Jadwiga Zarębska 1) Warszawa Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2001/2002 Ö Powszechność nauczania języków obcych według typów szkół Dane przedstawione w tym opracowaniu dotycz¹ uczniów ucz¹cych siê jêzyków obcych w minionym roku szkolnym 2001/2002 (GUS stan w dniu 31 grudnia 2001 roku). Uwzglêdniaj¹ one uczniów ze wszystkich typów szkó³ (³¹cznie ze szkolnictwem specjalnym). Tabela 1 przedstawia sytuacjê uczniów, ucz¹cych siê obowi¹zkowo jêzyków obcych w kraju w ró nych typach szkó³: szko³y podstawowe, gimnazja, szko³y zasadnicze, licea ogólnokszta³c¹ce, œrednie szko³y zawodowe. Uwzglêdniono w niej cztery najbardziej popularne jêzyki w Polsce (angielski, niemiecki, rosyjski, francuski). W roku szkolnym 2001/2002 w porównaniu z rokiem 2000/2001 liczby uczniów wszystkich szkó³ ³¹cznie ucz¹cych siê jêzyków: angielskiego i niemieckiego wzros³y, natomiast jêzyków rosyjskiego i francuskiego zmala³y. W zale noœci od typu szko³y przyrosty i spadki, bezwzglêdne i wzglêdne kszta³tuj¹ siê bardzo ró nie. Na przyk³ad du e przyrosty bezwzglêdne i wzglêdne w gimnazjach s¹ zwi¹zane z powstaniem w tych szko³ach klas trzecich, których nie by³o w roku minionym. Szczegó³owe rozwa ania na ten temat znajdziemy w raporcie Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2001/2002. Dynamika przemian, Warszawa: CODN 2001. Prezentowane w opracowaniu procentowe wskaźniki powszechności nauczania poszczególnych jêzyków obcych s¹ mierzone stosunkiem liczby uczniów ucz¹cych siê danego jêzyka do liczby uczniów ogó³em. WskaŸniki te nie dope³niaj¹ siê do 100% poniewa : Ö czêœæ ogó³u uczniów nie uczy siê adnego jêzyka obcego, np. w najm³odszych klasach szko³y podstawowej, Ö uczniowie ucz¹cy siê jêzyków obcych w niektórych szko³ach (np. w liceach ogólnokszta³c¹cych) s¹ liczeni dwukrotnie. Tabela 1. Uczniowie uczący się obowiązkowo języków obcych w różnych typach szkół w latach 2000 i 2001 (w tysiącach osób) typ szko³y rok angielski francuski niemiecki rosyjski Szko³y podstawowe 2000 1369,30 37,65 624,84 210,16 2001 1528,30 35,04 634,40 175,83 Gimnazja 2000 826,16 47,18 487,68 140,10 2001 1265,23 68,33 752,79 193,76 Szko³y zasadnicze 2000 62,07 12,93 132,39 270,16 2001 41,49 9,44 90,18 181,42 Œrednie szko³y ogólnokszta³c¹ce 2000 831,42 140,60 575,91 179,90 2001 649,68 100,79 440,63 131,75 Œrednie szko³y zawodowe 2000 530,06 52,40 440,86 107,46 2001 414,49 36,57 344,23 86,70 1) Dr Jadwiga Zarêbska jest Kierownikiem Zespo³u Prognozowania Kadrowego w Centralnym Oœrodku Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie. 45
Struktura powszechnoœci nauczania jêzyków obcych jako przedmiotu obowi¹zkowego (wyra ona w procentach ogó³u uczniów) zmieni³a siê nastêpuj¹co na przestrzeni ostatniego roku szkolnego: rok 2000 rok 2001 jêzyk angielski 53,6% jêzyk angielski 58,2% jêzyk niemiecki 33,4% jêzyk niemiecki 33,7% jêzyk rosyjski 13,4% jêzyk rosyjski 11,4% jêzyk francuski 4,3% jêzyk francuski 3,8% Ö II. Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków obcych Powszechnoœæ nauczania poszczególnych jêzyków obcych w uk³adzie wojewódzkim jest silnie zró nicowana. Rozpiêtoœci przedzia³ów, w których mieszcz¹ siê procentowe wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyków obcych (jako we wszystkich typach szkó³ ³¹cznie) w poszczególnych województwach w roku szkolnym 2001/2002 obrazuje poni sze zestawienie. Rozpiêtoœci wyra ono w procentach ogó³u uczniów: jêzyk angielski 43,2% 74,9% jêzyk francuski 1,5% 7,5% jêzyk niemiecki 22,9% 59,3% jêzyk rosyjski 3,8% 24,4% Przy du ym zró nicowaniu wskaÿników regionalnych wskaÿniki ogólnokrajowe praktycznie nie daj¹ adnych informacji o nauczaniu jêzyków obcych w poszczególnych województwach. W takiej sytuacji, w rozwa aniach dotycz¹cych nauczania jêzyków obcych nie mo na pomin¹æ analizy rozk³adu przestrzennego. Przestrzenne rozk³ady powszechnoœci nauczania poszczególnych jêzyków obcych jako przedmiotu: obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego ³¹cznie obrazuj¹ rysunki: R, A, N, F oraz mapka Polski M. Przedstawiaj¹ one ³¹czne wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyków obcych w poszczególnych województwach w Polsce w roku szkolnym 2001/2002. Język rosyjski Przestrzenny rozk³ad powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego obrazuje rys. R i mapka M. Rozpiêtoœæ wojewódzkich wskaÿników powszechnoœci jêzyka rosyjskiego w tym roku wynosi 20,6%. W porównaniu do roku szkolnego 2000/2001 rozpiêtoœæ ta trochê zmala³a. Do województw o najwy szych wskaÿnikach powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego nale ¹ w tym roku szkolnym: lubelskie mazowieckie podlaskie 24,4% ogó³u uczniów 22,4% ogó³u uczniów 17,4% ogó³u uczniów Najni sze wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego maj¹ województwa: opolskie dolnoœl¹skie zachodniopomorskie 3,8% ogó³u uczniów 4,1% ogó³u uczniów 5,0% ogó³u uczniów We wszystkich 16 województwach wskaÿnik powszechnoœci nauczania tego jêzyka obni y³ siê w stosunku do roku szkolnego 2000/2001. 46
Najwiêkszy spadek wartoœci wskaÿnika wyst¹pi³ w województwach: warmiñsko-mazurskim i œwiêtokrzyskim. Zmala³a tak e wartoœæ wskaÿnika krajowego z 13,4% w roku 2000/2001 do 11,4% w roku 2001/2002. W uszeregowaniu jêzyków obcych wed³ug ich stopnia powszechnoœci jêzyk rosyjski nie zajmuje pierwszej i drugiej pozycji w adnym województwie. W 11 województwach jêzyk rosyjski zajmuje trzeci¹ pozycjê (por. mapka M), w dolnoœl¹skim ma identyczny wskaÿnik powszechnoœci jak jêzyk francuski. W czterech województwach zachodniej i po³udniowej Polski jêzyk francuski wyprzedzi³ jêzyk rosyjski, w trzech przypadkach ró nice te s¹ nieznaczne, ale dla województwa œl¹skiego ta ró nica wynosi 2%. Język angielski nauczania jêzyka angielskiego (jako ³¹cznie) w roku szkolnym 2001/02 przedstawia rysunek A i mapka M. Widaæ z nich, e powszechnoœæ nauczania jêzyka angielskiego w 16 województwach jest silnie zró nicowana. W minionym roku szkolnym 2001/02 dominowa³y w zakresie powszechnoœci te same województwa, co w roku poprzednim, ale wartoœci wskaÿników w tych województwach odpowiednio wzros³y (por. rys. A). A siedem województw na szesnaœcie w kraju ma teraz wskaÿnik powszechnoœci jêzyka angielskiego wy szy od 65%. W województwie lubuskim, zajmuj¹cym ostatnie miejsce w skali powszechnoœci jêzyka angielskiego wskaÿnik powszechnoœci wzrós³ o 3,9 punkt. proc. w ci¹gu jednego roku. W uszeregowaniu jêzyków obcych wed³ug ich powszechnoœci jêzyk angielski zajmuje pozycjê pierwsz¹ a w czternastu województwach, a pozycjê drug¹ tylko w dwóch województwach: lubuskim i dolnoœl¹skim. W województwie dolnoœl¹skim ró nica miêdzy wskaÿnikami powszechnoœci jêzyka niemieckiego i angielskiego zmala³a do 0,3%. Język niemiecki nauczania jêzyka niemieckiego (jako ³¹cznie) w roku szkolnym 2001/02 przedstawiaj¹: rys. N oraz mapka M. Powszechnoœæ nauczania jêzyka niemieckiego w uk³adzie wojewódzkim by³a w roku szkolnym 2001/02 bardziej zró nicowana ni jêzyka angielskiego. Rozpiêtoœæ wartoœci skrajnych wojewódzkich wskaÿników powszechnoœci wynosi³a 36,4% i jeszcze siê zwiêkszy³a w stosunku do roku 2000/2001. W roku szkolnym 2001/2002 wskaÿniki powszechnoœci jêzyka niemieckiego s¹ najwy - sze dla dwóch województw: lubuskiego i dolnoœl¹skiego, a najni sze dla mazowieckiego i podlaskiego. W stosunku do roku szkolnego 2000/01 wskaÿniki powszechnoœci nauczania 47
jêzyka niemieckiego wzros³y w 13 województwach. Nadal dominuj¹ w dziedzinie powszechnoœci województwa w zachodniej czêœci Polski w województwie dolnoœl¹skim wskaÿnik wynosi 52,8%, a w lubuskim wzrós³ do 59,3% (patrz rys. N). W uszeregowaniu jêzyków obcych jêzyk niemiecki zajmuje pierwsz¹ pozycjê w dwóch województwach, a pozycjê drug¹ w pozosta- ³ych 14 województwach. Język francuski nauczania jêzyka francuskiego (jako ³¹cznie) w roku szkolnym 2001/02 ilustruje rys. F i mapka M. W tym roku szkolnym, podobnie jak w ubieg³ym w zakresie powszechnoœci jêzyka francuskiego dominuj¹ dwa województwa: œl¹skie i ma³opolskie. Ich wskaÿniki zmniejszy³y siê jednak w stosunku do roku 2000/2001. Najni - szy wskaÿnik ma nadal województwo warmiñsko-mazurskie 1,5% i wskaÿnik ten równie siê zmniejszy³ na przestrzeni ostatniego roku. W ubieg³ym roku szkolnym wskaÿnik powszechnoœci nauczania jêzyka francuskiego by³ najni szy w 16 województwach, spoœród czterech najbardziej popularnych jêzyków obcych w Polsce. W tym roku szkolnym w 4 województwach: œl¹skim, ma³opolskim, opolskim i lubuskim wskaÿnik powszechnoœci jêzyka francuskiego wysun¹³ siê na trzecie miejsce przed jêzyk rosyjski. 48
(rys. J. Bujak) (sierpieñ 2002) 49