Julia Kubicka, M3. Cykle rozwojowe pasożytów Pasożytnictwo to przykład związku antagonistycznego, w którym jeden organizm, nazywany pasożytem, osiąga korzyści, podczas gdy drugi, tzw. gospodarz (żywiciel), ponosi szkody. Pasożyt czerpie od swojego żywiciela pożywienie, rzadko zdarza się, że go zabija aczkolwiek może go poważnie osłabić. Ze względu na miejsce pasożytowania dzielimy je na dwie grupy: Pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty) żyją one na zewnętrznej powierzchni ciała żywiciela Pasożyty wewnętrzne (endopasożyty) żyją we wnętrzu ciała swoich żywicieli Ze względu na stopień nasilenia powiązania z gospodarzem wyróżniamy pasożyty: Bezwzględne: pasożytniczy tryb życia jest dla nich koniecznością uwarunkowana biologicznie -czasowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie pożywiania się) -okresowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie niektórych stadiów rozwojowych) -stałe (pasożytują przez całe swoje życie) Względne: w zależności od warunków mogą pasożytować lub żyć wolno Przypadkowe: gatunki, które prowadzą wolny tryb życia, a pasożytniczy tryb życia mogą prowadzić po przypadkowym dostaniu się do organizmu gospodarza. W cyklach rozwojowych pasożytów wewnętrznych wyróżnia się: Żywiciela ostatecznego jest to organizm, w którym forma dorosła pasożyta rozmnaża się płciowo Żywiciela pośredniego jest to organizm, w którym przebywa forma larwalna pasożyta.
Cykle życiowy zarodźca malarii Etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii Sporogonia wytwarzanie sporozoitów, postaci inwazyjnych o wrzecionowatym kształcie, które wędrując z krwią dostają się do ślinianek komara, po ukąszeniu dostają się z ciała komara do organizmu człowieka Schizogonia wielokrotne podziały mitotyczne forma inwazyjna zarodźca dostaje się do śledziony lub wątroby i zmienia kształt na amebowaty. Schizonty dzielą się tam wielokrotnie. Następnie atakują one erytrocyty, rozrastają się w nich i dzielą na merozoity, atakujące następne krwinki, wszystkie zaatakowane krwinki rozpadają się w tym samym czasie powodując atak choroby. Część z merozoitów przekształca się w komórki macierzyste gamet - gametocyty Gametogonia wytwarzanie gamet, gdy komar ponownie ukąsi człowieka wsysa on wraz z krwią gametocyty do przewodu pokarmowego, gdzie przekształcają się one w dojrzałe gamety. Po zapłodnieni zygota przechodzi mejozę, oraz liczne podziały mitotyczne, tworząc sporozoity. Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara Profilaktyka zakażeń: przyjmowanie preparatów antymalarycznych, stosowanie moskitier oraz środków służących odstraszeniu komarów.
Cykle rozwojowy motylicy wątrobowej: Dojrzała motylica wątrobowa składa dziennie około 6000 jaj, które muszą trafić do wody aby wykluła się z nich larwa miracidium Miracidium w ciągu 8-48 godzin musi znaleźć żywiciela pośredniego, którym jest ślimak błotniarka moczarowa, w jego trzustko-wątrobie przekształca się w sporocystę Sporocysta jest wypełniona komórkami rozrodczym, z których na drodze partenogenezy powstają redie. Z redii partenogenetycznie powstają cerkarie, mają ona przyssawkę, otwór ustny, jelito i ogonek, który umożliwia im pływanie. Cerkarie opuszczają żywiciela pośredniego i pływają w wodzie, następnie osadzają się na roślinach wodnych i otaczają się grubą cystą, przekształcając się w metacerkarie. Metacerkarie dostają się do wnętrza żywiciela ostatecznego, gdy ten zje roślin lub przypadkowo połykane wraz z wodą. W jelicie młoda przywra uwalnia się z cysty, przebija się do naczyń krwionośnych i dociera do wątroby, gdzie osiąga dojrzałość płciową. Jaja wydostają się z kałem żywiciela ostatecznego Droga zakażenia człowieka: zjedzenie roślin wodnych z metacerkariami lub picie nieprzygotowane wody. Profilaktyka zakażeń: gotowanie wody, przestrzeganie zasad higieny
Cykl rozwojowy przywry krwi: Dorosłe osobniki przywry krwi żyją w splotach żylnych pęcherza moczowego i miednicy małej, samica składa jaja zaopatrzone w kolec, dzięki czemu mogą one przebić ściane pęcherza moczowego lubjelita i wydostać się z moczem do środowiska zewnętrznego. W wodzie wykluwa się miracidium, które wnika aktywnie do ciała ślimaka i przekształca się w sporocyste. Sporocysta w wyniku partenogenezy daje początek cerkariom. Cerkarie opuszczają ciało ślimaka i pływając w wodzie szukają żywiciela ostatecznego, którym jest człowiek, wwiercają się w skórę, przedostają się z krwią żylną do płuc, tam przekształcają się w schistosomule, dobierają się parami i naczyniami wędrują do splotów żylnych. Droga zakażenia człowieka: przywry wwiercają się w skórę ludzi brodzących w wodzie
Cykl rozwojowy tasiemca bąblowca Postać dorosła tasiemca bąblowca pasożytuje w jelicie cienkim psowatych i kotowatych Żywicielem pośrednim mogą być np. króliki, świnie, małpy a także człowiek, który zaraża się np. podczas zabawy z zakażonym zwierzęciem. Z jaj w żołądku wydobywa się onkosfera, która przebija się przez ścianki jelita, wędruje z krwią, umiejscawia się w wątrobie, następnie w płucach. Niektóre onkosfer może dotrzeć do innych narządów np. mózgu lub nerek. Gdy onkosfera się osadzi powstaje bąbel, wypełniony płynem i otoczony dwiema błonami wewnętrzna wytwarza warstwę twórczą która drogą rozmnażania wegetatywnego daje początek torebkom lęgowym pierwszego pokolenia, w nich powstają protoskoleksy drugiego pokolenia. Po zjedzeniu protoskoleksów przez żywiciela ostatecznego główki wągrów wynicowują się w jelicie cienkim, przytwierdzają do jego ścian za pomocą haczyków i po ok. dwóch miesiącach osiągają dojrzałość płciową. Droga zakażenia człowieka: zabawa z psami, kotami Profilaktyka zakażeń: przestrzeganie zasad higieny
Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego Dojrzałe człony tasiemca uzbrojonego, które zawierają macicę z zapłodnionym jajami dostają się do środowiska zewnętrznego Larwa zostaje zjedzona przez żywiciela pośredniego, jakim może być świnia, w jej jelicie rozwija się onkosfera. Przebija się ona przez ściany jelita i wraz z prądem krwi trafia do mięśni. W mięśniach larwa przekształca się w wągier (błoniasty pęcherzyk) Żywiciel ostateczny, czyli człowiek zjada mięso, które zawiera wągry, w układzie pokarmowym człowieka osłonka wągra ulega strawieniu i główka wągra przyczepia się do ściany jelita. Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna mięsa, kontrole weterynaryjne
Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego Cykl tego pasożyta jest związany z wodą, w wodzie z zapłodnionego jaja rozwija się swobodnie pływająca larwa, koracidium Pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca jest skorupiak, który połyka wraz pokarmem koracidium. W jelicie tego skorupiaka(najczęściej jest oczlik), powstaje onkosfera, która przebija następnie przy pomocy haczyków ścianę jelita i trafia do jamy ciała, gdzie przekształca się w formę larwalną procerkoid. Drugim żywiciele pośrednim jest ryba np. szczupak lub okoń, który zjada zakażonego skorupiaka. Procerkoid przenika z jelita do jamy ciała, a potem do mięśni. Tam przekształca się w kolejną formę larwalną zwaną plerocerkoidem. Plerocerkoid może przetrwać w mięśniach nawet kilkanaście lat i jest on formą inwazyjną dla żywiciela ostatecznego ( człowiek, ptaki rybożerne). Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa ryb Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna ryb
Cykl rozwojowy tęgoryjca dwunastniczego Dorosła postać pasożytuje w dwunastnicy człowieka, składane przez postać dojrzałą jaja wydostają się z kałem do gleby. Z jaj wylęgają się larwy, tzw. larwy rabditopodobne, które po kilku wylinkach przekształcają się w larwy filariopodobne i wędrują na powierzchnie ziemi Larwy dostają się do układu pokarmowego człowieka np. wraz z zanieczyszczoną glebą żywnością. Droga zakażenia człowieka: połknięcie jaj znajdujących się w zakażonej wodzie, lub na niedomytych owocach i warzywach
Cykl rozwojowy glisty ludzkiej Glista ludzka należy do pasożytów monoksenicznych, tzn. że jej cykl jest jednożywicielski. Z jaj, które znalazły się organizmie człowieka rozwijają się larwy, które wędrują wraz z krwią do płuc, gdzie w warunkach dużego dostępu tlenu linieją i rosną. Następnie larwy dostają się drogami oddechowymi do gardła i zostają powtórnie połknięte. W jelicie larwy osiągają dojrzałość płciową Droga zakażenia człowieka: spożycie pokarmu lub wypicie wody zanieczyszczonej fekaliami Profilaktyka zakażeń: unikanie nawożenia roślin fekaliami
Cykl życiowy włośnia spiralnego Cykl życiowy tego pasożyta przebiega w organizmie tylko jednego żywiciela jednak jest on typowym pasożytem poliksenicznym, bowiem atakuje różne gatunki zwierząt. Formą inwazyjną jest larwa, która tkwi w mięśniach zarażonego żywiciela. Larwy uwolnione w jelicie ze strawionego mięsa rozwijają się w postacie dorosłe. Po kopulacji samce giną, a samica rodzi ok. 1500 larw. Larwy wędrują wraz z krwią do mięśni poprzecznie prążkowanych i zwykle osiedlają się we włóknach mięśni, do których dopływa najwięcej krwi, np. mięśni przepony, języka szyi. Tkanki żywiciela wytwarzają wokół larwy cystę. Spoczynkowa faza pasożyta może trwać nawet wiele lat, dalszy rozwój jest możliwy tylko w organizmie nowego żywiciela. Droga zakażenia człowieka: spożycie mięsa, które zawiera otorbione larwy włośnia Profilaktyka zakażeń: kontrola weterynaryjna mięsa
Cykl rozwojowy filarii słoniowacizny Osobniki dojrzałe filarii słoniowacizny pasożytują w naczyniach limfatycznych człowieka, pasożyt produkuje znaczne ilości jaj, które wędrują z krwią po ciele Po ukłuci zakażonego człowieka przez komara w jego przewodzie pokarmowym uwalniają się mikrofilarie, które kolejny etap rozwojowy przechodzą w mięśniach owada, następnie trafiają do jego narządów gębowych W trakcie ssania krwi przez komara larwy dostają się do naczyń krwionośnych i limfatycznych człowieka. Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara Profilaktyka zakażeń: stosowanie moskitier oraz środków służących odstraszeniu komarów.
Bibliografia: 1. B.Bakuła, Biologia, protisty zwierzęce i bezkręgowce, Wydawnictwo Szkolne OMEGA 2. A.Czubaj Biologia, część 1, tom drugi kształcenie w zakresie rozszerzonym, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna. 3. E.P.Solomon, L.R.Berg, D.W.Martin, BIOLOGY, Seventh edition, MULTICO Oficyna Wydawnicza 4. Żelazny, Biologia, zagadnienia maturalne Wydawnictwo Szkolne OMEGA