107 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 107 Zagro one oraz chronione gatunki flory naczyniowej Równiny Oleœnickiej oraz zachodniej czêœci Wzgórz Trzebnickich Endangered and protected species of the vascular flora of the Równina Oleœnicka Plain and the western part of the Wzgórza Trzebnickie Hills PIOTR GORZELAK P. Gorzelak, Soko³owice 49, 56-400 Oleœnica; e-mail: apgorzelak@plusnet.pl ABSTRACT: The paper presents the research on the distribution of endangered and protected species of the vascular flora of the Równina Oleœnicka Plain and the western part of the Trzebnickie Hills. It is the supplement of the nature stocktaking carried out within the administrative districts of the region during the years 1991 1993 and is pointing out the need for further research in order to expand the knowledge of this topic. As a result of the field research 34 endangered and protected plant species found on 173 localities were noted. Among them 26 species on 161 sites are protected by law and 24 species on 113 localities have different threat categories in Lower Silesia. Two species Osmunda regalis L. and Leucojum vernum L. are listed in the,,red list of plants and fungi in Poland (Mirek i in. 2006). KEY WORDS: endangered species, protected species, the Równina Oleœnicka Plain, the Wzgórza Trzebnickie Hills, Lower Silesia Wstêp Wobec nieustannie wzrastaj¹cej presji cz³owieka na tereny przyrodniczo cenne, a tak e zmian zachodz¹cych zarówno w rolnictwie jak i w leœnictwie, wa nym czynnikiem, maj¹cym wp³yw na rozmiar ochrony przyrody, jest rozpoznanie stanowisk zagro onych oraz chronionych gatunków flory naczyniowej. Penetracja terenu jest podstaw¹ do waloryzacji przyrodniczej GORZELAK P. 2008. Endangered and protected species of the vascular flora of the Oleœnicka Plain and the western part of Trzebnickie Hills. Acta Botanica Silesiaca 3: 107 119.
108 Piotr-Gorzelak 108 i póÿniejszych dzia³añ ochronnych, do tworzenia nowych rezerwatów, u ytków ekologicznych czy te dzia³añ z zakresu gospodarki leœnej czy rolnej maj¹cych na celu czynn¹ ochronê cennych przyrodniczo obszarów. 1. Materia³ i metody W latach 2001 2007 na terenie gmin: Oleœnica, Zawonia, Bierutów, Dobroszyce, Twardogóra, D³ugo³êka, Trzebnica, Kroœnice przeprowadzono badania terenowe pod k¹tem wystêpowania zagro onych oraz chronionych gatunków flory naczyniowej, potwierdzaj¹c stanowiska wczeœniej udokumentowane lub odnajduj¹c nowe. Badania terenowe zosta³y przeprowadzone jako uzupe³nienie do inwentaryzacji przyrodniczej ww. gmin (Macicka 1991; Dajdok 1992, 1993; Ko³a 1992, 1993; Kossowska, Turzañska 1993; Kwiatkowski 1993; Macicka, Wilczyñska 1993) stanowiska gatunków roœlin zawarte w ww. opracowaniach nie zosta³y do³¹czone do wykazu stanowisk flory naczyniowej prezentowanej pracy. W alfabetycznym wykazie gatunków zosta³y wyszczególnione nastêpuj¹ce informacje, które podano w poni szej kolejnoœci: nazwa ³aciñska kategoria zagro enia na Dolnym Œl¹sku; status ochrony gatunku (C ca³kowita, Cz czêœciowa); gmina; leœnictwo (oddzia³, pododdzia³); wielkoœæ stanowiska; kwadrat ATPOL. Za odrêbne stanowisko uznano populacje lub ich czêœci znajduj¹ce siê w ró nych wydzieleniach leœnych, których oznaczenia s¹ zgodne z Planem Urz¹dzania Lasu dla nadleœnictwa Oleœnica na lata 1993 2002. Nazewnictwo przyjêto za opracowaniem Mirka i in. (2002). Stanowiska podano dla poszczególnych wydzieleñ oraz dla kwadratów sieci ATPOL 10 km x10 km (Zaj¹c i in. 2001). Status ochrony gatunków podano wg rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych roœlin objêtych ochron¹ (Dz. U. Nr 168, poz. 1764). Ze wzglêdu na du ¹ liczbê stanowisk w wykazie nie umieszczono nastêpuj¹cych gatunków: Convallaria majalis L., Frangula alnus L., Hedera helix L. oraz Ribes nigrum L. 2. Charakterystyka badanego terenu Obszar objêty badaniami terenowymi na pó³nocy dochodzi do po³udniowych krañców Wzgórz Trzebnickich, a od pó³nocnego wschodu przechodzi w Kotlinê Milick¹. Pozosta³a czêœæ badanego terenu le y na Równinie Oleœnickiej (Kondracki 1988). Granice badanego terenu pokrywaj¹ siê z granic¹ nadleœnictwa
109 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 109 Ole nica nale ¹cego do Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych we Wroc³awiu (ryc. 1). Rze bê terenu w przewa aj¹cej czê ci tworz¹ równiny, jedynie w okolicach Twardogóry, wsi Goszcz, Gola Wielka oraz Grochowo wystêpuj¹ niewielkie fragmenty wzniesieñ, wchodz¹cych w sk³ad Wzgórz Trzebnickich. Wysoko æ nad poziom morza waha siê na terenie objêtym penetracj¹ od 120 m n.p.m. w okolicach Ole nicy do 250 m n.p.m. we wsi Gola Wielka. Obszar, który poddano badaniom, w sensie hydrograficznym jest usytuowany w zlewisku Ba³tyku, w dorzeczu rzeki Odry, która przep³ywa w niedalekiej Ryc.1. Lokalizacja terenu badañ (wg folderu informacyjnego Nadle nictwo Ole nica ) Fig.1. Location of the investigated area (according to the Ole nica Forest district information folder)
110 Piotr-Gorzelak 110 odleg³oœci, oraz w zlewniach jej prawobrze nych dop³ywów takich jak Widawa, do której wpadaj¹ rzeki: Oleœnica, Topór i Dobra. Œrednia wieloletnia opadów dla tego regionu wynosi 576 mm. Klimat badanego terenu ma cechy podgórskich nizin i kotlin, co jest cech¹ obszaru przejœciowego pomiêdzy klimatem atlantyckim i kontynentalnym (Schmuck 1959). Przewaga wp³ywu klimatu oceanicznego powoduje ³agodzenie amplitudy rocznej i w konsekwencji wystêpowanie ³agodnych i krótkich zim, wczesnych, wilgotnych wiosen, jak równie ciep³ego lata (Kondracki 1988). D³ugoœæ okresu wegetacyjnego wynosi 220 dni i jest zbli ona do wartoœci maksymalnych w kraju. Panuj¹ce wiatry maj¹ce wp³yw na gospodarkê leœn¹ wystêpuj¹ z kierunków zachodnich. Przymrozki wiosenne oraz wczesno-jesienne wystêpuj¹ jeszcze w pierwszej po³owie maja oraz w drugiej po³owie paÿdziernika. Naturalna roœlinnoœæ potencjalna badanego terenu nale y do ró nych grup syntaksonomicznych reprezentowanych przez wiele zbiorowisk roœlinnych. Mog¹ tutaj wystêpowaæ zbiorowiska z wielu klas m.in. Querco-Fagetea, Vaccinio- Piceetea, Alnetea glutinosae, Nardo-Callunetea, Trifolio-Geranietea czy Potametea. Niestety, wiele zbiorowisk jest zniekszta³conych, w mniejszym lub wiêkszym stopniu, przez dzia³alnoœæ cz³owieka, zwi¹zan¹ zarówno z postêpem cywilizacyjnym (ci¹g³a rozbudowa miast, zanieczyszczenia przemys³owe) jak i gospodark¹ roln¹ czy leœn¹. 3. Wyniki Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w terenie na obszarze objêtym poszukiwaniami stwierdzono wystêpowanie 34 gatunków roœlin zagro onych i chronionych na 173 stanowiskach. Spoœród nich ochron¹ objêtych jest 26 gatunków na 161 stanowiskach, 24 gatunki na 113 stanowiskach posiadaj¹ ró ne kategorie zagro enia na Dolnym Œl¹sku. Dwa gatunki d³ugosz królewski (Osmunda regalis L.) i œnie yca wiosenna (Leucojum vernum L.) wymienione s¹ na Czerwonej liœcie roœlin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006). Pod wzglêdem liczby odnalezionych gatunków dominuj¹ zbiorowiska leœne (klasy Querco- Fagetea, Alnetea glutinosae oraz Vaccinio-Piceetea), których gatunki stanowi¹ 52,9% ogó³u stwierdzonych gatunków. Jeszcze wiêkszy udzia³ gatunków zbiorowisk leœnych uwidacznia siê jeœli wzi¹æ pod uwagê liczbê stanowisk stanowiska gatunków ww. trzech klas stanowi¹ 58,9% wszystkich stwierdzonych stanowisk. Spowodowane jest to prawdopodobnie szybkoœci¹ zmian jak równie wra liwoœci¹ na zmiany poszczególnych zbiorowisk roœlinnych lasy pomimo ich zagospodarowania i ci¹g³ej ingerencji cz³owieka okazuj¹ siê najmniej podatne na zachodz¹ce w przyrodzie zmiany. W ujêciu fitosocjologicznym (Matuszkiewicz 2006) stwierdzone gatunki roœlin nale ¹ do kilku grup syntaksonomicznych:
111 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 111 1. Zbiorowiska wodne i bagienne: kl. Scheuchzerio-Caricetea 1 gatunek kl. Potametea 3 gatunki 2. Zbiorowiska szeroko pojêtych u ytków zielonych (³¹ki, murawy, pastwiska): kl. Molinio-Arrhenatheretea 4 gatunki kl. Nardo-Callunetea 2 gatunki kl. Koelerio-Corynephoretea 1 gatunek 3. Ciep³olubne okrajki: kl. Trifolio-Geranietea 1 gatunek 4. Zbiorowiska leœne: kl. Querco-Fagetea 12 gatunków kl. Alnetea glutinosae 1 gatunek kl. Vaccinio-Piceetea 5 gatunków Ponadto 1 gatunek nale y do klasy Stellarietea mediae, a 3 pozosta³e reprezentuj¹ inne zbiorowiska. Wykaz zagro onych oraz chronionych gatunków flory naczyniowej * stanowiska prawdopodobnie synantropijne/probably synanthropic localities; ** stanowiska synantropijne/synanthropic localities; pow. powierzchnia/area Agrostemma githago L. VU; gm. Oleœnica: prywatne pole uprawne na zach. od wsi Ligota Polska, w uprawie wielkoœci ok. 1 ha (CE32), prywatne pole uprawne na wsch. od wsi Poniatowice, w uprawie wielkoœci ok. 2 ha (CE32); Aquilegia vulgaris L. VU; C; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (162j), kilka kwitn¹cych okazów (CE20); Aruncus silvestris Kostel. NT; C; gm. Twardogóra: leœn. Ostrowina (158d), jeden kwitn¹cy krzew (CE22); Batrachium aquatile (L.) Dum. C; gm. Oleœnica: leœn. Ostrowina (291j, 294a), po kilkadziesi¹t okazów (obydwa CE33), leœn. Ligota Polska (231f), kilkadziesi¹t okazów (CE32), leœn. K¹tna (115b), kilkadziesi¹t okazów (CE41); Chimaphila umbellata (L.) W.P.C.Barton EN; C; gm. Oleœnica: leœn. Ostrowina (166a), kilka kwitn¹cych okazów (CE22); Corydalis intermedia (L.) Merat LC; gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (262a), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów, ok. 0,01 ha (CE22); Dactilorhiza majalis (Rchb.) P.F.Hunt & Summerh. NT; C; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (163c, 162k, 162j), po kilkadziesi¹t okazów (wszystkie CE20); gm.
112 Piotr-Gorzelak 112 Twardogóra: leœn. D¹browa (5c), kilkadziesi¹t okazów (CE22), leœn. D¹browa (37c), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22), leœn. Dro êcin (31h), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE12); gm. Oleœnica: leœn. Ostrowina (158c), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22); gm. D³ugo- ³êka: leœn. Borowa (71c), kilkadziesi¹t okazów (CE40); Daphne mezereum L. C; gm. Dobroszyce: leœn. Zamek Myœliwski (113b), kilka krzewów (CE20), leœn. Bartków (202f, 202g, 203a, 179c, 179g, 223c), po kilka krzewów (wszystkie CE21); gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (248g, 248f, 248h, 246j), po kilka krzewów (wszystkie CE22), leœn. Ostrowina (164d, 174c), po kilka krzewów (obydwa CE22), leœn. Zbytowa (198k), kilka krzewów (CE41); gm. Kroœnice: leœn. Dro êcin (5h), kilka krzewów (CE02); gm. Twardogóra: leœn. Olszówka (75c, 61a, 61b), po kilka krzewów (wszystkie CE12), leœn. Twardogóra (111h, 111i, 90k), po kilka krzewów (wszystkie CE12), leœn. Gola Wielka (140d), kilka krzewów (CE22); gm. D³ugo³êka: leœn. K¹tna (130g), kilka krzewów (CE41); Digitalis grandiflora Mill. C; gm. Kroœnice: leœn. Dro êcin (17i), kilka kwitn¹cych okazów (CE02); gm. Oleœnica: leœn. Zbytowa (171l), kilka kwitn¹cych okazów (CE41), ponadto nieu ytek, w³asnoœæ prywatna na wsch. od wsi Brzezinka, kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE32); gm. D³ugo³êka: leœn. Borowa (45g), kilka kwitn¹cych okazów (CE30); Diphasiastrum complanatum (L.) Holub (ryc. 2B) VU; C; gm. Zawonia: leœn. Zalesie (17g), p³at runa o pow. ok. 0,04 ha (CE10); Eriophorum latifolium L. VU; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (162k), kilkadziesi¹t okazów (CE20); Galanthus nivalis L. NT; C; gm. Zawonia: leœn. Budczyce (46a), kilka okazów (CE10), leœn. Grochowo (120c, 121c), na obydwu stanowiskach bardzo obficie, po kilkaset okazów (obydwa CE20), leœn. Grochowo (159c, 85m), po kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (obydwa CE20), leœn. Zalesie (37k, 59b, 13i), po kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (wszystkie CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Zamek Myœliwski (113d, 113g), na obydwu stanowiskach bardzo obficie, po kilkaset okazów (obydwa CE20), leœn. Miodary (95c), kilka okazów (CE21); gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (297c*, 256a*), po kilka okazów (obydwa CE32), leœn. Zbytowa (166b), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE41); gm. D³ugo³êka: leœn. K¹tna (126a), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE41), leœn. Borowa (80h), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE40); Helichrysum arenarium (L.) Moench Cz; gm. Zawonia: leœn. Zalesie (14k), kilka kwitn¹cych okazów (CE20); Hepatica nobilis Schreb. (ryc. 2A) C; gm. Zawonia: leœn. Budczyce (46a), kilka kwitn¹cych okazów (CE10), leœn. Grochowo (122b), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE20), leœn. Zamek Myœliwski (83c), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE20); gm. Oleœnica: leœn. Ostrowina (158c), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22); gm. Twardogóra: leœn. Olszówka (75c, 64c), po kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (obydwa CE12); gm. Dobroszyce: leœn. Zamek Myœliwski (113d, 113g), po kilkadziesi¹t okazów (obydwa CE20); Isopyrum thalictroides L. NT; gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (262a), kilkanaœcie okazów (CE22);
113 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 113 Ledum palustre L. VU; C; gm. Zawonia: leœn. Bartków (179h), pojedynczo (CE21), leœn. Malerzów (48a), pojedynczo (CE21); gm. Twardogóra: leœn. Dro êcin (20d), pojedynczo (CE02), leœn. Dro êcin (32l), grupa, ok. 0,02 ha (CE12), leœn. Che³stów (156d), pojedynczo (CE22); gm. D³ugo³êka: leœn. K¹tna (116a), pojedynczo (CE41); Leucojum vernum L. NT; C; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (90c), kilka okazów (CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Miodary (95c), kilka okazów (CE21); gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (260Aa), bardzo obficie, kilkaset okazów (CE22); Lilium martagon L. LC; C; gm. Zawonia: leœn. Budczyce (168k), kilka kwitn¹cych okazów (CE20), leœn. Grochowo (123b), kilka kwitn¹cych okazów (CE20); gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (240g), kilka kwitn¹cych okazów (CE32); Lonicera periclymenum L. C; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (194a, 91t), po kilka krzewów (obydwa CE20), leœn. Zalesie (38a), kilka krzewów (CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Strzelce (60a), kilka krzewów (CE21); gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (236d), kilka krzewów (CE32), leœn. Ostrowina (223d), kilkanaœcie krzewów (CE32); gm. Kroœnice: Dro êcin (28d), kilka krzewów (CE12); gm. Twardogóra: leœn. Dro êcin (29a), kilka krzewów (CE12); Lycopodium annotinum L. VU; C; gm. Zawonia: leœn. Budczyce (68c, 45j), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE20), leœn. Grochowo (119f), p³at runa o pow. ok. 1m 2 (CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Bartków (222b), p³at runa o pow. ok. 4m 2 (CE21), leœn. Miodary (123a), p³at runa o pow. ok. 4m 2 (CE21); gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (266j), p³at runa o pow. ok. 1m 2 (CE32), leœn. Ligota Polska (239k, 249c), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE32), leœn. Ligota Polska (247g), p³at runa o pow. ok. 4m 2 (CE22), leœn. Ostrowina (164b, 159b, 165a, 171d), na ka dym ze stanowisk p³aty runa o pow. ok. 4m 2 (wszystkie CE22), leœn. Ostrowina (169b, 170c), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE22); gm. Twardogóra: leœn. Ostrowina (148f, 147a), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE22), leœn. Twardogóra (105b, 93d), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE12), leœn. Twardogóra (94j, 90k, 91g), na wszystkich stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 4m 2 (wszystkie CE12), leœn. Twardogóra (86c), p³at runa o pow. ok. 10m 2 (CE12), leœn. Gola Wielka (136c, 147c), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 5m 2 (obydwa CE12), leœn. Che³stów (203c, 166c, 165a), na wszystkich stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (wszystkie CE22), leœn. Che³stów (166b, 191a, 193a), na wszystkich stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 4m 2 (wszystkie CE22); gm. D³ugo³êka: leœn. Szczodre (4a), p³at runa o pow. ok. 1m 2 (CE30); Lycopodium clavatum L. VU; C; gm. Zawonia: leœn. Budczyce (68c, 45j), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 5m 2 (obydwa CE20), leœn. Grochowo (85a), p³at runa o pow. ok. 12m 2 (CE20), leœn. Zalesie (17g), p³at runa o pow. ok. 5m 2 (CE10), leœn. Zalesie (42c), p³at runa o pow. ok. 6m 2 (CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Bartków (200b), p³at runa o pow. ok. 5m 2 (CE21), leœn. Bartków (202h), p³at runa o pow. ok. 6m 2 (CE21), Miodary (123a), p³at runa o pow. ok. 10m 2 (CE21);
114 Piotr-Gorzelak A 114 B D C E Ryc. 2. Wybrane gatunki flory naczyniowej badanego terenu: A przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis Schreb.), B widlicz sp³aszczony (Diphasiastrum complanatum (L.) Holub), C d³ugosz królewski (Osmunda regalis L.), D paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare L.), E pierwiosnka lekarska (Primula veris L.), fot. P. Gorzelak Fig. 2. Selected vascular plants of the investigated area: A Hepatica nobilis Schreb., B Diphasiastrum complanatum (L.) Holub, C Osmunda regalis L., D Polypodium vulgare L., E Primula veris L. (phot. by the author)
115 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 115 gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (240b), p³at runa o pow. ok. 5m 2 (CE32), leœn. Ligota Polska (254f), p³at runa o pow. ok. 0,02 ha (CE32), leœn. Ligota Polska (247g, 249c), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 1m 2 (obydwa CE22); gm. Twardogóra: leœn. Twardogóra (79d, 85b), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 5m 2 (obydwa CE12), leœn. Twardogóra (105b), p³at runa o pow. ok. 6m 2 (CE12), leœn. Twardogóra (93d), p³at runa o pow. ok. 1m 2 (CE12), leœn. Twardogóra (86c), p³at runa o pow. ok. 0,05 ha (CE12), leœn. Gola Wielka (164c, 164d), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 5m 2 (obydwa CE22), leœn. Che³stów (202h), p³at runa o pow. ok. 1m 2 (CE22), leœn. Che³stów (165a, 166b), na obydwu stanowiskach p³aty runa o pow. ok. 4m 2 (obydwa CE22); Melittis melissophyllum L. NT; C; gm. Dobroszyce: leœn. Miodary (139f), kilka kwitn¹cych okazów (CE21); Nuphar luteum (L.) Sibith. & Sm. Cz; gm. Oleœnica: leœn. Boguszyce (201b), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE31), leœn. Ostrowina (174f), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22); Nymphaea alba L. LC; Cz; gm. Oleœnica: leœn. Ostrowina (174f), kilkadziesi¹t kwitn¹cych okazów (CE22); gm. Twardogóra: leœn. Che³stów (175g), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22); Ornithogalum umbellatum L. LC; C; gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (256a*), kilka okazów (CE32), leœn. Ligota Polska (269a), kilkadziesi¹t okazów (CE32); Orthilia secunda (L.) House LC; gm. Twardogóra: leœn. Ostrowina (143c), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE22); Osmunda regalis L. (ryc. 2C) EN; C; gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (225c), trzy kêpy, ok. 1m 2 (CE32); Platanthera bifolia (L.) Rich. LC; C; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (91x), kilka kwitn¹cych okazów (CE20); Polypodium vulgare L. (ryc. 2D) C; gm. Trzebnica: leœn. Budczyce (100a), kilka kêp, pow. 1m 2 (CE20); gm. Zawonia: leœn. Grochowo (127a, 161g, 194b), na wszystkich trzech stanowiskach kilka kêp, pow. 1m 2 (wszystkie CE20); gm. Dobroszyce: leœn. Bartków (221a), kilka kêp, pow. 1m 2 (CE21); gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (240c), kilka kêp, pow. 1m 2 (CE32), leœn. Zbytowa (187a), kilka kêp, pow. 1m 2 (CE41); Primula veris L. (ryc. 2E) Cz; gm. Bierutów: leœn. Zbytowa (162r), kilkanaœcie kwitn¹cych okazów (CE42); gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (262c), kilkadziesi¹t okazów (CE32); Scilla bifolia L. C; gm. Oleœnica: leœn. Ligota Polska (297c**), kilka kwitn¹cych okazów (CE32); Senecio rivularis (Waldst. & Kit.) DC. NT; gm. Oleœnica: leœn. Soko³owice (268a, 268d), po kilkadziesi¹t okazów (obydwa CE32), leœn. Ligota Polska (256b), kilkadziesi¹t okazów (CE32), leœn. Boguszyce (215m), kilkadziesi¹t okazów (CE32); Thalictrum flavum L. NT; gm. Zawonia: leœn. Grochowo (160a), jeden kwitn¹cy okaz (CE20); Thalictrum lucidum L. LC; gm. Oleœnica: ciek przy prywatnej ³¹ce na wsch. od wsi Jonas, jeden kwitn¹cy okaz (CE32).
116 Piotr-Gorzelak 116 4. Podsumowanie Ochrona stanowisk cennych roœlin jest obci¹ eniem zarówno dla gmin jak i dla gospodarki leœnej, które dodatkowo generuje pewne koszty. Jednak wobec postêpuj¹cej ekologizacji rolnictwa i leœnictwa oraz wzrastaj¹cej presji spo³ecznej nale a³oby zwróciæ wiêksz¹ uwagê na problem ochrony stanowisk gatunków roœlin rzadkich i chronionych, zw³aszcza, e zasoby niektórych gatunków zmniejszaj¹ siê w szybkim tempie (Kalinowski 2001). Gatunki zagro one stanowi¹ 33,86% flory Dolnego Œl¹ska (K¹cki i in. 2003) dlatego bardzo wa ne jest ci¹g³e gromadzenie informacji oraz dokumentowanie ich stanowisk aby ustaliæ co, gdzie i w jaki sposób nale y chroniæ. Wiele stanowisk roœlin rzadkich i chronionych w obrêbie badanego terenu wymaga dzia³añ zmierzaj¹cych do polepszenia lub zachowania warunków ich bytowania musz¹ byæ to dzia³ania d³ugoplanowe, które w przypadku gatunków szczególnie zagro onych powinny byæ konsultowane z fachowcami (Kujawa- Pawlaczyk, Pawlaczyk 2003). Ponadto nale a³oby zwracaæ wiêksz¹ uwagê na zasoby roœlinne ³¹k i nieu ytków przeznaczonych do zalesiania w wielu przypadkach mog¹ tam mieæ swoje stanowiska roœliny zagro one wyginiêciem. Trzy stanowiska gatunków: œniedek baldaszkowaty, oraz œnie yczka przebiœnieg zosta³y uznane za prawdopodobnie synantropijne ze wzglêdu na bardzo bliskie s¹siedztwo osad obecnie istniej¹cych lub istniej¹cych na danym terenie w przesz³oœci. Stanowisko cebulicy dwulistnej, mimo, i zlokalizowane jest na terenie leœnym, zosta³o uznane za synantropijne ze wzglêdu na wystêpowanie tego gatunku ca³kowicie poza naturalnym zasiêgiem. Roœlinom rzadkim i chronionym zagra aj¹ ró ne czynniki, których wp³yw powinien byæ analizowany w programie zapobiegawczym mo e to byæ zarówno przebieg szlaków komunikacyjnych, rozmieszczenie i bliskoœæ terenów zurbanizowanych jak i penetracja terenów leœnych przez ludnoœæ w czasie zbioru jagód czy grzybów (Borys³awski, Dajdok 1996). Zagro eniem dla rzadkich okazów flory s¹ tak e postêpuj¹ce zmiany siedliskowe zwi¹zane z opadaniem poziomu wód gruntowych, co bardzo dobrze widoczne jest w rezerwacie Torfowisko ko³o Grabowna. Równie gospodarka leœna niesie za sob¹ pewne zagro enia (np. przy œcince czy zrywce drewna, pracach pielêgnacyjnych lub zwi¹zanych z odnawianiem drzewostanu), jednak leœnicy mog¹ zagro enia te minimalizowaæ poprzez ró ne mo liwoœci dzia³ania, jakie daj¹ im np. obowi¹zuj¹ce Zasady hodowli lasu, Instrukcja ochrony lasu czy te wytyczne zawarte w zarz¹dzeniach Dyrekcji Generalnej Lasów Pañstwowych podstaw¹ jest dobre rozeznanie w terenie stanowisk cennych roœlin.
117 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 117 5. Wnioski W oparciu o wyniki przeprowadzonych badañ mo na wyci¹gn¹æ nastêpuj¹ce wnioski: aby obserwowaæ wp³yw gospodarki leœnej na zmiany w dynamice wystêpowania gatunków roœlin zagro onych i chronionych stanowiska ich winny byæ zinwentaryzowane i opisane dla uzyskania materia³u porównawczego, ponadto stanowiska gatunków posiadaj¹ce wy sze kategorie zagro enia (VU, EN, CR) powinny byæ stale monitorowane; oprócz ochrony biernej w ramach u ytków ekologicznych czy rezerwatów przyrody powinna mieæ miejsce ochrona czynna stanowisk roœlin zagro onych i chronionych, polegaj¹ca na wspomaganiu si³ przyrody dla zachowania dotychczasowych stanowisk tych e roœlin (koszenie ³¹k, któremu sprzyjaj¹ obecnie dop³aty z funduszów UE, przeœwietlanie nadmiernie przegêszczonych drzewostanów na stanowiskach niektórych gatunków roœlin, ochrona stanowisk roœlin przy zrywce i pozyskaniu drewna, ochrona stanowisk niektórych roœlin przed zaroœniêciem krzewami); w ramach profilaktyki ochronnej powinno siê zwiêkszyæ nacisk na edukacjê przyrodnicz¹ (z naciskiem na rozpoznawanie gatunków zagro onych) przede wszystkim leœników oraz pracowników odpowiedzialnych za ochronê przyrody w gminach jako osób posiadaj¹cych najszersz¹ wiedzê o terenie; w trakcie dzia³añ gospodarczych, przy w¹tpliwoœciach, co do sposobu ochrony danego stanowiska florystycznego, podejmowane decyzje powinny byæ konsultowane ze specjalistami z najbli szych placówek naukowych np. pracownikami Uniwersytetu Wroc³awskiego. Podziêkowania. Serdecznie dziêkujê Panu dr. Zygmuntowi Dajdokowi za mobilizacjê i pomoc przy pracy nad artyku³em. Literatura ANIO -KWIATKOWSKA J. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Wroc³aw. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. BERDOWSKI W., KO A W., PANEK E. 1996. Wstêpne wyniki badañ nad rozmieszczeniem chronionych gatunków roœlin i grzybów w województwie wroc³awskim. Acta Universitatis Wratislaviensis 1884, Prace Botaniczne 69: 31 44. BORYS AWSKI Z.R., DAJDOK Z. 1996. Przestrzenna anliza stopnia zagro enia roœlin chronionych. Acta Universitatis Wratislaviensis 1884, Prace Botaniczne 69: 45 60.
118 Piotr-Gorzelak 118 DAJDOK Z. 1992. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Zawonia. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. DAJDOK Z. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Dobroszyce. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. GORZELAK P. 2003. Chronione i zas³uguj¹ce na ochronê roœliny naczyniowe nadleœnictwa Oleœnica. Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Wydzia³ Leœny Akademii Rolniczej w Krakowie. Mscr. pracy magisterskiej. KALINOWSKI M. 2001. Zasoby wybranych gatunków roœlin czêœciowo chronionych w Lasach Pañstwowych. Sylwan 11: 21 30. KA MIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska Czerwona Ksiêga Roœlin. Wydawnictwa Instytutu Botaniki PAN, Kraków. K CKI Z. (red.) 2003. Zagro one gatunki flory naczyniowej Dolnego Œl¹ska. Instytut Biologii Roœlin Uniwersytetu Wroc³awskiego, Polskie Towarzystwo Przyjació³ Przyrody Pro Natura, Wroc³aw. KLIMASZEWSKI M. 1995. Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. K OSOWSKI G., K OSOWSKI S. 2001. Roœliny wodne i bagienne. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. KO A W. 1992. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy D³ugo³êka. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. KO A W. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Twardogóra. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. KONDRACKI J. 1988. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KOSSOWSKA M., TURZAÑSKA M. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Oleœnica. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. KUJAWA-PAWLACZYK J., PAWLACZYK P. 2001. Rzadkie i zagro one roœliny naczyniowe lasów Ziemi Lubuskiej i u yc. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Œwiebodzin. KUJAWA-PAWLACZYK J., PAWLACZYK P. 2003. Ochrona rzadkich i zagro onych roœlin w lasach. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Œwiebodzin. KWIATKOWSKI P. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Bierutów. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. MACICKA T. 1991. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Trzebnica. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. MACICKA T., WILCZYÑSKA W. 1993. Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Kroœnice. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu, Wroc³aw. Mscr. MATUSZKIEWICZ J. M. 2002. Zespo³y leœne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
119 Zagro one-oraz-chronione-gatunki-flory-naczyniowej 119 MATUSZKIEWICZ W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. MIREK Z., PIÊKOŒ-MIRKOWA H., ZAJ C A., ZAJ C M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist Biodiversity of Poland, Vol.1 Wyd. Inst. Botaniki im. W Szafera, PAN, Kraków, 442 ss. MIREK Z., ZARZYCKI K., WOJEWODA W., SZEL G Z. (red.) 2006. Czerwona lista roœlin i grzybów Polski. Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków. PIÊKOŒ-MIRKOWA H., MIREK Z. 2003. Roœliny chronione. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Plan ochrony przyrody rezerwatu Torfowisko ko³o Grabowna dla nadleœnictwa Oleœnica. Plan urz¹dzania lasu nadleœnictwa Oleœnica (1993 2002). RUTKOWSKI L. 2004. Klucz do oznaczania roœlin naczyniowych Polski ni owej. PWN, Warszawa. SCHMUCK A. 1959. Zarys klimatologii Polski. PWN, Warszawa. SIKORSKA E. 1999. Siedliska leœne. Cz. I. Siedliska obszarów ni owych. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Kraków. SZAFER W., KULCZYÑSKI S., PAW OWSKI B. 1986. Roœliny Polskie. PWN, Warszawa. TYMRAKIEWICZ W. 1976. Atlas chwastów. PWRiL, Warszawa. WITKOWSKI Z. 2001. Ochrona przyrody a program zwiêkszania lesistoœci Polski. Sylwan 3: 15 26. ZAJ C A., ZAJ C M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Prac. Chorologii Komputerowej Inst. Botaniki UJ, Kraków. ZIELONY R. 1998. Ochrona przyrody w nadleœnictwie program i jego realizacja. Sylwan 7: 13 25. Summary During the years 2001 2007 an inspection of the following administrative districts was carried out: Oleœnica, Zawonia, Bierutów, Dobroszyce, Twardogóra, D³ugo³êka, Trzebnica and Kroœnice. The main goal was to examine the appearance of protected or threatened species of vascular plants as the supplement for nature stocktaking of the administrative districts mentioned above that was carried out in the years 1991 1993 (Dajdok 1992; Dajdok 1993; Ko³a 1992; Ko³a 1993; Kossowska, Turzañska 1993; Kwiatkowski 1993; Macicka 1991; Macicka, Wilczyñska 1993). As a result of the field research there were noted 34 endangered and protected plant species stated on 173 localities. There were recognized 22 fully protected species on 154 sites, 4 species partially protected on 7 sites, 8 species (12 sites) which are not under any form of protection, 24 species on 113 sites having different threat categories in Lower Silesia and 2 species listed as threatened in Poland. In many cases the localities of endangered and protected plant species require an active protection.