieniach byłych więźniów obozu pojawiają się nazwiska szczególnie brutalnych strażników, w tym dwóch kobiet-strażniczek. Ze względu na bardzo wysoki odsetek liczby strażników w stosunku do liczby więźniów (1 strażnik na 4-6 więźniów), istniało małe prawdopodobieństwo uniknięcia tortur i szykan lub ucieczki z obozu. Znany jest tylko jeden przypadek udanej ucieczki przez więźnia Mariana Szlegela. Opracowanie w formie referatu zostało wygłoszone na Konferencji Naukowej PAF w Ciechocinku w roku 2006. Referat ten został przetłumaczony w całości na język polski przez Kolegę Marka Zbierskiego. Dokładne skatalogowanie zbioru Manfreda Schulze przeprowadził Pan Loerdahl. Całość została opublikowana w kilkuczęściowym opracowaniu w niemieckim biuletynie Bundesarbeitsgemeinschaft Polen e.v. 12