SPIS TREŚCI. Wstęp... 11 CZĘŚĆ I

SPIS TREŚCI Wstęp... 11 CZĘŚĆ I ROLA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO I PRZEDSIĘBIORSTW TURYSTYCZNYCH W ROZWOJU TURYSTYKI W REGIONIE Aleksander Panasiuk: Instrumenty polityki turystycznej w regionie... 15 Stefan Bosiacki: Refleksje nad regionalnymi badaniami rynku usług turystycznych... 24 Ewa Dziedzic: Zmiany w sprawozdawczości statystycznej a potrzeby informacyjne regionów... 34 Wiesław Alejziak: Współczesne koncepcje i wybrane modele polityki 43 turystycznej... Andrzej Rapacz, Piotr Gryszel, Daria E. Jaremen: Aktywność gmin jako podstawowy czynnik realizacji koncepcji turystyki zrównoważonej... 54 Adam Edward Szczepanowski: Współpraca samorządów oraz innych podmiotów w tworzeniu i wdrażaniu produktów turystycznych w wybranych regionach Polski... 63 Anna Przybylska: Aktywizacja rozwoju turystyki w gminach dolnego odcinka doliny Obry... 72 Joanna Śniadek, Alina Zajadacz: Współpraca przedsiębiorstw turystycznych z samorządem terytorialnym jako czynnik rozwoju turystyki w regionie leszczyńskim... 79 Dawid Milewski: Kooperacja w branży turystycznej na przykładzie województwa zachodniopomorskiego... 88 Bożena Węcka: Dysproporcje w zagospodarowaniu turystycznym polskiej i czeskiej części euroregionu Pradziad... 95 Tomasz Studzieniecki: Rozwój turystyki w regionie w aspekcie współpracy międzynarodowej samorządu terytorialnego... 105 Tomasz Studzieniecki, Teresa Suchodolska: Rola projektów finansowanych z inicjatywy wspólnotowej INTERREG w rozwoju turystyki w województwie pomorskim... 112 Danuta Sławska: Ruch turystyczny a rozwój bazy noclegowej i towarzyszącej na Kubie... 121 5

Tomasz Taraszkiewicz: Partnerstwo publiczno-prywatne w obsłudze ruchu turystycznego w Hongkongu... 129 CZĘŚĆ II PROBLEMY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW TURYSTYCZNYCH NA RYNKU Jadwiga Berbeka: Zachowania konsumentów indywidualnych jako podstawa strategii działania przedsiębiorstw turystycznych... 141 Aleksandra Grobelna: Rola i znaczenie klienta w kształtowaniu jakości usług hotelarskich... 148 Adam R. Szromek: Potencjał kadry kierowniczej polskich zakładów lecznictwa uzdrowiskowego... 158 Anna Tokarz: Kwalifikacje zasobów ludzkich a wynagrodzenia w przedsiębiorstwach turystycznych w Polsce w świetle badań internetowych... 168 Marlena Formella: Wielkość i struktura rynku biur podróży działających w Trójmieście... 174 Małgorzata Januszewska: Uzdrowiska w obliczu procesów globalizacyjnych w turystyce... 187 Mirosław Januszewski: Czynniki determinujące decyzje inwestycyjne w turystyce ujęcie modelowe... 195 Renata Przeorek-Smyka: Źródła finansowania aktywności turystycznej na obszarach wiejskich... 203 Jan Sikora, Agnieszka Wartecka-Ważyńska: Turystyka jako pozarolnicza forma przedsiębiorczości na wsi w świetle badań empirycznych... 212 CZĘŚĆ III WYKORZYSTANIE MARKETINGU W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW TURYSTYCZNYCH I KSZTAŁTOWANIU KONKURENCYJNOŚCI OBSZARU RECEPCJI Maja Jedlińska: Współpraca w zakresie tworzenia sieciowych produktów turystycznych w regionie... 227 Katarzyna Majchrzak: Promocja produktu turystycznego Szlak kościołów drewnianych wokół Puszczy Zielonka na tle tendencji w turystyce europejskiej... 234 Leszek Jerzak, Paweł Czechowski: Rozwój turystyki przyrodniczej na przykładzie bocianiej wioski Kłopot... 241 Agata Niemczyk, Renata Seweryn: Promocja szeptana jako realne i potencjalne źródło informacji o obszarze recepcji turystycznej (na przykładzie Krakowa)... 246 6

Piotr Zawadzki: Znaczenie turystyki industrialnej dla rozwoju oferty turystycznej na przykładzie gminy Polkowice... 253 Grzegorz K. Janicki: Centra rekreacyjno-sportowe w dolinie rzeki Utraty zaangażowanie samorządów lokalnych... 261 Maciej Dębski: Marka regionu turystycznego jako źródło przewagi konkurencyjnej destynacji turystycznych... 269 Michał Żemła: Nowe zastosowania marki jako narzędzia w marketingu produktu obszarów recepcji turystycznej... 280 Sylwia Kuczamer-Kłopotowska, Mariola Łuczak: Kreowanie wizerunku obszaru turystycznego na przykładzie Gdańska... 287 Elżbieta Nawrocka: Cykl życia wizerunku obszaru recepcji turystycznej jako narzędzie budowania jego konkurencyjności... 294 Marcin Molenda: Employer branding jako nowe narzędzie budowania wizerunku przedsiębiorstw... 304 Izabela Michalska-Dudek: Istota oraz możliwości zastosowania aromamarketingu na rynku turystycznym... 311 Summaries PART 1 ROLE OF LOCAL GOVERNMENT AND TOURIST ENTERPRISES IN THE DEVELOPMENT OF TOURISM IN A REGION Aleksander Panasiuk: Instruments of tourist policy in region... 23 Stefan Bosiacki: Reflections on regional research of tourist services market. 33 Ewa Dziedzic: Changes in public statistics and information needs of regions 42 Wiesław Alejziak: Contemporary concepts and selected models of tourist policy.... 52 Andrzej Rapacz, Piotr Gryszel, Daria E. Jaremen: Activities of communes as the basic factor for the implementation of sustainable tourism concept 62 Adam Edward Szczepanowski: Self-governments and another entities cooperation in creation and implementation of tourist products in selected regions of Poland.. 71 Anna Przybylska: The stimulation of tourism development in communities in the lower Obra valley region... 78 Joanna Śniadek, Alina Zajadacz: Cooperation between local tourist sector and local government as a factor conducive to the development of tourism in the Leszno region... 87 Dawid Milewski: Cooperation in tourist industry on the example of West Pomerania 94 7

Bożena Węcka: Disproportions in tourism development of Polish and Czech part of Pradziad Euroregion.... 103 Tomasz Studzieniecki: The development of tourism in the region in the aspect of international cooperation of territorial self-government... 111 Tomasz Studzieniecki, Teresa Suchodolska: The role of projects financed from European Community initiative INTERREG III in the development of tourism in Pomorskie voivodeship......... 120 Danuta Sławska: Tourist traffic vs. the development of accommodation and supporting facilities in Cuba... 128 Tomasz Taraszkiewicz: Public-private partnership in tourist traffic service in Hong Kong.. 136 PART 2 PROBLEMS OF TOURIST ENTERPRISES FUNCTIONING ON THE MARKET Jadwiga Berbeka: Consumer behaviour as a basis of tourist enterprises strategies.. 147 Aleksandra Grobelna: Role and significance of a customer in creating the quality of hotel services.. 157 Adam R. Szromek: Capacity of managers of Polish health resorts.. 167 Anna Tokarz: Human resources qualifications and their remuneration in tourism enterprises in Poland in a view of internet research. 173 Marlena Formella: Size and structure of travel agency market operating in tri city.. 185 Małgorzata Januszewska: Health resorts in view of globalization processes in tourism 194 Mirosław Januszewski: Factors determining investment decisions in tourism model presentation. 202 Renata Przeorek-Smyka: Chosen sources of financing of tourist activity in rural areas 211 Jan Sikora, Agnieszka Wartecka-Ważyńska: Tourism as a non-agricultural rural enterpreneurship in the light of empirical study. 223 PART 3 USE OF MARKETING IN THE TOURIST ACTIVITY OF ENTERPRISES AND IN THE CREATION OF COMPETITIVENESS OF RECEPTION AREA Maja Jedlińska: Cooperation in establishing tourism network products in a region.. 233 8

Katarzyna Majchrzak: Promotion of tourist product: Wooden churches route around Zielonka forest compared with tendencies in european tourism 240 Leszek Jerzak, Paweł Czechowski: Development of the eco-touristic case from storks village in Klopot...... 245 Agata Niemczyk, Renata Seweryn: Word-of-mouth promotion as a real and potential source of information about the tourist reception area (on the example of Cracow) 252 Piotr Zawadzki: The significance of industrial tourism for the development of tourist offer based on the example of Polkowice commune... 260 Grzegorz K. Janicki: Recreation and sport centers over the Utrata river. The role of local authorities 268 Maciej Dębski: Strong brand of tourist region as a source of competitive advantage of tourist destination. 279 Michał Żemła: New application of branding as a destinations marketing tool.. 286 Sylwia Kuczamer-Kłopotowska, Mariola Łuczak: Creating the image of city brand on the example of Gdansk.. 293 Elżbieta Nawrocka: The image life cycle of tourism reception area as a tool for constructing its competitiveness 303 Marcin Molenda: Employer branding as a new tool for creating of market enterprises image. 310 Izabela Michalska-Dudek: Importance and possibilities of scent marketing application on travel market 320

P R A C E N A U K O W E U N I W E R S Y T E T U E K O N O M I C Z N E G O W E W R O C Ł A W I U Nr 50 2009 Gospodarka turystyczna w regionie Przedsiębiorstwo. Samorząd. Współpraca Mirosław Januszewski Fundacja Rozwoju Wydziału Gospodarki Regionalnej i Turystyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu CZYNNIKI DETERMINUJĄCE DECYZJE INWESTYCYJNE W TURYSTYCE UJĘCIE MODELOWE 1. Wstęp Procesy transformacji polskiej gospodarki turystycznej doprowadziły do wzrostu zainteresowania problematyką inwestycji rzeczowych w turystyce. Działalność inwestycyjna przedsiębiorstw turystycznych i jednostek samorządu terytorialnego regionów turystycznych warunkuje ich przetrwanie i rozwój w zmiennym, konkurencyjnym otoczeniu. W latach 90. i w pierwszej dekadzie XXI w. można zaobserwować wzrost znaczenia inwestycji turystycznych wynikający ze zwiększenia udziału sektora prywatnego w przedsięwzięciach infrastrukturalnych w turystyce oraz większego zainteresowania inwestorów zagranicznych Polską jako krajem atrakcyjnym inwestycyjnie. Na zachodzące zmiany istotny wpływ ma również wzrost ruchu turystycznego. Ze względu na szeroki zakres pojęciowy inwestycji turystycznych w artykule ograniczono obszar badawczy do infrastruktury turystycznej rozumianej jako baza materialna turystyki. Infrastrukturę turystyczną należy rozumieć jako tę, która wyłącznie służy turystom jest to infrastruktura stricte turystyczna (np. baza noclegowa), i tę, która w sposób pośredni przyczynia się do zaspokojenia ich potrzeb jest to infrastruktura paraturystyczna (np. baza gastronomiczna, rekreacyjna). Inwestowanie w gospodarce turystycznej napotyka bariery ograniczoności zasobów. Możliwości wyboru sposobu postępowania w sferze inwestycji zależą od warunków i reguł ustalania celów i kierunków rozwoju obszaru turystycznego, a także od sposobów i środków ich realizacji. W procesie inwestowania w turystykę występują silne zależności między działalnością przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego, głównie szczebla gminnego i wojewódzkiego. Samorząd 195

z jednej strony sam podejmuje działalność inwestycyjną, z drugiej strony jego działania tworzą klimat inwestycyjny, który warunkuje zainteresowanie kapitału prywatnego regionem. Głębokie przemiany jakościowe spowodowały, że przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych podmioty gospodarki turystycznej powinny w znacznie większym stopniu uwzględniać takie same czynniki i uwarunkowania przedsięwzięć inwestycyjnych oraz kryteria decydujące o ich realizacji jak przedsiębiorstwa z krajów o wysoko rozwiniętej gospodarce rynkowej. Są one bowiem coraz częściej bezpośrednią konkurencją dla polskich podmiotów, już nie tylko na rynkach zagranicznych, ale i na rynku krajowym. Dorobek polskiej i zagranicznej myśli ekonomicznej w zakresie przedsięwzięć inwestycyjnych jest bardzo bogaty. Nadal brakuje jednak publikacji, które z jednej strony identyfikowałyby praktyczne problemy, z jakimi mają do czynienia inwestorzy zainteresowani angażowaniem kapitału w polską turystykę, a z drugiej wskazywałyby sposoby ich rozwiązywania. Celem opracowania jest próba modelowego ujęcia czynników kształtujących decyzje inwestycyjne w turystyce, której podstawę stanowią wyniki badań przeprowadzonych w latach 2007-2008 na terenie województwa dolnośląskiego. Uczestniczyły w nich jednostki samorządu terytorialnego oraz podmiotów gospodarki turystycznej. 2. Problemy metodologicznego ujęcia zachodzących procesów gospodarczych W teorii ekonomii rozróżnia się następujące podstawowe kategorie poznawczo- -metodologiczne pozwalające opisać rzeczywistość w sposób uproszczony, schematyczny 1 : schemat analityczny jest to narzędzie badawcze polegające na określeniu istotnych cech lub zmiennych opisujących dane zjawisko, proces lub określoną kategorię teoretyczną, względnie w bardziej skomplikowanym ujęciu oznaczające dodatkowo, oprócz identyfikacji zmiennych, określenie obszaru zmienności tych zmiennych i zarysowanie kierunków zależności między nimi, model jest to odzwierciedlenie najistotniejszych rzeczywistych cech badanego obiektu (zmiennych i relacji między nimi), typ idealny to taki opis badanego obiektu, kiedy zmienne opisujące ten obiekt występują w wielkościach ekstremalnych, wzorzec to taki opis badanego obiektu, który jest zbiorem najistotniejszych pożądanych wartości cech tego obiektu. W racjonalnym podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w turystyce pomocne są modele. Model ekonomiczny jest zbiorem założeń tworzącym uproszczony, 1 Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Gorynia, AE, Poznań 2002, s. 11-17. 196

schematyczny obraz pewnego fragmentu lub całej gospodarki, w którym badane są istotne zależności, abstrahując od zjawisk przypadkowych lub uznanych za mniej ważne dla wyjaśnienia danego aspektu rzeczywistości gospodarczej 2. Tabela 1. Podział i charakterystyka problemów wyróżnianych w podejściu racjonalnym oraz możliwość ich modelowej prezentacji Rodzaj problemu Deterministyczny Umiarkowanie stochastyczny Wysoce stochastyczny Indeterministyczny Charakterystyka problemu - jasność co do stanu końcowego - osiągnięcie jest pewne przy zastosowaniu odpowiedniego sposobu działania - tylko jedno rozwiązanie jest poprawne - istnieje tylko jeden sposób dojścia do rozwiązania - jasność co do stanu końcowego - skończony zbiór możliwych sposobów osiągnięcia stanu końcowego, ale efekt zastosowania każdego z nich będzie każdorazowo uzależniony od skończonego zbioru uwarunkowań od nas niezależnych, ale mogących zaistnieć z dającym się przewidzieć prawdopodobieństwem - jasność co do stanu końcowego - ograniczona liczba znanych sposobów jego osiągnięcia - efekt zastosowania każdego z nich jest uzależniony od zmian czynników otoczenia niedających się przewidzieć lub dających się przewidzieć, ale bez możliwości określenia prawdopodobieństwa, z jakim mogą się pojawić trudno określić konkretnie i wymiernie pożądany stan końcowy, jak również przewidzieć możliwe skutki działań oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia różnych Rodzaj modelu możliwy do prezentacji problemu model funkcyjny w postaci zbioru równań atematycznych, które ujmują zależności między różnymi zmiennymi i których rozwiązanie doprowadzi do znalezienia wariantu optymalnego lub zbioru rozwiązań dopuszczalnych ze względu na przyjęte kryterium model probabilistyczny oparty na rachunku prawdopodobieństwa, np. ekonometryczny model probabilistyczny, w którym istnieje konieczności szacowania prawdopodobieństwa, złożona problematyka model opisowy ze względu na złożoność twórcy modeli opisowych starają się przede wszystkim wyodrębnić czynniki kształtujące postępowanie decydenta Źródło: K. Bolesta-Kukułka, wyd. cyt., s. 52-60. W teorii zarządzania punktem wyjścia racjonalnego procesu decyzyjnego, np. według J. Sutherlanda, jest określenie problemu, celu, sytuacji lub kontekstu, a następnie poszukiwanie sposobów jego rozwiązania. Chodzi tu w zasadzie o inne przyczyny rozpoczęcia procesu decyzyjnego niż stwierdzenie rozbieżności między stanem istniejącym a pożądanym przez decydenta. Przyczynami tymi mogą być naciski wywierane przez zwierzchników lub inne elementy otoczenia, w którym decydent działa. Pod presją tych czynników formułuje on problemy, z których 2 Por. B. Klimczak, Mikroekonomia, AE, Wrocław 2006, s. 28; R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 20-21. 197

część odrzuca, inne zaś podejmuje. J. Sutherland inaczej niż inni definiuje słowo problem, które jego zdaniem oznacza obiekt lub całość (realną lub konceptualną), mające swoją strukturę, granice oraz inne właściwości, które decydent musi zrozumieć, które może kontrolować, którymi może manipulować lub podejmować wobec tej całości inne działania 3. Proces decyzyjny (w tym przypadku inwestycyjny) polega na gromadzeniu potrzebnych informacji, i to zarówno tych, którymi decydent już dysponuje (informacje a priori), jak i tych, które dopiero zdobywa (informacje a posteriori). Na podstawie zdobytych informacji decydent rozstrzyga, czy dany problem ma charakter deterministyczny, umiarkowanie stochastyczny, wysoce stochastyczny, czy indeterministyczny. W zależności od charakterystyki problemu jest budowany jego model. Charakterystyki wyróżnionych problemów oraz sposoby ich modelowego prezentowania przedstawia tab. 1. Generowanie rozwiązań polega na analizie zmiennych opracowywanego modelu. Ocena poszczególnych rozwiązań służy określaniu ich użyteczności z punktu widzenia celów decydenta i ograniczeń, w jakich działa. Wybór oznacza przyjęcie wariantu o najwyższej użyteczności. W teorii marketingu za punkt wyjścia wszelkiej działalności gospodarczej przyjmuje się rynek, a za najważniejszy element rynku konsumenta, nabywcę produktów. Nabywcy mogą nabywać dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Marketing formułuje modele postępowania nabywców (dóbr konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych) na rynku, dzieląc je na sekwencyjne i strukturalne 4. Modele sekwencyjne kładą nacisk na proces podejmowania decyzji zakupu, wyjaśniając jednocześnie w sposób mniej lub bardziej kompleksowy uwarunkowania tych decyzji. Z kolei twórcy modeli strukturalnych większą uwagę poświęcają uwarunkowaniom postępowania (zachowania się) nabywcy i współzależnością między czynnikami wpływającymi na postępowanie. Wszystkie modele można także podzielić na jakościowe i ilościowe. 3. Budowa modelu czynników determinujących decyzje inwestycyjne w turystyce na przykładzie województwa dolnośląskiego Dobór modelu do problemu opisującego uwarunkowania inwestycyjne w turystyce nie jest zadaniem prostym. Problem ma charakter wysoce deterministyczny i bardzo złożony, stąd rzeczywistość można w tym przypadku przedstawiać za pomocą modeli opisowych (jakościowych) i strukturalnych, w których w centrum uwagi będą czynniki motywujące inwestora do podejmowania decyzji inwestycyjnej. 3 K. Bolesta-Kukułka, Decyzje menedżerskie, PWE, Warszawa 2003, s. 147-148. 4 S. Kaczmarczyk, Zastosowania badań marketingowych. Zarządzanie marketingowe i otoczenie przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 49-51. 198

Do konstrukcji modelu opisowego posłużono się rozumowaniem o charakterze dedukcyjnym opartym na badaniach własnych i na rozważaniach innych badaczy. W budowie modelu opisowego wykorzystano badania 5, które ze względu na złożoność problemu zostały podzielone na trzy etapy odzwierciedlające eksploracyjny, opisowy i przyczynowy charakter badań. Wyniki badań ze względu na swoją objętość wykraczają poza ramy artykułu 6. Pozwalają one przyjąć, że łącznie czynniki otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego wywierają porównywalny wpływ na inwestorów turystycznych (ważność czynników). Analiza czynników rynkowych i pozarynkowych pozwala również twierdzić, że ich udział w decyzjach inwestycyjnych jest podobny. Konstruowanie modelu opisowego rozpoczęto od określenia zmiennych determinujących decyzje inwestycyjne, które zestawiono na rys. 1. Czynniki według kryterium rodzaju podejmowanych decyzji Czynniki według kryterium ich rynkowego charakteru Czynniki wewnętrzne: - czynniki lokalne - czynniki wewnętrzne przedsiębiorstw Czynniki zewnętrzne: - czynniki makrootoczenia - czynniki otoczenia branżowego Inwestycje turystyczne w regionie Czynniki rynkowe: - chłonność rynku - struktury ekonomiczne - otoczenie instytucjonalne - infrastruktura rynkowa - rezerwy wolnych terenów Czynniki pozarynkowe: - klimat intelektualny - sprawność struktur politycznych i społecznych - warunki środowiska naturalnego Rys. 1. Czynniki kształtujące inwestycje turystyczne w regionie Źródło: opracowanie własne. Szczegółowa analiza uwarunkowań pozwoliła zaproponować model, którego nadrzędnym celem jest ukazanie głównych przyczyn wpływających na decyzje 5 Badania, których celem była identyfikacja czynników determinujących decyzje inwestycyjne w turystyce, przeprowadzono w latach 2007 i 2008. Opierały się one na kwestionariuszach ankiet, a respondentami byli przedstawiciele władz gmin atrakcyjnych turystycznie i przedstawiciele przedsiębiorstw turystycznych. Wyniki badań zaprezentowano w: M. Januszewski, Czynniki determinujące podejmowanie decyzji inwestycyjnych w turystyce, Prace Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008, w druku. 6 Badaniami wprawdzie objęto gminy województwa dolnośląskiego, jednak zdaniem autora nie ogranicza to możliwości wyciągania wniosków o regionalnych i lokalnych uwarunkowaniach inwestycji turystycznych w innych częściach Polski. 199

inwestorów oraz pokazanie związków między tymi czynnikami. Na rysunku 2 przedstawiono uproszczony model czynników determinujących inwestycje turystyczne. W centrum modelu umieszczono badany problem, tj. inwestycje turystyczne, a wokół niego czynniki, które determinują proces inwestycyjny. W prezentowanym modelu przyjęto założenie, że podmioty gospodarujące kierują się własnym interesem i rozumują podobnie, oraz odrzucono zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne dla badanego problemu, tj. zastosowano idealizację polegającą na nadaniu wartości zerowej zjawiskom nieistotnym. Przy konstrukcji modelu przyjęto zasadę ceteris paribus oznaczającą, że wszystkie zjawiska oraz procesy w obrębie modelu, poza badanymi, nie zmieniają się, a zatem nie wywierają wpływu na zachodzące w modelu zmiany. Makrootoczenie Konkurencja Otoczenie branżowe Polityka turystyczna Zasoby regionu: kapitał ludzki, naturalne kulturowe finansowe infrastrukturalne wizerunek Region Rentowność branży współdziałanie oddziaływanie INWESTYCJE TURYSTYCZNE Ruch turystyczny: wielkość i struktura, satysfakcja turystów i przedsiębiorców Aktywność, kompetencje, cele Władze regionu, gminy Biznes turystyczny Technologia, innowacje turystyczne Instytucje wspierające rozwój turystyki Rys. 2. Model uwarunkowań kształtujących procesy inwestycyjne w turystyce Źródło: opracowanie własne. W modelu wyodrębniono trzy płaszczyzny postępowania inwestora: jedna wynika z oddziaływania czynników makrootoczenia, których efektem jest: skłonność do podejmowania ryzyka inwestycyjnego (wpływ otoczenia prawnego, poziomu rozwoju gospodarczego itp.), 200

czas podejmowania działań inwestycyjnych (co wynika z faz cyklu koniunkturalnego, ceny zasobów itp.), wybór rynku inwestowania (rynek turystyczny lub inny). Druga uwarunkowana jest zaś czynnikami otoczenia branżowego, w wyniku których inwestor dokonuje wyboru: branży turystycznej, w jaką będzie inwestował (co wynika z rentowności branży, stopnia rywalizacji, wpływu polityki turystycznej itp.), technologii, którą zastosuje w procesie inwestycyjnym (dostępność do nowych technologii turystycznych, przenikania wiedzy i innowacji do sektora turystycznego itp.), sposobu finansowania inwestycji (dostęp do zewnętrznych źródeł finansowych, w tym do sektorowych programów Unii Europejskiej, rozwój mechanizmu partnerstwa publiczno-prywatnego w turystyce, częstość stosowania project finance, obligacji gminnych itp.), zakresu inwestycji (chłonność rynku turystycznego, oczekiwanej jakości produktu turystycznego przez konsumentów, skłonności do uczestnictwa w ruchu turystycznym itp.). Trzecia opisana czynnikami regionalnymi i lokalnymi poszczególnych gmin oraz wynikającymi z wewnętrznej sytuacji przedsiębiorstw turystycznych działających w danym regionie wpływa na: lokalizację inwestycji, co jest zależne od zasobów miejsca, wielkości i struktury ruchu turystycznego, barier wejścia i wyjścia na lokalny rynek, wizerunek regionu/miejscowości itp., wielkość inwestowanego kapitału (system zachęt dla inwestorów, przychylność społeczności lokalnej i władz samorządowych, możliwości finansowych inwerstora itp.), długookresowe związanie z regionem skutkujące inwestowaniem, także w przyszłości (tworzeniem układów partnerstwa, relacji kooperencji między uczestnikami regionalnego rynku turystycznego, wykształceniem się instytucji otoczenia biznesu wspierających procesy inwestycyjne itp.). Przyjęcie przez inwestora decyzji o lokalizacji kapitału w danym regionie wymaga wiarygodnej i aktualnej informacji o kształtowaniu się poszczególnych zjawisk, które wpływają na proces motywowania inwestorów. Regiony turystyczne powinny zadbać o stałe monitorowanie rynku turystycznego i poziomu zadowolenia inwestora z kształtowania się poszczególnych zjawisk wpływających na inwestycje. Wykształcenie instytucji, której zadaniem będzie udostępnianie kompleksowej i systematycznie zbieranej informacji dla potencjalnych inwestorów turystycznych, powinno stać się zadaniem władz regionalnych w najbliższym okresie i zostać włączone do strategii rozwoju turystyki województwa dolnośląskiego formułowanej na lata 2009-2015. Instytucja ta powinna dysponować wiedzą pozwalającą na pomoc merytoryczną w procesie inwestycyjnym i przepływ innowacji do praktyki 201

gospodarczej. To z kolei przemawia za jej powiązaniem z zapleczem naukowym w turystyce. Warunkiem rozwoju inwestycji turystycznych jest również koordynacja działań poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego nad kształtowaniem systemu zachęt inwestycyjnych i integracją systemu informacji i promocji regionu. Wydaje się, że najważniejszą rolę odgrywać w tym przypadku powinny regionalne organizacje turystyczne (w województwie dolnośląskim Dolnośląska Organizacja Turystyczna). 4. Podsumowanie Działania inwestycyjne są warunkiem koniecznym rozwoju turystyki, wymagają zatem dużej uwagi, a przesłanki inwestycji muszą być systematycznie analizowane. Tylko w takich warunkach możliwe jest budowanie konkurencyjnego regionu turystycznego, przyjaznego mieszkańcom, turystom i inwestorom. Literatura Bolesta-Kukułka K., Decyzje menedżerskie, PWE, Warszawa 2003. Januszewski M., Czynniki determinujące podejmowanie decyzji inwestycyjnych w turystyce, Prace Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008, w druku. Kaczmarczyk S., Zastosowania badań marketingowych. Zarządzanie marketingowe i otoczenie przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007. Klimczak B., Mikroekonomia, AE, Wrocław 2006. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, red. M. Gorynia, AE, Poznań 2002. Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. FACTOR DETERMING INVESTMENT DECISIONS IN TOURISM MODEL PRESENTATION Summary The presented discussion is an attempt to describe, in a model way, where there are, in an investor s centre of attention, the factors motivating him/her to take up an investment decision. On the basis of research conducted by means of a questionnaire carried out among public and private investors in the communes of Lower Silesia region, most attractive with regard to tourism, a descriptive model was constructed. In the process of model construction an assumption was accepted that the environment of the studied phenomenon did not change, therefore there is no impact on changes occurring in the model.