Ślady kryminalistyczne

Ślad według Słownika języka polskiego 1. Znak pozostawiony na podłożu po przejściu lub przejeździe kogoś lub czegoś. 2. Znaki świadczące o tym, że coś istniało lub działo się. 3. Znikoma ilośd czegoś. (http://sjp.pwn.pl/haslo)

Pojęcie śladu kryminalistycznego 1.Pojęcie śladu kryminalistycznego wg Hansa Grossa Ślad kryminalistyczny- wszelkie odciski i odbicia w podatnym materiale, które mają związek z czynem. Wymieniał również ślady stóp (ich obraz i obraz chodu), ślady krwawe, pozostawione przedmioty (zapałki, tytoo, papier, środki żywności i inne). (I- VII wydanie Handbuch für Untrsuchungsrichter,, Polizeibeamte, Gendarmen, Handbuch für Untersuchungsrichter als System der Kryminalistik). Ślad kryminalistyczny- wszelkie zmiany w świecie zewnętrznym, które pozostają w związku z danym przestępstwem i dlatego pozwalają na wnioskowanie o czynie. ( późniejsze wydania podręcznika).

2. Pojęcie śladu kryminalistycznego wg Jana Sehna: Ślady kryminalistyczne- zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które jako spostrzegalne znamiona po zdarzeniach będących przedmiotem postępowania mogą stanowid podstawę do odtworzenia i ustalenia przebiegu tych zdarzeo zgodnie z rzeczywistością. Obiektywna rzeczywistośd: ludzie, przedmioty, przyroda. Zmiana jest różnicą między dwoma stanami obiektywnej rzeczywistości. Zmiana to ślad.

Współczesne ujęcie śladu kryminalistycznego Ślad kryminalistyczny stan rzeczywistości stwierdzony na miejscu zdarzenia, który może byd przedmiotem działao kryminalistycznych. 1. Stan ten może polegad na: - zmianach w obiektywnej rzeczywistości, - braku tych zmian, chociaż powinny one wystąpid jako logiczne następstwo skutków po przyczynie, - istnieniu określonych faktów, sytuacji, których stwierdzenie jest istotne z punktu widzenia procesu dowodowego oraz wnioskowania o przebiegu i przyczynie zdarzenia, a które mogłyby zaistnied przed zdarzeniem.

2.Stan ten pozostaje w związku przyczynowo-skutkowym z badanym zdarzeniem, stanowi jego następstwo lub w inny sposób oddziałuje na przyczynę, jego przebieg i następstwa. 3. Stan ten ma znaczenie kryminalistyczne dla wyjaśnienia zdarzenia. 4. Stan ten jest poznawalny.

PODZIAŁ ŚLADÓW

Podział śladów wg Jana Sehna I. Podział wg stopnia zorganizowania materii: 1. Ślady substancjalne, materialne (lica czynu, lica przestępstw, corpora delicti), t.j. zmiany w istocie, ukształtowaniu lub położeniu materii (ślady linii papilarnych, plama krwi, włókno, ślady obuwia, odkształcenie, przemieszczenie). 2. Ślady pamięciowe ( wygląd osoby, odgłos strzału, krzyku). Ślady idealne, t. j. spostrzeżenia zmysłowe (wzrokowe, lub słuchowe, powonienia, smaku lub dotyku) osób trzecich, świadków, powstałe skutkiem okoliczności temuż działaniu towarzyszących, wyprzedzających je lub po nim następujących. G. Greoger Ślady emocjonalne

II. Podział wg mechanizmu powstania: 1. Odwzorowania : odbitki, odciski. Odbitka ślad, który powstaje w wyniku zetknięcia obiektu z powierzchnią gładką, powstaje odwzorowanie cech charakterystycznych powierzchni działającej. Odbitka nawarstwiona powstaje na skutek przeniesienia substancji przez przedmiot tworzący ślad. Odbitka odwarstwiona powstaje na skutek zetknięcia i zabrania substancji pokrywającej powierzchnię.

Odcisk ślad, który powstaje na jakiejś powierzchni w wyniku nacisku obiektu na podłoże plastyczne, odtwarza kształt lub co najmniej kontury obiektu. Następuje odkształcenie powierzchni. Odwzorowania powstają w sposób statyczny lub dynamiczny (kierunek działania siły prostopadły- ślady statyczne, mniejszy lub większy niż 90 - ślady dynamiczne).

2. Plama- każda zmiana barwy, każde zabrudzenie, każda widoczna lub niewidoczna substancja, która przywrze do powierzchni ciała ludzkiego, narzędzia, ubrania albo jakiegoś innego obiektu. Badanie plamy dotyczyd może jej składu chemicznego, ale również kształtu. ( Jan Sehn za A. Nicerforo, H. Lindenau) Plamy tworzone przez substancje płynne, półpłynne, sproszkowane lub lotne. Powstają poprzez rozlanie, rozsypanie, wyciek substancji. Plamy wydzielin, wydalin, wyrobów lakierniczych, olejów, smarów, substancji łatwopalnych.

3. Inne: - przedmioty pozostawione, porzucone, zgubione, które zostały ujawnione na miejscu zdarzenia, odzieży, zwłokach, ciele osoby (np. narzędzia, włókna, niedopałki papierosów); - brak śladów w miejscach, gdzie powinny się znajdowad jako logiczne następstwo zdarzenia, - brak przedmiotów w miejscach, gdzie znajdowały się wcześniej, - zmiany w usytuowaniu przedmiotów lub ich części na skutek przemieszczenia, - zmiany powstałe jako ubytki, odkształcenia, zmiany wywołane działaniem np. prądu, ciepła, wilgoci, - zapachy w postaci molekuł substancji w powietrzu.

Podział śladów materialnych Żródło: Ewa Gruza, Mieczysław Goc, Jarosław Moszczyński, Kryminalistyka, czyli rzecz o metodach śledczych, Waraszawa 2008

Podział śladów wg ich rodzaju 1. Ślady dermatoskopijne: - linii papilarnych ( opuszek palców, wewnętrznych części dłoni, spodnich części stóp), - czerwieni wargowej, - małżowiny usznej, - fragmentu skóry ludzkiej o jej poletkowej budowie. Ślady powierzchniowe (nawarstwione, odwarstwione), wgłębione.

Ślad czerwieni wargowej. Ślad powierzchniowy. Odbitka

2. Ślady mechanoskopijne: - ślady narzędzi, - ślady mechanicznego oddziaływania różnych powierzchni względem siebie, - ślady odłamao, rozerwao. Powierzchnie: metal, drewno, papier, tkanina, skóra ludzka, kości ludzkie, szkło.

Ślad mechanoskopijny. System rys.

3. Ślady traseologiczne: - ślady obuwia : pojedyncze, grupowe (ichnogram), - ślady środków transportu (odwzorowania, przesuwu, wleczenia), - ślady zwierząt. Ślady powierzchniowe, wgłębione, powierzchniowo-wgłębione, widoczne, niewidoczne.

Ichnogram

Odcisk- ślad odwzorowania

Odbitka obuwia

4. Ślady zapachowe w postaci molekuł zapachowych powstające w wyniku kontaktu sprawcy z przedmiotem lub miejscem. 5. Ślady biologiczne - (człowiek, zwierzę, roślina) - ślady pochodzenia tkankowego: krew, tkanka skórna, tkanki miękkie, włosy, sierśd, paznokcie, pazury, kości, zęby, fragmenty roślin, jaja i larwy owadów, - wydzieliny : np. ślina, sperma, wydzielina z pochwy, pot, śluz z nosa, łzy, wydzielina łojowa, - wydaliny: mocz, kał, wymiociny.

Ślady krwi mogą występowad: - na zwłokach, osobach (ofiara, sprawca, ciało, odzież), - na przedmiotach, w tym na narzędziach - w otoczeniu zwłok, - na drodze przemieszczania się osób itp. Krew: - w stanie płynnym, - krew w procesie krzepnięcia, - krew wysuszona,

6. Mikroślady: ślady, które są niedostrzegalne albo słabo dostrzegalne przez człowieka ze względu na małe rozmiary lub inne szczególne właściwości. Mikroślady: biologiczne chemiczne Występują w postaci cząstek o konsystencji stałej lub ciekłej.

Przykłady: cząstki pochodzące od makrośladów: cząstki roślinne w glebie, zanieczyszczenie w chemikaliach; włókna materiałów tekstylnych, odłamki szkła lub płytki wyrobu lakierniczego; naturalne mikroobiekty, np. pyłki kwiatowe, okrzemki, pyły, kurz. Cechy mikrośladów: mikroskopijnośd, powszechnośd występowania, reprezentatywnośd, niemożliwośd uniknięcia pozostawienia, koniecznośd stosowania w badaniu metod mikroanalitycznych.

- na sprawcach, - pokrzywdzonych, - przedmiotach, - narzędziach. Mikroślady: Mikroślady: - kontaktowe powstające w wyniku kontaktu dwóch lub więcej przedmiotów, - bezkontaktowe : naturalne zanieczyszczenia, które osiadają na osobach lub na przedmiotach.

7. Ślady użycia broni palnej: - ślady na ostrzelanej powierzchni (ślady osmalenia, opalenia, rozdarcie wlotowe), - ślady na elementach naboju (ślady ładowania, odpalania, ślady wystrzału i usuwania łuski), - ślady na broni palnej (np. osad powystrzałowy na przewodzie lufy oraz na tych elementach broni automatycznej, którymi odprowadzane są gazy prochowe mające uruchomid mechanizm broni), - ślady strzału na osobie trzymającej broo, na rękach, na garderobie (cząsteczki GSR).

8. Ślady fizykochemiczne : substancje stałe, substancje ciekłe, płynne, półpłynne, substancje gazowe i pary lotne cieczy, zmiany materialne obiektu. Ślady pożarów, wybuchów, ślady gleby, GSR- ślady po wystrzale pochodzące z dymu prochowego, substancje odurzające itp. 9. Ślady w postaci pisma ręcznego, treści, ślady przerobienia, podrobienia dokumentu. 10. Ślady fonoskopijne głos ludzki utrwalony na nośniku, ślady otoczenia, w którym odbywało się nagranie, ślady montażu. 11. Ślady termiczne ślady powstające w wyniku emisji promieniowania podczerwonego przez wszystkie istoty żyjące i obiekty, które mają temp. wyższą od zera bezwzględnego. Istnieje różnica temperatur między poszukiwanym obiektem a otoczeniem.

ŚLADY widoczne niewidoczne

Ujawnianie śladów 1. Ujawnianie śladów powinno byd planowe. 2. Należy zachowad kolejnośd ujawniania i zabezpieczania śladów ze względu na ich trwałośd: zapachowe, inne które mogą zostad zniszczone, do identyfikacji indywidualnej, do identyfikacji grupowej. 3. Należy udokumentowad umiejscowienie śladów i ich cechy charakterystyczne.

1. Zabezpieczenie formalno-procesowe: - protokół, metryczka -częśd protokołu: ( opis śladu: lokalizacja, właściwości śladu i podłoża, metoda ujawnienia, metoda zabezpieczenia technicznego, oznaczenie śladu cyframi arabskimi w kolejności ujawniania; zwłok nie oznacza się numerem, jeżeli jest ich więcej, oznacza się je kolejnymi literami alfabetu- Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowośledczych przez policjantów), - fotografia- tablica fotograficzna, - szkic, - nagranie filmowe lub głosowe.

2. Zabezpieczenie techniczne: - Wykonanie odlewu silikonowego lub gipsowego (np. wgłębione ślady obuwia, uzębienia, opon samochodowych). - Przeniesienie na folię daktyloskopijną (np. odbitki linii papilarnych, obuwia ). - Zebranie śladu wraz z podłożem lub jego częścią (np. mikroślady, ślady biologiczne, użycia broni palnej) - Zebranie śladu z podłoża (np. ślady zapachowekonserwa zapachowa, ślady krwi, mikroślady- za pomocą taśmy przylepnej). - Sfotografowanie śladu.

Ślady linii papilarnych Mogą mied postad: - śladów powierzchniowych nawarstwionych substancją potowo- tłuszczową (ślady niewidoczne- wymagają ujawnienia) lub dodatkowo inną substancją ( ślady widoczne), - śladów odwarstwionych, pozostawionych w warstwie substancji pyłowej, - śladów wgłębionych, pozostawionych na podłożu plastycznym.

Ujawnianie: - metody fizyczne, - metody chemiczne, - metody mieszane. Sposób zabezpieczenia śladu zależy od jego rodzaju (wraz z podłożem, na folię daktyloskopijną, jako odlew, za pomocą fotografii ).

Ujawnianie: Ślady traseologiczne - przy wykorzystaniu oświetlenia ukośnego, - przy wykorzystaniu ujawniaczy proszkowych. Techniczne zabezpieczanie śladów traseologicznych: - przy pomocy folii daktyloskopijnej (ślady powierzchniowe nawarstwione), - przy wykorzystaniu metody elektrostatycznej- zestaw MES do ujawniania i zabezpieczenia śladów powierzchniowych stóp metodą elektrostatyczną (ślady powierzchniowe- pyłowe), - odlewy śladów wgłębionych, - w całości wraz z podłożem.

Poszukiwanie śladów

SZKOŁA POLICJI w PILE. Zakład Kryminalistyki. Leszek Bieliński. Wojciech Miś. Kryminalistyczno-procesowe zabezpieczanie śladów na miejscu zdarzenia. 2009

Odlew bieżnika opon

Ślady biologiczne Ujawnianie : - metoda wzrokowa, - przy pomocy urządzeo emitujących światło podczerwone, ultrafioletowe - metoda chemiczna ( luminol, papierki testowe ). Zdjęcia Technicznie zabezpieczanie śladów biologicznych: - w całości wraz z podłożem (dot. podłoży o małych gabarytach), - poprzez wycięcie lub wyodrębnienie śladu od podłoża np. przy użyciu nożyczek lub skalpela, - poprzez przeniesienie na inne podłoże np. na wymazówkę.

Świeża krew jest łatwa do rozpoznania. Proces wysychania powoduje ciemnienie plam (kolor brunatny, czarny). Kolor może też zależed od podłoża (np. na podłożu metalowym podobne są podobne do rdzy). Ustalanie, czy ślad jest krwią przy użyciu wody utlenionej lub roztworem benzydyny. Są to metody nieswoiste, niszczą materiał.

W trakcie oględzin podejmuje się próby ujawniania niewidocznych śladów krwawych za pomocą środków chemicznych reagujących z substancjami zawartymi w krwi, pozwalają na ujawnienie nawet minimalnych śladów krwi- zjawisko chemiluminiscencji.

Luminol, Bluestar. Nadają się do ujawniania śladów starych. Istnieje możliwośd skutecznej amplifikacji i określania genotypu próbki DNA otrzymanej z krwi. Możliwośd ta jest ograniczona stopniem rozcieoczenia oraz rodzajem podłoża, wyższa jest w przypadku podłoży nieabsorbujących niż absorbujących. ( S. Łuczak, M. Woźniak, M. Papuga, K. Stopioska, K. Śliwka, Porónanie efektywności odczynnika Bluestar i luminolu w wykrywaniu śladów krwawych, Arch. Med. Sąd. Krym., 2006,LVI, 239-245)

Sposób zabezpieczenia po sfotografowaniu: - krew świeża powinna byd przekazana do laboratorium, - gdy nie ma takiej możliwości, krew należy osuszyd w temperaturze pokojowej, - krew z wody, tkaniny zabezpiecza się poprzez nasączenie gazików, które należy osuszyd, - krew z twardych podłoży zabezpiecza się wraz z podłożem lub jego częścią ( również niezaplamioną), jeśli nie jest to możliwe należy przenieśd na wilgotne gaziki, które należy osuszyd.

- zaplamione narzędzia mogą byd nośnikami innych śladów, dlatego narzędzie należy zabezpieczyd w całości, gdy ślady są świeże, narzędzie należy przytwierdzid do tekturowego podłoża i zapakowad w papier, w przypadku śladów wyschniętych można zapakowad narzędzie do worka foliowego.

Nieprawidłowe zabezpieczenie śladów krwi powoduje ich zniszczenie. Dobrze zabezpieczona krew może byd przydatna do badao przez wiele lat.

Krew pobiera się również od osób i zwłok dla celów badao porównawczych (oznaczenie grupy, DNA, badania toksykologiczne). W przypadku zwłok krew pobiera się z powierzchniowych naczyo żylnych, w przypadku ofiar pożaru, z serca lub z głębokich naczyo krwionośnych.

Ślady nasienia występują przy przestępstwach o charakterze seksualnym. Podłoża to: - ciało- okolice narządów rodnych, wewnętrzne części ud, włosy łonowe, - pościel, odzież, bielizna ofiary, podejrzanego, - podłoga, dywan, inne podłoża. Do poszukiwao wykorzystuje się metodę optyczną, można wspomagad się lampą kwarcową ze specjalnym filtrem (niebieska fluorescencja, podobnie pot, mocz, śluz).

Ślady śliny zabezpiecza się najczęściej na miejscach zdarzeo na niedopałkach papierosów, na ślinionych kopertach, znaczkach pocztowych, na puszkach po napojach innych, których używanie wiąże się z zetknięciem z ustami. Włosy zabezpieczane są w ramach oględzin miejsca zdarzenia, osoby, zwłok, najczęściej przy przestępstwach seksualnych, zabójstwach. Podłoża to: odzież, narzędzia, pod paznokciami, na dłoniach ofiar.

Włosy do badao porównawczych należy pobrad z kilku okolic głowy oraz oddzielnie włosy łonowe (przestępstwa seksualne), powinny byd wyrwane pęsetą w pęczkach po kilkanaście sztuk wraz z cebulkami.

Ślady mechanoskopijne Zasady zabezpieczania śladów mechanoskopijnych 1. Dostarczenie do laboratorium w stanie niezmienionym, nie wolno czyścid, czy dopasowywad do narzędzi znalezionych na miejscu zdarzenia. 2. W przypadku dokonania zmiany w wyglądzie, opisad ją i informację przekazad biegłemu. 3. Zabezpieczone ślady należy opakowad tak, aby się ze sobą nie stykały i były nieruchome 4. Kawałki szkła zabezpieczyd oddzielnie, nie wolno ich dopasowywad do siebie.

5. Jeżeli nie jest możliwe dostarczenie śladu w całości, ze względu na jego rozmiary, należy ślad wyciąd z podłoża, miejsca przecięcia oznaczyd. 6. Gdy nie ma możliwości zabezpieczenia śladu w sposób w. w. można wykonad odlew silikonowy. Ważny jest odpowiedni opis śladu w protokole co do miejsca znalezienia śladu i jego właściwości i cech szczególnych.

Mikroślady Wykrycie i zlokalizowanie mikrośladów wymaga użycia przyrządów optycznych, różnych źródeł światła. Zabezpieczanie techniczne mikrośladów: - wraz z podłożem, - za pomocą taśmy przylepnej.

Ślady fizykochemiczne Ujawnianie odbywa się za pomocą metod chemicznych, fizycznych lub odpowiednich dla nauk technicznych i pokrewnych ( np. elektrotechnika, włókiennictwo, farmacja, wiedza o wyrobach alkoholowych, o materiałach wybuchowych, i innych. ). Zabezpieczanie śladów fizykochemicznych ( w zależności od rodzaju): - wraz z podłożem, - poprzez przeniesienie do specjalnych pojemników, - za pomocą specjalnych urządzeo do zatężenia gazów, - na folii samoprzylepnej.

Funkcje śladów 1. Funkcja identyfikacyjna: w wyniku badao można ustalid osobę lub rzecz, od której ślad pochodzi. 2. Funkcja rekonstrukcyjna: na podstawie usytuowania, rozmieszczenia śladów, ich rodzaju, liczby, czy braku, można odtworzyd przebieg zdarzenia. 3. Funkcja dowodowa: ślad może stanowid źródło dowodu, dowodzi czegoś i uzasadnia.

Wnioskowanie na podstawie śladów Wnioskowanie na podstawie śladów odbywa się z uwzględnieniem: - rodzaju śladu, - liczby i wzajemnego rozmieszczenia śladów różnego rodzaju oraz tego samego rodzaju, - kształtu śladów, - barwy śladów, - stanu śladów z uwzględnieniem znamion starości, - swoistych cech indywidualnych.

Wnioskowanie o okolicznościach zdarzenia na podstawie śladów krwi

Ślady krwi - ślady krwi bezpośrednio powstałe z wynaczynienia, - ślady krwi powstałe za pomocą działania różnych przedmiotów, - ślady krwi powstałe wskutek zacierania lub usuwania plam krwi (mogą byd niewidoczne). Na podstawie śladów krwi można przeprowadzid ekspertyzę odtwarzającą mechanizm ich powstawania.

Plama powstała z kropli, która spadła z wysokości 15 cm Plama powstała z kropli, która spadła z wysokości 30 cm Ślady krwi bezpośrednio wynaczynionej na podłoże Maria Walczuk Marek Bogusz Iwona Bogusz, ŚLADY BIOLOGICZNE ANALIZA MECHANIZMU POWSTAWANIA PLAM KRWI I MOŻLIWOŚCI JEJ WYKORZYSTANIA W PROCESIE DOWODOWYM I WYKRYWCZYM, CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2014

Plama powstała z kropli w sytuacji przemieszczania się źródła krwawienia Ślady krwi bezpośrednio wynaczynionej na podłoże Maria Walczuk Marek Bogusz Iwona Bogusz, ŚLADY BIOLOGICZNE ANALIZA MECHANIZMU POWSTAWANIA PLAM KRWI I MOŻLIWOŚCI JEJ WYKORZYSTANIA W PROCESIE DOWODOWYM I WYKRYWCZYM, CENTRUM SZKOLENIA POLICJI, Legionowo 2014

Plama krwi, która spadła na podłoże pod kątem ostrym Plama krwi, która spadła na podłoże pod kątem zbliżonym do prostego Maria Walczuk Marek Bogusz Iwona Bogusz, ŚLADY BIOLOGICZNE ANALIZA MECHANIZMU POWSTAWANIA PLAM KRWI I MOŻLIWOŚCI JEJ WYKORZYSTANIA W PROCESIE DOWODOWYM I WYKRYWCZYM, CENTRUM SZKOLENIA POLICJI, Legionowo 2014

Wytryski krwi powstają w wyniku uszkodzenia tętnic; Oznaczają ciężkie uszkodzenie ciała; wskazują na kierunek przemieszczania ranionej osoby. Maria Walczuk Marek Bogusz Iwona Bogusz, ŚLADY BIOLOGICZNE ANALIZA MECHANIZMU POWSTAWANIA PLAM KRWI I MOŻLIWOŚCI JEJ WYKORZYSTANIA W PROCESIE DOWODOWYM I WYKRYWCZYM, CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2014

Rozpryski krwi na niejednorodnym podłożu Rozpryski krwi na płaskim podłożu Rozpryski krwi powstają nie bezpośrednio z rany, ale z narzędzia, które jest w ruchu. Świadczy o zadaniu co najmniej dwóch ciosów. Rozpryski są raczej drobne. Maria Walczuk Marek Bogusz Iwona Bogusz, ŚLADY BIOLOGICZNE ANALIZA MECHANIZMU POWSTAWANIA PLAM KRWI I MOŻLIWOŚCI JEJ WYKORZYSTANIA W PROCESIE DOWODOWYM I WYKRYWCZYM, CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2014

Ewa Gruza, Mieczysław Goc, Jarosław Moszczyoski, Kryminalistyka, czyli rzecz o metodach śledczych, Warszawa 2008 Kryminalistyka,,Jerzy Kasprzak, Bronisław Młodziejowski, Wacław Brzęk, Jarosław Moszczyoski Difin 2006, Ślady kryminalistyczne. Ujawnianie, zabezpieczanie, wykorzystanie, praca zbiorowa pod redakcją naukową Mieczysława Goca i Jarosława Moszczyoskiego Difin 2007, Kryminalistyka: wybrane zagadnienia techniki Grażyna Kędzierska, Włodzimierz Kędzierski Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, 2011, Kryminalistyka. Zarys wykładu Tadeusz Hanausek Wydawnictwo: Wolters Kluwer Polska sp. z o.o. 2009, Mariusz Kulicki, Violetta Kwiatkowska-Darul, Leszek Stępka Wydawnictwo: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2009, Kryminalistyka, red. Jan Widacki Wydawnictwo: C.H.Beck 2012, Kazimiera Juszka, Analiza wpływu oględzin kryminalistycznych na wykrywalnośd sprawców zabójstw, Vademecum technika kryminalistyki, red. J. Mazepa, Warszawa 2009 S. Łuczak, M. Woźniak, M. Papuga, K. Stopioska, K. Śliwka, Porónanie efektywności odczynnika Bluestar i luminolu w wykrywaniu śladów krwawych, Arch. Med. Sąd. Krym., 2006,LVI, 239-245.