Grażyna ŁASKA, Bożena NAZARUK* odnawialne źródła energii, biomasa, uprawy energetyczne, energia elektryczna MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Odnawialne źródła energii mogą stanowić istotny udział w bilansie energetycznym poszczególnych gmin i województw naszego kraju. Celem artykułu jest analiza uwarunkowań wykorzystania biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim. Zwrócono szczególnie uwagę na warunki środowiskowe, geograficzne i gospodarcze województwa podlaskiego wpływające na rozwój rynku biomasy. Przedstawiono możliwości pozyskania różnych jej rodzajów do energetycznego wykorzystania. W badaniach stwierdzono, że wykorzystanie biomasy jako największego spośród wykorzystywanych biopaliw, jest efektywnym sposobem pozyskania energii i skuteczną metodą na ochronę środowiska naturalnego, zmniejszenie bezrobocia i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego regionu. Pod względem ekonomicznym wykorzystanie biomasy pochodzenia roślinnego jest opłacalne, z ekologicznego punktu widzenia bardzo uzasadnione. WSTĘP W Polsce ponad 90% zielonej energii pochodzi z biomasy. Spośród jej rodzajów drewno i jego odpady zajmują szczególną pozycję ze względu na ich powszechność, dostępność oraz zadawalające efekty energetyczne. Zainteresowanie biomasą jako źródłem energii nastąpiło w wyniku obawy o stan środowiska naturalnego, ale również z perspektywy wyczerpywania się paliw kopalnych, nadwyżki produkcji żywności oraz wzrostu ilości terenów odłogowanych. Warunki naturalne (niski poziom urbanizacji, słabo rozwinięty przemysł) i udział rolnictwa w gospodarce stawiają województwo podlaskie w korzystnym położeniu do reszty kraju, jeśli chodzi o zasoby biomasy. Natomiast warunki geograficzne oraz klimatyczno-środowiskowe uniemożliwiają efektywne wykorzystanie wszystkich rodzajów energii odnawialnej. Celem * Politechnika Białostocka, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, ul. Wiejska 45E, 15-351 Białystok, dbena@interia.pl
352 G. ŁASKA, B. NAZARUK artykułu jest przedstawienie istniejących zasobów biomasy w województwie podlaskim oraz wskazanie nowych kierunków i możliwości jej pozyskiwania. 1. UWARUNKOWANIA PRAWNE Polityka Unii Europejskiej w zakresie rynku energii ukierunkowana jest na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich w połączeniu z przeciwdziałaniem zmianom klimatycznym. Komisja Europejska zaproponowała zwiększenie sprawności wytwarzania energii o 20%, zredukowanie emisji CO 2 o przynajmniej 20% do roku 2020 oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, aby ograniczyć wzrost średniej temperatury atmosfery do co najwyżej 2 o C powyżej poziomu przedindustrialnego. Na kształt polityki energetycznej w Polsce największy wpływ ma dorobek prawny Unii Europejskiej, a szczególnie tak zwany pakiet klimatyczno-energetyczny, w tym dyrektywa 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywa 2009/29/WE zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Przemiany energetyczne w Polsce, jak i w innych krajach Unii Europejskiej zmierzają do coraz szerszego pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Biomasa stanowi trzecie, co do wielkości na świecie, naturalne źródło energii. Także w Polsce najważniejszym źródłem energii odnawialnej jest biomasa, której udział wynosi ponad 90%. Energetyczne wykorzystanie biomasy w 2020 roku ma dać 60% energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii. Rozwój produkcji biomasy i jej spalanie bądź współspalanie jest jednym z elementów programu Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. W celu promocji produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych państwa członkowskie UE korzystają z różnych mechanizmów wspierających. Najczęściej przybierają one formę pomocy inwestycyjnej, ulg i zwolnień podatkowych, zwrotu podatków lub dotacji wypłacanych producentom do ceny hurtowej. Najtrudniejszym zadaniem, jakie stoi dziś przed wytwórcami energii, zmierzającymi do spalania biomasy jest pozyskanie wymaganej ilości surowca odpowiedniej jakości. Wdrażanie odnawialnych źródeł energii może mieć ogromny wpływ na poprawę warunków ekonomicznych, społecznych i rolniczych [10]. 2. RODZAJE BIOMASY Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE charakteryzuje pojęcie biomasy jako ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa, leśnictwa i związanych działów przemysłu,
Możliwości wykorzystania potencjału biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim 353 a także ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych i miejskich. Biomasę do celów energetycznych dzielimy na: - biomasę leśną, - biomasę rolniczą, - biomasę pochodzącą z upraw energetycznych. 2.1. POTENCJAŁ BIOMASY LEŚNEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Grunty leśne oraz zakrzewione zajmują znaczną część województwa podlaskiego - 31,7% powierzchni [5]. Powierzchnia obszarów objętych ochroną prawną w 2010 roku wynosiła 666 405,3 ha w tym 92 071,6 stanowiły parki narodowe, 23 531,9 ha rezerwaty przyrody, 88 084,5 ha parki krajobrazowe oraz 462 717,3 ha obszary chronionego obszaru [11]. Ponad 37% terenu województwa podlaskiego objęte jest ochroną, co w rzeczywistości oznacza ograniczenie możliwości pozyskiwania surowców z tych obszarów. Pozyskiwanie drewna jest zależne od lesistości obszaru oraz od struktury wiekowej i gatunkowej lasów. Według danych w województwie podlaskim w roku 2010 [4] pozyskano ogółem 1754,2 tys. m 3 drewna. Wielkość potencjału biomasy w województwie podlaskim pochodzącej z leśnictwa to 426,9 tys. m 3 [2,76 PJ], co stanowi 7,6% potencjału biomasy na tle wszystkich województw w naszym kraju [3]. 2.2. POTENCJAŁ BIOMASY ROLNICZEJ Użytki rolne według kryteriów zagospodarowania stanowią w województwie podlaskim 60,4% [11]. Do biomasy rolniczej zalicza się przede wszystkim: słomę, siano, ziarna zbóż, odpady organiczne. Na wielkość produkcji słomy wpływa: powierzchnia uprawy, gatunek i odmiana rośliny, wielkość plonu, warunki glebowe, klimatyczne oraz właściwe nawożenie. Ogólny potencjał słomy w województwie podlaskim to 147,9 tys. m 3 [1,9 PJ], co stanowi 1,2 % potencjału słomy na tle wszystkich województw w naszym kraju [7]. W strukturze użytkowania ziemi w gospodarstwach rolnych w 2010 roku w odniesieniu do 2002 roku zmniejszył się udział powierzchni użytków rolnych, a zwiększył udział lasów i gruntów leśnych [12]. Analiza porównawcza danych ze spisu rolnego w 2002 i 2010 roku wykazuje, że o 9% zmniejszyła się powierzchnia uprawy zbóż ogółem, a o 69% ziemniaków. W latach 2002-2010 zwiększyła się natomiast powierzchnia upraw roślin przemysłowych o 1,2% i ponad dwukrotnie roślin pastewnych (Tabela 1).
354 G. ŁASKA, B. NAZARUK Tabela 1. Powierzchnia zasiewów według wybranych upraw rolnych Wyszczególnienie 2002 2010 [tys. ha] [tys. ha] Zboża ogółem 512,4 466,4 Ziemniaki 56,5 17,4 Buraki cukrowe 6,5 0,3 Rzepak i rzepik 1,8 8,3 Warzywa gruntowe 3,6 1,4 Ogółem 638,6 608,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [12]. Według danych spisu rolnego z 2010 roku w porównaniu z rokiem 2002 nastąpił spadek populacji następujących gatunków zwierząt gospodarskich: trzody chlewnej o 40%, koni o 15%, kóz o 45% (Tabela 2). W przypadku pozostałych gatunków odnotowano wzrost liczebności: bydła o 27,7% (w tym krów o 21,7%), drobiu o 36%. W województwie podlaskim w 2010 roku obsada bydła na 100 ha użytków rolnych wynosi 82,9 sztuk (w kraju 37,0 sztuk) i była o 23,0 sztuk wyższa niż w 2002 roku. Warto zwrócić uwagę na ciągle rosnący udział krów mlecznych, który wskazuje na ukierunkowanie chowu bydła przede wszystkim na produkcję mleka. Obsada trzody chlewnej na 100 ha gruntów ornych osiągnęła wartość 89,1 sztuk (w kraju 139,7 sztuk) i w porównaniu z 2002 rokiem zmniejszyła się o 35,9 sztuk (Tabela 2). Wyszczególnienie Tabela 2. Zwierzęta gospodarskie według użytkowników 2002 2010 [tys. sztuk] [tys. sztuk] Bydło 688,4 876,9 w tym krowy 375,8 456,5 Trzoda chlewna 922,3 534,0 Konie 23,8 20,1 Kozy 4,5 2,5 Króliki 25,6 15,0 Drób ogółem 6178,5 7477,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych [12]. Różnorodność odpadów organicznych mogących stanowić substrat w procesach fermentacyjnych jest bardzo duża. Jednak nie wszystkie substancje nadają sie do produkcji biogazu. Odpadem z rolnictwa, który ma największe zastosowanie w procesach fermentacyjnych oraz jako substrat energetyczny jest gnojowica. Uzysk biogazu w procesie fermentacji z odchodów zwierzęcych nie jest jednakowy, i tak uzysk bio-
Możliwości wykorzystania potencjału biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim 355 gazu z gnojowicy świń jest nieco większy (74% metanu) niż z gnojowicy bydła (71% metanu). Potencjał uzyskania biogazu z ferm bydła (powyżej 100 sztuk), ferm drobiu powyżej 5000 sztuk, i ferm trzody chlewnej (powyżej 500 sztuk) w województwie podlaskim to: obornik 650 mln m 3, gnojowica 21 mln m 3 i odpady poubojowe 36 mln m 3. Województwo podlaskie posiada 84 fermy drobiu o obsadzie powyżej 5000 sztuk oraz 202 fermy trzody chlewnej ponad 500 sztuk. Stanowi to duży potencjał teoretyczny pozyskiwania biogazu. W województwie istnieje natomiast tylko jedna zaawansowana biogazownia rolnicza i 10 mało zaawansowanych instalacji. Moc biogazowni pozyskujących biogaz ze składowisk odpadów oraz oczyszczalni ścieków wynosi dla województwa podlaskiego 2,77 MW mocy zainstalowanej i 4 instalacje [6]. 2.3. POTENCJAŁ BIOMASY POCHODZACEJ Z UPRAW ENERGETYCZNYCH Rośliny energetyczne powinny cechować się wieloletnim wzrostem i rozwojem, generatywnym sposobem rozmnażania, niskimi wymaganiami wodnymi i dużą produkcją biomasy. Plonowanie roślin wieloletnich jest bardzo zróżnicowane w zależności od czynników meteorologicznych, siedliskowych oraz agrotechnicznych [9]. Plon roślin wieloletnich to tylko jedno z kryteriów oceny przydatności danego gatunku do produkcji biomasy na cele energetyczne. Ważniejszą kwestią jest ocena nakładów materiałowo-energetycznych na pozyskanie biomasy danego gatunku, ilości energii zawartej w biomasie i w konsekwencji wartości wskaźnika efektywności energetycznej. Tylko w takim przypadku dalsze etapy konwersji biomasy do wtórnych nośników energii będą uzasadnione z ekologicznego i ekonomicznego punktu widzenia. W województwie podlaskim według danych GUS w 2010 roku zidentyfikowano 2855 ha gruntów zdewastowanych i zdegradowanych. To właśnie tego typu obszary powinny być zagospodarowane poprzez zakładanie plantacji roślin energetycznych. Nieużytki w województwie podlaskim stanowią 2,8 % powierzchni województwa [7]. Jednak warunki geograficzne oraz klimatyczno-środowiskowe uniemożliwiają efektywne wykorzystanie niektórych roślin energetycznych. Województwo podlaskie posiada niewielki areał upraw roślin energetycznych, z 654 ha - jest to przede wszystkim uprawa wierzby energetycznej - 156 ha (2,5% na tle kraju) i 3,8 ha upraw ślazowca pensylwańskiego. Województwo podlaskie zajmuje jedno z trzech ostatnich miejsc w powierzchni tych upraw (Tabela 3). Produkcja rolnicza na cele energetyczne może przynieść wiele korzyści dla energetyki, jak i obszarów wiejskich. W województwie występuje znaczny udział gleb o niskiej przydatności rolniczej, które mogłyby zostać przeznaczone pod uprawy energetyczne.
356 G. ŁASKA, B. NAZARUK Tabela 3. Zestawienie powierzchni upraw wieloletnich roślin energetycznych w poszczególnych województwach w 2009 roku [ha] szyna Dolnośląskie Kujawsko- Pomorskie Wierzba Miskant Rodzaje wieloletnich roślin energetycznych Trawy Mozga Topola Brzoza Województwo Ślazowiec wieloletnie trzcinowata Ol- Razem 599,97 11,03 281,63 0,30 0,43 611,73 197,99 1,30 0,50 481,42 Lubelskie 305,65 10,75 3,42 0,90 14,69 5,01 339,52 Lubuskie 409,42 1,04 411,36 Łódzkie 210,92 1,59 3,29 215,80 61,83 9,48 1,31 72,62 762,44 1200,0 4 30,13 0,23 0,30 1993,1 Opolskie 226,50 7,51 1,00 28,65 19,11 2,02 1,60 286,39 PODLAS KIE 651,63 42,13 12,68 45,24 751,68 156,52 3,83 4,01 1,70 166,06 Pomorskie 394,43 17,37 0,20 487,80 3,65 903,35 Śląskie 258,91 2,85 39,24 17,17 0,71 318,38 Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Świętokrzyskie Warmiń- sko- Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 98,64 0,50 28,49 0,20 0,22 128,05 571,03 382,09 26,70 8,31 5,61 993,74 756,57 31,74 21,89 10,50 13,09 4,50 2,93 850,22 488,97 116,22 2,60 985,42 83,79 1,27 1678,2 Polska 6160,42 1832,80 121,60 1364,15 52,61 647,91 16,81 5,93 10202, Źródło: opracowanie własne na podstawie ARiMR. 4 7 23
Możliwości wykorzystania potencjału biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim 357 3. MOŻLIWOŚCI PRZETWARZANIA BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE Odnawialne źródła energii (a w szczególności biomasa) mogą stanowić istotny udział w bilansie energetycznym poszczególnych gmin i województw naszego kraju. Mogą przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego regionu, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Energetyczna ocena biomasy na tle paliw konwencjonalnych, może dotyczyć wielu ich właściwości, jednak za najważniejsze należy uznać: wartość opałową, zawartość wilgoci, popiołu i części lotnych [8]. W procesach i technologiach przetwarzania biomasy wykorzystuje się rozkład: termiczny, bakteryjny, fermentacyjny, hydrolityczny, mechaniczny [10]. Biomasa może być wykorzystywana na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania, np. drewna, słomy, osadów ściekowych; przetwarzania na paliwa ciekłe, np. estry oleju rzepakowego, alkohol; przetwarzania na paliwa gazowe, np. biogaz rolniczy, biogaz z oczyszczalni ścieków, gaz wysypiskowy. Najprostszy sposób to bezpośrednie spalanie w przystosowanych do tego celu kotłach, współspalanie z tradycyjnymi nośnikami energii lub spalanie produktów przetworzonej biomasy. Wyniki badań wskazują, że suche drewno i słoma są niewiele gorszym opałem od węgla brunatnego. Odpady pochodzenia roślinnego lub rośliny z plantacji energetycznych, których wartość opałowa waha się od około 9 do ponad 18 MJ/kg są równie dobrym surowcem opałowym (Tabela 4). Największą instalację na biomasę w województwie posiada Elektrociepłownia Białystok SA. W ramach tej inwestycji dostosowano kocioł parowy na węgiel, na tzw. kocioł fluidalny, do spalania biomasy oraz zbudowano układ gospodarki biomasą. Tabela 4. Wartość opałowa różnych biopaliw stałych Nośnik energii Wartość opałowa [MJ/kg] Słoma żółta 14,3 Słoma szara 15,2 Drewno odpadowe 16,0 Zrębki leśne 10,4 Kora 18,5-20,0 Zrębki leśne 19,2-20,0 Wierzba 18,6-19,3 Węgiel kamienny 25,0 Gaz ziemny 48,0 Źródło: opracowanie na podstawie [2,8]. Odrębnym tematem bezpośredniego spalania biopaliw stałych jest zgazowywanie osadów ściekowych. Dane z raportu informują, iż na obszarze województwa podla-
358 G. ŁASKA, B. NAZARUK skiego funkcjonuje 156 oczyszczalni ścieków o różnej przepustowości [11]. Jak wynika z badań [1] efektywność procesu zgazowywania jest wyższa od spalania konwencjonalnego, a gaz można wykorzystać bezpośrednio do celów energetycznych. Potencjalne możliwości pozyskiwania biogazu na terenie województwa podlaskiego występują w oczyszczalniach ścieków komunalnych z fermentacji metanowej osadów pościekowych oraz z wysypisk odpadów komunalnych. Podlaskie zaliczane jest do obszarów o jednym z najniższych wskaźników ilości wytwarzanych odpadów. Zajmuje ostatnie 16 miejsce w kraju w ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych [11]. Docelowy system gospodarki odpadami komunalnymi ma być oparty na sześciu regionalnych zakładach zagospodarowania odpadów. Energia odpadowa nie stanowi więc elementu bilansu energetycznego województwa. Potencjalna produkcja biodiesla w wojewódzwie podlaskim wynosi 1,0 mln l jest to zaledwie 0,4% na tle kraju. 4. ZALETY I WADY BIOMASY WYKORZYSTYWANEJ DO CELÓW ENERGETYCZNYCH Jedną z głównych zalet biomasy pochodzenia roślinnego jest zerowy bilans emisji CO 2. Przy spalaniu tkanki roślinnej dwutlenek węgla jest następnie wchłaniany przez inne rośliny. Znaczenie biomasy może być rozpatrywane w kategoriach pozaekonomicznych, takich jak: kształtowanie krajobrazu, ochrona środowiska czy też zachowanie lokalnej bioróżnorodności w otaczającej przyrodzie oraz w kategoriach ekonomicznych. Argumentami przemawiającymi za energetycznym wykorzystaniem biomasy jest: - nadprodukcja żywności, - ograniczenie emisji CO 2 z paliw nieodnawialnych, który zwiększa efekt cieplarniany, - możliwość tworzenia nowych miejsc pracy na wsi i w mieście, a tym samym tworzenie dochodu, - bezpieczeństwo energetyczne, stałe i pewne dostawy nośnika energii [8]. W energetycznym wykorzystaniu biomasy występują również minusy. Są to szerokie przedziały wilgotności, mała gęstość biomasy utrudniająca jej transport i magazynowanie. W Strategii rozwoju energetyki odnawialnej przedstawiono szereg barier opóźniających rozwój energetyki wykorzystujących odnawialne źródła energii. Do barier tych należy: - wysoki koszt inwestycyjny technologii wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych,
Możliwości wykorzystania potencjału biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim 359 - brak powszechnego dostępu do informacji o rozmieszczeniu potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów energii, możliwego do technicznego wykorzystania, - brak dokładnych danych o firmach produkcyjnych zajmujących się tą tematyką, - niedostateczny zakres programów nauczania, uwzględniających odnawialne źródła energii. PODSUMOWANIE Rolnicza przestrzeń produkcyjna województwa charakteryzuje się niską przeciętną jakością gleb i wysoką niestabilnością klimatu. Czynniki te powodują, że wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który uwzględnia jakość gleb, warunki klimatyczne, długość okresu wegetacji plasuje województwo na ostatnim miejscu. Znaczny udział użytków zielonych sprawia, że na obszarze województwa podlaskiego występują dobre warunki do chowu bydła mlecznego i mięsnego, dlatego sugerowana jest w województwie podlaskim produkcja biogazu z odpadów zwierzęcych, głównie poprzez budowę biogazowni przy fermach trzody chlewnej, bydła i drobiu. Z przeprowadzonego szacunku produkcji słomy wynika, że województwo podlaskie ma znaczne braki w wytwarzaniu słomy z przeznaczeniem jej na paszę i ściółkę. Nie istnieje więc możliwość rozwoju lokalnej energetyki w oparciu o spalanie słomy. Energia odpadowa nie stanowi elementu bilansu energetycznego województwa. Potencjalna produkcja biodiesla w województwie podlaskim stanowi zaledwie 0,4% na tle kraju. Z uwagi na dużą lesistość i zakrzewienie województwo podlaskie ma duży potencjał biomasy leśnej. Potencjał ten jest jednak ograniczony, ze względu na to, iż posiada, w niewielkim stopniu skażone środowisko. Dużą część województwa zajmuje Puszcza Białowieska, unikatowe bagna w Dolinie Biebrzy i rozlewiska Narwi. Województwo w znacznej części objęte jest programem NATURA 2000. Brak możliwości lub ograniczenie możliwości korzystania z zasobów leśnych będących pod ochroną powodują, że coraz większą rolę zaczyna odgrywać w województwie turystyka. W sytuacji istniejących regulacji prawnych, które ograniczają wykorzystanie biomasy pochodzącej z lasów do celów energetycznych, uprawa roślin energetycznych staje się najlepszym rozwiązaniem uzupełniającym braki w dostawach biomasy. Najbardziej pożądanym rodzajem biomasy w regionie Podlasia jest uprawa roślin energetycznych (głównie wierzby energetycznej). Duże obszary nieużytków, gleb ugorowanych lub zdegradowanych mogłyby służyć jako miejsce do zakładania plantacji celowych. W związku z tym przeznaczenie części tych terenów pod uprawy energetyczne stanowi racjonalną alternatywę w odniesieniu do tradycyjnej produkcji rolniczej.
360 G. ŁASKA, B. NAZARUK W przypadku polowych plantacji roślin energetycznych istnieje potencjalna możliwość zagospodarowania stabilizowanych osadów ściekowych z lokalnych oczyszczalni ścieków. Mogą one posłużyć do nawożenia plantacji, dzięki czemu następuje ich neutralizacja. Można byłoby się spodziewać ogromnego zainteresowania rolników uprawą roślin energetycznych, lecz nie ma to obecnie miejsca. Powodem takiego stanu rzeczy z pewnością jest ryzyko związane z klęskami żywiołowymi. Również dużą przeszkodą takich upraw w województwie podlaskim jest surowy klimat i krótki okres wegetacyjny, przez co część roślin wieloletnich nie ma szans na przezimowanie. Dlatego ważne jest prowadzenie badań nad pozyskiwaniem biomasy z plantacji roślin energetycznych i tworzenie nowych odmian odpornych na surowe zimy. Poza korzyścią energetyczną dają one szansę rozwoju dla lokalnego rolnictwa. Pomimo, że potencjał biomasy w województwie podlaskim można określić jako istotny w ujęciu gospodarczym, brakuje zdecydowanych działań, które zachęciłyby do produkcji i wykorzystania biomasy. Brak przedsięwzięć ze strony samorządów, wysokie koszty instalacji grzewczych, problemy logistyczne związane z przygotowaniem i magazynowaniem biomasy powoduje niechęć przedsiębiorców i rolników do inwestowania w to źródło energii. Potencjalnie największym odbiorcą energii ze źródeł odnawialnych w województwie podlaskim może być rolnictwo, mieszkalnictwo i komunikacja. LITERATURA [1] BIEŃ J.D., NOWAK W., Wpływ parametrów procesowych na jakość otrzymywanego gazu podczas zgazowania osadów ściekowych w warstwie fluidalnej, Fluidalne spalanie paliw w energetyce, Częstochowa 2005. [2] GRADZIUK P., Biopaliwa, Wyd. Wieś Jutra, Warszawa 2003. [3] GUS, Energia ze źródeł odnawialnych, Warszawa 2011. [4] GUS, Leśnictwo, Warszawa 2010. [5] GUS, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011. [6] GUS, Ochrona Środowiska, Warszawa 2011. [7] GUS, Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie gospodarskie w 2012 roku, Warszawa 2012. [8] GUZEK K., PISAREK M., Wykorzystanie biomasy na cele energetyczne w Polsce, Czysta Energia, nr 2(6). [9] KOŚCIK B. (red.), Rośliny energetyczne, Wyd. AR, Lublin, 2003. [10] Tytko R., Odnawialne źródła energii, Wyd. OWG, Warszawa 2011. [11] Raport o stanie środowiska województwa podlaskiego w latach 2009-2010, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2011. [12] Raport z wyników, Powszechni Spis Rolny 2010, Warszawa 2011.
Możliwości wykorzystania potencjału biomasy na cele energetyczne w województwie podlaskim 361 CAPABILITIES OF UTILIZATION OF BIOMASS FOR ENERGETIC PURPOSES IN PODLASKIE VOIVODESHIP The purpose of the article is the analysis of conditions for utilization of biomass for energetic purposes at the local level. Has paid special attention to the environmental, geographic and economic conditions in podlaskie voivodeship effecting develompment of market of biomass. The article has tu supply proofs, that utilization of biomass as the biggest one among using biofuels is effective manner of gaining of energy and forceful method of natural environment treatment, decrease of unemployment and increase of energy safety of the voivodeship.