WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU- BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU- BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego i wykorzystywanie jej instrumentów w czasie kryzysu. Autor: Estera Dziadek Promotor: Prof. nadzw dr hab. Jan Ostoj Bielsko-Biała, rok 2015 1

Spis treści Wstęp... 4 2 Europejski Bank Centralny... 5 2.1 Charakterystyka i historia powstania EBC... 5 2.2 Zadania Europejskiego Banku Centralnego... 5 2.3 Organy decyzyjne EBC... 7 2.4 Niezależność Europejskiego Banku Centralnego... 9 3 Instrumenty polityki pieniężnej EBC, rodzaje i ich charakterystyka... 11 3.1 Charakterystyka instrumentów polityki pieniężnej... 12 3.1.1 Operacje kredytowo-depozytowe... 12 3.1.2 Operacje otwartego rynku... 13 3.1.3 Rezerwa obowiązkowa... 16 3.2 Niestandardowe środki polityki pieniężnej... 17 4 Działania Europejskiego Banku Centralnego w czasie kryzysu finansowego... 20 4.1 Rozwój kryzysu finansowego... 20 4.2 Aktywności EBC... 21 Podsumowanie... 24 Bibliografia... 25 2

Systematyka pojęciowa Europejski Bank Centralny (EBC) - to bank centralny europejskiej waluty euro. Europejski System Banków Centralnych (ESBC)- tworzą Europejski Bank Centralny i krajowe banki państw członkowskich UE. Eurosystem- tworzą Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne państw UE, których walutą jest euro. FED- System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych TUE- Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ESRB - Europejska Rada do spraw Ryzyka Systemowego 3

Wstęp W mojej pracy pragnę poruszyć problem kryzysu, który dotknął rynki finansowe początkowo w Stanach Zjednoczonych a następnie resztę rynków finansowych świata. Pragnę w szczególności podjąć temat kryzysu w Unii Europejskiej i pokazać jak Europejski Bank Centralny, używając instrumentów polityki pieniężnej, stara się przeciwdziałać kryzysowi. W pierwszym rozdziale przedstawiam charakterystykę i opisuję pokrótce historię powstania Europejskiego Banku Centralnego, a także strukturę EBC, jej zadania oraz cele, które są określone dla Europejskiego Banku Centralnemu w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W rozdziale drugim zostały opisane instrumenty polityki pieniężnej EBC, które są używane by osiągnąć cel polityki pieniężnej którym jest utrzymanie stabilności cen. Ostatnim rozdział poświęcono działaniom oraz wykorzystaniu instrumentów polityki pieniężnej w celu złagodzenia kryzysu finansowego. 4

1 Europejski Bank Centralny 1.1 Charakterystyka i historia powstania EBC Europejski Bank Centralny (EBC) to bank centralny europejskiej waluty euro i jednocześnie jedna z instytucji UE (na mocy art. 13 TUE). EBC wchodzi w skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz Eurosystemu. Europejski Bank Centralny rozpoczął swoje funkcjonowanie 1 czerwca 1998 roku po otrzymaniu nominacji przez sześcioosobowy zarząd, a od 1 stycznia 1999 r. EBC jest odpowiedzialny za realizację jednolitej polityki pieniężnej dla strefy euro na mocy art.282 TUE 1. Siedziba EBC mieści się we Frankfurcie nad Menem, decyzja o siedzibie EBC została podjęta za wspólnym porozumieniem rządów Państw Członkowskich na szczeblu szefów państw lub rządów przed końcem 1992roku. Podstawa prawna funkcjonowania EBC jest zawarta w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Protokole nr 4 w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Bank posiada osobowość prawną i jest niezależny w wykonywaniu swoich uprawnień oraz w zarządzaniu swoimi finansami. Państwa członkowskie, instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej szanują tą niezależność. Do wykonywania swoich działań EBC przyjmuje niezbędne środki, które są zgodne z artykułami 127-133, artykułem 138 oraz warunkami przewidzianymi w Statucie ESBC i EBC. 1.2 Zadania Europejskiego Banku Centralnego Zadania i cele EBC określone są w art. 282 TUE 1, w Wytycznych Europejskiego Banku Centralnego oraz w Statucie ESBC i EBC. Głównym celem określonym w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który został zawarty w artykule 127 2 jest utrzymanie stabilności cen, wspiera również polityki gospodarcze Unii mając na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów 1 Artykuł 282, pkt. 1 TUE, Dziennik. Ustaw U. E. 9.5.2008, C115/167. 2 Artykuł 127, pkt. 1 TUE, Dziennik. Ustaw U. E. 9.5.2008, C115/102 5

Unii. Zadania, cele i funkcje EBC określone są w Statucie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego w rozdziale II 3. Zadaniami Europejskiego Banku Centralnego są 4 : Wytyczanie polityki Eurosystemu czyli definiowanie stabilności cen czy sposobu analizy ryzyka inflacyjnego Podejmowanie decyzji, koordynacja i monitorowanie operacji polityki pieniężnej- formułowanie instrukcji dla narodowych banków centralnych dotyczących wartości, czasu czy terminu operacji walutowych Uchwalanie aktów prawnych w celu wykonywania powierzonych zadań (rozporządzenia, decyzje, opinie, zalecenia, instrukcje, wytyczne) Zatwierdzanie emisji banknotów euro, planowanie oraz koordynacja produkcji i emisji banknotów Interwencje na rynkach walutowych Współpraca międzynarodowa Wypełnianie obowiązków sprawozdawczych. (Poza obligatoryjnymi publikacjami jak raport roczny, sprawozdania z działalności, cotygodniowe skonsolidowane zestawienie finansowe, EBC publikuje również Biuletyn Miesięczny oraz wiele opracowań naukowych m. in. serie Working Paper czy Occasional Paper) Wydawanie opinii o unijnych i krajowych aktach prawnych dotyczących kompetencji Banku. Zarządzanie rezerwami zagranicznymi Zgodnie z artykułem 132 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej 5 EBC ma prawo do nakładania na przedsiębiorstwa grzywien i okresowych kar pieniężnych w przypadku nieposzanowania jego rozporządzeń i decyzji. 3 Poparty protokołem (nr 4) w Sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, rozdział II; Dziennik. Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012, C 326/230 4 Artykuł 127, pkt. 2 TUE, Dziennik. Ustaw U. E. 9.5.2008, C115/102 5 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 132, ust. 3 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/104 6

1.3 Organy decyzyjne EBC Organami decyzyjnymi Europejskiego Banku Centralnego jest Rada Prezesów i Zarząd mowa o tym w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej w artykule 129 ust.1. Trzecim organem decyzyjnym EBC jest Rada Ogólna 6 o którym mowa w artykule 141 ust. 1. Organy i podział EBC przedstawiono na schemacie 1. ORGANY DECYZYJNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO ZARZĄD PREZEZ WICEPREZES CZTEREJ POZOSTALI CZŁONKOWIE ZARZĄDU RADA PREZESÓW PREZES WICEPREZES CZTEEREJ POZOSTALI CZŁONKOWIE ZARZĄDU RADA OGÓLNA PREZES WICEPREZES PREZESI KRAJOWYCH BANKÓW CENTRALNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ PREZESI KRAJOWYCH BANKÓW CENTRALNYCH STREFY EURO Schemat 1. Organy decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego 7 Zgodnie z postanowieniami Traktatu o funkcjonowaniu UE 8 Rada Prezesów to główny organ EBC w skład której wchodzą członkowie Zarządu Europejskiego Banku Centralnego i prezesi krajowych banków centralnych państw Eurosystemu 9. Rada Prezesów spotyka się co najmniej dziesięć razy w roku, zebrania są poufne lecz Rada 6 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 144, ust. 1; Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/110 7 Europejski Bank Centralny, Stabilność cen dlaczego jest ważna także dla Ciebie?, Frankfurt nad Menem 2009, s. 56 8 Art. 129, pkt. 1 TUE, Dziennik. Ustaw U. E. 9.5.2008, C115/103 9 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 283, pkt 1 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/168 7

może zdecydować o podaniu wyniku swoich obrad do publicznej wiadomości 10. Rada Prezesów ustala politykę pieniężną dla strefy euro. Określa strategię polityki monetarnej, ustala wysokość stóp procentowych, może ustalać zasady obliczania i określania wymaganych rezerw obowiązkowych 11. Uchwala również wytyczne dla narodowych banków centralnych, ramy operacyjne EBC i może w dowolnym momencie zmienić instrumenty, warunki i procedury operacji polityki pieniężnej Eurosystemu 12. Obowiązkami rady są ponadto zatwierdzanie wolumenu emisji banknotów i monet euro, przydzielanie środków finansowych EBC, dokonywanie podziału wyniku finansowego i dochodu pieniężnego pomiędzy narodowe banki centralne. Rada jako najwyższy organ zarządzający EBC ustala także budżet instytucji, zatwierdza regulamin Banku, jak również roczne sprawozdanie finansowe i roczny raport EBC. Zarząd jest drugim z organów decyzyjnych EBC obok Rady Prezesów 13. Składa się z Prezesa, Wiceprezesa i czterech innych członków. Członkowie wykonują swoje obowiązki w pełnym wymiarze czasowym i nie mogą wykonywać innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Prezes, Wiceprezes i członkowie zarządu są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na zlecenie Rady i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, ich mandat trwa osiem lat i nie jest odnawialny zgodnie z art.283 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej 14. Do głównych zadań Zarządu należy realizowanie polityki pieniężnej, ustalonej przez Radę Prezesów oraz kierowanie codziennym funkcjonowaniem EBC. Zarząd jest odpowiedzialny za przygotowanie posiedzeń Rady Prezesów. 10 Artykuł 10 pkt 10.4 Statutu Europejskiego Banku Centralnego o Radzie Prezesów; Dziennik. Ustaw U. E. 29.10.2012, C 326/234 11 Artykuł 19 pkt 1 Statutu Europejskiego Banku Centralnego o rezerwach obowiązkowych; Dziennik. Ustaw U. E. 29.10.2012, C 326/238 12 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I ust 1.6; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/11 13 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 129,pkt 1; Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/103 14 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 283 pkt 2, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/167 8

Prezes EBC- zgodnie z art. 13 Statutu EBC jest osoba reprezentująca EBC na zewnątrz i przewodniczy Radzie Prezesów i Zarządowi EBC 15. Na mocy artykułu 284 pkt. 2 TUE 16 prezes EBC jest zapraszany do uczestnictwa w posiedzeniach Rady, kiedy dyskutuje ona o sprawach dotyczących zadań i celów EBC. Zadaniem prezesa jest coroczne przedstawienie sprawozdania rocznego z działalności EBC i polityki pieniężnej za rok ubiegły i rok bieżący do Parlamentu Europejskiego i Radzie 17. Rada Ogólna jest organem wiążącym Europejski Bank Centralny z narodowymi bankami centralnymi państw spoza strefy euro. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezes EBC oraz prezesi narodowych banków centralnych wszystkich państw UE 18. Obowiązki Rady Ogólnej zostały określone w artykule 46 Statutu Europejskiego Banku Centralnego 19. Rada Ogólna pełni funkcje doradcze, związane z przygotowaniami do uchylenia derogacji w stosunku do państw, które wypełniły kryteria konwergencji i są gotowe na przyjęcie waluty euro. Organ ten wspomaga także przygotowania konieczne dla nieodwołalnego ustalenia kursów walut narodowych tych państw. Ponadto Rada Ogólna jest zaangażowana w zbieranie informacji statystycznych i działalność sprawozdawczą EBC 20. Zadaniem Rady ogólnej jest również ustanawianie warunków zatrudnienia personelu EBC 1.4 Niezależność Europejskiego Banku Centralnego Niezależność Europejskiego Banku Centralnego zagwarantowana jest w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej w artykule 130 21. Ważne jest by instytucje, organy 15 Art. 13 Statutu EBC o funkcjach Prezesa EBC 16 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 284, pkt 1, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/167 17 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 284 pkt 3, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/168 18 Artykuł 44 ust 3. Statutu Europejskiego Banku Centralnego o Radzie ogólnej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 26.10.2012; C 326/248 19 Artykuł 46, Statutu Europejskiego Banku Centralnego o Radzie ogólnej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 26.10.2012; C 326/248 20 Artykuł 46 ust 2. Statutu Europejskiego Banku Centralnego o Radzie ogólnej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 26.10.2012; C 326/248 21 Artykuł 130 TUE o nie zwracaniu się o instrukcje ani ich przyjmowaniu od instytucji, organów ani jednostek organizacyjnych Unii, rządów Państw Członkowskich ani jakiegokolwiek organu. http://bip.msp.gov.pl/bip/prawo/prawo-obowiazujace/prawo-wspolnotowe/5155,traktat-ofunkcjonowaniu-unii-europejskiej-wersja-skonsolidowana.html 9

wspólnotowe i Państwa Członkowskie Unii nie wywierały wpływu na członków organów decyzyjnych EBC i krajowych banków centralnych co gwarantuje bezstronność w podejmowaniu decyzji i wykonywaniu zadań. Rada Prezesów podejmuje decyzje w pełnej niezależności by efektywnie dążyć do celów polityki pieniężnej. Niezależność polityczna EBC polega na tym, że EBC i krajowe banki centralne oraz członkowie ich organów decyzyjnych nie mogą zwracać się o instrukcje do instytucji i organów unijnych, rządów państw członkowskich UE i innych organów ani przyjmować od nich żadnych instrukcji. Instytucje i organy unijne oraz rządy państw członkowskich nie mogą wywierać wpływów na decyzje EBC postanowienia te zostały zawarte w artykule 130 Traktatu o Unii Europejskiej. Niezależność polityczną Europejskiego Banku Centralnego gwarantuje art. 7 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego 22. Niezależność finansowa EBC polega na tym, że sposoby finansowania EBC są niezależne od finansowania przez Unię Europejską. EBC ma własny budżet, a kapitał EBC jest subskrybowany i opłacany przez krajowe banki centralne strefy euro. Kolejnym zabezpieczeniem przed naciskaniem ze strony organów administracji publicznej jest to, że euro system nie może udzielać kredytów organom unijnym ani krajowym instytucjom publicznym. Niezależność EBC odnosi się również do jego działania ponieważ posiada wszelkie instrumenty, kompetencje niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki monetarnej i samodzielnego decydowania jak i kiedy ich użyć. 22 Artykuł 7 Statutu Europejskiego Banku Centralnego o niezależności 10

2 Instrumenty polityki pieniężnej EBC, rodzaje i ich charakterystyka Na potrzeby realizacji celów określonych w art. 127 ust 1 23 którym jest utrzymanie stabilności cen Eurosystem ma do dyspozycji zestaw instrumentów polityki pieniężnej. Dokładne cele i zasady instrumentów polityki pieniężnej zostały określone w Wytycznych Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20 września 2011r, w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu. Instrumentami polityki pieniężnej EBC są: a) Operacje kredytowo-depozytowe b) Operacje otwartego rynku c) Rezerwy obowiązkowe 23 Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej artykuł 127, ust 1, o polityce pieniężnej Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; 9.5.2008; C 115/102 11

2.1 Charakterystyka instrumentów polityki pieniężnej 2.1.1 Operacje kredytowo-depozytowe Operacje kredytowo 24 - depozytowe mają na celu zasilanie w płynność overnihgt lub jej absorbowanie, sygnalizowanie ogólnego nastawienia polityki pieniężnej oraz ograniczenie poziomu rynkowej stopy procentowej overnight. Uprawnieni kontrahenci do takich operacji mogą z własnej inicjatywy skorzystać z dwóch operacji kredytowo- depozytowych jeżeli spełnią pewne operacyjne warunki dostępu. Kredyt w banku centralnym Kontrahenci mogą skorzystać z kredytu w banku centralnym w celu uzyskania płynności overnight w zamian za aktywa kwalifikowane 25. Najczęściej nie stosuje się limitów kredytowych ani innych ograniczeń kontrahentów do kredytu, z wyjątkiem wymogu, który nakazuje przedstawienie wystarczających aktywów zabezpieczających. Oprocentowanie kredytu w Banku Centralnym jest wyższe od oprocentowania na rynku bankowym, ogłaszane jest z góry przez Eurosystem obliczane jako prosta stopa procentowa, 26 odsetki od kredytu płatne są razem ze spłatą kredytu. Dostęp do kredytu w banku centralnym mają instytucje które spełniają kryteria kwalifikacji opisane w Ogólnych kryteriach kwalifikacji opisanych w wytycznych EBC 27. Zasady i warunki kredytu w całej strefie euro są takie same. Kredyt w banku centralnym udziela się wyłącznie zgodnie z celami ogólnymi przesłankami polityki pieniężnej prowadzonej przez EBC. EBC ma prawo w dowolnym momencie zmienić warunki dostępu do kredytu lub zawiesić dostęp. Depozyt w banku centralnym Kontrahenci mogą skorzystać z depozytu w Banku Centralnym które ma na celu złożenie w Krajowym Banku Centralnym depozytu overnight. W zwykłych i 24 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie operacji kredytowodepozytowych (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.2 ; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 25 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie operacji kredytowodepozytowych (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział IV ust.1; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/18 26 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. o terminie zapadalności i oprocentowaniu kredytu w Banku Centralnym (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział IV ust. 1.4 ; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 27 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie ogólnych kryteriach kwalifikacji (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział II ust. 1 ; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/11 12

okolicznościach nie ma limitów depozytowych ani innych ograniczeń dostępu do tego instrumentu 28. Oprocentowanie depozytu jest niższe od oprocentowania na rynku międzybankowym, podobnie jak w przypadku kredytu w banku centralnym stopa procentowa jest ogłaszana przez Eurosystem z góry i obliczana jest jako prosta stopa procentowa. W sposób zdecentralizowany operacjami kredytowo- depozytowymi zarządza Krajowy Bank Centralny. EBC określa ogólne zasady dokonywania operacji kredytowo-depozytowych 29 2.1.2 Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku odgrywają rolę w polityce Eurosystemu w zakresie sterowania stopami procentowymi, zarządzania płynnością na rynku oraz sygnalizowania nastawienia polityki pieniężnej. Eurosystem dysponuje pięcioma rodzajami instrumentów do prowadzenia operacji otwartego rynku o których mowa w Wytycznych Europejskiego Banku Centralnego 30 ; są to: Transakcje odwracalne (prowadzone w formie umów repo lub kredytów zabezpieczonych) Transakcje bezwarunkowe (outright) Emisja certyfikatów dłużnych EBC Swap walutowy Przyjmowanie depozytów terminowych. Transakcje odwracalne- dotyczą operacji, w ramach których Eurosystem sprzedaje lub kupuje aktywa kwalifikowane na podstawie umów odkupu lub prowadzi operacje kredytowe przy których wykorzystuje jako zabezpieczenie aktywa kwalifikowane 31. 28 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. o depozycie w banku centralnym (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział IV ust.4.2; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/20 29 Artykuł 18 ust. 2 Statutu Europejskiego Banku Centralnego o operacjach kredytowych; Dziennik. Ustaw Unii Europejskiej 26.10.2012, C 326/238 30 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.1; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 31 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. o transakcjach odwracalnych (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział III pkt. 3.1. Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 13

Transakcje bezwarunkowe- polegają na tym, bank centralny kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe bez dodatkowych zobowiązań. Operacje te mają charakter natychmiastowy. Certyfikaty dłużne- stanowi zobowiązanie dłużne EBC wobec posiadacza takowego certyfikatu. Certyfikaty emitowane są przechowywane w formie zapisów w depozytach papierów wartościowych w strefie euro 32. Swap walutowy- jest to umowa dwóch stron, dotycząca wymiany na określony czas pewnej między sobą waluty na równowartość w walucie obcej. Operacje otwartego rynku są prowadzone z inicjatywy Europejskiego Banku Centralnego który decyduje o zasadach i warunkach ich wykonania. Operacje te mogą być dokonywane w trybie przetargów: a. Standardowych b. Szybkich c. Procedur biletarnych. Operacje otwartego rynku można podzielić ze względu na cel, regularność stosowanych procedur. Są to: Podstawowe operacje refinansujące 33 - są to regularne transakcje odwracalne mające na calu zasilanie w płynność, przeprowadzane są co tydzień, termin ich zapadalności najczęściej jest jednotygodniowa. Operacje te prowadzone są przez krajowe banki centralne w trybie przetargów standardowych. Podstawowe operacje refinansujące pełnią arbitralną rolę w realizacji celów otwartego rynku. Dłuższe operacje refinansujące 34 to regularne transakcje odwracalne, które mają na celu dostarczenie kontrahentom dodatkowego refinansowania na dłuższy okres. 32 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. o emisji certyfikatów dłużnych EBC (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział III pkt. 3.3. Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 33 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w podstawowych operacji refinansujących (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.1 pkt a; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 34 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie dłuższych operacji refinansujących (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.1 pkt b; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 14

Przeprowadzane są co miesiąc a ich termin zapadalności jest trzymiesięczny, prowadzone są w trybie przetargów standardowych. Operacje dostrajające 35 są prowadzone doraźnie mają na celu zarządzanie płynnością na rynku oraz sterowanie stopami procentowymi w przypadkach gdy potrzebne jest złagodzenie niespodziewanych wahań płynności na rynku. Operacje te mogą być przeprowadzane w ostatnim dniu okresu utrzymania rezerwy które ma na celu przeciwdziałanie nierównowadze płynności. Operacje dostrajające są realizowane głównie jako transakcje odwracalne, lecz mogą być również w formie swapów walutowych albo przyjmowania depozytów terminowych. Procedury i instrumenty wykorzystywane w operacjach dostrajających są dopasowane do rodzajów transakcji i konkretnych celów jakim służą te operacje. Operacje dostrajające są najczęściej przeprowadzane przez Krajowy Bank Centralny w trybie przetargów szybkich lub procedur bilateralnych. W wyjątkowych okolicznościach Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego może postanowić, że dostrajające operacje bilateralne mogą być przeprowadzone bezpośrednio przez EBC. Operacje strukturalne 36 przeprowadzane są kiedy EBC chce skorygować pozycję strukturalną Eurosystemu wobec sektora finansowego. Operacje strukturalne przeprowadzane są w formie emisji certyfikatów dłużnych Europejskiego Banku Centralnego. Są to transakcje odwracalne i bezwarunkowe, mogą być przeprowadzane regularnie lub nieregularnie, realizowane w trybie procedur bilateralnych. W wyjątkowych sytuacjach operacje strukturalne mogą być przeprowadzone bezpośrednio przez Europejski Bank Centralny. 35 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie operacji dostrajających (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.1 pkt c; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 36 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie operacji strukturalnych (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I pkt. 1.3.1 pkt d; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/9 15

2.1.3 Rezerwa obowiązkowa System rezerw obowiązkowych Eurosystemu obejmuje instytucje kredytowe w strefie euro i ma na celu przede wszystkim stabilizacje stóp procentowych na rynku pieniężnym oraz stworzenie (lub pogłębienie) strukturalnego niedoboru płynności. Dla każdej instytucji wysokość rezerwy obowiązkowej ustalana jest odrębnie na podstawie składników jej bilansu. Europejski Bank Centralny ma prawo żądać na podstawie artykułu 19 Statutu EBC 37 od instytucji kredytowych ustanowionych w Państwach Członkowskich utrzymanie na rachunkach EBC i krajowych bankach centralnych rezerw obowiązkowych. W przypadku niestosowania się do wymagań utrzymania rezerw na wyznaczonym poziomie EBC jest uprawniony do pobierania odsetek karnych oraz może nakładać sankcje o porównywalnym skutku. Zasada rezerwy uśrednionej stosowana przez instytucje jest dopuszczalna przez system rezerw obowiązkowych Eurosystemu, służy stabilizacji stóp procentowych. Realizowanie wymogów w zakresie utrzymania rezerw obowiązkowych sprawdzane jest na podstawie średniej dziennej wielkości rezerw danej instytucji w czasie utrzymywania rezerwy. Rezerwy obowiązkowe instytucji kredytowych są oprocentowane według stopy podstawowych operacji refinansujących Eurosystemu mowa o tym w Wytycznych EBC 38. W Europejskim Banku Centralnym stopa rezerwy obowiązkowej wynosi: 0 % dla: depozytów z umownym okresem zapadalności powyżej dwóch lat; depozytów wymagalnych z okresem wypowiedzenia powyżej dwóch lat; operacji warunkowych (repo); dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych z umownym terminem zapadalności powyżej dwóch lat. 2,0 % dla: wszystkich innych zobowiązań uwzględnionych w podstawie naliczania rezerwy. 37 Artykuł 19 ust. 1 Statutu Europejskiego Banku Centralnego o rezerwach obowiązkowych; Dziennik. Ustaw U. E. 29.10.2012, C 326/238 38 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (EBC/2011/14) (2011/217/UE),Rozdział I ust. 1.3.3; Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/10 16

Wysokość rezerwy obowiązkowej utrzymywana jest przez poszczególne instytucje w odniesieniu do danego okresu utrzymywania, obliczana jest przez zastosowanie stóp procentowych w zależności od podstawy naliczania. Każda instytucja może dokonać odliczenia 100 000 Euro od kwoty rezerw obowiązkowych przy zachowaniu przepisów o utrzymywaniu rezerw na zasadzie skonsolidowanej i przepisów o łączeniu i podziale rezerw. Decyzje Europejskiego Banku Centralnego w obszarze polityki pieniężnej podejmuje Rada Prezesów EBC. Zarząd realizuje politykę pieniężną zgodnie z postanowieniami Rady Prezesów. Zarząd udziela niezbędnych instrukcji krajowym bankom centralnym co do polityki pieniężnej. 2.2 Niestandardowe środki polityki pieniężnej Celem niestandardowych środków polityki pieniężnej jest utrzymanie i przywrócenie transmisji impulsów polityki pieniężnej. Mechanizm transmisji impulsów monetarnych jest procesem zachodzący pomiędzy aktywnością Europejskiego Banku Centralnego polegającą na stosowaniu instrumentów polityki pieniężnej a ostatecznym celem tej polityki, który zazwyczaj stanowi utrzymanie określonego poziomu cen w strefie euro. Mechanizm transmisji impulsów pieniężnych pokazuje w jaki sposób rynkowa stopa procentowa oddziałuje na inwestycje i koniunkturę. Jeśli wskutek niewłaściwego funkcjonowania niektórych segmentów rynku transmisja zostanie zakłócona i impulsy płynące z tych stóp nie będą rozchodzić się równomiernie po wszystkich częściach strefy euro, EBC może podjąć decyzję o interwencji. W okresach wzmożonych napięć na rynkach finansowych Eurosystem może stosować dowolne instrumenty by realizować cel jeśli tylko są one zgodne z traktatem. Eurosystem ma prawo korzystać z niestandardowych środków polityki pieniężnej które mają charakter wyjątkowy i tymczasowy. Standardowe instrumenty polityki pieniężnej ujęte są w wytycznych Europejskiego Banku Centralnego 39. Charakter tych instrumentów jest parametryczny. Europejski Bank Centralny używa ich ciągle w ramach operacji standardowych. 39 Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20.09.2011r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (EBC/2011/14) (2011/217/UE), Dziennik. Ustaw U. E. 14.12.2011, L 331/10 17

Niestandardowych instrumentów polityki pieniężnej Europejski Bank Centralny używa incydentalnie. 18

Instrumentami niestandardowymi są: Zasilanie w płynność w trybie przetargu kwotowego z pełnym przydziałem- może zaistnieć tylko w okolicznościach kryzysu finansowego i zadłużenia. Europejski Bank Centralny może z góry podjąć decyzje, że przydzieli całą kwotę płynności o jaką występują banki po stałej stopie procentowej. Poszerzenie listy aktywów kwalifikowanych jako zabezpieczenie - Eurosystem może modyfikować wymogi jakie muszę spełnić banki by pożyczyć od niego pieniądze. Instrument ten pozwala poprawić dostęp banków do prowadzonych przez Eurosystem operacji zasilających płynność. Podczas kryzysu finansowego zastosowano rozwiązanie które rozszerzyło zasadę ramowych zabezpieczeń. Zasilenie w płynność na dłuższy okres- oznacza to, że Eurosystem w wyjątkowych okolicznościach może zwiększyć częstotliwość operacji refinansujących oraz termin zapadalności z trzech miesięcy może być wydłużony. Zasilenie w płynność w walutach obcych- w sytuacji gdy banki mają trudność płynnością w walutach obcych, Eurosystem może ją dostarczyć współpracując z innymi bankami centralnymi. Zmiana stopy rezerwy obowiązkowej - Eurosystem może wpłynąć na potrzeby płynnościowe systemu bankowego poprzez zmiany stopy rezerwy obowiązkowej utrzymywanej przez banki. Bezwarunkowy skup określonych papierów dłużnych- zapewnia prawidłową transmisję impulsów polityki pieniężnej w całej gospodarce tak by skutkowało to na ogólny poziom cen. Eurosystem czyli Europejski Bank Centralny oraz krajowe banki centralne państw strefy euro może podejmować interwencje na rynkach finansowych i przeprowadzić bezwarunkowy skup niektórych aktywów. 19

3 Działania Europejskiego Banku Centralnego w czasie kryzysu finansowego 3.1 Rozwój kryzysu finansowego Kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 roku postrzega się jako najpoważniejszy od czasów Wielkiego Kryzysu lat 30 XX wieku. Rozpoczął się on w sierpniu 2007 roku lecz jego początki sięgają kilku miesięcy wcześniej. W największym stopniu kryzys finansowy dotknął Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię. Początek kryzysowi finansowemu dały problemy na rynku kredytów hipotecznych. W kwietniu 2007 roku w Stanach Zjednoczonych druga co do wielkości firma na runku kredytów hipotecznych, oferująca kredyty suprime czyli prawie doskonałe osobą pozbawionym zdolności kredytowej, została postawiona w stan upadłości. Latem tego roku upadły kolejne instytucje kredytowe co spowodowało, że utraciły wartość rozmaite papiery dłużne zabezpieczone na kredytach hipotecznych. Do pewnego momentu rosnące ceny nieruchomości powodowały, że w razie niewypłacalności dłużnika hipoteka całkowicie pokrywała roszczenia banków. Jednak ceny nieruchomości zaczęły spadać wskutek czego hipoteka przestała pokrywać zadłużenie. Stworzyło to zagrożenie dla całego amerykańskiego systemu finansowego, ponieważ znajdujące się w portfelach wielu banków i funduszy obligacje i inne narzędzia finansowe stanowiły pośrednio bądź bezpośrednio źródło finansowania kredytów suprime. Rok 2008 przyniósł wzrost cen surowców oraz zagrożenie recesją w USA. Pomimo wpompowania do systemu bankowego miliardów dolarów nie przyniosło to efektów. W połowie stycznia odnotowano duże spadki na giełdach światowych, co stanowiło potwierdzenie tego, że USA weszło już w recesję. Kryzys finansowy nie oszczędził również europejskiego rynku finansowego: drugi co do wielkości bank we Francji stracił 4,9 mln euro w efekcie ryzykownych spekulacji na rynku kontraktów terminowych. Ogólnoświatowe straty banków spowodowane zapaścią amerykańskiego rynku nieruchomości z początkiem lutego 2008 roku wynosiły już około 100mln dolarów. 20