II. Jakość wody do spożycia... 27

SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 2 WSTĘP... 6 I. Ocena zagrożenia epidemiologicznego... 8 1.1. Wirusowe zapalenie wątroby... 11 1.2. Zatrucia/ zakażenia pokarmowe... 14 1.3. Wirusowe zakażenia jelitowe... 14 1.4. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych... 16 1.5. Borelioza (choroba z Lyme)... 16 1.6. Styczność i narażenie na wściekliznę... 18 1.7. Listerioza... 18 1.8. Grypa... 19 1.9. HIV, AIDS... 19 1.10. Gruźlica... 19 2. Choroby zakaźne wieku dziecięcego... 20 2.1. Ospa wietrzna... 20 2.2. Różyczka... 21 2.3. Świnka... 21 2.4. Płonica... 22 3. Realizacja Programu Szczepień Ochronnych... 23 4. Działania w sytuacjach kryzysowych... 25 5. Podsumowanie... 26 II. Jakość wody do spożycia... 27 1. Wprowadzenie... 27 2. Charakterystyka poszczególnych grup urządzeń zaopatrzenia ludności w wodę... 30 2.1. Wodociągi o produkcji <100 m 3 /d... 30 2.2. Wodociągi o produkcji 100-1000 m 3 /d... 32 2.4. Inne podmioty zaopatrujące w wodę... 33 2.5. Inne urządzenia wodne... 33 3. Badania ciepłej wody w szpitalach i budynkach zamieszkania zbiorowego na obecność pałeczek Legionella sp.... 34 2

3.1. Badania ciepłej wody użytkowej w podmiotach leczniczych wykonujących stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.... 34 3.2. Badania ciepłej wody użytkowej w budynkach zamieszkania zbiorowego... 34 4. Podsumowanie... 34 III. Zapobiegawczy nadzór sanitarny... 35 IV. Stan sanitarny obiektów użyteczności publicznej i kąpielisk... 37 1. Wprowadzenie... 37 2. Stan sanitarny wybranych obiektów i urządzeń... 38 2.1. Ustępy publiczne... 38 2.2. Obiekty pomocy społecznej... 38 2.3. Obiekty hotelarskie... 39 2.4. Zakłady fryzjerskie, gabinety kosmetyczne i odnowy biologicznej... 40 2.5. Obiekty komunikacji publicznej... 42 2.6. Cmentarze... 42 2.7. Domy przedpogrzebowe... 42 2.8. Inne obiekty użyteczności publicznej... 43 2.9. Kąpieliska i baseny kąpielowe... 43 3. Podsumowanie... 46 V. Stan sanitarny podmiotów prowadzących działalność leczniczą... 46 1. Wprowadzenie... 46 2. Szpitale... 48 3. Podmioty lecznicze realizujące ambulatoryjne świadczenia zdrowotne (przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie)... 48 3.1. Stan sanitarno-techniczny... 48 3.2. Zaopatrzenie w wodę... 48 3.3. Postępowanie z odpadami medycznymi i komunalnymi... 49 3.4. Gospodarka bielizną... 49 3.5. Dezynfekcja i sterylizacja... 49 4. Praktyki zawodowe... 50 4.1. Zaopatrzenie w wodę... 50 4.2. Postępowanie z odpadami medycznymi i komunalnymi... 50 4.3. Gospodarka bielizną... 51 5. Podsumowanie... 51 VI. Warunki sanitarno-higieniczne środowiska pracy... 51 3

1. Zakres kontroli warunków pracy... 52 2. Postępowanie administracyjno-egzekucyjne... 54 3. Nadzór nad warunkami pracy - charakterystyka działań naprawczych... 56 3.1. Nadzór nad warunkami pracy na stanowiskach, gdzie występowały przekroczenia NDS I NDN... 56 3.2. Substancje chemiczne i ich mieszaniny oraz prekursory narkotyków.... 57 3.3. Czynniki rakotwórcze i mutagenne... 57 4. Czynniki biologiczne... 58 5. Choroby zawodowe.... 58 6. Podsumowanie... 60 VII. Nadzór nad placówkami nauczania i wychowania oraz placówkami wypoczynku dzieci i młodzieży... 61 1. Dostosowanie mebli do wzrostu uczniów, prawidłowość tygodniowych rozkładów lekcji oraz posiadana infrastruktura do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego w szkołach... 62 2. Opieka medyczna w szkołach... 63 3. Działalność prowadzona w zakresie dożywiania... 64 4. Wypoczynek dzieci i młodzieży... 64 5. Podsumowanie... 64 VIII. Stan sanitarny obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku... 67 1. Stan sanitarny w poszczególnych grupach zakładów... 67 1.1. Zakłady produkcji żywności... 67 1.2. Zakłady obrotu żywnością... 68 1.3. Zakłady żywienia zbiorowego... 69 2. Działania podejmowane w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, żywienia i przedmiotów użytku... 72 2.1. Nadzór nad bazą żywnościowo żywieniową przy trasach turystycznych i miejscach wypoczynku... 72 2.2. Nadzór nad żywieniem dzieci i młodzieży podczas wypoczynku... 72 2.3. Współpraca Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej... 72 2.4 Współpraca Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Farmaceutycznej... 73 2.5 Współpraca Inspekcji tj. Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych.74 2.6 Działania w ramach Systemu Szybkiego Ostrzegania dla Żywności i Pasz RASFF.... 74 4

2.7 Działania podejmowane w związku z powiadomieniami w systemie RAPEX... 76 3. Jakość zdrowotna środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.... 76 4. Stan wdrożenia systemu HACCP w latach 2012-2015... 78 5. Podsumowanie... 78 IX. Promocja zdrowia i oświata zdrowotna... 79 1. Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce... 80 2. Profilaktyka nadwagi i otyłości, program edukacyjny Trzymaj Formę.... 83 4. Program edukacyjny Podstępne WZW... 85 6. Akcja Zimowa Bezpieczne ferie 2015... 86 7. Akcja Letnia - Bezpieczne wakacje 2015... 87 9. Świętokrzyskie Dni Profilaktyki 2015 - Rodzina wspólną troską... 89 10. ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA - Bezpieczeństwo żywności. Z pól na stół uczyń jedzenie bezpiecznym... 90 11. VI Skarżyski Marsz Różowej Wstążeczki... 92 12. Profilaktyka grypy... 93 13. Inne działania... 93 14. Współpraca z lokalnymi mediami... 93 15. Podsumowanie... 94 X. Działalność Laboratoryjna... 95 Zakończenie... 99 5

WSTĘP Szanowni Państwo, zapraszam do zapoznania się z raportem o stanie sanitarnym powiatu skarżyskiego w 2015 r. Przedstawia on obraz, oparty na wynikach prowadzonego nadzoru i monitoringu zagrożeń epidemiologicznych, chemicznych oraz środowiskowych, prowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną, działającą w oparciu o Ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 1412). Realizuje zadania z zakresu zdrowia publicznego poprzez sprawowanie bieżącego nadzoru nad warunkami: higieny środowiska; higieny pracy w zakładach pracy; higieny procesów nauczania i wychowania; higieny wypoczynku i rekreacji; zdrowotnymi żywności żywienia i przedmiotów użytku; higieniczno-sanitarnymi, jakie powinny spełniać zakłady, w których udzielane są świadczenia zdrowotne oraz personel i sprzęt, jak również sprawowanie; - zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, który dotyczy przede wszystkim prowadzonych inwestycji. Ponadto inicjuje i propaguje działania promujące zdrowie, kontynuując szeroką współpracę z władzami samorządowymi i lokalnymi partnerami tworzącymi koalicje na rzecz zdrowia, dla kształtowania właściwych postaw prozdrowotnych i szerzenia oświaty zdrowotnej. Nadzór sanitarny Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Skarżysku- Kamiennej prowadzony jest zgodnie z wprowadzonym system jakości. Procedury ogólne tego systemu są jednolite w całym województwie świętokrzyskim, natomiast procedury kontrolne są jednolite dla całego kraju, opracowane i nadzorowane przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Oddział Laboratoryjny Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Skarżysku- Kamiennej wykonuje badania wody, żywności, materiału biologicznego od pacjentów oraz czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy. Oddział ten działa w zintegrowanej bazie laboratoryjnej województwa świętokrzyskiego, wykonuje również badania dla powiatu starachowickiego z zakresu mikrobiologii żywności oraz dla powiatu koneckiego z zakresu badania żywności, wody oraz środowiska pracy. 6

Oddział laboratoryjny Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej posiada od 2006 r. certyfikat jakości przyznany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie. Akredytacja jest potwierdzeniem wdrożonego systemu jakości i wysokiego poziomu wykonywanych badań. W miarę potrzeby zgłaszane będą do akredytacji kolejne metody badawcze. ludności. Powiat skarżyski zajmuje powierzchnię 395 km² i zamieszkuje go niecałe 78 tys. W 2015 roku w nadzorowanych obiektach przeprowadzono łącznie 1388 kontroli, w wyniku których wydano 199 decyzji merytorycznych, 150 decyzji płatniczych oraz 22 postanowienia. Wydano również 8 tytułów wykonawczych i nałożono 17 mandatów na kwotę 3200 złotych. Pobrano do badania 437 prób wykonując w nich łącznie 4835 badań, w tym 595 oznaczeń chemicznych, 1538 oznaczeń fizycznych i 7067 oznaczeń mikrobiologicznych. własnych. Stan sanitarny powiatu skarżyskiego opracowano na podstawie informacji i materiałów 7

I. Ocena zagrożenia epidemiologicznego Musimy uzmysłowić sobie fakt, że choroby zakaźne są zagrożeniem powszechnym, które wymaga niezwłocznej uwagi, szczególnie w czasie, kiedy międzynarodowy transport i handel zbliżyły do siebie ludność całego świata. Choroby zakaźne nie respektują granic. Musimy więc wszyscy wspólnie pracować nad ich opanowaniem (Doktor Hiroshi Nakajma) Działalność przeciwepidemiczna skoncentrowana była na podejmowaniu działań w obszarze zdrowia publicznego zapewniających ochronę zdrowia mieszkańcom powiatu skarżyskiego, a realizowana poprzez: prowadzenie bieżącej oceny sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych, prowadzenie stałego nadzoru nad czynnym uodpornieniem populacji w ramach Programu Szczepień Ochronnych, podejmowanie działań mających na celu zapobieganie powstawaniu i szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W 2015 roku Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku-Kam. sprawował nadzór sanitarno-epidemiologiczny nad 77647 mieszkańcami powiatu skarżyskiego (w tym 11309 dzieci i młodzieży). Ryc. 1. Mieszkańcy powiatu skarżyskiego z podziałem na gminy. 8

Ocena sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych powiatu skarżyskiego została sporządzona w oparciu o dane o przypadkach zachorowań i zakażeń jakie zostały zgłoszone do PPIS w Skarżysku-Kam. przez podmioty świadczące usługi w zakresie ochrony zdrowia, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi - ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ( tekst jednolity Dz. U. 2013 poz. 947 z późn.zm. ). 1. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych w powiecie skarżyskim W 2015 roku zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 oraz definicjami chorób na potrzeby nadzoru epidemiologicznego zarejestrowano ogółem 2734 choroby zakaźne, w tym w obowiązujących sprawozdaniach z chorób zakaźnych MZ-56 zarejestrowano - 891 chorób zakaźnych i w MZ-55-1843 zachorowania i podejrzenia grypy. Z powodu zachorowań na choroby zakaźne hospitalizowano 275 osób. W 108 przypadkach przeprowadzono dochodzenia epidemiologiczne i podjęto stosowne działania profilaktyczne i edukacyjne. Spośród zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi na terenie powiatu skarżyskiego rejestrowano między innymi: przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C i typu B, boreliozę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, styczność i narażenie na wściekliznę z potrzebą szczepień p/wściekliźnie, zatrucia pokarmowe o etiologii salmonellozowej, wirusowe zakażenia jelitowe wywołane przez rotawirusy, adenowirusy i norowirusy, bakteryjne zakażenia jelitowe wywołane przez E.coli biegunkotwórczą i Clostridium difficile, jeden przypadek listeriozy, zakażenia wywołane przez Streptococcus pneumoniae i Streptococcus pyogenes oraz choroby zakaźne wieku dziecięcego. W 2015 roku nie notowano na obszarze powiatu skarżyskiego zachorowań na dur brzuszny i dury rzekome. Opracowano podejrzenie zatrucia jadem kiełbasianym. Ponadto odnotowano i sprawowano nadzór nad 29 przypadkami zachorowań na gruźlicę płuc. 9

Tabela 1. Liczba zachorowań na niektóre choroby zakaźne w 2015 roku w powiecie skarżyskim. Nazwa jednostki chorobowej Razem Liczba zachorowań w powiecie skarżyskim w 2014 roku. Gmina Skarżysko- Kam. Gmina Suchedniów G mina Bliżyn Gmina Łączna Gmina Skarżysko- Kościelne Salmoneloza 8 7 0 0 1 0 Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe 2 2 0 0 0 0 Wirusowe zakażenia jelitowe 40 22 7 4 5 2 Wirusowe zakażenia jelitowe 28 17 5 1 1 4 u dzieci do lat 2 Biegunka i zapalenie żołądkowo-jelitowe BNO o 52 33 3 5 5 6 prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu Bakteryjne zakażenia jelitowe 27 16 1 1 7 2 Płonica 68 61 3 0 1 3 Borelioza z Lyme 45 33 2 6 1 3 Styczność i narażenie na wściekliznę 12 8 1 1 0 2 Ospa wietrzna 495 287 133 29 15 31 Różyczka 3 2 0 1 0 0 wzw B ostre 0 0 0 0 0 0 wzw B przewlekłe 4 3 1 0 0 0 Wzw C 4 3 0 0 1 0 Świnka 2 1 1 0 0 0 Wirusowe Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 1 0 1 0 0 0 Bakteryjne i nieokreślone zapalenie opon mózgowordzeniowych 2 1 1 0 0 0 Krztusiec 0 0 0 0 0 0 Zespół nabytego upośledzenia odporności AIDS 0 0 0 0 0 0 Nowo wykryte zakażenie HIV 0 0 0 0 0 0 Posocznica wywołana przez Streptococcus pneumoniae Inne choroby wywołane przez Streptococcus pneumoniae 5 7 4 6 0 0 0 0 0 0 1 1 Choroby wywołane przez Streptococcus pyogenes 3 2 0 0 0 1 Listerioza 1 1 0 0 0 0 Choroby przenoszone drogą płciową 3 Grypa 1843 RAZEM 2655 509 159 48 37 56 10

Poniżej w rycinie 2 zaprezentowano jak przedstawia się zapadalność na choroby zakaźne w poszczególnych gminach powiatu skarżyskiego. Ryc. 2. Zapadalność na choroby zakaźne w gminach powiatu skarżyskiego. W 2015roku wysoką zapadalność na choroby zakaźne odnotowano w gm. Skarżysko-Kamienna. Dominującą jednostką chorobową była ospa wietrzna -58% wszystkich zachorowań. Ponad 44% nieżytów jelitowych wywołanych przez rotawirusy wystąpiło na terenie gm. Skarżysko-Kamienna, a 26% tych zachorowań wystąpiło u dzieci do 2 roku życia. 1.1. Wirusowe zapalenie wątroby W roku 2015 podobnie jak w latach ubiegłych nie rejestrowano zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Sytuacja epidemiologiczna wirusowego zapalenia wątroby typu B w porównaniu do dwóch poprzednich lat nieco pogorszyła się. Wśród zarejestrowanych zachorowań nie odnotowano ostrego wirusowego zapalenia wątroby typu B. Zachorowania na przewlekłe zapalenie wątroby typu B wystąpiły w grupie wiekowej od 27 do 59 lat. 75% zachorowań dotyczyło kobiet. Wszystkie osoby chore narażone były na zakażenie w trakcie zabiegów operacyjnych, iniekcji czy też usuwania zębów. 25 % chorych nie było nigdy szczepionych p/wzw typu B. Osoby z najbliższego kontaktu z chorymi zostały skierowane w ramach prowadzonego nadzoru do bezpłatnych szczepień p/wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. 11

zapadalność na wzw typu B 10,12/100tys. 10,11/100tys. 7,69/100tys. 5/100 tys. 5,13/100tys. 5,15/100tys. 2,51/100 tys. 0/100 tys. 0/100tys. 2007 rok 2008rok 2009rok 2010rok 2011rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok Ryc. 3. Zapadalność na wzw typu B. Sytuacja epidemiologiczna wirusowego zapalenia wątroby typu C w roku 2015 uległa poprawie. Odnotowano o ponad połowę mniej zachorowań jak w roku ubiegłym. Zachorowania wystąpiły w przedziale wiekowym od 30 r.ż.- 62r.ż. i dotyczyły tylko kobiet. Wszystkie chore osoby w latach wcześniejszych były poddane różnym zabiegom w placówkach ochrony zdrowia ( transfuzje krwi przed 1979 rokiem, małe lub duże operacje chirurgiczne ). Osoby chore, które nie były uodpornione p/wzw typu B skierowano do placówek ochrony zdrowia celem podania szczepionki p/wzw typu B (szczepienia nieodpłatne w ramach PSO). WZW C zwane jest cichym zabójcą, gdyż zakażenie przebiega bezobjawowo lub objawy są niecharakterystyczne. Tylko u 20% chorych obserwuje się zażółcenie powłok skórnych, brak łaknienia lub bóle brzucha. Choroba potrafi nawet przez kilkadziesiąt lat pozostawać w ukryciu. W tym czasie skutecznie niszczy wątrobę chorej osoby. Wykrywa się ją często przypadkowo po wielu latach w momencie rozpoznania poważnych uszkodzeń wątroby. Zakażenia HCV w 80% przypadków przechodzą w postać przewlekłą. W ciągu 20-30 lat trwania przewlekłego zakażenia HCV, u co najmniej 20-30% chorych z przewlekłym zapaleniem wątroby dochodzi do rozwoju marskości wątroby, a wiadomo, że każda postać marskości, niezależnie od jej etiologii, grozi rozwojem raka wątrobowo-komórkowego, poprzedzonego poważnymi komplikacjami, uniemożliwiającymi normalne funkcjonowanie organizmu (wodobrzusze, żylaki i krwawienia przełyku, żółtaczka, problemy z krzepliwością krwi, zaburzenia psychiczne, do śpiączki wątrobowej włącznie). Dlatego też wirus zapalenia wątroby typu C został zaliczony do karcynogenów klasy I. 12

Zagrożenie ze strony HCV wynika z dużego rozprzestrzenienia się wirusa i braku czynnej profilaktyki do tej pory nie została wynaleziona szczepionka przeciw temu wirusowi (w przeciwieństwie do typów A i B) oraz z bardzo niskiego odsetka osób zdiagnozowanych. Zakażenie HCV można skutecznie wyeliminować u 50-90% chorych (zależnie od genotypu). Efektywność leczenia maleje jednak wraz z upływem czasu od momentu zakażenia. Wirusowe zapalenie wątroby typu C zostało uznane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za jedno z największych światowych zagrożeń epidemiologicznych. Ze względu na wieloletni bezobjawowy przebieg zakażenia HCV, chorobę określono mianem wirusowej bomby zegarowej. HCV jest odpowiedzialny za 40% wszystkich przypadków przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby na świecie. Ogółem szacuje się, że na świecie zakażone może być 3% populacji, a w Polsce ponad 700 tysięcy osób. Ponieważ nie opracowano dotychczas szczepionki p/wzw typu C, działania zapobiegawcze polegają między innymi na wdrażaniu i utrzymywaniu wysokich standardów higieniczno-sanitarnych podczas wykonywania zabiegów zarówno medycznych jak i nie medycznych, w trakcie których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek oraz edukacja osób w zakresie ryzykownych zachowań. zapadalność na wzw typu C 18,89/100tys. 15,18/100tys. 13/100tys. 6,4/100tys. 10,26/100tys. 5,05/100tys. 3,81/100tys. 12,8/100tys.m. 5,15/100tys. 2007rok 2008rok 2009rok 2010rok 2011rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok Ryc. 4. Zapadalność na wzw typu C. 13

1.2. Zatrucia/ zakażenia pokarmowe W roku 2015 o ponad 50% spadł wskaźnik zapadalności zatruć/ zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki z grupy Salmonella. Zachorowania wystąpiły w przedziale wiekowym od 2 roku życia do 67r.ż..50% zachorowań dotyczyło dzieci od 2 do 4 roku życia. 87 % zachorowań wystąpiło na terenie miasta Skarżyska-Kam. Nie notowano zatruć/zakażeń pokarmowych w gm. Suchedniów, gm. Bliżyn i gm. Skarżysko-Kościelne. Salmonella Enteritidis odpowiedzialna była za 75% zakażeń, pozostały odsetek zakażeń wywołany był przez Salmonellę Derby i Typhimurium. Wszystkie chore osoby były hospitalizowane. W omawianym roku nie rejestrowano ognisk zbiorowych zatruć/zakażeń pokarmowych. 30 25 20 29,11/100tys. 15 17,9/100tys. 26,89/100tys. 10 12,61/100tys. 10,11/100tys. 5 10,07/100tys. 10,27/100tys. 10,17/100 tys. 10,30/100tys. 0 2007rok 2008rok 2009rok 2010rok 2011rok 2012rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok wskaźnik zapadalności na zatrucia/zakażenia pokarmowe Ryc. 5. Wskaźnik zapadalności na zatrucia/zakażenia pokarmowe spowodowane pałeczkami Salmonella. 1.3. Wirusowe zakażenia jelitowe W przypadku wirusowych zakażeń jelitowych od 2013 roku wzrasta ich wskaźnik zapadalności i w roku 2015 odnotowano 50% wzrost tych zakażeń w porównaniu do ubiegłego roku. Zachorowania wystąpiły w przedziale wiekowym od 11 miesiąca życia do 75 roku życia. 91% zarejestrowanych nieżytów jelitowych wywołanych było przez rotawirusy, pozostały odsetek wywołany był przez adenowirusa i norowirusa. 41% zachorowań wystąpiło wśród dzieci od 11 miesiąca życia do 2 roku życia. Zachorowania rejestrowano w każdej gminie, nie mniej jednak na terenie miasta Skarżyska-Kam. wystąpiło ich aż 57%. Wszystkie przypadki były hospitalizowane. 14

Dzieciom od 6 tygodnia życia do 24 tygodnia życia w ramach profilaktyki swoistej zalecane są odpłatne szczepienia ochronne p/rotawirusom. W stosunku do liczby noworodków urodzonych w powiecie odsetek zaszczepionych niemowląt w 2015 roku w porównaniu do ubiegłego roku nieco się zwiększył i wyniósł 27,7% ( w roku 2014 wynosił 18.2%). Oprócz wirusowych zakażeń jelitowych w roku 2015 zarejestrowano 27 przypadków bakteryjnych zakażeń jelitowych wywołanych w 96% przez Clostridium difficile oraz jedno zakażenie wywołane przez biegunkotwórczą Escherichię coli. Clostridium difficile czyli Gram (+) laseczki beztlenowe są przyczyną 20-30% przypadków biegunki poantybiotykowej. Zachorowania wystąpiły w przedziale wiekowym od 29 lat do 90 lat. Zakażenie wywołane przez biegunkotwórczą E.coli 0 125 dotyczyło dziecka 8 miesięcznego przebywającego tymczasowo na terenie naszego powiatu. 57% zachorowań miało miejsce na terenie Skarżyska- Kam., 27% wystąpiło w gm. Łączna, 7,6% wystąpiło w gm. Skarżysko-Kościelne, w pozostałych gminach odnotowano pojedyncze zachorowania. Wszyscy chorzy byli hospitalizowani. Ponadto w omawianym roku odnotowano 52 przypadki biegunek i zapaleń żołądkowo-jelitowych BNO o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu. Zachorowania rejestrowano w każdej gminie. Przedział wiekowy chorych od 4 miesiąca życia do 25 roku życia, ponad 60% zachorowań dotyczyło dzieci do lat 2. Z wyjątkiem 2 osób wszyscy byli hospitalizowani. 87,5/100tys. 64,11/100tys. 48,67/100tys. 21,61/100tys. 33,48/100tys. 6,4/100tys. zakażenia wirusowe 2013r. zakażenia wirusowe 2014rok zakażenia wirusowe 2015rok zakażenia bakteryjne 2013rok zakażenia bakteryjne 2014rok zakażenia bakteryjne 2015rok Ryc. 6. Wskaźnik zapadalności na wirusowe i bakteryjne zakażenia jelitowe. 15

1.4. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych W roku 2015 sytuacja epidemiologiczna zakażeń ośrodkowego układu nerwowego przedstawia się na tym samym poziomie jak w roku 2014. Odnotowano trzy zachorowania na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jeden przypadek wirusowego zapalenia opon mózgowo rdzeniowych wystąpił u pacjenta w wieku 23 lat, drugi przypadek nieokreślonego zapalenia opon mózgowo rdzeniowych u pacjenta w wieku 65 lat. Ostatni przypadek zdiagnozowany jako ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu u pacjenta w wieku 17 lat, zachorowanie zakończone zgonem. Wszyscy chorzy byli hospitalizowani. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2,51/100tys. 7,59/100tys. 2,53/100tys. 5,12/100tys. 5,13/100tys. 7,58/100tys. 3,81/100tys. 3,84/100tys. 3,96/100tys. rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 wskaźnik zapadalności na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych Ryc. 7. Wskaźnik zapadalności na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Od trzech lat zachorowania na zapalenie opon mózgowo rdzeniowych utrzymują się na tym samym niskim poziomie. 1.5. Borelioza (choroba z Lyme) 16

Sytuacja epidemiologiczna boreliozy w omawianym roku nadal przedstawia się niekorzystnie. W roku 2015 nastąpił minimalny wzrost zachorowań na boreliozę ( bakteryjną chorobę wywołaną przez krętki Borrelia burgdorferi, przenoszoną przez kleszcze). Wszystkie zachorowania wystąpiły w fazie wczesnej boreliozy, która charakteryzuje się wystąpieniem rumienia wędrującego. W przypadku tej choroby ważne jest wczesne jej rozpoznanie i wdrożenie właściwego leczenia. 33% chorych było hospitalizowanych. Zachorowania wystąpiły w grupie wiekowej od 25r.ż. do 80r.ż. Najwięcej zachorowań, bo aż 75% dotyczyło mieszkańców miasta Skarżyska-Kam.,13% dotyczyło mieszkańców gm. Bliżyn, w pozostałych gminach zachorowania kształtowały się na podobnym poziomie z bardzo niskim wskaźnikiem zapadalności. Do zakażenia dochodziło w trakcie grzybobrania, pobytu na działkach rekreacyjnych i spacerów w pobliżu terenów zalesionych, w jednym przypadku do zakażenia doszło w trakcie pobytu w górach. Do narażenia dochodziło w miesiącach od marca do listopada, a szczyt zachorowań odnotowano w miesiącu lipcu. Brak możliwości czynnego uodpornienia przeciw boreliozie powoduje konieczność podnoszenia świadomości w społeczeństwie, w zakresie stosowania odpowiednich zabezpieczeń chroniących przed kleszczami. 60 50 57,63/100tys. 40 30 20 10 0 27,84/100tys. 22,7/100tys. 15,11/100tys. 42,3/100tys. 21,82/100tys. 3,79/100tys. 11,44/100tys. 57,95/100tys. rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 wskaźnik zapadalności na boreliozę Ryc. 8. Wskaźnik zapadalności na boreliozę. Jak wskazuje powyższa rycina wskaźnik zapadalności w roku 2015 dla boreliozy utrzymuje się na podobnym poziomie jak w roku ubiegłym i jest nadal niepokojący. 17

1.6. Styczność i narażenie na wściekliznę Tabela 2. Liczba osób zaszczepionych p/wściekliźnie po narażeniu. Liczba osób zaszczepionych p/wściekliźnie po narażeniu w latach 2007-2015 2007rok 2008rok 2009ro k 2010ro k 2011ro k 2012 rok 2013rok 2014rok 2015 19 23 24 22 14 10 19 15 12 Wścieklizna jest odzwierzęcą neuroinfekcją, która spośród znanych chorób zakaźnych wyróżnia się najwyższym współczynnikiem śmiertelności. Czynnikiem etiologicznym choroby jest wirus wścieklizny. Wściekliźnie zapobiega się przez szczepienia ochronne. W omawianym roku profilaktyką poekspozycyjną objęto 12 osób. 41% osób poddanych profilaktyce to dzieci i młodzież w wieku od 3 do 16 lat. 50% osób poddanych profilaktyce przeciw wściekliźnie była pokąsana przez nieznane psy, 33% miała kontakt z nieznanym kotem, 17% miało kontakt z martwym szczurem. Nie notowano styczności i narażeń na wściekliznę w gm. Łączna. W zakresie chorób odzwierzęcych Inspekcja Sanitarna utrzymuje ścisłą i dobrze układającą się współpracę z Inspekcją Weterynaryjną. 1.7. Listerioza W roku 2015 zarejestrowano jeden przypadek listeriozy, choroby zakaźnej wywołanej przez bakterie Listeria monocytogenes. Listeria jest trudna do wykrycia i eliminacji z otoczenia człowieka, gdyż stale bytuje w jelitach wielu ludzi i zwierząt. Zaczyna zagrażać zdrowiu, gdy znajdzie pożywkę i zaczyna się intensywnie namnażać w pokarmach, a upodobała sobie mleko, sery, lody, warzywa, przetwory mięsne, drób i mięso. Listeria monocytogenes rozwija się w temperaturze panującej w lodówce, dlatego też zwana jest bakterią lodówkową, w tem. -4º C również namnaża się. Powikłaniem zakażenia Listerią monocytogenes może być uszkodzenie płodu u kobiet ciężarnych. Zagraża zdrowiu niemowląt, osób starszych i chorych. Podstawą profilaktyki w warunkach domowych jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny podczas przygotowywania posiłków, dokładne mycie owoców i warzyw, mycie urządzeń chłodniczych, unikanie przez kobiety w ciąży i osoby z obniżoną odpornością spożywania surowego mleka i jego produktów oraz potraw mięsnych przechowywanych w lodówce przez kilka dni. Zachorowanie zarejestrowane w omawianym roku dotyczyło młodej kobiety będącej w 15 tygodniu ciąży i zakończyło się obumarciem płodu. W Polsce w 2015 roku odnotowano 69 zachorowań, w województwie świętokrzyskim 1 zachorowanie. 18

1.8. Grypa Nadzór nad grypą prowadzony jest przez cały rok. Szczyt zachorowań występuje w sezonie epidemicznym grypy między styczniem a marcem. W porównaniu do ubiegłego roku nastąpił wyraźny wzrost zachorowań na grypę. Zgłoszono ogółem 1843 zachorowania w tym 13 osób hospitalizowano z powodu powikłań pogrypowych, ( w roku 2014-zgłoszono 225 przypadków, dwie osoby hosp. z powodu powikłań pogrypowych ). Jedyną skuteczną metodą profilaktyki czynnej p/grypie są szczepienia przeciwko tej chorobie. Zaobserwowano, że z każdym kolejnym rokiem maleje ilość osób korzystających ze szczepień. Liczba osób zaszczepionych p/grypie w roku 2015 uległa dalszemu obniżeniu zaszczepiono ogółem 1194 osoby w tym : 9 dzieci w wieku od 0-4 r.ż., 33 dzieci od 5-14 r.ż., (w 2014 zaszczepiono ogółem 1501 osób w tym 7 dzieci w wieku do 4 lat i 67 dzieci w wieku od 5 do 14 lat.) Szczepienia przeciwko grypie są płatne. Należy zaznaczyć, że w 2015 roku w obszarze szczepień ochronnych realizowanych i finansowanych przez jednostki samorządu terytorialnego gm. Suchedniów realizowała Program szczepień ochronnych przeciw grypie. W gm. Suchedniów w ramach tego programu zaszczepiono p/ grypie 136 osób od 55 r.ż.. 1.9. HIV, AIDS W 2015 nie rejestrowano na terenie powiatu i zachorowań na AIDS. nowo wykrytych zakażeń HIV 1.10. Gruźlica W roku 2015, w porównaniu do roku 2014 odnotowano 65% wzrost zachorowań na gruźlicę płuc. Ogółem opracowano 29 zachorowań, w tym 25 zachorowań potwierdzonych zakażeniem Mycobacterium Tuberculosis. W omawianym roku na terenie powiatu odnotowano jeden zgon z powodu gruźlicy pacjenta w wieku 69 lat. Zachorowania wystąpiły w grupie wiekowej od 23 do 86 lat, a najwięcej zachorowań odnotowano u pacjentów urodzonych latach 1960-1970. Wśród zachorowań przeważają mężczyźni, którzy stanowią aż 79 % zachorowań. Więcej zachorowań bo aż 62 % dotyczyło mieszkańców miasta. Aż 51% zachorowań wystąpiło na terenie miasta Skarżysko-Kam. Pozostałe zachorowania wystąpiły na terenie gm. Suchedniów -13%, gm.bliżyn- 17% gm. Skarżysko-Kościelne-10% i jedno zachorowanie w gm.łączna. Wszystkie zachorowania były hospitalizowane, a po okresie hospitalizacji leczenie kontynuowane przez poradnie p/gruźlicze. Wskaźnik zapadalności na gruźlicę płuc dla powiatu jest dość wysoki i wyniósł 37,34/100tys.mieszk. ( w roku 2014 wynosił 24,33/100tys.mieszk., dla Polski w roku 2014 wynosił 17,4/100tys.mieszk., dla woj. świętokrzyskiego wynosił- 19

23,4/100tys.mieszk.). Gruźlica jest uznawana za chorobę społeczną, bowiem jej występowanie w głównej mierze jest powiązane z trudnymi warunkami życia ludności. Bardzo ważną rolę w zapobieganiu szerzenia się gruźlicy odgrywa odpowiednio wczesne jej wykrycie, zdiagnozowanie i natychmiastowe leczenie. 2. Choroby zakaźne wieku dziecięcego 2.1. Ospa wietrzna W roku 2015 obserwowano dalszy wzrost zachorowań na ospę wietrzną. Zachorowania występowały zarówno wśród dzieci, młodzieży jak też u osób dorosłych. Wystąpiły w przedziale wiekowym od 1 miesiąca życia do 59 roku życia. 60% zachorowań wystąpiło na terenie miasta Skarżyska-Kam. Najmniej zachorowań wystąpiło na terenie wiejskim tylko 18 % chorych. Szczyt zachorowań odnotowano w II kwartale 2015r. 261 zachorowań. Najwięcej zachorowań wystąpiło wśród dzieci w wieku przedszkolnym od 3 do 5 lat- 243 zachorowania. Następną dużą grupę zachorowań stanowią dzieci uczęszczające do szkół podstawowych w wieku od 6 roku życia do 10 r.ż. 158 przypadków. Zachorowania występowały we wszystkich gminach. Pięć osób hospitalizowano z powodu ospy, pozostałe leczone ambulatoryjnie. Aktualnie kalendarz szczepień ochronnych od dnia 01.10.2008rok przewiduje szczepienia obowiązkowe p/ospie wietrznej ale tylko dla dzieci z chorobami upośledzającymi układ immunologiczny, czyli narażonych w sposób szczególny na zakażenie, do ukończenia 12 r.ż, ich rodzeństwa i dzieci przebywających między innymi w żłobkach i instytucjach opiekuńczych. W roku 2015 uodporniono 27 takich osób. 700 600 500 400 300 627,43/100tys. 548,72/100tys. 488/100tys. 517,9/100tys. 359,88/100tys. 404,62/100tys. 565/100tys. 637,5/100tys. 200 100 338,46/100tys. 0 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 Ryc. 9. Wskaźnik zapadalności na ospę wietrzną. wskaźnik zapadalności na ospę wietrzną 20

2.2. Różyczka Sytuacja epidemiologiczna zachorowań na różyczkę utrzymuje się na podobnym poziomie. Odnotowano trzy zachorowania w tym dwa u dzieci i jedno u osoby 36 letniej. Dziewczynka 4 letnia zaszczepiona była tylko I dawką szczepionki p/ odrze śwince i różyczce, pozostałe osoby nie były szczepione. Zachorowania leczone były ambulatoryjnie. Przypadki zgłoszone jako możliwe, w których rozpoznanie zostało postawione na podstawie obrazu klinicznego choroby, nie potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. 80 70 71,81/100tys. 60 50 40 30 20 10 0 rok 2007 19,23/100tys. rok 2008 7,69/100tys. 3,79/100tys. 8,97/100tys. 1,28/100tys. rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 30,52/100tys. rok 2013 3,86/100tys. 1,28/100tys. rok 2014 rok 2015 Ryc. 10. Wskaźnik zapadalności na różyczkę.. wskaźnik zapadalności na różyczkę 2.3. Świnka Sytuacja epidemiologiczna świnki od 2008 roku przedstawia się nadal korzystnie. W roku 2015 zarejestrowano tylko 2 przypadki świnki. Dwoje dzieci w wieku 5 i 9 lat. Jedno z nich zaszczepione II dawkami szczepionki, drugie dziecko nie było szczepione p/odrze, śwince i różyczce. Chorzy leczeni ambulatoryjnie. Przypadki zgłoszone jako możliwe. 21

wskaźnik zapadalności na świnkę 729,48/100tys. rok 2007 12,8 1,28 6,41 2,56 3,79 5,08 3,84 2,57 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 Ryc. 11. Wskaźnik zapadalności na świnkę. 2.4. Płonica Szkarlatyna, tak potocznie nazywa się płonicę, jest zakaźną chorobą bakteryjną, głównie wieku dziecięcego, wywoływaną przez paciorkowce z grupy A. W omawianym roku odnotowano wyraźny wzrost zachorowań na tą chorobę. Ogółem odnotowano 68 przypadków. Zachorowania wystąpiły w przedziale wiekowym od 1 r.ż. do 13 roku życia. Największą liczbę zachorowań odnotowano u dzieci w wieku przedszkolnym 41 %, a następnie u dzieci w wieku szkolnym 16%. Zachorowania występowały przez cały rok, a szczyt zachorowań wystąpił w miesiącu listopadzie i grudniu. 90% przypadków odnotowano na terenie miasta Skarżysko- Kam., w gm. Łączna i gm. Suchedniów odnotowano pojedyncze przypadki. Nie rejestrowano zachorowań w gm. Bliżyn. Wszystkie przypadki zostały zgłoszone jako możliwe, w których rozpoznanie oparto na podstawie obrazu klinicznego zachorowań. wskaźnik zapadalności na płonicę 94,83/100tys.m. 87,57/100tys. 24,02/100tys.m. 47,05/100tys.m. 34,58/100tys.m. 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015rok Ryc. 12. Wskaźnik zapadalności na płonicę. 22

3. Realizacja Programu Szczepień Ochronnych Szczepieniami ochronnymi w 2015 roku objęto 11309 dzieci i młodzieży powiatu skarżyskiego, w wieku od 0 do 20 roku życia. Usługi z zakresu szczepień ochronnych świadczone były w 13 placówkach ochrony zdrowia. Nadzorowi PPIS w Skarżysku-Kam. podlega 10 podmiotów leczniczych z 11 punktami szczepień. Punkty szczepień świadczą usługi w ramach kontraktu z NFZ. We wszystkich obiektach przeprowadzono kontrole sanitarne. Dotyczyły one przechowywania preparatów szczepionkowych, wykonawstwa szczepień, gospodarki preparatami szczepionkowymi, stanu higieniczno-sanitarnego pomieszczeń, postępowania z odpadami medycznymi oraz kwalifikacji personelu medycznego zajmującego się problematyką szczepień. Wszystkie punkty szczepień mają opracowane i wdrożone procedury postępowania w celu minimalizowania zakażeń. W celu zachowania łańcucha chłodniczego placówki prowadzą monitoring temperatur w urządzeniach chłodniczych, posiadają opracowane procedury postępowania na wypadek awarii tych urządzeń bądź przerw w dopływie energii elektrycznej. Stosowane do aseptyki i antyseptyki preparaty dezynfekcyjne mają szerokie spektrum działania. Postępowanie z odpadami medycznymi w miejscu ich wytworzenia jest prawidłowe. Wymagana dokumentacja medyczna w zakresie szczepień jest zabezpieczona przed dostępem osób nieuprawnionych. W jednym punkcie szczepień w czasie kontroli zwrócono personelowi uwagę na prawidłowe prowadzenie dokumentacji medycznej. Rozszerza się skala problemu rodziców uchylających się od poddawania swoich dzieci obowiązkowym szczepieniom ochronnym, co skutkuje wzrostem liczby nie zaszczepionych dzieci. W 2015r. do PPIS zgłoszono 15 środowisk uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych. W każdym przypadku PPIS w Skarżysku-Kam. prowadził, współpracując z podmiotami leczniczymi, rozmowy edukacyjne z opiekunami dzieci. W konsekwencji w pięciu środowiskach rozpoczęto uzupełnianie szczepień u dzieci, a w stosunku do 8 rodziców PPIS wszczął postępowanie administracyjno-egzekucyjne. Najczęstszą przyczyną nie szczepienia dzieci są ruchy antyszczepionkowe, w trzech przypadkach rodzice są zwolennikami medycyny alternatywnej oraz rezygnacja ze szczepień z powodu wystąpienia w ubiegłych latach niepożądanego odczynu poszczepiennego. W roku 2015 do PPIS zgłoszono 2 Niepożądane Odczyny Poszczepienne ( NOP ), które zostały opracowane i zgłoszone do właściwych instytucji. Wyszczepialność w roku 2015 podobnie jak w roku ubiegłym szacuje się na poziomie 85,9 %. 23

Tabela 3. Wykonawstwo szczepień obowiązkowych w powiecie skarżyskim w 2015 roku. Rodzaj szczepienia Rocznik Rodzaj uodpornienia Wykonawstwo % BCG 2015 Szczepienie noworodkowe 80% 2015 Szczepienie pierwotne 86% + uzupełniające 2014 Szczepienie pierwotne 100% Szczepienie p/wzw typu B + uzupełniające 2013 Szczepienie pierwotne 99% + uzupełniające 2015 Szczepienie pierwotne 60,25% DTP (p/błonica,tężec i krztusiec) 2014 Szczepienie pierwotne 99,8% + uzupełniające P/odrze, śwince i różyczce 2014 Szczepienie podstawowe 74% 2013 Szczepienie podstawowe 94% 2006 Rewakcynacja 100,% 2015 Szczepienie pierwotne 60,25% P/Haemophillus influenzae b 2014 Szczepienie pierwotne 99,8% + uzupełniające 2013 Szczepienie pierwotne 98,6% + uzupełniające 2015 Szczepienie pierwotne 60,25% P/Poliomyelitis 2014 Szczepienie pierwotne 99,8% + uzupełniające DTaP + poliomyelitis 2010 Szczepienie 72,6% I przypominające Td (p/błonica,tężec) 2002 Szczepienie II przypominające Td (p/błonica,tężec 1997 Szczepienie III przypominające 94% 82% W powyższej tabeli nie ujęto szczepień ochronnych przeciwko tężcowi, u osób, u których w wyniku zranienia wystąpiło narażenie na zakażenie, takich osób zaszczepiono 1097. Innym szczepieniem stosowanym po narażeniu, finansowanym przez Ministra Zdrowia jest szczepienie przeciwko wściekliźnie. Zastosowano je u 12 osób. Poza obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi istotną rolę odgrywają szczepienia zalecane, które podlegają pełnej odpłatności. Poniżej w tabeli przedstawiono stan zaszczepienia ludności szczepieniami zalecanymi. 24

Tabela 4. Analiza szczepień zalecanych. Stan uodpornienia szczepieniami zalecanymi Choroba, przeciw której wykonano Liczba zaszczepionych osób szczepienie 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok Zakażenia Neisseria meningitidis 349 386 129 124 105 100 WZW typu A 163 105 16 23 15 13 Zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego 8 5 10 1 0 5 Grypa 2650 2726 1539 1502 1501 1194 Zakażenia Streptococcus pneumoniae 234 240 282 204 234 262 Biegunka rotawirusowa 99 53 78 76 98 135 Kleszczowe zapalenie mózgu 29 46 28 14 37 0 Dur brzuszny 163 6 6 0 7 0 Szczepienia ochronne zalecane, niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia, z każdym rokiem ulegają pogorszeniu. Sukcesywnie więc maleje liczba osób wybierająca szczepienie jako metodę nabycia odporności przeciwko niektórym niebezpiecznym chorobom zakaźnym. Powodem tego są wysokie koszty preparatów szczepionkowych. 4. Działania w sytuacjach kryzysowych W celu zapewnienia bezpieczeństwa sanitarno-epidemiologicznego powiatu Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku-Kam. monitoruje sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych i zakażeń, zdarzeń związanych z powodzią i zalaniami terenów, aktualizuje Plan działania w sytuacjach kryzysowych. W roku 2015 nie zaistniały zdarzenia wymagające uruchomienia procedur zawartych w Planie zarządzania kryzysowego. 25

5. Podsumowanie W roku 2015 sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych nie zagrażała bezpieczeństwu zdrowotnemu mieszkańcom naszego powiatu. Była bardzo korzystna dla takich chorób jak: - wirusowe zapalenie wątroby typu A i ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B, krztusiec, zbiorowe zatrucia / zakażenia pokarmowe, zakażenia HIV i zachorowania na AIDSktórych nie rejestrowano, - świnka, różyczka, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, gdzie zachorowania utrzymują się na bardzo niskim poziomie, - podejrzenia zakażenia wirusem wścieklizny, gdzie notuje się minimalny spadek osób zakwalifikowanych do szczepień p/wściekliźnie, - zatrucia pokarmowe wywołane przez pałeczki z grupy z Salmonella - gdzie nastąpił 26% spadek, Niepokojący jest natomiast utrzymujący się dość wysoki współczynnik zapadalności na boreliozę, ponad 55% wzrost wirusowych zakażeń jelitowych dotyczących, w 41% dzieci do 2 roku życia oraz zwiększająca się z każdym rokiem liczba zachorowań na gruźlicę. W roku 2015 wskaźnik zapadalności chorych na gruźlicę płuc powiatu skarżyskiego przewyższył wskaźnik zapadalności gruźlicy dla województwa świętokrzyskiego i Polski za 2014 rok. W omawianym roku zarejestrowano zachorowanie na listeriozę. 26

II. Jakość wody do spożycia 1. Wprowadzenie Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jest od lat dwudziestych ubiegłego wieku systematycznie kontrolowana i nadzorowana pod względem sanitarnym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zadanie to wykonywane jest w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 1412) oraz na podstawie ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 139 z późn zm.) i rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2015 r., poz. 1989). Woda do picia nie powinna zawierać drobnoustrojów chorobotwórczych, bakterii wskazujących na zanieczyszczenie kałowe, ani żadnych innych żywych organizmów stwarzających zagrożenie epidemiczne. Nie powinna też zawierać zanieczyszczeń chemicznych lub substancji pochodzenia naturalnego w ilościach zagrażających zdrowiu człowieka, bądź wpływających na jej właściwości organoleptyczne. O tym czy woda dostarczana konsumentowi będzie spełniać te wymagania decyduje pochodzenie uzdatnionej wody surowej, technologia jej oczyszczania oraz jakość materiałów, z których wykonane są urządzenia do jej magazynowania i przesyłania do odbiorców. Zgodnie z obowiązującymi przepisami za jakość wyprodukowanej wody odpowiada jej producent, natomiast organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej tylko sprawdzają jakość wody w celu oceny jej zgodności z wymaganiami. W 2015 roku w ewidencji Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Skarżysku- Kamiennej znajdowało się 10 urządzeń wodnych tj. 9 wodociągów oraz 1 źródło naturalne. W analizowanym okresie kontrolą objęto wszystkie nadzorowane urządzenia wodne, przeprowadzając w nich 9 kontroli stanu technicznego oraz 82 kontrole jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W ramach prowadzonego monitoringu nad jakością wody pobrano 131 próbek wody. 27

Próbki wody do spożycia pobierane były przez Państwową Inspekcję Sanitarną regularnie zgodnie z ustalonym harmonogramem na dany rok i z określoną częstotliwością. Badania jakości wody wykonywały akredytowane laboratoria: Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Skarżysku-Kamiennej oraz Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Kielcach. Do oceny jakości wody korzystano z wyników badań próbek wody pobranych i badanych w ramach kontroli urzędowej, jak również z wyników badań prowadzonych przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne w ramach kontroli wewnętrznej. Woda przeznaczona do zbiorowego zaopatrzenia ludności z terenu powiatu skarżyskiego ujmowana była z ujęć podziemnych. W większości nadzorowanych wodociągów woda dostarczana do sieci wodociągowej poddawana jest uzdatnieniu za pomocą pojedynczych metod bądź stosowanych kilku razem tj. odżelazianie, odmanganianie napowietrzanie, korekta ph. Nadzorem sanitarnym objętych jest 9 wodociągów, w tym 7 wodociągów sieciowych wykorzystywanych do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę oraz 2 inne podmioty zaopatrujące w wodę. Na rycinie poniżej przedstawiono zaopatrzenie ludności w wodę przez wodociągi zbiorowego zaopatrzenia wg wielkości produkcji w 2015 r. 90 81,88 80 70 60 50 40 30 20 10 28,6 1,45 42,8 16,67 28,6 % wodociągów % zaopatrywanej ludności 0 <100 100-1000 1000-10000 produkcja wody w m 3 /dobę Ryc. 13. Zaopatrzenie ludności w wodę przez wodociągi wg wielkości produkcji w 2015 r. Wszystkie nadzorowane urządzenia zostały skontrolowane w celu oceny stanu technicznego urządzeń wodociągowych i sposobu ich eksploatacji. Przeprowadzane kontrole nie wykazały nieprawidłowości. 28

Z wody wodociągowej o kontrolowanej jakości korzystało 77 tys. osób, co stanowi ok. 99% ludności powiatu. W tabeli poniżej przedstawiono stan zwodociągowania powiatu skarżyskiego. Tabela 5. Stan zwodociągowania powiatu skarżyskiego w 2015 r. Nazwa wodociągu sieciowego wodociąg Skarżysko Właściciel/ Administrator wodociągu Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Skarżysko- Kamienna ul. Cicha 8 Produkcja wody (m 3 /24h) 6477,00 Wykaz zaopatrywanych miejscowości m. Skarżysko-Kamienna, gmina Skarżysko Kościelne: Grzybowa Góra, Kierz Niedźwiedzi, Lipowe Pole Plebańskie, Lipowe Pole Skarbowe, Majków, Michałów, Skarżysko Kościelne, Świerczek gmina Bliżyn: Bugaj, Brzeście, Wołów, Zagórze, gmina Wąchock: Parszów Liczba ludności zaopatrywanej w wodę do spożycia (tys.) Ocena przydatności wody do spożycia przez ludzi 54,417 Przydatna wodociąg Suchedniów wodociąg Krzyżka Zakład Gospodarki Komunalnej w Suchedniowie ul. Kościelna 21 1283,00 184,00 gmina Suchedniów: Suchedniów, Mostki 9,001 Przydatna gmina Suchedniów: Krzyżka, Michniów, Ostojów, Suchedniów ul. Świerkowa gmina Łączna: Podłazie 1,819 Przydatna wodociąg Gostków Gmina Bliżyn z siedzibą Bliżyn ul. Kościuszki 79A 863,42 gmina Bliżyn: Bliżyn, Drożdżów, Gilów, Gostków, Górki, Jastrzębia, Kopcie, Kucębów, Mroczków, Mroczków-Kamionki, Mroczków-Kapturów, Nowki, Nowy Odrowążek, Odrowążek, Pięty, Płaczków, Rędocin, Sobótka, Sołtyków, Sorbin, Ubyszów, Wojtyniów, Zbrojów 7,428 Przydatna Wodociąg Łączna Wodociąg Zalezianka Wodociąg Klonów Zakład Gospodarki Komunalnej w Łącznej; Łączna 115 273,08 45,95 gmina Łączna: Czerwona Górka, Gózd, Jęgrzna, Kamionki, Łączna,, Osełków, Podzagnańszcze, Stawik, Zagórze, Zaskale 3,677 Przydatna gmina Łączna: Zalezianka Występa, Jaśle 0,834 Przydatna 19,86 gmina Łączna: Klonów 0,291 W 2015 stwierdzono warunkową przydatność wody do spożycia oraz dwukrotnie brak przydatności wody do spożycia 29

2. Charakterystyka poszczególnych grup urządzeń zaopatrzenia ludności w wodę 2.1. Wodociągi o produkcji <100 m 3 /d W ewidencji w 2015 r. znajdowały się 2 wodociągi o wyżej wymienionej produkcji tj. wodociąg Klonów i wodociąg Zalezianka. Wodociągi te zaopatrują w wodę około 1100 osób. Woda podawana do sieci z wodociągu Zalezianka na ogół nie była poddawana metodom uzdatniania, jedynie profilaktycznie okresowo prowadzono jej chlorowanie. Przeprowadzone analizy próbek wody pobranych z tego urządzenia wykazały, że jakość wody odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Podobnie jak w latach ubiegłych pojawił się problem z dostarczeniem wody o dobrej jakości z wodociągu Klonów. W czerwcu i lipcu kwestionowano jakość wody z uwagi na ponadnormatywną zawartość manganu w wodzie podawanej do sieci. Wielkość kwestionowanego parametru nie stanowiła bezpośredniego zagrożenia dla zdrowie człowieka, wpływała jednak niekorzystnie na właściwości organoleptyczne wody, dlatego też woda z tego wodociągu została warunkowo dopuszczona do spożycia przez ludzi. Jednocześnie Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku-Kamiennej zobowiązał zarządcę wodociągu do doprowadzenia jakości wody do wymagań sanitarnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U.z 2007 r. Nr 61, poz. 417 zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466) do 17 sierpnia 2015 r. Na okres prowadzonych prac remontowych dopuszczono zawartość manganu w wodzie podawanej do sieci do 300 µg/l. Uzasadnieniem takiej decyzji było stanowisko Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. W obowiązujących przepisach maksymalna wartość dopuszczalnego stężenia manganu ustalono na poziomie 50 µg/l. Regulacje takie przyjęto jednak nie z powodu zagrożenia zdrowia ludzi w razie przekroczenia tych wartości, lecz z uwagi na fakt, że wyższe zawartości manganu mogą prowadzić do niepożądanych zmian właściwości organoleptycznych wody, która z uwagi na wzrost barwy i mętności oraz metaliczny posmak może budzić uzasadnione zastrzeżenia konsumentów. Z oceny Światowej Organizacji Zdrowia i wyników badań toksykologicznych wynika, że w pełni bezpieczne dla zdrowia ludzi stężenie manganu w wodzie podawanej do sieci wnosi 400 µg/l. Kontrola sprawdzająca wykonanie zarządzenia wykazała, że jakość wody w dalszym ciągu nie spełnia wymagań sanitarnych, ale tym razem z powodu zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody. W pobranych próbkach wody stwierdzono obecność bakterii grupy coli w ilości 72 jtk/100ml oraz 85 jtk/100 ml. 30

Wykrycie bakterii grupy coli w wodzie może wskazywać na obecność bakterii chorobotwórczych, stwarzających zagrożenie dla zdrowia ludzi. Dane epidemiologiczne wskazują, że woda może być przyczyną wielu zachorowań o charakterze żołądkowo-jelitowym, a dla osób o obniżonej odporności także przyczyną poważniejszych chorób. Bakterie grupy coli powinny być nieobecne w wodzie tuż po zakończeniu dezynfekcji, ich wykrycie oznacza nieskuteczność uzdatniania wody. Obecność tych bakterii w systemach dystrybucyjnych i zbiornikach wody może świadczyć o odradzaniu się populacji i możliwym wytwarzaniu biofilmu bądź zanieczyszczeniu wody obcym materiałem, na przykład roślinnym lub glebą. W związku z powyższym Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku-Kamiennej stwierdził brak przydatności wody do spożycia i zarządził unieruchomienie wodociągu Klonów do czasu uzyskania pozytywnych wyników. Na czas obowiązywania zakazu korzystania z urządzenia, zarządzono aby zapewnić użytkownikom wodociągu zastępcze źródło wody odpowiadającej wymaganiom sanitarnym. W celu wyeliminowania skażenia mikrobiologicznego prowadzono zabiegi dezynfekcji urządzeń i sieci wodociągowej. Przeprowadzone badania próbek wody pobranych w dniu 24.08.2015 r. wykazały, że jakość wody została przywrócona do właściwych parametrów. Dodatkowo skuteczność prowadzonych działań potwierdziły badania próbek wody pobranych w ramach kontroli wewnętrznej w dniu 25.08.2015 r. Wobec powyższego Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku-Kamiennej w dniu 26.08.2015 r. stwierdził przydatności wody do spożycia i zezwolił uruchomić wodociąg. Poprawa jakości wody była jednak krótkotrwała, bowiem w próbkach wody pobranych w dniu 22.09.2015 r. stwierdzono ponownie obecność bakterii grupy coli i znacznie podwyższoną zawartość manganu (452 µg/l). W dniu 25.09.2015 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Skarżysku Kamiennej wydał decyzję znak Nr SE.Ia-4260-1/22/53 stwierdzającą brak przydatności wody do spożycia. Przeprowadzone badania próbek wody pobranych w dniach 30.09.2015, 02.10.2015 oraz 05.10.2015 r. w ramach kontroli wewnętrznej, jak również kontroli urzędowej, wskazywały, że jakość wody została doprowadzona do wymagań stawianych wodzie do picia. Biorąc powyższe pod uwagę wodociąg Klonów zaopatrujący 291 osób został oceniony negatywnie. Należy nadmienić, że działania naprawcze prowadzone własnymi siłami przedsiębiorstwa w większości przypadków nie odnoszą skutków lub są one krótkotrwałe. Jakość wody podawanej z tych wodociągów na ogół nie była kwestionowana. 31