ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA Prawo ochrony środowiska dr Tomasz Poskrobko
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA Odpowiedzialność prawna to ponoszenie ujemnych, przewidzianych prawem konsekwencji zdarzeń (w tym zaniechań lub działań) oraz stanów zabronionych, przez podmiot, który spowodował dane zdarzenie lub stan. W prawie polskim ponoszenie odpowiedzialności za pogorszenie stanu środowiska jest zagwarantowane w Konstytucji RP (art.86). Problematykę odpowiedzialności cywilnej w ochronie środowiska regulują obecnie trzy grupy przepisów: ustawa z dnia z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie Kodeks karny, Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń
SZKODA W ŚRODOWISKU negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniona w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska: w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych, mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych; w wodach, mającą znaczący negatywny wpływ na stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód; w powierzchni ziemi, przez co rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagroŝenie dla zdrowia ludzi
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI POŚ przewiduje 3 rodzaje odpowiedzialności: odpowiedzialność cywilna odpowiedzialność karna odpowiedzialność administracyjna KaŜdy z tych rodzajów odpowiedzialności charakteryzuje się inną rolą i innymi metodami regulacji, a takŝe specyficznym instrumentarium prawnym. jeŝeli podmiot naruszający środowisko poniesie jednego rodzaju odpowiedzialność, nie uwalnia go to od innego rodzaju odpowiedzialności
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA OC pełni w ochronie środowiska trojakiego rodzaju funkcję: prewencyjną ma przede wszystkim na celu zapobieganie naruszeniom środowiska, powstrzymanie przed dalszymi naruszeniami środowiska oraz powstrzymanie przed dokonywaniem naruszeń w przyszłości, mając na uwadze poniesione wcześniej konsekwencje. restytucyjną ma na celu przywrócenie stanu, jaki istniał przed naruszeniem środowiska. Podmiot zobowiązany do restytucji musi na własny koszt dokonać przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Przywrócenie moŝe mieć dwie postacie przywrócenie stanu poprzedniego (podmiot ma przywrócić stan środowiska, jaki istniał przed naruszeniem), przywrócenie stanu środowiska, który jest poŝądany przez przepisy prawa kompensacyjną - ma na celu naprawienie szkody poprzez skompensowanie szkody, gdy przywrócenie do stanu poprzedniego nie jest moŝliwe
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Odpowiedzialność deliktowa stron, przed powstaniem szkody nie musi łączyć stosunek cywilnoprawny. Stosunek ten nawiązuje się w momencie, kiedy jeden podmiot wyrządził drugiemu szkodę (odpowiedzialność deliktowa)
PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ Pociągnięcie podmiotu prawa do odpowiedzialności cywilnej wymaga spełnienia określonych przesłanek: musi wystąpić szkoda (szkodą jest wszelki uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli ). Brak szkody powoduje, iŝ nie występuje odpowiedzialność cywilna musi zaistnieć czyn lub zaniechanie, które spowodowało powstanie szkody. Nie ma znaczenia, czy szkoda powstała z przyczyn zawinionych, czy teŝ niezawinionych (odpowiedzialność na zasadzie ryzyka) istnieje związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem a powstałą szkodą.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Odpowiedzialność karna pełni rolę represyjną i prewencyjną (konsekwencją represji jest prewencja). Osoba, która podlegała odpowiedzialności karnej, powinna powstrzymać się od naruszeń prawa w przyszłości. W przeciwnym bowiem razie moŝe ponownie być do tej odpowiedzialności pociągnięta. odpowiedzialność karna jest skuteczniejsze w osiąganiu celu prewencyjnego niŝ prawo cywilne. Często bowiem dolegliwość osobista jest skuteczniejsza niŝ dolegliwość majątkowa.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Odpowiedzialnością karną objęte są: przestępstwa - czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyŝszym niŝ znikomy wykroczenia czyny zabronione o mniejszym cięŝarze gatunkowym i podlegające łagodniejszym sankcjom
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Odpowiedzialności karnej podlegają: osoby fizyczne, osoby prawne (charakter subsydiarny) Pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osób prawnych moŝliwe jest na mocy ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Podmiotem zbiorowym moŝe być m.in: osoba prawna jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, spółka z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, podmiot w stanie likwidacji, przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, zagraniczna jednostka organizacyjna.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeŝeli osoba, popełniła przestępstwo przeciwko środowisku. przesłanką pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności jest popełnienie przestępstwa przez osobę: działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, dopuszczoną do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez taką osobę, działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą takiej osoby, będącą przedsiębiorcą jeŝeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociaŝby niemajątkową
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA W odniesieniu do podmiotów zbiorowych sankcje mogą zostać nałoŝone tylko, gdy sąd udowodni, Ŝe: podmiot nie dołoŝył naleŝytej staranności w wyborze osoby dopuszczonej do działania przez reprezentującego lub działającego w imieniu podmiotu albo działającej za jego zgodą lub wiedzą brak było naleŝytego dozoru nad osobą dopuszczoną do działania przez reprezentującego lub działającego w imieniu podmiotu albo działającej za jego zgoda lub wiedzą, brak takiej organizacji działalności, która nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, a mogło je zapewnić zachowanie naleŝytej, wymaganej w danych okolicznościach ostroŝności przez osobę reprezentującą lub działającą w imieniu podmiotu lub przez przedsiębiorcę
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Podstawowym aktem normatywnym regulującym zasady odpowiedzialności karnej w prawie polskim jest ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Na podstawie KK karze podlegają: powodowanie zniszczeń w przyrodzie, zanieczyszczenie wody, powietrza lub ziemi, bezprawne postępowanie z odpadami i substancjami, zagroŝenie bezpieczeństwa jądrowego, brak dbałości o urządzenia ochronne, niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów i obiektów, bezprawne działania na terenach chronionych obok przestępstw określonych w Kodeksie karnym występują przestępstwa i wykroczenia uregulowane w przepisach szczególnych
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA sankcje za przestępstwa nakłada sąd sankcje za wykroczenia sąd lub inny organ upowaŝniony do nakładania mandatów: Policja, straŝnicy straŝy gminnej, inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska, straŝnicy leśni, straŝnicy Państwowej StraŜy Łowieckiej, straŝnicy Państwowej StraŜy Rybackiej, inspektorzy Państwowej Inspekcji Handlowej, inspektorzy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Postępowanie w sprawach dotyczących ochrony środowiska wszczynane jest z urzędu: o przestępstwo przez prokuratora lub Policję, o wykroczenie przez Policję i inne organy (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego, straŝnicy leśni, straŝnicy Państwowej StraŜy Łowieckiej, straŝnicy Państwowej StraŜy Rybackiej).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA sprawcę przestępstwa dotyczącego środowiska moŝna ukarać poprzez: nałoŝenie grzywny, ograniczenie wolności i pozbawienie wolności. Dodatkowo, w określonych sytuacjach, sąd moŝe nałoŝyć środek karny w postaci nawiązki, przepadku mienia uzyskanego (pośrednio lub bezpośrednio) na skutek popełnionego przestępstwa oraz obowiązek naprawienia szkody. podmiot zbiorowy moŝe zostać ukarany karą pienięŝną w wysokości 5% przychodu osiągniętego w roku poprzedzającym orzeczenie oraz przepadek całego mienia uzyskanego moŝna równieŝ zastosować sankcje dodatkowe polegające na zakazie promocji i reklamy (np. działalności lub sprzedawanego produktu), korzystania ze środków publicznych (np. dotacji), korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, ubiegania się o zamówienia publiczne, prowadzenia określonej działalności i podanie wyroku do wiadomości publicznej
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA za wykroczenie uprawniony funkcjonariusz moŝe nałoŝyć mandat (jednak tylko w przypadku, gdy złapał sprawcę na gorącym uczynku lub bezpośrednio po nim lub, gdy stwierdził popełnienie wykroczenia pod nieobecność sprawcy i nie zachodzą wątpliwości, co do sprawcy czynu) za wykroczenie sąd moŝe orzec: karę aresztu, ograniczenia wolności, grzywny nagany. Ponadto moŝe teŝ zastosować środek karny w postaci: nawiązki, obowiązku naprawienia szkody, podania orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA OA pełni przede wszystkim rolę prewencyjną oraz rolę restytucyjną w przypadku odpowiedzialności administracyjnej w grę wchodzi moŝliwość wszczęcia postępowania administracyjnego z urzędu, czyli własnej inicjatywy organu orzekającego. o odpowiedzialności administracyjnej orzeka organ administracji publicznej.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA moŝna wyróŝnić trzy zasadnicze elementy odpowiedzialności administracyjnej: moŝliwość ograniczania negatywnego oddziaływania na środowisko i nakazanie przywrócenia do stanu poprzedniego moŝliwość wstrzymania działalności zagraŝającej środowisku, moŝliwość wymierzenia administracyjnej kary pienięŝnej.
ADMINISTRACYJNE KARY PIENIĘśNE za wyjątkiem kary za usuwanie drzew bez zezwolenia, ukarany moŝe być tylko podmiot posiadający decyzję, który narusza jej warunki AKP nakładane są za: przekroczenie ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza określonych w pozwoleniach, przekroczenie warunków dotyczących ścieków określonych w pozwoleniach, przekroczenie ilości pobranej wody określonej w pozwoleniach, naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, przekroczenie poziomów hałasu określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub pozwoleniu zintegrowanym, za korzystanie ze środowiska bez decyzji płaci się opłaty podwyŝszone
ADMINISTRACYJNE KARY PIENIĘśNE AKP są wymierzane decyzją administracyjną: w I instancji decyzja administracyjna wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska organem II instancji jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie Kary wpłaca się na rachunek właściwego WIOŚ.
TRYB NAKŁADANIA KAR kontrola WIOŚ stwierdza przekroczenie WIOŚ wydaje decyzję w sprawie wymiaru kary biegnącej ewent. odwołanie ukaranego do GIOŚ od wymiaru kary biegnącej ewent. odwołanie ukaranego do GIOŚ od decyzji o karze łącznej WIOŚ wydaje decyzję w sprawie kary łącznej ostateczna decyzja GIOŚ w II instancji ostateczna decyzja GIOŚ w II instancji ukarany płaci karę na rachunek WIOŚ albo WIOŚ rozpoczyna egzekucję administracyjną Wyjątek: jednorazowa kara za przekroczenie pobranej wody
KARA BIEGNĄCA Wymiar kary biegnącej ustala się uwzględniając przekroczenie lub naruszenie w skali doby lub w skali godziny (za przekroczenie ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza). Decyzja w sprawie kary biegnącej nie podlega wykonaniu W decyzji ustalającej wymiar kary biegnącej określa się: wielkość stwierdzonego przekroczenia lub naruszenia odpowiednio w skali doby albo godziny, wymiar kary biegnącej, termin, od którego kara biegnąca będzie naliczana, jako odpowiednio dzień albo godzinę, następujące bezpośrednio po zakończeniu pomiarów lub innych ustaleń stanowiących podstawę stwierdzenia przekroczenia lub naruszenia. Kara biegnąca jest naliczana do czasu stwierdzenia zmiany wielkości przekroczenia lub naruszenia. Wymiar kary biegnącej moŝe ulec zmianie na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska, zawierający wyniki pomiarów albo na skutek zmiany stawek określonych w przepisach.
KARA ŁĄCZNA Wojewódzki inspektor ochrony środowiska podejmuje, na podstawie ostatecznych decyzji określających wymiar kary biegnącej, decyzję o wymierzeniu kary łącznej: za okres do ustania przekroczenia lub naruszenia - po stwierdzeniu z urzędu lub na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska, Ŝe przekroczenie lub naruszenie ustało, albo za okres do dnia 31 grudnia kaŝdego roku - jeŝeli do tego dnia przekroczenie lub naruszenie nie zostało usunięte.
CHARAKTERYSTYKA AKP kara za składowanie odpadów wymierzana za naruszenie rodzaju lub sposobu składowania odpadów określonego w decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska zaleŝy od ilości i rodzaju odpadu oraz czasu ich składowania (1/10 stawki opłaty za umieszczenie na składowisku za kaŝda dobę) kara za magazynowanie odpadów za naruszenie warunków decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów ukarany zostanie posiadacz magazynowanych odpadów kara zaleŝy od ilości i rodzaju odpadu oraz czasu ich magazynowania 1/10 stawki opłaty za umieszczenie na składowisku za kaŝda dobę magazynowania kara za zanieczyszczenie powietrza wymierzana za emisję ilości gazu lub pyłu większej niŝ dozwolona w pozwoleniu na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo w pozwoleniu zintegrowanym za emisję gazu lub pyłu nie wymienionego w pozwoleniu kara = 10 x opłata
CHARAKTERYSTYKA AKP kara za pobór wody za pobór wody w ilości większej niŝ dozwolona zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym na pobór wody lub pozwoleniem zintegrowanym wyjątek: nie ma kary biegnącej i łącznej, decyzja WIOŚ od razu określa wymiar kary kara= 10 x opłata kara za ścieki za przekroczenie ilości, stanu, składu, temperatury lub ph ścieków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi albo w pozwoleniu zintegrowanym kara= 10 x opłata
CHARAKTERYSTYKA AKP kara za hałas za emitowanie hałasu przekraczającego poziomy określone w pozwoleniu kara zaleŝy od pory doby (dzień czy noc) i wielkości przekroczenia według pomiaru w najgłośniejszym miejscu kara za usuwanie drzew i krzewów za usunięcie drzewa lub krzewu bez pozwolenia wysokość kary zaleŝy od rodzaju i gatunku drzewa i obwodu pnia na wysokości 130 cm albo od zakrzewionej powierzchni decyzja wójta (burmistrza, prezydenta miasta)