...... kod pracy ucznia pieczątka nagłówkowa szkoły KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu, witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 15 stron i zawiera 18 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. Nie używaj korektora. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Pracuj samodzielnie. Czas pracy: 60 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 60 Powodzenia! Strona 1 z 15
Zadanie 1. (0-3 pkt) Wirusy to bezkomórkowe formy życia. Zbudowane są jedynie z materiału genetycznego i białkowej otoczki. Otoczka może przyjmować różne kształty i tak u wirusa mozaiki tytoniowej jest ona spiralna, a u wirusa choroby Heinego Medina bryłowa. Wirusy mogą infekować organizmy należące do różnych grup systematycznych. Na podstawie powyższych informacji podaj, jak klasyfikujemy wirusy. Klasyfikacja wirusów ze względu na: a) b) c) Zadanie 2. (0-4 pkt) A. Wirusy mogą namnażać się wyłącznie w komórkach gospodarza powodując przy tym wyniszczenie lub osłabienie całego organizmu. Spośród niżej wypisanych chorób podkreśl pięć, które są wywoływane przez wirusy. różyczka, dur brzuszny, borelioza, świnka, dur brzuszny, gruźlica, wścieklizna, ospa, malaria, gorączka krwotoczna Ebola B. Zdecydowanie łatwiej i taniej jest zapobiegać chorobom niż je leczyć. Dlatego współczesna medycyna opiera się głównie na profilaktyce. Napisz, jaka jest najskuteczniejsza metoda walki z chorobami wirusowymi. Strona 2 z 15
Zadanie 3. (0-4pkt) Bakterie to najmniejsze organizmy żyjące na Ziemi, zbudowane z jednej komórki o dość prostej budowie. Zapoznaj się z rysunkiem przedstawiającym budowę komórki bakteryjnej, a następnie wykonaj polecenia. A. Podpisz elementy budujące komórkę bakterii oznaczone na rysunku cyframi 1-4. 1. 2. 3. 4. B. Jaką rolę w życiu bakterii odgrywa składnik oznaczony na rysunku cyfrą 2? C. Wymień jedno przystosowanie, które pozwala bakteriom przeżyć nawet w bardzo niekorzystnych dla innych organizmów warunkach środowiska. Strona 3 z 15
Zadanie 4. (0-5 pkt) Wiele bakterii cudzożywnych to organizmy symbiotyczne, wchodzące w związki z innymi organizmami. Należą do nich bakterie azotowe, żyjące na korzeniach roślin. Bakterie po wniknięciu wytwarzają na tych organach brodawki, co zostało przedstawione na rysunku. A. Podaj korzyści, jakie odnoszą bakterie i rośliny ze wspólnego życia w ścisłym związku. Korzyści bakterii: Korzyści rośliny: B. Wymień 3 przykłady roślin (nazwy rodzajowe lub gatunkowe), które żyją w symbiozie z bakteriami azotowymi. 1. 2. 3. C. Wyjaśnij, dlaczego rośliny współżyjące z bakteriami brodawkowymi stosowane są przez rolników czy ogrodników jako tzw. zielony nawóz? Strona 4 z 15
Zadanie 5. (0-2 pkt) Przez długi czas grzyby zaliczano do roślin. Różnią się od nich jednak wieloma cechami i dlatego wydzielono je w odrębne królestwo. Spośród niżej wymienionych cech budowy i funkcji organizmów wypisz (stosując oznaczenia literowe): a) dwie cechy roślin różniące je od grzybów b) dwie cechy grzybów różniące je od roślin Cechy budowy i funkcji organizmów: A. Budują je komórki nie posiadające ukształtowanego jądra. B. Są zbudowane z komórek eukariotycznych. C. Celuloza jest głównym składnikiem ich ścian komórkowych. D. Ściany ich komórek zbudowane przeważnie z chityny. E. Organizmy te magazynują głównie skrobię. F. Organizmy te są wyłącznie cudzożywne. G. Mogą rozmnażać się przez zarodniki. a) cechy roślin różniące je od grzybów: b) cechy grzybów różniące je od roślin: Zadanie 6. (0-2 pkt) Pleśniak biały tworzy często białe naloty pleśni na produktach żywnościowych. Na rysunkach przedstawiono hodowlę tego grzyba. Po ich przeanalizowaniu, określ problem badawczy tego doświadczenia. Problem badawczy: Jaki wniosek możemy sformułować na podstawie przeprowadzonego doświadczenia z pleśniakiem białym? Strona 5 z 15
Zadanie 7. (0-2 pkt) Wszystkie żywe istoty, mimo ogromnej różnorodności budowy i sposobów funkcjonowania zbudowane są z komórek i cechują je te same podstawowe czynności życiowe. W zależności od zadań, jakie pełnią w organizmach komórki mogą różnić się szczegółami budowy. Najbardziej wszechstronne są komórki organizmów jednokomórkowych. Taka komórka będąca kompletnym organizmem pełni wszystkie funkcje życiowe. Poniżej na rysunku została przedstawiona jedna z takich komórek stanowiąca ciało pierwotniaka ameby. Napisz, jakie czynności życiowe przeprowadzają wodniczki pokarmowe i wodniczki tętniące oraz odpowiednikiem jakich układów kręgowców są wspomniane wodniczki. Wodniczki pokarmowe Odpowiadają. Wodniczki tętniące Odpowiadają. Zadanie 8. (0-2 pkt) Fotosynteza jest procesem, dzięki któremu odbywa się synteza związków organicznych z prostych związków nieorganicznych dzięki przetworzeniu energii świetlnej w energię chemiczną. Fotosynteza składa się z dwóch faz: jasnej i ciemnej. Poniżej przedstawiono kilka informacji dotyczących fotosyntezy. W jednym zdaniu znajduje się błąd. Zakreśl numer tego zdania a następnie dokonaj korekty, tak aby po zmianie całe zdanie było prawdziwe. 1. W fazie jasnej światło absorbowane jest przez chlorofil. 2. W fazie jasnej zachodzi rozkład wody i wydzielenie tlenu. 3. Wytworzona w fazie jasnej energia chemiczna jest niezbędna do asymilacji (włączenia) tlenu do związków organicznych, co zachodzi w fazie ciemnej. 4. W fazie ciemnej powstaje cukier jako produkt pierwotny fotosyntezy. Korekta zdania: Strona 6 z 15
Zadanie 9. (0-3 pkt) Intensywność fotosyntezy jest bardzo istotna. Im jest ona większa, tym więcej powstanie związków organicznych. Jednym z czynników mających wpływ na przebieg fotosyntezy jest temperatura. Przeanalizuj wykres przedstawiający zależność intensywności fotosyntezy zachodzącej u roślin od temperatury środowiska, w którym żyją, a następnie wykonaj polecenia. 1. Wyjaśnij, co oznacza pojęcie temperatura optymalna. 2. Podaj jeden argument uzasadniający spadek intensywności fotosyntezy po przekroczeniu temperatury optymalnej. 3. Wymień inne czynniki środowiskowe (poza temperaturą), które maja wpływ na intensywność procesu fotosyntezy. a) b) c) Strona 7 z 15
Zadanie 10. (0-3 pkt) Rośliny posiadają specjalne struktury transportujące wodę i substancje odżywcze do wszystkich komórek ciała. Są to tkanki przewodzące, do których należą drewno i łyko. Elementy drewna i łyka tworzą wiązki przewodzące, które ciągną się przez całą roślinę. A. Do wiązek przewodzących przedstawionych na rysunkach przyporządkuj nazwy roślin, u których dany rodzaj wiązki występuje. Posłuż się oznaczeniami literowymi. Rośliny: a) tulipan b) mak polny c) jasnota plamista d) czosnek e) lilia złotogłów f) rumianek Wiązka przewodząca 1 Wiązka przewodząca 2 B. Który rodzaj wiązki przewodzącej posiada łodyga, która może przyrastać na grubość? Odpowiedź uzasadnij. Zadanie 11. (0-2 pkt) Przeprowadzono następujące doświadczenie. Do trzech naczyń napełnionych glebą wysiano po 10 nasion rzodkiewki. Regularnie podlewano. Po wykiełkowaniu nasion, siewki umieszczono w różnych miejscach. I naczynie z siewkami w ciemności II naczynie z siewkami w naturalnych okresach dnia i ciemności III naczynie z siewkami w oświetleniu ciągłym ( przez całą dobę) Strona 8 z 15
Przedstaw problem badawczy tego doświadczenia. Wypisz numer naczynia z siewkami, które stanowi w tym doświadczeniu próbę kontrolną. Naczynie nr Zadanie 12. (0-5 pkt) Wskutek adaptacji do różnych warunkach życia organy niektórych roślin ulegają modyfikacjom. Na rysunku przedstawiono jedną z nich. To liście pułapkowe muchołówki. Podaj cel występowania takiej modyfikacji liści, środowiskowe, w których żyje roślina. biorąc pod uwagę warunki Cel modyfikacji: U innych roślin żyjących w określonym środowisku liście również zmieniły swoją budowę, tak aby jak najlepiej przystosować je do życia w danych warunkach. Uzupełnij tabelę, wpisując brakujące informacje w każdym wierszu. Zmodyfikowany liść Funkcje zmodyfikowanego liścia Przykład rośliny, u której występuje zmodyfikowany liść groszek ciernie kapusta funkcje ochronne - okrywanie delikatnych części wierzchołka pędu Strona 9 z 15
Zadanie 13. (0-3 pkt) Wszystkie żywe organizmy, także rośliny są wrażliwe na bodźce. Bodźcami mogą być na przykład światło, grawitacja, temperatura, wilgoć czy dotyk. Bodźce wywołują zmiany w roślinach. Efektem ich działania mogą być ruchy roślin. A. Przyjrzyj się rysunkom i określ, czy bodziec wywołujący przedstawioną reakcję działa kierunkowo czy bezkierunkowo. B. Podaj nazwę zilustrowanego ruchu rośliny. C. Wybierz i podkreśl cechy charakteryzujące ruchy rośliny, o których mowa jest w zadaniu. krótkotrwałe, długotrwałe, odwracalne, nieodwracalne, wzrostowe spowodowane zmianą zawartości wody w organie rośliny Strona 10 z 15
Zadanie 14. (0-5 pkt) U większości organizmów wielokomórkowych, komórki podobne do siebie w budowie i wyspecjalizowane do pełnienia określonych procesów tworzą tkanki. Oceń poprawność zdań dotyczących budowy, roli i występowania w organizmie tkanek zwierzęcych, stawiając znak X w odpowiednim wierszu tabeli. Informacja dotycząca tkanek zwierzęcych. 1.Powierzchnię ciała bezkręgowców chroni nabłonek jednowarstwowy często pokryty oskórkiem wysyconym, tak jak u stawonogów chityną; u kręgowców nabłonek wielowarstwowy płaski tworzy naskórek. Zdanie prawdziwe Zdanie fałszywe 2. Tkanka nabłonkowa umożliwia wchłanianie różnych substancji np. nabłonek jednowarstwowy walcowaty z mikrokosmkami w jelicie cienkim czy nabłonek jednowarstwowy płaski w pęcherzykach płucnych czy w ciałkach nerkowych. 3.Tkanka łączna składa się z komórek ściśle do siebie przylegających oraz z niewielkiej ilości substancji łącznotkankowej. 4. Tkanka chrzęstna zbudowana jest z komórek umieszczonych w jamkach otoczonych torebką włókien kolagenowych, nie jest ukrwiona ani unerwiona. 5.Tkanka chrzęstna występuje u kręgowców i nielicznych bezkręgowców (głowonogi), a tkanka kostna wyłącznie u kręgowców. 6.Tkanka kostna gąbczasta składa się z blaszek kostnych ułożonych w beleczki kostne, które tworzą mocno ażurową sieć wypełnioną przez czerwony szpik kostny; występuje w trzonie kości długiej. Strona 11 z 15
Zadanie 15. (0-3 pkt) Tasiemiec nieuzbrojony i ślimak winniczek są obojnakami, ale u tasiemca dochodzi do samozapłodnienia, natomiast u ślimaka występuje zapłodnienie krzyżowe. Podaj różnicę między samozapłodnieniem a zapłodnieniem krzyżowym oraz podaj znaczenie biologiczne każdego z nich. Różnica Znaczenie biologiczne: Samozapłodnienie Zapłodnienie krzyżowe Zadanie 16. (0-5 pkt) Tasiemce to grupa płazińców bez wyjątku pasożytniczych. Ich cechą charakterystyczną jest występowanie w całym cyklu rozwojowym stadiów rozwijających się w ciałach różnych żywicieli. A. Wyjaśnij pojęcie żywiciela pośredniego i ostatecznego pasożyta. żywiciel pośredni żywiciel ostateczny Strona 12 z 15
B. Poniżej na schemacie przedstawiono etapy cyklu rozwojowego tasiemca uzbrojonego. Twoim zadaniem jest wskazanie dwóch punktów, w których popełniono błędy. Uzasadnij, dlaczego wybrałeś właśnie te etapy. 1 błąd popełniono na etapie. Uzasadnienie 2 błąd popełniono na etapie. Uzasadnienie Zadanie 17. (0-2 pkt) Głównymi produktami, które wydalają organizmy zwierzęce są produkty azotowe rozkładu białek i kwasów nukleinowych oraz nadmiar wody i soli mineralnych. W tabeli przedstawiono skład procentowy moczu czterech gatunków gadów. Wskaż gatunek, który żyje w środowisku słodkowodnym. Uzasadnij swój wybór. W uzasadnieniu, wyjaśnij dlaczego w moczu gada słodkowodnego przeważa ten, a nie inny związek azotowy. Składnik moczu Gatunek 1 Gatunek 2 Gatunek 3 Gatunek 4 (produkt azotowy) w % amoniak 92 21 9 1 mocznik 5 70 10 2 kwas moczowy 3 9 81 97 Gatunek żyjący w środowisku słodkowodnym Uzasadnienie Strona 13 z 15
Zadanie 18. (0-5 pkt) U zwierząt obserwujemy wielką różnorodność narządów umożliwiających pobieranie tlenu i odprowadzanie do otoczenia dwutlenku węgla. Przystosowanie zwierząt do oddychania zależą m. in. od środowiska życia. Do podanych niżej narządów oddechowych dobierz odpowiedni przykład organizmu zwierzęcego. Posłuż się oznaczeniami literowymi. 1. wyrostki na parapodiach A. padalec 2. tchawki B. aksolotl 3. skrzela zewnętrzne C. modliszka 4. płuca gąbczaste D. kumak 5. płucotchawki E. nereida 6. skrzela wewnętrzne F. skorpion 7. płuca workowate G. langusta 8. płuca pęcherzykowate H. delfin 9. płuca i worki powietrzne I. wypławek 10. brak wyspecjalizowanych narządów J. zimorodek (oddychanie całą powierzchnią ciała) 1 6 2 7 3 8 4 9 5 10 Strona 14 z 15
BRUDNOPIS Strona 15 z 15