Załącznik do Uchwały Nr XL/339/14 Rady Miejskiej w Tucholi z dnia 28.03.2014 r. Program Wspierania Rodziny w Gminie Tuchola na lata 2014-2016 2014
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 4 2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 6 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 9 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE... 11 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA... 11 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN... 13 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM... 14 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM... 19 4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU... 26 4.6. DZIECKO I RODZINA WSPIERANI PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNĄ... 36 4.7. PRZESTĘCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH... 37 4.8. RODZINA I DZIECKO POD KURATELĄ SĄDOWĄ... 37 4.9. ANALIZA SWOT... 37 4.10. ZASOBY WSPIERAJĄCE RODZINĘ I DZIECKO W GMINIE... 39 4. CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA... 40 5. REALIZACJA PROGRAMU... 45 5.1. PROJEKTY... 47 SPIS TABEL I WYKRESÓW... 53 2
WPROWADZENIE Dziecko i rodzina wymagają wsparcia oraz szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz rodzin powinna koncentrować się na wyrównywaniu pomiędzy nimi nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych, tworzeniu im równych szans oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego, natomiast działania podejmowane na rzecz dzieci winny mieć na celu ochronę ich praw, wyrównywanie szans życiowych poprzez ułatwianie dostępu do oświaty, służby zdrowia i wypoczynku oraz zapewnienie im ochrony w obliczu zagrożeń. Z punktu widzenia polityki społecznej, która odpowiada za tworzenie warunków samodzielnego funkcjonowania rodziny, rodzina i dziecko stanowią przedmiot niejako selektywnego zainteresowania. Jest tak dlatego, że odnosi się ono zwłaszcza do tych rodzin i pochodzących z nich dzieci, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane. Czynników powodujących bezradność i marginalizację rodziny jest wiele. Co budzi niepokój, ich liczba w ostatnim okresie wzrasta. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się zjawisk niepożądanych, godzących w dobro rodziny i dziecka, jest wyczerpanie się więzi społecznych spajających struktury rodziny, wprowadzające element rozchwiania równowagi i harmonii w ich życiu. Możliwość świadczenia komplementarnego wsparcia rodzinom, które stają się bezradne i marginalizowane, daje stworzenie lokalnego systemu wspierania rodziny. W systemie takim ważne jest, by prowadzone działania oprzeć na przekonaniu, że naturalnym i koniecznym środowiskiem wychowania dziecka jest rodzina. W pierwszej kolejności powinien on być nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny, zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Należy przy tym pamiętać, iż efektywna praca z rodziną musi być stała, intensywna i dotyczyć jej ważnych problemów. Niniejszy Program został opracowany w Ośrodku Pomocy Społecznej w Tucholi przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Jest on zgodny z art. 176 pkt. 1 ustawy z dnia 9 marca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz.135 ze zm.), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 3
1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Istnieje wiele definicji rodziny. Najogólniej określa się ją jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. Podkreśla się również instytucjonalną formę małżeństwa, poprzez którą powstaje system pokrewieństwa i dziedziczenia. Elementem wyróżniającym rodzinę jest wspólnota mieszkaniowa, tworząca najczęściej jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia. Cechą wspólną wszystkich definicji rodziny jest to, że zapewnia ona ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Ogólnie rzecz ujmując, rodzinę charakteryzuje współwystępowanie takich elementów, jak: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność oraz wspólna kultura duchowa. Rodzina pełni szereg funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb swoich członków. Przede wszystkim warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychospołeczny dziecka. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina oddziałuje na dziecko poprzez określony i swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe. Każda rodzina tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom. Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieuświadomionego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża jednak szereg czynników, wśród których istotną rolę odgrywają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków rodziny oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji kryzysowych. Do zjawisk patologicznych zalicza się: alkoholizm, narkomanię, przestępczość rodziców oraz przemoc w rodzinie. Są one najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Dziecko, podobnie jak rodzina, nie posiada jednoznacznej definicji. Według Kodeksu cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała pełnej zdolności do czynności prawnych. W Kodeksie karnym osobę do ukończenia 17. roku życia uważa się za nieletnią. 4
Dzieci do 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych, a w ich imieniu działają rodzice lub opiekunowie prawni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych Kodeks cywilny przyznaje dzieciom, które ukończyły 13 lat. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia (jedyne odstępstwo stanowi wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat, pod władzą rodzicielską. 5
2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Rodzina i dziecko są chronione zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i międzynarodowym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne artykuły konkretyzują to stwierdzenie, odnosząc je do różnych aspektów życia rodzinnego. Rozwinięcie norm zawartych w Konstytucji, a odnoszących się do rodziny, znajduje miejsce w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W dokumencie tym unormowano problematykę zawierania i ustawania małżeństw, stosunków majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli. Innymi regulacjami prawnymi związanymi z problematyką rodziny są Kodeksy: karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy. Pierwszy z nich zakłada ściganie z urzędu przestępstw przeciwko rodzinie, do których zalicza: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Natomiast Kodeks cywilny, choć nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny, służy jej w zakresie przepisów dotyczących ochrony praw małoletniego w obrocie prawnym oraz dotyczących zasad prawa spadkowego. Kodeks postępowania cywilnego z kolei chroni rodzinę w postępowaniu egzekucyjnym. Obejmuje również ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych i daje możliwość występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawiciela do spraw opieki społecznej organu gminy lub organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy służy głównie ochronie macierzyństwa i zdrowia kobiet. Problematykę rodzinną podejmują również ratyfikowane przez Polskę akty międzynarodowe. Jednym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, której art. 16. stanowi, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zapis dotyczący rodziny figuruje również w pkt 16. pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej. Mówi on, iż rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju. 6
Innym dokumentem zapewniającym ochronę rodzinie jest uchwalona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny. W dokumencie tym zapisane jest m.in. prawo do istnienia i budowy rodziny, czyli prawo każdego do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie, prawo do przekazania życia i wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości, prawo do mieszkania pozwalającego na godziwe życie rodzinne oraz prawo do zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego. Problematyka rodzinna podejmowana jest także w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W dokumencie tym, w określeniu prawa kobiet do równouprawnienia i partnerstwa podkreślono m.in. wpływ kobiet na wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Część artykułów Konwencji pozostaje w bezpośrednim związku z rodzinnymi funkcjami kobiety, ukierunkowanymi na wzmocnienie społecznego statusu rodziny. Kolejnym dokumentem międzynarodowym, będącym zarazem najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa dziecka, jest Konwencja o Prawach Dziecka. Jej postanowienia dotyczą osób, które nie ukończyły 18. roku życia i obejmują: prawa cywilne, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami, prawa socjalne oraz kulturalne i polityczne. Konwencja ustanawia status dziecka oparty na założeniach, że jest ono samodzielnym podmiotem, wymagającym ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną szczególnej opieki i ochrony prawnej, posiadającym jako istota ludzka prawo do poszanowania tożsamości, godności i prywatności, a rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania i wymaga ze strony państwa wsparcia. Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się: zasadą dobra dziecka (wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka), zasadą równości (wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech: koloru skóry, płci i narodowości, mają być równe wobec prawa), zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka (ochronie podlega autonomia rodziny i prawa obojga rodziców do decydowania o sprawach dziecka) oraz zasadą pomocy państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków socjalnych i zdrowotnych rodziny. Jeszcze innym aktem prawnym zapewniającym ochronę dziecku jest Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. Ma ona zastosowanie do dzieci, które w momencie przysposobienia nie ukończyły 18 lat, nie zawarły związku małżeńskiego oraz nie są uznawane przez prawo za pełnoletnie. 7
Dokumentem na rzecz praw dziecka jest także Europejska Konwencja o Statusie Prawnym Dziecka Pozamałżeńskiego, która zrównuje w prawach dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. Rodzina i dziecko są chronione w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Prawny zapis ochrony rodziny i dziecka znajduje się w wyżej wymienionych aktach międzynarodowych oraz w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Istnieją poza tym wspólnotowe akty wtórne dotyczące równego traktowania kobiet, które zwracają uwagę na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz na szczególną ochronę kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa. 8
3. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Tuchola jest położona w północnej Polsce, w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego. Gmina obejmuje powierzchnię 239,4 km2. Jest jedną z 6 jednostek samorządu terytorialnego, wchodzących w skład powiatu tucholskiego. W skład gminy wchodzi miasto Tuchola oraz 56 mniejszych miejscowości, zorganizowanych w 10 następujących sołectw: Białowieża, Bladowo, Kiełpin, Klocek, Legbąd, Mała Komorza, Mały Mędromierz, Raciąż, Rzepiczna, Stobno. Przez gminę przechodzą drogi wojewódzkie: nr 237 (Czersk Tuchola Gostycyn Mąkowarsko), nr 240 (Chojnice Tuchola Świecie) oraz nr 241 (Rogoźno Więcbork Tuchola). Droga krajowa nr 237 w odległości ok. 30 km od Tucholi (w Mąkowarsku) łączy się z drogą krajową nr 25 biegnącą od Bobolic do Międzyborza przez Człuchów, Koronowo, Bydgoszcz, Konin, Kalisz i Ostrów Wielkopolski, a w odległości 47 km od Tucholi (w Świeciu) krzyżuje się droga krajowa nr 91 łącząca Gdańsk, Toruń, Łódź i Częstochowę oraz droga krajowa nr 5 od polsko-czeskiej granicy państwowej w Lubawce przez Wrocław, Poznań, Gniezno i Bydgoszcz do węzła autostrady A1 znajdującego się w odległości w odległości ok. 60 km od Tucholi w pobliżu miejscowości Nowe Marzy. W Tucholi znajduje się jedyna na terenie gminy stacja kolejowa, położona na linii kolejowej nr 208 łączącej Chojnice z Działdowem przez Cekcyn, Wierzchucin, Laskowice Pomorskie i Grudziądz. Od stacji Tuchola rozpoczyna swój bieg linia kolejowa nr 241 do Koronowa przez Gostycyn i Mąkowarsko, na której regularny ruch pasażerski został zakończony w 1993 roku. Usługi komunikacyjne w gminie świadczy PKS Chojnice Sp. z o.o. oraz firmy: Jantur, Jantur-Bus, Hydrotor. Gmina Tuchola, pragnąc mieć wpływ na swój rozwój i promocję, uczestniczy w pracach i działaniach Lokalnej Grupy Działania Bory Tucholskie, należy również do Związku Miast Polskich. Spośród funkcjonujących w gminie podmiotów gospodarczych najwięcej działa w takich branżach, jak: handel i naprawy (377 podmiotów w 2012 roku), budownictwo (205 podmiotów) oraz przetwórstwo przemysłowe (183 podmioty). Infrastruktura techniczna w gminie jest stale rozbudowywana. Z sieci wodociągowej korzysta 86,2% mieszkańców gminy, natomiast z sieci kanalizacyjnej korzysta 72,4% mieszkańców, a z sieci gazowej 57,3%. Sieć placówek oświatowo-wychowawczych na terenie gminy tworzą: 3 przedszkola, 8 szkół podstawowych, 3 szkoły gimnazjalne i 5 szkół ponadgimnazjalnych. W roku 9
szkolnym 2012/2013 w przedszkolach było ogółem 285 dzieci i 19 wychowawców, w szkołach podstawowych 1.495 uczniów i 143 nauczycieli, w gimnazjach 609 uczniów i 69 nauczycieli, a w szkołach ponadgimnazjalnych 1.982 uczniów i155 nauczycieli. Do instytucji prowadzących w gminie działalność edukacyjną należą także placówki prowadzące kształcenie dorosłych: Tucholskie Centrum Edukacji Zawodowej oraz Prywatne Liceum Profilowane dla Dorosłych Przyszłość. Na terenie gminy istnieje również Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Ponadto oprócz ww. placówek oświatowowychowawczych w gminie funkcjonuje Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem. Działalność kulturalno-oświatową na terenie gminy prowadzi Tucholski Ośrodek Kultury, którego filią jest Wiejski Dom Kultury w Raciążu. Ważna rolę odgrywają świetlice wiejskie, które znajdują się w miejscowościach: Białowieża, Bladowo, Kiełpin, Klocek, Legbąd, Mały Mędromierz, Rzepiczna, Stobno, Wielka Komorza. W gminie funkcjonują także biblioteki: Miejska Biblioteka Publiczna w Tucholi z filią w Raciążu oraz zlokalizowana w Tucholi filia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej. Przy placówkach kultury działają koła zainteresowań, rozwijające uzdolnienia artystyczne, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Tucholski Ośrodek Kultury jest organizatorem lub współorganizatorem wielu imprez okolicznościowych, często o znaczeniu ponadlokalnym, których program adresowany jest zarówno do mieszkańców gminy, jak i odwiedzających ją turystów. Do ważniejszych kulturalno-oświatowych imprez okolicznościowych gminy należą: Dni Borów Tucholskich, Dni Dziedzictwa Kulturowego Borów Tucholskich, Święto Patronki Tucholi św. Małgorzaty, Dożynki Gminne, Sianokosy, Dzień Bartnika, Czarodziejski Kramik Świętego Mikołaja, Spotkania z Piosenką Dziecięcą, Zaduszki Muzyczne, Międzynarodowy Festiwal Muzyczny Niemen, Ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Myśliwskiej i Wieżowej, Europejskie Spotkanie Historycznych Strzelców, Europejskie Spotkania Bractw Kurkowych, Wystawa Pojazdów Zabytkowych w Tucholi, Powiatowy Integracyjny Dzień Dziecka. W kilku sołectwach gminy aktywnie działają Koła Gospodyń Wiejskich, zrzeszone w lokalnym Stowarzyszeniu Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich w Tucholi. Zadania służby zdrowia w gminie realizują niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej: Miejskie Centrum Lekarskie Sp. z o.o. NZOZ w Tucholi i Lekarz Rodzinny S.C. w Raciążu z filią w Legbądzie, a także przychodnie specjalistyczne przy powiatowym Szpitalu Tucholskim Sp. z o.o. NZOZ. Na terenie gminy jest 7 aptek i punktów aptecznych oraz 25 prywatnych praktyk lekarskich, a ponadto w gminie funkcjonuje 5 niepublicznych zakładów 10
świadczących usługi w zakresie opieki zdrowotnej: NZOZ Zakład Pielęgniarsko-Opiekuńczy Troska, Stowarzyszenie Hospicjum im. św. Małgorzaty, Niepubliczny Zakład Pielęgniarki Środowiskowe / Centrum Usług Pielęgniarskich Zdrowie, Niepubliczny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy przy Szpitalu Powiatowym w Tucholi, Położne Środowiskowo-Rodzinne S.C. 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE Diagnoza sytuacji rodziny i dziecka w gminie Tuchola została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, oraz analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w gminie placówek oświatowych oraz reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza uwzględnia również analizę SWOT, która w obszarze Rodzina, dziecko i młodzież została przeprowadzona z udziałem przedstawicieli samorządu gminy. 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Na koniec 2012 roku gmina Tuchola liczyła 20.451 mieszkańców, w tym 10.452 kobiety, które stanowiły 51,1% ogółu ludności. W latach 2010-2012 systematycznie zwiększała się ogólna liczba mieszkańców gminy, przy czym stały wzrost liczby mieszkańców odnotowano jedynie w grupie osób w wieku poprodukcyjnym. Liczba osób w wieku produkcyjnym w omawianym okresie malała. Natomiast liczba osób w wieku przedprodukcyjnym ulegała wahaniom. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Struktura wiekowa ludności gminy w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym 4.184 4.082 4.111 liczba osób w wieku produkcyjnym 13.145 13.137 13.033 liczba osób w wieku poprodukcyjnym 3.046 3.186 3.307 ogółem 20.375 20.405 20.451 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 11
Sytuacja demograficzna kształtowana jest przez takie wskaźniki, jak będący różnicą między liczbą urodzeń żywych i zgonów przyrost naturalny oraz saldo migracji, która odbywa się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane szczegółowe w tym zakresie odnoszące się do gminy przedstawiają poniższe tabele. Tabela 2. Ruch naturalny ludności gminy w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. liczba urodzeń żywych 213 222 220 liczba zgonów 170 157 183 przyrost naturalny 43 65 37 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 3. Ruch migracyjny ludności gminy w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. saldo migracji w ruchu wewnętrznym -71-41 -36 saldo migracji w ruchu zagranicznym 0 6-7 saldo migracji ogółem -71-35 -43 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W gminie odnotowano wzrost liczby mieszkańców, będący efektem dodatniego przyrostu naturalnego, przewyższającego saldo migracji, które pozostawało w omawianym okresie ujemne, przy czym migracja mieszkańców do i z gminy odbywała się przede wszystkim w ruchu wewnętrznym. Biorąc pod uwagę powyższe dane i próbując dokonać prognozy ludności gminy na najbliższe lata, należy zwrócić uwagę na systematyczne zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży oraz osób w wieku produkcyjnym, przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym. W efekcie tych zmian populacja gminy jest coraz starsza. Powyższe tendencje demograficzne będą wymagały dopasowania usług społecznych do potrzeb zarówno dzieci i młodzieży, jak i seniorów. W przypadku tych pierwszych konieczne będzie dostosowanie dostępu do wychowania, edukacji, kultury, sportu i rekreacji, tym drugim trzeba będzie natomiast udzielić stosownej pomocy materialnej i rzeczowej, ułatwić im korzystanie z usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz różnorodnych form aktywnego spędzania czasu wolnego. 12
4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN W latach 2010-2012 liczba mieszkań w gminie Tuchola zwiększała się z roku na rok (od 6.200 w 2010 r. do 6.327 w 2012 r.). Rosła tym samym liczba izb (z 25.033 w 2010 r. do 25567 w 2012 r.) i powierzchnia użytkowa mieszkań (z 464.626 m 2 w 2010 r. do 475.067 m 2 w 2012 r.). Nieznacznym wahaniom ulegała natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (od 74,94 m 2 w 2010 r., poprzez 74,83 m 2 w 2011 r., do 75,08 m 2 w 2012 r.), natomiast systematycznie wzrastała przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (z 22,8 m 2 w 2010 r. do 23,2 m 2 w 2012 r.). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Zasoby mieszkaniowe gminy w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. liczba mieszkań 6.200 6.288 6.327 liczba izb 25.033 25.350 25.567 powierzchnia użytkowa mieszkań (w m 2 ) 464.626 470.563 475.067 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (w m 2 ) 74,94 74,83 75,08 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m 2 ) 22,8 23,1 23,2 liczba nowych mieszkań oddanych do użytkowania 46 88 39 liczba nowych izb oddanych do użytkowania 219 317 217 Dane Urzędu Miejskiego w Tucholi i Głównego Urzędu Statystycznego. W analizowanym okresie na zbliżonym poziomie utrzymywała się liczba mieszkań komunalnych (368 w 2010 r., 367 w 2011 r., 370 w 2012 r.). W stosunku do początku okresu, na jego końcu wzrosła liczba izb (z 935 w 2010 r. do 938 w 2012 r.), lecz zmniejszyła się powierzchnia użytkowa mieszkań (z 15.521,91 m 2 w 2010 r. do 15.242,54 m 2 w 2012 r.). Mimo to w całym okresie 2010-2012 nie zmieniała się przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (38 m 2 ), ani przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (utrzymywała się na poziomie 4 m 2 ). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Zasoby mieszkaniowe będące w posiadaniu gminy w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. liczba mieszkań 368 367 370 liczba izb 935 932 938 powierzchnia użytkowa mieszkań (w m 2 ) 15.521,91 15.225,27 15.242,54 13
przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (w m 2 ) 38 38 38 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m 2 ) 4 4 4 Dane Urzędu Miejskiego w Tucholi i Głównego Urzędu Statystycznego. Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez gminę, a realizowana przez pracownika gminy zajmującego się gospodarką komunalną. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Dodatki mieszkaniowe przyznane w gminie w latach 2010-2012 liczba rodzin, którym decyzją przyznano dodatek mieszkaniowy 2010 r. 2011 r. 2012 r. 5.316 5.173 4.785 liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych 5.316 5.173 4.785 wartość przyznanych dodatków mieszkaniowych (w zł) 1.170.875,76 1.050.779,95 974.523,60 Dane Urzędu Miejskiego w Tucholi i Głównego Urzędu Statystycznego. W latach 2010-2012 liczba rodzin w gminie, którym decyzją administracyjną przyznano dodatek mieszkaniowy, sukcesywnie malała (5.316 w 2010 r., 5.173 w 2011 r., 4.785 w 2012 r.). Zmniejszała się również wysokość kwot przeznaczonych na ten cel (1.170.875,76 zł w 2010 r., 1.050.779,95 w 2011 r., 974.523,60 zł w 2012 r.). 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM Analiza sytuacji dziecka w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rodzinnym została dokonana na podstawie badań ankietowych, przeprowadzonych w funkcjonujących w gminie Tuchola placówkach oświatowo-wychowawczych. Badania te pozwoliły zdiagnozować środowisko przedszkolne, szkolne i rodzinne dzieci i uczniów pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej oraz uzyskać informacje na temat prowadzonych w przedszkolach i szkołach działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych. W sumie do analizy przedłożono 17 ankiet wypełnionych przez pedagogów szkolnych lub, w przypadku ich braku, dyrektorów z następujących placówek oświatowowychowawczych: 14
Przedszkole nr 1 w Tucholi (liczba dzieci: 160), Przedszkole nr 2 w Tucholi (liczba dzieci: 125), Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. płk. Józefa Wryczy w Tucholi (liczba uczniów: 485), Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika w Tucholi (liczba uczniów: 452), Szkoła Podstawowa nr 5 w Tucholi (liczba uczniów: 142), Szkoła Podstawowa im. Leona Wyczółkowskiego w Kiełpinie (liczba uczniów: 94), Szkoła Podstawowa w Legbądzie (liczba uczniów: 127), Szkoła Podstawowa w Małym Mędromierzu (liczba uczniów: 13) szkoła istniała do dnia 31.08.2013 r., Szkoła Podstawowa w Raciążu (liczba uczniów: 97), Szkoła Podstawowa im. Bolesława Meggera w Stobnie (liczba uczniów: 85), Gimnazjum nr 1 im. dra Kazimierza Karasiewicza w Tucholi (liczba uczniów: 403), Gimnazjum nr 2 im. Bolesława Meggera w Stobnie (liczba uczniów: 119), Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Bartłomieja Nowodworskiego w Tucholi (liczba uczniów: 440), Zespół Szkół Leśnych w Tucholi (liczba uczniów: 301), Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych im. Leona Janty-Połczyńskiego w Tucholi (liczba uczniów: 587), Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Ziemi Tucholskiej w Tucholi (liczba uczniów: 613), Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Tucholi (liczba uczniów: 159). Zasoby i oferta przedszkolna i szkolna Z analizy ankiet wynika, że 9 placówek zatrudnia pedagoga, 6 placówek zatrudnia pielęgniarkę i logopedę, 1 zapewnia dostęp do psychologa (Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Ziemi Tucholskiej w Tucholi), a 2 do doradcy zawodowego (Zespół Szkół Ogólnokształcących im. B. Nowodworskiego w Tucholi oraz Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych im. L. Janty-Połczyńskiego w Tucholi). Dożywianie uczniów prowadzi 14 placówek, natomiast 10 zgłosiło potrzebę zwiększenia o łącznie 188 osób liczby dzieci i młodzieży objętych tym rodzajem pomocy. Zdecydowana większość (15 placówek) zapewnia uczniom dostęp do Internetu i umożliwia korzystanie z sali gimnastycznej. Przedstawiciele 3 placówek (Szkoła Podstawowa w Legbądzie, Zespół Szkół Leśnych w Tucholi oraz Zespół Szkół Licealnych i Agrotechnicznych w Tucholi) stwierdzili, że dojazd 15
uczniów jest utrudniony, podając jako przyczyny: niedostosowanie rozkładu jazdy do godzin rozpoczęcia zajęć i brak połączeń autobusowych na trasie Klocek-Legbąd. W żadnej placówce nie funkcjonują klasy integracyjne. Natomiast prawie wszystkie oferują dzieciom i młodzieży zajęcia dodatkowe. Najczęściej przyjmują one postać różnorodnych tematycznie kół zainteresowań (przedmiotowe, językowe, hobbystyczne, sportowe, gimnastyczne, artystyczne, regionalistyczne), zajęć świetlicowych, liturgicznych oraz gier i zabaw, także w ramach harcerstwa, wolontariatu, kół przyjaciół biblioteki, PCK. Jednocześnie wszystkie placówki prowadzą zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wśród nich najczęściej organizowane są zajęcia wyrównawcze, korekcyjnokompensacyjne, logopedyczne, a także socjoterapeutyczne, rewalidacyjne dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, dla uczniów dysleksyjnych. Problemy dosięgające dzieci, uczniów i ich rodziny Ankietowani identyfikowali problemy, które w najpoważniejszym stopniu dosięgają dzieci, uczniów i ich rodziny, w dwojaki sposób, tj. odpowiadając na pytanie o charakterze otwartym oraz wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych obejmujący 14 zmiennych. Określając problemy w odpowiedzi na pytanie otwarte, badani wskazywali głównie na niedostatek środków finansowych rodzin, ubóstwo spowodowane najczęściej bezrobociem oraz dysfunkcje występujące w domu, odnoszące się do bezradności opiekuńczowychowawczej rodziców, zaniedbania dzieci, poświęcania im zbyt małej ilości czasu m.in. spowodowanego przez emigrację zarobkową, nadużywania alkoholu przez rodziców w obecności dzieci, zaniedbania pod względem higieny, rozbicia rodzin, przemocy domowej. Ankietowani zwracali również uwagę na trudności mieszkaniowe rodzin oraz podkreślali występowanie w środowisku dzieci i młodzieży szkolnej problemu braku perspektyw i zagrożenia wykluczeniem społecznym. Wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych, ankietowani stwierdzali ich obecność, podając jednocześnie liczbę ujawnionych przypadków. Szczegółowe informacje na temat zdiagnozowanych w środowisku szkolnym i w domu rodzinnym uczniów problemów społecznych zawiera poniższa tabela. 16
Tabela 7. Problemy występujące w środowisku szkolnym i rodzinnym dzieci i młodzieży z gminy uczęszczających do szkół obecność poszczególnych cech cechy patologii społecznej występuje (liczba ujawnionych nie występuje przypadków) sięganie po alkohol 10 (51) 7 sięganie po narkotyki 1 (2) 13 palenie papierosów 12 (68) 4 ucieczki z domu 1 (1) 14 kradzieże 6 (15) 11 agresja i przemoc, w tym: poniżanie, zastraszanie, znęcanie się, bicie, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia papierosów 10 (60) 5 autoagresja 4 (5) 11 przestępczość ujawniona 4 (17) 10 niszczenie mienia szkolnego 5 (54) 10 udział w grupach negatywnych 4 (15) 10 problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego 9 (55) 6 przemoc w rodzinie 6 (13) 9 zaniedbanie przez dom 6 (14) 10 wykorzystywanie seksualne 1 14 Dane z badań ankietowanych przeprowadzonych w placówkach oświatowych gminy. Do problemów najczęściej występujących w szkole i w domu rodzinnym dzieci i młodzieży ankietowani zaliczyli: nadmierne przyjmowanie używek przez członków rodziny, sięganie przez uczniów po papierosy i alkohol, stosowanie agresji i przemocy w grupie rówieśniczej, problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego, zaniedbanie przez środowisko rodzinne, przemoc w rodzinie, kradzieże oraz niszczenie mienia szkolnego. Obszary, w jakich należałoby przeprowadzić badania wśród dzieci, młodzieży i rodziców Wskazując badania konieczne do przeprowadzenia wśród dzieci, młodzieży i ich rodziców, pedagodzy stwierdzili, iż należy dokładnie zdiagnozować negatywne zachowania w środowisku szkolnym i rodzinnym, w tym problemy agresji, przemocy, uzależnień (w tym także uzależnienia od komputerów). W opinii ankietowanych trzeba również dokładnie rozpoznać sytuację rodzinną, zabezpieczenie socjalne rodzin. Ważne jest także dokładne poznanie potrzeb dzieci i młodzieży, m.in. w zakresie spędzania czasu wolnego. Określając działania profilaktyczne i naprawcze, które należałoby przeprowadzić w szkołach, badani wskazywali przede wszystkich na potrzebę kontynuowania i wzmożenia realizowanych w placówkach programów profilaktyki uzależnień oraz propagowania 17
zdrowego stylu życia, spotkania z psychologami i policją. Jednocześnie postulowali organizowanie warsztatów i wykładów dla rodziców, a także podkreślali konieczność kontynuowania programu Niebieskiej Karty. Działania profilaktyczne podejmowane w szkołach W placówkach oświatowo-wychowawczych podejmowane są różnorodne działania wychowawcze i profilaktyczne. Wśród nich realizowane są zajęcia socjoterapeutyczne, warsztaty dotyczące problematyki uzależnień, programy promujące zdrowie i bezpieczeństwo oraz kampanie profilaktyczne, uświadamiające dzieciom i młodzieży zagrożenia ze strony uzależnień, a jednocześnie zachęcające do zdrowego życia poprzez różnorodne festyny, spektakle, konkursy, turnieje (np. pod hasłami: Stop patologiom społecznym lub Alkoholu nie piję zdrowo żyję ). Prowadzone są pogadanki, spotkania z przedstawicielami policji, psychologami i innymi specjalistami spoza placówki oświatowej. W ramach działań profilaktycznych wobec dzieci i młodzieży organizowane są na terenie szkół pozalekcyjne zajęcia sportowe, których organizatorami są często organizacje pozarządowe. Współpraca szkół z rodzicami uczniów Przedstawiciele zdecydowanej większości (14) ankietowanych placówek uznali współpracę z rodzicami uczniów za zadowalającą. Odmiennego zdania byli pedagodzy z 2 placówek (Szkoła Podstawowa im. B. Meggera w Stobnie oraz Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w Tucholi), natomiast dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3 w Tucholi udzielił odpowiedzi TAK i NIE. W ramach tej współpracy funkcjonuje Rada Rodziców, odbywają się zebrania z rodzicami, konsultacje indywidualne i rozmowy telefoniczne, organizowane są imprezy i uroczystości (np. Dni Otwarte ), prowadzona jest pedagogizacja rodziców, zajęcia otwarte, rodzice mają dostęp do dziennika elektronicznego. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny Przedstawiciele 16 badanych placówek stwierdzili, że współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny jest zadowalająca. Do podmiotów tych zaliczali najczęściej: Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Tucholski Ośrodek Kultury, Miejską Bibliotekę Publiczną, policję, prokuraturę, kuratorów sądowych, Sanepid, parafie, przychodnie lekarskie, rady sołeckie, straż pożarną, organizacje pozarządowe, Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, Urząd Miejski w Tucholi, 18
Starostwo Powiatowe, Dom Pomocy Społecznej w Wysokiej, Dom Dziecka w Tucholi, Nadleśnictwo Woziwoda. Spośród ankietowanych jedynie przedstawiciel Szkoły Podstawowej im. B. Meggera w Stobnie nie udzielił odpowiedzi na pytanie o zadowolenie z tej współpracy, choć wymienił OPS, PCPR, KRPA, policję, straż pożarną i sąd rodzinny jako instytucje, z którymi szkoła współpracuje. Potrzeby dzieci i młodzieży Wskazując najpilniejsze potrzeby dzieci i młodzieży, pedagodzy zwrócili przede wszystkim uwagę na konieczność zapewnienia im szerszego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego. Postulat ten sprowadzał się głównie do rozwijania uzdolnień poprzez zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, zwiększenia dostępności imprez i obiektów kulturalnych, a także kolonii i wycieczek. Ankietowani wskazali również potrzebę organizowania zajęć terapeutycznych dla dzieci oraz grup terapeutycznych dla rodzin, jak również pomocy w wyposażeniu szkoły. Możliwości przyczynienia się szkół do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób placówki przedszkolne i szkolne mogą przyczynić się do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży w gminie, ankietowani wskazywali głównie na możliwość zagospodarowania czasu wolnego, m.in. poprzez organizowanie zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań. Zwracali również uwagę na potrzebę szybkiej reakcji szkoły w razie stwierdzenia nieprawidłowości, m.in. poprzez wskazanie instytucji mogących pomóc w rozwiązaniu konkretnych problemów. Badani podkreślali także celowość przyznawania stypendiów dla uczniów oraz zatrudnienia pedagoga i psychologa w placówkach, w których tych specjalistów brakuje. 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM Analiza sytuacji rodziny i dziecka w środowisku lokalnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. burmistrza, sołtysów, radnych, pracowników Urzędu Miejskiego, członków Komisji Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przedstawicieli placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, pomocy społecznej, służby zdrowia, policji, organizacji pozarządowych, Kościoła) oraz mieszkańców gminy. Do 19
analizy przedłożono w sumie 25 wypełnionych anonimowo ankiet, w których badani odnieśli się do wybranych zagadnień dotyczących sytuacji rodziny i dziecka w gminie. W pierwszej kolejności zapytano badanych o problemy, które najczęściej dotykają rodziny zamieszkujące w gminie. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 1. Problemy najczęściej dotykające rodziny zamieszkujące w gminie 2,5% 2,5% 2,5% 3,7% 3,7% 30,9% bezrobocie ubóstwo alkoholizm 6,2% dysfunkcyjność rodzin problemy związane ze starzeniem się 6,2% narkomania przestępczość 8,6% przemoc w rodzinie problemy wynikające z niepełnosprawności 16,0% 17,3% marginalizacja i wykluczenie społeczne inne problemy Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Do problemów, które najczęściej dotykają rodziny zamieszkujące w gminie, respondenci zaliczyli bezrobocie (30,9%) oraz ubóstwo (17,3%) i alkoholizm (16%). Szczególną uwagę zwrócili również na dysfunkcyjność rodzin (8,6%) oraz problemy związane ze starzeniem się i narkomanią (po 6,2%). W dalszej kolejności wymienili m.in. przestępczość (3,7%), a także przemoc w rodzinie, problemy wynikające z niepełnosprawności oraz marginalizację i wykluczenie społeczne (po 2,5%). W następnym pytaniu poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wskazanie obszarów, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 20
Wykres 2. Obszary, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca 3,9% 3,9% bezrobocie 9,8% 29,4% ubóstwo uzależnienia 11,8% zdrowie warunki mieszkaniowe starzenie się społeczności lokalnej 13,7% 13,7% dysfunkcyjność rodzin 13,7% niepełnosprawność Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. W opinii ankietowanych oferta pomocy świadczonej osobom i rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najmniej zadowalająca w takich obszarach, jak: bezrobocie (29,4%), oraz ubóstwo, uzależnienia i zdrowie (po 13,7%). W dalszej kolejności wymienili warunki mieszkaniowe (11,8%), starzenie się społeczności lokalnej (9,8%), a także dysfunkcyjność rodzin i niepełnosprawność (po 3,9%). Czynniki, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie czynników, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie. W odpowiedziach ankietowani najczęściej wspominali o problemach, z którymi zmagają się rodziny, a które rzutują na sytuację dziecka, tj. złej sytuacji rodzin, ubóstwie, bezrobociu, braku perspektyw, nieprawidłowe odżywiania się dzieci i młodzieży, uzależnieniach rodziców. Podnosili również problem niewystarczającego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, w tym do bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych, placówek kultury, ogólnodostępnych miejsc spotkań dzieci i młodzieży, obiektów sportowo-rekreacyjnych na wsi, niewystarczające możliwości rozwijania zainteresowań. Wskazali też zbyt małą liczbę przedszkoli. 21
Najważniejsze problemy związane z dziećmi i młodzieżą w gminie W odpowiedzi na następne pytanie, ankietowani zidentyfikowali problemy, z jakimi zmagają się dzieci i młodzież w gminie. Za najważniejszy z nich uznali nieodpowiednie do potrzeb możliwości konstruktywnego spędzania czasu wolnego, co niejednokrotnie przekłada się na demoralizację przejawiającą się w stosowaniu agresji i przemocy, sięganiu po używki i środki odurzające, dopuszczaniu się wandalizmu i kradzieży. W tym kontekście zwrócono uwagę na mało atrakcyjną ofertę zajęć pozaszkolnych, brak świetlic środowiskowych. Stwierdzono także niewystarczającą ofertę w zakresie edukacji przedszkolnej. Innym problemem są szerzące się wśród dzieci i młodzieży wady postawy, a także uzależnienia (alkoholizm, nikotynizm, narkomania) i inne patologie, do których zaliczono agresję, przemoc, niszczenie mienia, przestępczość. Problemy te, zdaniem respondentów, w znacznym stopniu wynikają z bezradności wychowawczej rodziców oraz nadmiaru wolnego czasu, którego dzieci i młodzież nie mają okazji mądrze wykorzystać. Niejako w uzupełnieniu odpowiedzi na pytania o czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój osób w wieku przedprodukcyjnym, oraz o problemy, które występują wśród nich najczęściej, ankietowani wyrazili opinie na temat organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie. Otrzymane odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 3. Jaka jest organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie? 12,0% niewystarczająca 48,0% dostateczna 40,0% dobra Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 22
Najliczniejsza grupa respondentów, bo aż jedna trzecia (48%) spośród ogólnej ich liczny, negatywnie oceniła organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie, uznając ją za niewystarczającą. Jednocześnie 40% badanych było zdania, że organizacja ta jest na dostatecznym poziomie, a 12% uznało ją za dobrą. Natomiast nikt nie określił jej jako bardzo dobrą. Odpowiadając na następne pytania przedstawiciele środowiska lokalnego wyrazili opinie odnośnie dostępności placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, wsparcia dziennego i obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie. Wskazali również deficyty w tym zakresie. Otrzymane odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 4. Jaki jest dostęp do placówek oświatowo-wychowawczych w gminie? Wykres 5. Jaki jest dostęp do placówek kulturalnych w gminie? 4,2% 8,3% 8,3% 32,0% 16,0% 16,0% 33,3% 45,8% 36,0% bardzo dobry dostateczny nie mam zdania dobry niewystarczający bardzo dobry dostateczny dobry niewystarczający Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Większość respondentów (w sumie 54,1%) stwierdziła, że dostęp do placówek oświatowo-wychowawczych w gminie jest dobry lub bardzo dobry. Za dostateczny uznała go jedna trzecia a za niewystarczający 4,2% badanych, przy czym ponad 8% nie miało żadnego zdania. Dostępność placówek kulturalnych w gminie spotkała się z gorszą oceną niż dostępność placówek oświatowo-wychowawczych. Za dobrą lub bardzo dobrą uznało ją 23
bowiem łącznie 32% ankietowanych, a 36% respondentów przyznało, że jest ona dostateczna. Z kolei jako niewystarczającą określiło ją aż 32% badanych. Wskazując placówki oświatowo-wychowawcze oraz kulturalne, których w gminie brakuje bądź do których dostęp jest ograniczony, badani wymieniali najczęściej kino, teatr, świetlice socjoterapeutyczne oraz przedszkola. Wykres 6. Jaki jest dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie? 24,0% 20,0% bardzo dobry dobry dostateczny 12,0% niewystarczający 44,0% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Zdecydowana większość respondentów (łącznie 64%) pozytywnie oceniła dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie, określając go jako dobry (44%) lub bardzo dobry (20%). Kolejne 12% przyznało, że jest on dostateczny. Natomiast 24% badanych uznało jednak, że jest on niewystarczający. W przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej badani dostrzegli więcej deficytów aniżeli w przypadku placówek oświatowo-wychowawczych i kulturalnych. Wśród nich najczęściej wymieniali niedostatek takich obiektów, jak: kluby sportowe na wsi, baseny i kąpieliska, korty tenisowe, sztuczne lodowiska, ścieżki rowerowe. W kolejnych pytaniach poproszono ankietowanych o ocenę dostępności wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi oraz opinię na temat prowadzonych w gminie działań wychowawczych, profilaktycznych i edukacyjnych, których adresatami są rodziny i dzieci. 24
Wykres 7. Jaki jest dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w gminie? 41,7% 12,5% Wykres 8. Jak Pani/Pan ocenia realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne adresowane do rodzin i dzieci? 36,0% 4,0% 16,0% 45,8% 44,0% dobry dostateczny niewystarczający dobrze niewystarczająco dostatecznie nie mam zdania Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Prawie połowa (45,8%) respondentów stwierdziła, że dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w gminie jest dostateczny. Jednocześnie niewiele mniej (41,7%) uznało go za niewystarczający. Jako dobry określiło go 12,5% badanych, jako bardzo dobry nikt. Z lepszą oceną spotkały się realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne, których adresatami są rodziny i dzieci, choć i w tym wypadku nikt nie ocenił ich bardzo dobrze. Największa grupa respondentów (44%) oceniła je dostatecznie, za niewystarczające uznało je 36%. Za dobre uznało je 16% respondentów, a 4% nie miało na ten temat zdania. Co zrobić, by poprawić sytuację rodzin, dzieci i młodzieży w gminie? W ankiecie znalazło się również pytanie, pozwalające badanym wskazać działania, jakie należałoby podjąć w gminie w celu poprawy sytuacji rodzin oraz dzieci i młodzieży. Odpowiadając na nie, badani szczególną uwagę zwrócili na potrzebę przygotowania oferty organizowania dzieciom i młodzieży, na szerszą skalę niż dotychczas, alternatywnych form 25
spędzania czasu wolnego, dostosowanej do każdej grupy wiekowej, m.in. poprzez zwiększenie liczby bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych, np. z zakresu nauki języków obcych. W tym kontekście zwracano uwagę na możliwość poszerzenia dostępu do dóbr kultury, tworzenie placówek wsparcia dziennego, klubów i zajęć sportowych, szczególnie na wsi. Ankietowani podkreślali konieczność tworzenia przyjaznego klimatu dla inicjatyw zgłaszanych przez samą młodzież. Zdaniem respondentów warto byłoby też poprawić stan bezpieczeństwa w szkołach. Stwierdzono także potrzebę tworzenia klas terapeutycznych w szkołach, zwiększenia dostępności korepetycji i dożywiania w szkołach oraz podniesienia wysokości stypendiów dla dzieci pochodzących z rodzin ubogich. W opinii ankietowanych czynnikiem istotnym dla poprawy sytuacji dzieci i ich rodzin mogłoby się okazać stworzenie większej ilości placówek zajmujących się potrzebami rodzin i dzieci. Instytucje i organizacje działające w gminie bądź obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci W ostatnim pytaniu poproszono ankietowanych o podanie instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w największym stopniu w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci. Wśród nich badani najczęściej wskazywali: Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Miejski, Kościół, policję, prokuraturę i organizacje pozarządowe. Ważną rolę do odegrania przypisali również placówkom oświatowo-wychowawczym, służbie zdrowia, placówkom kultury i sportu oraz świetlicom wiejskim. 4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU Pomoc społeczną rodzinie i dziecku w gminie świadczy Ośrodek Pomocy Społecznej w Tucholi. Jednostka ta realizuje zadania wynikające m.in. z takich aktów prawnych, jak: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o świadczeniach rodzinnych oraz ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez OPS na pomoc społeczną w gminie w latach 2010-2012. 26
Tabela 8. Środki finansowe wydatkowane przez OPS na pomoc mieszkańcom gminy w latach 2010-2012 wielkość wydatków 2010 r. 2011 r. 2012 r. Ogółem 8.679.173 8.258.072 8.230.505 w tym na świadczenia pomocy społecznej 2.317.145 2.052.936 2.066.328 w tym na świadczenia rodzinne 6.362.028 6.205.136 6.164.177 na zadania własne gminy 2.081.369 1.853.385 1.835.077 na zadania zlecone gminie 6.597.804 6.404.687 6.395.428 Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Tucholi. W latach 2010-2012 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez OPS na pomoc mieszkańcom gminy stale rosła. Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych. W ich ramach największe sumy wydatkowano na realizację świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych. Zdecydowanie mniej środków przeznaczano natomiast na realizację zadań własnych. Wśród nich przeważały środki przyznawane na zasiłki stałe, zasiłki celowe i w naturze, posiłek (w tym dożywianie dzieci) oraz zasiłki okresowe. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby rodzin i przebywających w nich osób, objętych przez OPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2010-2012. Tabela 9. Rodziny i przebywające w nich osoby, objęte pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012 2010 r. 2011 r. 2012 r. liczba rodzin 1.063 1.000 895 liczba osób w rodzinach 3.321 3.013 2.560 udział osób w rodzinach objętych pomocą społeczną w ogóle ludności gminy Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Tucholi. 12,13% 11,12% 9,98 % Liczba osób i rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012 sukcesywnie malała z roku na rok (z 2.472 osób i 1.063 rodzin w 2010 roku do 2.041 osób i 895 rodzin w 2012 roku). Również z roku na rok malał udział beneficjentów systemu w ogóle ludności gminy (od 12,13% w 2010 r., poprzez 11,12% w 2011 r., do 9,98% w 2012 r.). Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat typów rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012. 27
o liczbie osób: o liczbie dzieci: o liczbie dzieci: o liczbie osób: Program Wspierania Rodziny w Gminie Tuchola na lata 2014-2016 Tabela 10. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012 typy rodzin liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. rodziny ogółem 1.102 1.006 915 3.436 3.027 2.604 1 276 266 281 276 266 281 2 138 144 130 276 288 260 3 222 195 173 666 585 519 4 238 219 192 952 876 768 5 141 120 87 705 600 435 6 i więcej 87 62 52 561 412 341 w tym: rodziny z dziećmi ogółem 746 674 578 2.950 2.612 2.191 1 228 214 190 619 570 496 2 283 263 229 1.061 994 854 3 149 134 102 707 649 489 4 48 38 37 280 216 206 5 22 13 10 145 88 70 6 11 10 10 91 79 76 7 i więcej 5 2 0 47 16 0 rodziny niepełne ogółem 204 193 171 673 587 527 1 66 73 62 134 145 125 2 79 76 71 244 235 221 3 35 26 22 146 105 90 4 i więcej 24 18 16 149 102 91 rodziny emerytów i rencistów ogółem 71 69 66 217 216 177 1 21 18 25 21 18 25 2 15 13 13 30 26 26 3 9 12 8 27 36 24 4 i więcej 26 26 20 139 136 102 Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Tucholi. Analiza struktury rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012, wykazała, iż najliczniejsze grupę stanowiły: osoby samotne (w 2010 r. 276, w 2011 r. 266 i w 2011 r. 281), rodziny czteroosobowe (w 2010 r. 238, w 2011 r. 219, a w 2012 r. 192) oraz rodziny trzyosobowe (w 2010 r. 222, w 2011 r. 195, w 2012 r. 173). Odmiennie wyglądała struktura beneficjentów biorąc pod uwagę poszczególne typy rodzin. W przypadku rodzin z dziećmi największe grupy w latach 2010-2012 stanowiły rodziny posiadające dwoje dzieci (w 2010 r. 283, w 2011 r. 263, a w 2012 r. 229) i jedno dziecko (w 2010 r. 228, w 2011 r. 214, a w 2012 r. 190). Jeśli chodzi o rodziny niepełne, to najliczniejsze były rodziny posiadające dwoje dzieci (w 2010 r. 79, w 2011 r. 76, w 2012 r. 71) lub jedno dziecko (w 2010 r. 66, w 2011 r. 73, w 2012 r. 62). Z kolei w odniesieniu do rodzin emerytów i rencistów największą grupę 28