DZIAŁ SPOŁECZEŃSTWO W ŚREDNIOWIECZU I. Feudalizm 1. Drabina feudalna Suzeren (król lub książę) Wasal (Senior) Wasal (Senior) Wasal Wasal Wasal Wasal 2. Wasal składał seniorowi hołd i przysięgę wierności. Senior nadawał wasalowi lenno (ceremonię zadania lenna nazywamy inwestyturą). Wasal był zobowiązany do zbrojnego wsparcia seniora w razie wojny. W większości krajów europejskich obowiązywała zasada: wasal mojego wasala nie jest moim wasalem. 3. W wczesnym średniowieczu ukształtowała się monarchia patrymonialna. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa patrimonium (ojcowizna). Ustrój ten charakteryzował się tym, że państwo stanowiło prywatną własność władcy, który był uważany za właściciela wszystkich ziem. Państwo stanowiło ojcowiznę, przekazywaną przez władcę spadkobiercy lub spadkobiercom (ojcowizna mogła ulec podziałowi). 4. Monarchia stanowa ukształtowała się w późniejszym okresie średniowiecza. Władza monarchy została ograniczona na rzecz niektórych stanów. Średniowieczne społeczeństwo podzielone było na następujące stany: duchowieństwo, rycerstwo (od XV w. przekształciło się w szlachtę), mieszczanie i chłopi. Hołd lenny Społeczeństwo stanowe
II. Duchowieństwo w średniowieczu 1. Duchowni w średniowieczu nie tylko szerzyli chrześcijaństwo, ale również rozwijali naukę, tworzyli szkoły przyklasztorne, byli wykładowcami na uniwersytetach, przepisywanie księgi, pracowali w kancelariach królewskich, niektóre zakony prowadziły wzorowe gospodarstwa rolne lub zajmowały się medycyną. 2. Spór o inwestyturę między papieżem a cesarzem. Papież Grzegorz VII wydał dyktat papieski, w którym ogłosił, że inwestytury biskupiej może udzielać tylko papież, a nie cesarz (1075 rok). Cesarz Henryk IV wszedł w spór z papieżem, za co papież obłożył go klątwą. Od tego momentu poddani byli zwolnieni z obowiązku posłuszeństwa wobec cesarza. Sytuacja Henryk IV była tak fatalna, ze postanowił w Canossie prosić papieża o wybaczenie (1077 rok). Papież uległ prośbom i zdjął ekskomunikę. Henryk IV po odzyskaniu władzy pozbawił papieża tronu. Spór zakończył się dopiero w 1122 roku zawarciem przez cesarza Henryka V i papieża Kaliksta II konkordatu wormackiego. 3. Najważniejsze zakony w średniowieczu. ZAKON zakony mnisze CZAS ZAŁOŻYCIEL POWSTANIA benedyktyni VI w. św. Benedykt, klasztor na Monte Cassino cystersi XI w. św. Robert ZADANIA ora et labora czyli módl się i pracuj zakony żebracze franciszkanie XIII w. św. Franciszek z Asyżu Głoszenie Ewangelii, życie w ubóstwie dominikanie XIII w. św. Dominik Głoszenie kazań
4. Polscy kronikarze w średniowieczu a) Gall Anonim (XI-XII w.) Kronikę pisał w czasach Bolesława Krzywoustego, b) Wincenty Kadłubek (XII XIII w.) Kronikę pisał w czasach Kazimierza Sprawiedliwego, c) Janko z Czarnkowa (XIV w.) kronikę pisał w czasach Kazimierza III Wielkiego, d) Jan Długosz (XV w.) Kronikę pisał w czasach Kazimierza Jagiellończyka. 5. Średniowieczne szkoły. a) Edukacja nie był powszechna do grona ludzi wykształconych początkowo należeli tylko duchowni. b) Edukacja w szkołach parafialnych obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie, katechezę i śpiew. c) Najstarsze europejskie uniwersytety powstały w Bolonii (XI wiek) i Paryżu (XII wiek). d) Podstawa wykształcenia było siedem sztuk wyzwolonych Trivium obejmowało gramatykę (łacińską oczywiście), dialektykę (logiczne rozumowanie) oraz retorykę (sztukę przemawiania). Quadrivium obejmowało geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę e) Student (żak) po opanowaniu sztuk wyzwolonych mógł studiować dalej na wydziałach prawa, medycyny i teologii. III. Rycerstwo w średniowieczu 1. Przynależność do stanu rycerskiego była dziedziczna. Syn rycerza służył na dworze królewskim lub książęcym jako paź, następnie zostawał giermkiem i służył rycerzowi. Jeśli okazał się odważy i waleczny, odbywała się ceremonia pasowania na rycerza, podczas której otrzymywał pas i miecz. 2. O przynależności do stanu rycerskiego świadczył herb, który w średniowieczu malowano na tarczach rycerzy. 3. W średniowieczu powstał kodeks rycerski. Za ideał rycerza uznawano bohatera Pieśń o Rolandzie. w Polsce zasłużoną sława cieszył się Zawisza Czarny z Garbowa. IV. Miasta w średniowieczu 1. W czasach pierwszych Piastów budowano grody obronne. Na podgrodziu mieszkała ludność wykonująca prace na rzecz księcia i jego dworu (np. rzemieślnicy wytwarzający ubrania, broń, naczynia). 2. Od XIII wieku lokowano miasta. Przykładem miasta lokowanego na prawie niemieckim (magdeburskim) był Poznań. Lokacji tej dokonał książę Przemysł I i jego brat w 1253 r.
Każde lokowane miasto było otoczone murami, wejść do niego można było przez zamykane na noc bramy, a w centrum znajdował się rynek i ratusz. 3. Władze miasta a) Początkowo miastem rządził w imieniu króla lub księcia wójt (zasadźca - założyciel miasta). b) Z czasem władca zezwalał mieszczanom na utworzenie samorządu: rady miejskiej i burmistrza oraz sądu zwanego ława miejską. 4. Stan mieszczański dzieli się na: a) patrycjat który tworzyli bogaci kupcy, b) pospólstwo - rzemieślnicy c) plebs biedota 5. Rzemieślnicy wykonujący podobny zawód tworzyli cechy, a kupcy zakładali gildie. 6. Miasta mogły otrzymywać od władcy przywileje. Jeśli miasto miało prawo składu, przejeżdżający kupiec musiał wystawić swoje towary na sprzedaż. V. Życie na wsi w średniowieczu 1. Lokacja (zakładanie) wsi w XIII w. a) Zasadźca zostawał we wsi sołtysem. b) Po okresie wolnizny (osadnicy przez kilka lat byli zwolnieni z opłat za ziemię), chłopi zaczynali płacić właścicielowi wsi czynsz i oddawać daninę (np. ustalona ilość zboża). 2. Trójpolówka nowy sposób uprawiania ziemi. Ziemię dzielono na trzy części i obsiewano zbożem dwie z nich, a trzeciej przez rok nie użytkowano (ugór). W ten sposób uzyskiwano większe plony.
3. Prace polowe: a) oranie pola za pomocą sochy lub pługa, siew, bronowanie, b) żniwa, młócenie zboża, mielenie zboża w żarnach lub młynie. VI. Architektura w średniowieczu 1. We wczesnym średniowieczu rozwinął się styl romański (od łacińskiego słowa romansu czyli rzymski). Budowle były kamienne, dlatego pełniły nie tylko funkcje sakralne, a le również obronne. 2. W XIII wieku narodził się styl gotycki (od słowa gocki czyli barbarzyński). Świątynie wznoszono z cegły, były strzeliste, a okna zdobiono witrażami. 3. Kościół na planie krzyża łacińskiego.
Styl romański Styl gotycki XI XIII w. XIII XV w. Przykład: - kościół św. Prokopa w Strzelnie - kościół św. Jana za Murami w Poznaniu Okno romańskie Przykłady: - katedra w Poznaniu - kościół Mariacki w Krakowie Okno gotyckie Zabytek sztuki romańskiej: Drzwi gnieźnieńskie Przykład sztuki gotyckiej: Ołtarz w kościele Mariackim XV-wieczne dzieło Wita Stwosza