Urząd Miejski w Białymstoku Galeria im. Sleńdzińskich 31 marca 2011 r.
CZĘŚĆ I Rola zabytków w w dziejach państw bliskowschodnich oraz w kręgu kultury staroŝytnego Egiptu
W Piśmie Świętym w Księdze Jozuego zapisano:...gdy juŝ cały lud zakończył przeprawę przez Jordan, rzekł Jahwe do Jozuego [...] weźcie ze środka Jordanu, z tego miejsca gdzie stały stopy kapłanów, dwanaście kamieni, zabierzcie ze sobą i złóŝcie w miejscu waszego postoju [...] a gdy was w przyszłości zapytają synowie wasi, co oznaczają dla was te kamienie, odpowiecie im wtedy Ŝe rozstąpiły się wody Jordanu przed Arką Przymierza [...] i oto te kamienie są wieczystą pamiątką dla synów Izraela. Scena zbierania kamieni z dna rzeki Jordan
Iran, Skała zw. Bisutum z reliefem sławiącym dokonania perskiego władcy Dariusza I, ok. 522 r. p.n.e.
Egipt, Giza, Wielki Sfinks na tle piramidy Chefrena, XXV w. p.n.e.
CZĘŚĆ II Zabytki w epoce grecko rzymskiego antyku
Z listu Pliniusza do ówczesnego legata cesarskiego w Grecji... miasta Greków są dziś bezsilne i skarlałe nawet taka Sparta czy Ateny. Są one dzisiaj jedynie cieniem swojej przeszłości, będąc zgrzybiałymi jak starcy. Tym bardziej winien jesteś im wiele szacunku. Miej szacunek dla świątyń, dla historii... Gaius Plinius Secundus zw. Starszym (Maior) (23 79 r. n.e.) historyk i pisarz rzymski Marcus Tullius Cicero (106-43 p.n.e.) mówca rzymski, popularyzator filozofii greckiej, polityk
Efez, fragment fasady tzw. Biblioteki Celsusa, II w n.e.
Rzym, d. świątynia pogańska Panteon zamieniona w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na kościół p.w. NMP
Trewir, d. brama w murach obronnych tzw. Porta Nigra
Teodozjusz I Wielki (347-395), ostatni cesarz władający zarówno wschodnią, jak i zachodnią częścią imperium rzymskiego
Wespazjan (Titus Flavius Vespasianus) (9-79 n.e.) cesarz rzymski
Teodoryk, zw. Wielkim (451/455-526), król Ostrogotów z dynastii Amalów Rawenna, fragment wnętrza bazyliki Sant'Apollinare Nuovo, pocz. VI w.
Rzym, Koloseum, Amfiteatr Flawiuszów, 70-72 do 80 n.e.
CZĘŚĆ III Stosunek do zabytków w w epoce średniowiecza od IX do końca XV wieku
Akwizgran, wnętrze katedry
Rzym, Kolumna Trajana, 113 r.
Pius II (1405-1464) - włoski humanista, poeta, papieŝ
Podczas rozbudowy kościoła opactwa St. Denis pod ParyŜem w roku 1137 opat Suger odnotował:... w czasie przygotowań nurtowała nas przede wszystkim niepokojąca myśl, w jaki sposób zharmonizować nową część budowli ze starą [...] postanowiliśmy więc... uświęcone [tradycją] kamienie włączyć na podobieństwo relikwii w substancję budowlaną nowo wznoszonej części [...] naleŝało teŝ... z szacunku dla dawnych święceń, ale takŝe w celu utrzymania zasad kompozycji, zachować w nowej budowli część starych murów. Makieta opactwa St. Denis koło ParyŜa Suger (ur. ok. 1081-1151) francuski kronikarz i historyk, opat i prawdopodobnie autor projektu bazyliki Saint-Denis
CZĘŚĆ IV Zabytki w okresie od początku XVI w. do schyłku XVIII stulecia
Rafael Santi (1483 1520) włoski malarz i architekt, mianowany w 1516 r. przez papieŝa Leona X prefektem nad wszystkimi marmurami i murami
Antyczna rzeźba Grupa Laokoona, ob. w zbiorach Muzeum Watykańskiego
Wenecja, Pałac DoŜów
Rzym, Łuk Tytusa, 81-96 r. n.e.
Gustaw II Adolf, zw. Lwem Północy (1594-1632) król Szwecji w latach 1611-1632, dowódca, strateg, reformator armii i polityk
Exeter, Katedra św. Piotra, XII-XV w. Ely, Kościół Katedralny Świętej i Niepodzielnej Trójcy, 1083-XIV w.
Pompeje i Herkulanum, miasta rzymskie w prowincji cesarskiej Italia, które 24 sierpnia 79 roku n.e. zniszczył wybuch wulkanu Wezuwiusz
Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) niemiecki archeolog i historyk sztuki Geschichte der Kunst des Altertums, 1764
George Gordon Noel Byron, lord Byron (1788-1824) jeden z największych angielskich poetów i dramaturgów
Część kolekcji zw. Marmurami Elgina, wywiezionych z Aten do Londynu w latach 1801-1812 przez szkockiego lorda Thomasa Elgina
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) najwybitniejszy niemiecki poeta okresu romantyzmu i jeden z najbardziej znaczących w skali światowej, dramaturg, prozaik, uczony, polityk Katedra NMP w Strasburgu, XIII-XV w.
CZĘŚĆ V Rozwój j metod ochrony zabytków w i restauracji w Europie od schyłku XVIII stulecia do początk tków w XX w.
Szturm na Bastylię 14 lipca 1789 roku
Jesteście tylko depozytariuszami dobra, co do którego wielka rodzina ludzka ma prawo zaŝądać od was zdania sprawy. Barbarzyńcy i niewolnicy nienawidzili nauki i niszczyli zabytki ludzie wolni kochają je i zachowują (fragment jednego z dekretów przyjętych w 1792 r. przez Zgromadzenie Narodowe) Świątynia rozumu grafika, Strasbourg 1793-1794
ParyŜ - Luwr, dawny pałac królewski, obecnie muzeum sztuki, otwarte 10 sierpnia 1793 r.
Arcisse de Caumont (1801 1873) francuski historyk i archeolog, twórca Stowarzyszenia Antykwariuszy Normandzkich, pionier inwentaryzacji zabytków i ich ochrony we Francji Victor Hugo (1802-1885) francuski pisarz, poeta, dramaturg i polityk, czołowy przedstawiciel romantyzmu francuskiego
Aby w sposób prawidłowy odrestaurować stary kościół, nie wystarczy być posiadaczem dyplomu uprawniającego do wznoszenia budynków, nawet jeśli się zdobyło tytuł architekta i wykazało swoją zręczność zawodową przy budowie jakiejś hali, teatru, odwachu a nawet pałacu, ratusza czy kościoła. Nawet jeśli były to osiągnięcia mistrzowskie. Przy restauracji starego kościoła potrzebna jest bardziej wiedza niŝ artystyczne natchnienie, bardziej cierpliwość niŝ fantazja, bardziej skrupulatność niŝ twórcze uniesienia. Projektu restauracji nie moŝna improwizować, musi on dojrzewać w toku długich badań restaurowanego obiektu i jego historii. Louis Vitet (1802-1873) francuski publicysta i polityk, główny organizator państwowej słuŝby konserwatorskiej we Francji
Prosper Mérimée (1803-1870) francuski dramaturg, historyk, konserwator i pisarz, powołał Komisję ds. Pomników Historycznych Niekiedy restaurator zabytku wyrządzić moŝe mu większą szkodę niŝ jego burzyciel.
Restaurować budowlę nie oznacza utrzymywać ją czy teŝ odnawiać, lecz odtworzyć ją w stanie kompletnym, skończonym, jaki być moŝe nie istniał wcale jako taki w Ŝadnym określonym momencie. Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (1814-1879) francuski architekt, historyk sztuki i konserwator
Carcassonne, obwarowania miejskie, projekt restauracji Vezelay, kościół St. Madeleine, inwentaryzacja E.E. Violett-le- Duc a Pierrefonds, zamek, projekt restauracji
Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle Jeden z rysunków E.E. Violette-le-Duc a Dictionnaire raisonné du mobilier français de l'époque carolingienne à la Renaissance
Katedra w Salisbury Londyn, Westminster Abbey fasada i wnętrze
John Ruskin (1819-1900) - angielski malarz, literat, myśliciel, a takŝe teoretyk konserwacji zabytków William Morris (1834-1896) - angielski poeta, malarz i projektant wyrobów rzemiosła artystycznego, działacz społeczny
Alfriston, Clergy House, XV w. Octavia Hill (1838 1912) angielska działaczka społeczna, inicjatorka ruchu społecznego na rzecz opieki nad zabytkami, współzałoŝycielka National Trust
Katedra w Mediolanie
Agrigento, ruiny antycznej świątyni Junony odrestaurowane z zastosowaniem metody zw. anastylozą
Camillo Boito (1836 1914) włoski architekt, historyk architektury, jeden z głównych twórców XIX-wiecznej włoskiej myśli konserwatorskiej
Plac św. Marka w Wenecji, XVIII w.
Karol Fryderyk Schinkel (1781-1841) - niemiecki architekt, projektant i malarz, jeden z wybitniejszych twórców okresu klasycyzmu w Prusach
Obraz Ruiny Eldeny (ok. 1825 r.) - Caspara Davida Friedricha (1774-1840), niemieckiego malarza, uznawanego za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa romantycznego
Restauracja nie moŝe niszczyć wszystkich śladów dawności i w ten sposób zrywać organiczne więzy łączące nas z przeszłością. Nasz intelekt łaknie w tych sprawach prawdy a nie ułudy, chcemy upływ wieków rozpoznawać po pozostawionych przez nie śladach. Ferdynand von Quast (1807-1877), niemiecki architekt i historyk sztuki, pierwszy pruski królewski konserwator zabytków
Zamek krzyŝacki w Malborku Conrad Steinbrecht (1849-1923) niemiecki architekt i konserwator zabytków, wieloletni opiekun zamku w Malborku
Katedra w Kolonii, stan obecny Katedra w Kolonii, sztych z 1560 r.
Zamek Wartburg
Zamek w Heidelbergu (Heidelberger Schloss) pałac gotycko-renesansowy, rozbudowywany i przebudowywany od XIII wieku Georg Dehio (1850-1932) - niemiecki historyk sztuki, historyk i teoretyk konserwatorstwa
Alois Riegl (1858-1905) austriacki historyk, reprezentant tzw. szkoły wiedeńskiej w historii sztuki (Wiener Schule der Kunstgeschichte), optujący za nadaniem historii sztuki miana nauki akademickiej
Max Dvořák (1874-1921) historyk i teoretyk sztuki, jeden z najwaŝniejszych przedstawicieli tzw. Szkoły Wiedeńskiej, popularyzator idei ochrony i konserwacji zabytków
CZĘŚĆ VI Nowe aspekty problematyki konserwatorskiej w XX w.
Belgijskie miasta Ypres i Verdun zniszczone w czasie działań I wojny światowej
Zniszczone podczas II wojny światowej miasta: Warszawa, Gdańsk i Wrocław
Nie mogąc zgodzić się na wydarcie nam pomników kultury, będziemy je rekonstruowali, będziemy je odbudowywali od fundamentów, aby przekazać pokoleniom, jeŝeli nie autentyczną, to przynajmniej dokładną formę tych pomników, Ŝywą w naszej pamięci, dostępną w materiałach. Jan Zachwatowicz (1900-1983) polski architekt, i historyk architektury, generalny konserwator zabytków w latach 1945-1957
Odbudowane po zniszczeniach wojennych miasta: Warszawa, Poznań, Wrocław i Gdańsk
Zamek Królewski w Warszawie, spalony i ograbiony przez Niemców w 1939, doszczętnie zniszczony w 1944. Zrekonstruowany w latach 1971-1984
PODSTAWOWA LITERATURA DOTYCZĄCA CA OCHRONY I KONSERWACJI ZABYTKÓW Arszyński Marian, Idea, pamięć, troska. Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od staroŝytności do poł. XX w., Malbork 2007 Cesare Brandi, Teoria restauracji, Warszawa 2007 Dettlof Paweł, Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1930. Teoria i praktyka, Kraków 2003 Frycz Jerzy, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975 Krawczyk Jarosław (red.), Alois Riegl, Georg Dehio i kult zabytków, Warszawa 2002 Krawczyk Jarosław (red.), Zabytek i historia, Wokół problemów konserwacji i ochrony zabytków w XIX wieku. Antologia, Warszawa 2002 Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Wrocław 2007 Pasierb Janusz, Ochrona zabytków sztuki sakralnej, Warszawa 199 Pruszyński Jan, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1-2, Zakamycze 2001 Riegl Alois, Nowoczesny kult zabytków, jego istota i powstanie, Warszawa 2002 Rudkowski Tadeusz (red.), O zabytkach. Opieka ochrona konserwacja, Warszawa 2005 Rymaszewski Bohdan, Polska ochrona zabytków, Warszawa 2005 Szmygin Bogusław, Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000 Szmygin Bogusław, Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, 2008 Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, Biuletyn ICOMOS, Warszawa 2000 Zachwatowicz Jan, Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1965