Razem dla rozwoju. Aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś, Radzanowo i Wyszogród na rzecz rozwoju lokalnego

Razem dla rozwoju. Aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś, Radzanowo i Wyszogród na rzecz rozwoju lokalnego Bodzanów, maj 2006

Razem dla rozwoju. Aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś, Radzanowo i Wyszogród na rzecz rozwoju lokalnego (herb) Urząd Gminy Bodzanów Bodzanów, maj 2006 RAZEM DLA ROZWOJU 2

Autorzy: Ireneusz Kamiński, Mariusz Bieniek Wydawca: Urząd Gminy Bodzanów, ul. Bankowa 7, 09-470 Bodzanów Urząd Gminy Bodzanów Opracowanie i druk publikacji finansowany w ramach Programu PilotaŜowego LEADER+ ISBN. Wydanie I, Bodzanów, maj 2006 Opracowanie graficzne i druk: ADAR Poligrafia, tel. 024 264 3520 RAZEM DLA ROZWOJU 3

WSTĘP Niniejsza publikacja jest efektem wspólnych działań na rzecz rozwoju lokalnego, podjętych początkowo w gminach: Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo, a następnie takŝe gminach Mała Wieś i Wyszogród, wszystkich naleŝących do powiatu płockiego, województwa mazowieckiego. Bezpośrednim powodem dla podjęcia tej współpracy w jej obecnym kształcie był PilotaŜowy Program Leader+ realizowany w Polsce w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, ale świadomość potrzeby takiego współdziałania poprzedzała działania w ramach Leadera i wyraziła się m.in. w opracowaniu zarysu koncepcji zagospodarowania zlewni rzeki Mołtawy oraz wspólnej aplikacji Bodzanowa, Bulkowa i Radzanowa do programu INTERREG III B CADSES Komisji Europejskiej. Tytuł publikacji nawiązuje do tytułu projektu Razem dla rozwoju aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo na rzecz rozwoju lokalnego, zrealizowanego przez te trzy gminy w ramach tzw. Schematu I Programu PilotaŜowego Leader+. Lokalny pozytywny oddźwięk projektu zaowocował włączeniem się przedstawicieli gmin Mała Wieś i Wyszogród do działań Leadera, a takŝe zainspirował inne gminy powiatu płockiego do utworzenia sąsiedzkiej Lokalnej Grupy Działania Ziemia Płocka. RAZEM DLA ROZWOJU 4

PROJEKT RAZEM DLA ROZWOJU AKTYWIZACJA MIESZKAŃCÓW GMIN BODZANÓW, BULKOWO I RADZANOWO NA RZECZ ROZWOJU LOKALNEGO Celem projektu było stymulowanie, inwentaryzacja i wsparcie lokalnych inicjatyw na rzecz zrównowaŝonego rozwoju obszarów wiejskich, administracyjnie naleŝących do gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo, a geograficznie obejmujących zlewnię rzeki Mołtawy i fragment doliny Wisły Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Cel ten był realizowany zgodnie z filozofią i metodologią Inicjatywy Wspólnotowej Leader+ poprzez: mobilizację ludności trzech gmin do aktywnego udziału w procesie rozwoju i promocji obszarów wiejskich; utworzenie Lokalnej Grupy Działania z udziałem zarówno przedstawicieli trzech samorządów lokalnych, aktywnych organizacji na polu rozwoju lokalnego, jak równieŝ aktywnych i kreatywnych mieszkańców trzech gmin; inwentaryzację potrzeb mieszkańców trzech gmin oraz stworzenie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich tych gmin. Zrealizowane w ramach projektu działania objęły m.in.: przeprowadzenie konkursu Bądź wizjonerem obejmującego: a) ankietę Jaka wieś jutra? - wśród grup mieszkańców: rolników, przedsiębiorców, pracowników sfery budŝetowej, członków lokalnych stowarzyszeń, bezrobotnych, gospodyń domowych, określającą, jakim chcieliby oni widzieć swoje miejsce Ŝycia i co ich zdaniem naleŝy zrobić, by to osiągnąć; b) konkurs na esej (dla gimnazjów) oraz plastyczny (dla szkół podstawowych) Moja gmina za 10 lat, pozwalający na identyfikację najbardziej zaangaŝowanych i kreatywnych młodych przedstawicieli społeczności lokalnej; szkolenia dla wybranych aktywnych przedstawicieli społeczności lokalnej w zakresie: rozwoju i promocji przedsiębiorczości, aktywnych form zwalczania bezrobocia, zasad zrównowaŝonego rozwoju lokalnego (uwzględniającego walory kulturowe, przyrodnicze i krajobrazowe), rozwoju turystyki kwalifikowanej i agroturystyki, przygotowywania i zarządzania projektami oraz innych tematów; przeprowadzenie warsztatów stanowiących rozwinięcie wyników konkursu Bądź wizjonerem oraz wykorzystujących wiedzę nabytą w trakcie szkoleń; ukonstytuowanie się Lokalnej Grupy Działania (LGD) spośród uczestników konkursu, szkoleń i warsztatów; inwentaryzację przez LGD potencjału rozwojowego, lokalnych inicjatyw na rzecz rozwoju i barier dla rozwoju gmin; opracowanie strategii rozwoju obszarów wiejskich Partnerstwa; RAZEM DLA ROZWOJU 5

Opracowana Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich jest dokumentem, w oparciu o który społeczności lokalne będą mogły inicjować, realizować i wspierać działania realizujące potrzeby rozwojowe kaŝdej z gmin i całego ich wspólnego terytorium. Odnosi się ona do takich kwestii jak: zastosowanie nowych informacji, know-how i nowych technologii w celu podniesienia konkurencyjności produktów i usług obszarów wiejskich, poprawa jakości Ŝycia na terenach wiejskich, wykorzystanie zasobów ludzkich, naturalnych i kulturowych gmin dla ich bardziej zróŝnicowanego i trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego; działania promujące ZSROW, adresowane do mieszkańców gmin oraz władz powiatowych i wojewódzkich. Obszar projektu objął trzy gminy powiatu płockiego, województwa mazowieckiego: Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo. Są to sąsiadujące ze sobą gminy, tworzące zwarty obszar w środkowo-wschodniej części powiatu płockiego o wspólnych cechach: są to gminy typowo wiejskie na ich obszarze brak jest miast; są to gminy niewielkie - o relatywnie małej liczbie ludności w sumie 21 721 mieszkańców, a jednocześnie dość gęsto zaludnione, co powoduje relatywnie silną antropopresję na środowisko naturalne; są to gminy rolnicze, brak jest w nich większych przedsiębiorstw usługowoprodukcyjnych; wszystkie trzy gminy znajdują się w strefie oddziaływania Płocka, co z jednej strony zwiększa ich mieszkańcom moŝliwości zatrudnienia, ale z drugiej stanowi negatywny bodziec dla rozwoju lokalnego (ze względu na wyrwanie wielu mieszkańców z ich środowiska i konkurencyjną dla lokalnych firm/instytucji ofertę gospodarczą i kulturalną ze strony firm/instytucji płockich); obszar tych trzech gmin stanowi w sumie 100% powierzchni zlewni rzeki Mołtawy, wspólnego i najistotniejszego, poza doliną Wisły w gminie Bodzanów, elementu ich środowiska naturalnego, o istotnych w skali powiatu walorach przyrodniczych. Wszystkie trzy gminy łączy wspólna historia, m.in.: przynaleŝność ich ziem do historycznego Mazowsza Płockiego; wspólny udział w walkach o niepodległość Polski, w tym w: - Powstaniu Styczniowym, - Wojnie Polsko Bolszewickiej 1920 roku pułk kawalerii, w którego szeregach znajdowali się mieszkańcy dzisiejszych gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo uczestniczył w m.in. w Bitwie pod Górą. RAZEM DLA ROZWOJU 6

Łączy je takŝe zbliŝona struktura społeczna, z duŝym udziałem społeczności rolniczej i wzrastającym udziałem i znaczeniem napływowej ludności pochodzenia miejskiego. Najistotniejszymi powodami dla wspólnych działań mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo na rzecz opracowania Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich były: wspólne cechy społeczno-ekonomiczne trzech gmin i wynikające z nich wspólne problemy związane z ich rozwojem; ograniczony obszar i zasoby gmin wymuszające koordynację działań inwestycyjnych o charakterze przestrzennym; wspólne sąsiedztwo aglomeracji płockiej (ok.150 tysięcy mieszkańców) i wynikające z niego moŝliwości gospodarcze; dominacja dynamicznego rozwoju aglomeracji płockiej nad społecznoekonomicznym rozwojem trzech gmin; zlewnia rzeki Mołtawy jako łącznik ekologiczny; wspólna świadomość konieczności zachowania i kreatywnego wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Opracowanie wspólnej strategii miało pozwolić na integrację społeczności trzech gmin wokół wspólnych celów i wobec wspólnych zagroŝeń, optymalizację wykorzystania ograniczonych zasobów i uzyskanie efektu synergii, a tym samym intensyfikację procesu rozwoju trzech gmin oraz na uniknięcie konfliktowych kierunków rozwoju sąsiadujących ze sobą gmin, znoszących pozytywne efekty działań prorozwojowych sąsiada lub wręcz szkodliwych dla niego. Było ono praktycznym ćwiczeniem procesów demokratycznych (identyfikacja i uzgadnianie wspólnych interesów i działań, negocjowanie konfliktów) na poziomie ponadlokalnym. Cele projektu: Nadrzędnym celem projektu Razem dla rozwoju aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo na rzecz rozwoju lokalnego było lepsze wykorzystanie potencjału rozwojowego tych trzech wiejskich gmin, poprawa ich konkurencyjności jako miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz aktywizacja i rozwój współpracy ich społeczności, a w rezultacie: zanegowanie filozofii pasywności Ŝyciowej, czynne zaangaŝowanie istotnej części społeczności lokalnej w działania na rzecz rozwoju lokalnego i spopularyzowanie tej idei w szerszej grupie mieszkańców trzech gmin. Cele szczegółowe projektu obejmowały identyfikację aktywnych organizacji i jednostek w gminach Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo, uświadomienie im wagi strategicznego podejścia do rozwoju lokalnego i konieczności współpracy na jego rzecz, a w rezultacie powstanie Lokalnej Grupy Działania i opracowanie przez nią Zintegrowanej Strategii Rozwoju narzędzia dla promocji i realizacji zrównowaŝonego rozwoju obszaru gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo. RAZEM DLA ROZWOJU 7

ZałoŜenia projektu Zamierzony projekt był efektem przedstawionych konstatacji, dotyczących wspólnych cech, problemów i potrzeb trzech przylegających do siebie gmin: Bodzanowa, Bulkowa i Radzanowa, takich jak: wspólna historia, wiejski, rolniczy charakter, podobna struktura społeczna, ograniczone zasoby, połoŝenie w sąsiedztwie cieniu aglomeracji płockiej, ekologiczny łącznik w postaci rzeki Mołtawy, dość duŝa gęstość zaludnienia, niska przedsiębiorczość, potrzeba promocji i jednoczesnej ochrony zasobów przyrodniczych przed antropopresją. Silna konkurencja Płocka jako ponadlokalnego ośrodka rozwoju i bardzo ograniczone ekonomiczne zasoby gmin powodują ponadprzeciętną konieczność aktywizacji środowisk lokalnych dla wzmocnienia procesów rozwojowych i uniknięcia scenariusza, w którym atrakcyjne zakątki gmin staną się luksusowymi sypialniami zamoŝnych mieszkańców Płocka, często kosztem środowiska naturalnego, a pozostałe ich obszary podlegać będą społeczno-ekonomicznej stagnacji lub degradacji. Projekt stanowił takŝe próbę wyjścia poza gminne partykularyzmy, kiedy świadomość samorządowców nie przekracza granic administracyjnych danej gminy, ignorując moŝliwości i zagroŝenia występujące tuŝ poza nią, a lokalna społeczność postrzega sąsiadów jako konkurencję czy wręcz zagroŝenie, a nie sojuszników we wspólnej sprawie, dzielących jej problemy i mających te same dąŝenia. Projekt bazował na dość licznych dotychczasowych lokalnych inicjatywach w zakresie rozwoju społecznego i gospodarczego, których wyrazem i nośnikiem są m.in. powstałe w ostatnim okresie stowarzyszenia, takie jak Stowarzyszenie Rozwoju Lokalnego SOLARIS z Bodzanowa (grupujące młodych wykształconych mieszkańców gminy Bodzanów w celu propagowania i rozwijania zasad samorządności społeczeństwa obywatelskiego na terenie gminy), Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Polskiej Wsi RAZEM LEPIEJ z Miszewa Murowanego (szczególnie aktywne w obszarze integracji społecznej), Stowarzyszenie TWOJA GMINA (aktywne w obszarze kultury i ekologii), Fundacja Budowy Europejskiej Szkoły Ekologicznej w Worowicach (działalność kulturalna wśród młodzieŝy szkolnej), Stowarzyszenie NASZA PRZYSZŁOŚĆ z Bulkowa (praca z młodzieŝą), Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Włuki (działania ukierunkowana na podnoszenie poziomu Ŝycia mieszkańców wsi), Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Radzanowo (rozwijanie i popularyzowanie postaw sprzyjających rozwojowi społecznemu i gospodarczemu gminy wg zasad zrównowaŝonego rozwoju). Występowanie inicjatyw lokalnych jest jednak nierównomierne na terenie trzech gmin, więc jednym z załoŝeń projektu była promocja inicjatyw wśród dotychczas mniej aktywnych grup trzech społeczności gminnych. Podstawową intencją projektu było wsparcie i ukierunkowanie takich inicjatyw - dla osiągnięcia synergii między nimi samymi oraz między nimi a działaniami podejmowanymi przez władze samorządowe trzech sąsiedzkich gmin. RAZEM DLA ROZWOJU 8

Metodologia Projekt składał się z trzech etapów. KaŜdy z etapów posiadał inne sposoby wdraŝania, które mają stosowne uzasadnienia. I tak: I. Na etap pierwszy składały się trzy następujące zadania, które miały na celu pobudzenie społecznej aktywności w sferze lokalnych inicjatyw, tworzenie tzw. społeczeństwa obywatelskiego oraz identyfikację potrzeb społecznych z terenu trzech gmin: - Konkurs Bądź wizjonerem: na konkurs składała się ankieta, w której społeczność trzech gmin określiła, jakim chciałaby widzieć swoje miejsce Ŝycia i co naleŝy zrobić aby to osiągnąć, oraz konkurs na esej (dla gimnazjalistów), plastyczny (dla szkól podstawowych) o podobnym celu określeniu wizji trzech gmin w najbliŝszej przyszłości z punktu widzenia ich (młodych) mieszkańców; Pokłosie konkursu plastycznego Moja gmina za 10 lat - Impreza podsumowująca konkurs i otwarcie wystawy plastycznej z udziałem uczestników, mediów, władz powiatowych i posłów; RAZEM DLA ROZWOJU 9

Konferencja podsumowująca I etap projektu Młodzi laureaci konkursu plastycznego w jakŝe przyjemnej chwili wręczania nagród - prezentacja najlepszych prac i pomysłów (wyników ankiety) na utworzonej w tym celu stronie internetowej. Efektem tego etapu była mobilizacja ludności do aktywnego udziału w procesie rozwoju i promocji obszarów wiejskich, w tym wyłonienie relatywnie szerokiej grupy (kilkadziesiąt osób) najbardziej kreatywnych i aktywnych członków społeczności lokalnej, która stała się bazą dla Lokalnej Grupy Działania, jak równieŝ promocja obszarów wiejskich trzech gmin wśród decydentów i szerszej społeczności regionu i kraju. RAZEM DLA ROZWOJU 10

II. Realizacja etapu II słuŝyła wsparciu działań prowadzących do powołania LGD. Pierwszą fazę stanowiły szkolenia dla zidentyfikowanej aktywnej grupy mieszkańców trzech gmin, dotyczące zagadnień związanych z rozwojem lokalnym i mogących zainteresować tę grupę, takich jak: Cele i zakres projektu RAZEM DLA ROZWOJU - aktywizacja mieszkańców gmin Bodzanów, Bulkowo i Radzanowo na rzecz rozwoju lokalnego; Cele i zasady programu Leader+ oraz przykłady zrealizowanych w jego ramach projektów; Zasady i przykłady działań na rzecz zrównowaŝonego rozwoju lokalnego; Programy odnowy wsi metodą rozwoju obszarów wiejskich; Bariery i scenariusze rozwoju obszarów wiejskich w Polsce; Rola organizacji obywatelskich w rozwoju lokalnym; Rozwój i promocja przedsiębiorczości oraz aktywne formy zwalczania bezrobocia; Rozwój turystyki kwalifikowanej i agroturystyki; Finansowanie rozwoju obszarów wiejskich; Planowanie strategiczne jako podstawa organizacji rozwoju lokalnego. Jedna z sesji szkoleniowych w mroźne styczniowe popołudnie 2006 roku RAZEM DLA ROZWOJU 11

Świadectwa ukończenia i satysfakcja.... gratulacje od Wójta.. RAZEM DLA ROZWOJU 12

.oraz rodzinne zdjęcia dla uczestników szkoleń. Drugą fazę etapu II projektu stanowiły warsztaty, pogłębiające i uzupełniające pod kątem opracowania Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich powyŝsze zagadnienia. Wzięli w nich udział najbardziej aktywni uczestnicy szkoleń (około 30 osób). Leaderowe warsztaty: praca na planie zagospodarowana przestrzennego RAZEM DLA ROZWOJU 13

Integracja uczestników warsztatów miała róŝne formy RAZEM DLA ROZWOJU 14

Zakończeniem tego etapu było ukonstytuowanie się Lokalnej Grupy Działania, wyłonionej spośród uczestników konkursu, szkoleń i warsztatów (lokalne partnerstwo publiczno prywatne) oraz innych istotnych dla rozwoju obszaru LGD osób. Tak jak to zostało na wstępie powiedziane, w wyniku lokalnego rozgłosu, jaki uzyskał projekt, udział w LGD zadeklarowali teŝ przedstawiciele dwóch graniczących gmin powiatu płockiego, dzielących cechy trzech pierwszych, czyli Małej Wsi i Wyszogrodu. Jedno z głosowań na zebraniu załoŝycielskim Lokalnej Grupy Działania Razem dla Rozwoju III. Trzeci etap projektu prowadził do opracowania Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich wymienionych pięciu gmin. Punkt wyjścia stanowiła oparta o wyniki ankiet, materiały urzędów gminnych, starostwa i inne inwentaryzacja lokalnych inicjatyw i potencjału rozwojowego pięciu gmin. Materiał wyjściowy stanowiły teŝ eseje młodzieŝy gimnazjalnej na temat Moja gmina za 10 lat. Badania ankietowe, oprócz dostarczenia informacji, słuŝyły teŝ zaangaŝowaniu społeczności w rozwój lokalny. Opisanie lokalnego potencjału i inicjatyw pozwoliło na określenie najwłaściwszych kierunków rozwoju gmin Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś, Radzanowo i Wyszogród, uwzględniających takŝe trendy w rozwoju gospodarczym świata i Polski oraz konsekwencje członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Opracowanie ZSROW było wspólnym dziełem Lokalnej Grupy Działania i ekspertów uczestniczących we wcześniejszych etapach projektu i wywodzących się z regionu płockiego, a więc dobrze zorientowanych w realiach lokalnych. Podsumowaniem trzeciego etapu były działania promujące ZSROW, adresowane do mieszkańców gmin, władz powiatowych i wojewódzkich obejmujące konferencję podsumowującą projekt, opracowanie i ukierunkowaną promocję niniejszej publikacji, stronę internetową projektu/ Partnerstwa i informacje w mediach. RAZEM DLA ROZWOJU 15

Strona internetowa Partnerstwa Razem dla Rozwoju Działania te będą kontynuowane po zakończeniu projektu. Będą stanowić wstęp do realizacji ZSROW obszaru LGD Razem dla Rozwoju. Realizacja ta będzie postępować w tempie ograniczanym jedynie przez warunki zewnętrzne, natomiast bariera wewnętrzna, taka jak brak wizji czy wsparcia społeczności lokalnych, została dzięki projektowi w duŝej mierze pokonana. Utworzona LGD stanowi jednocześnie mózg i krwiobieg procesu będąc łącznikiem między władzami samorządowymi a społecznościami lokalnymi i dając przez to silniejszą legitymację działaniom władz oraz ciągle jeszcze w Polsce ograniczoną moŝliwość udziału społeczności lokalnej w tym procesie. Jest to bowiem twór otwarty dla wszystkich chętnych członków społeczności lokalnych, jak równieŝ osób spoza nich sympatyków tych społeczności, którym nie jest obojętny ich los. RAZEM DLA ROZWOJU 16

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA RAZEM DLA ROZWOJU Tak, jak to zostało przedstawione powyŝej, w rezultacie realizacji Schematu I PilotaŜowego Programu Leader+ została zawiązana Lokalna Grupa Działania. Ukonstytuowała się ona w formie stowarzyszenia na spotkaniu załoŝycielskim w Domu Pomocy Społecznej w Nowym Miszewie w dniu 17 marca 2006 roku. W wyniku głosowania, spośród kilku zgłoszonych propozycji, uczestnicy spotkania wybrali dla niej nazwę Razem dla Rozwoju, jako nawiązującą do projektu, który dał jej początek oraz trafnie oddającą ideę, która była powodem jej powstania. Rodzinne zdjęcie członków-załoŝycieli Lokalnej Grupy Działania Razem dla Rozwoju W skład wybranego drogą głosowania Zarządu Lokalnej Grupy Działania Razem dla Rozwoju weszli: Mariusz Bieniek Prezes Małgorzata Jeziak Członek Zarządu (Sekretarz) Ireneusz Kamiński Członek Zarządu Monika Maron-Kozicińska - Członek Zarządu (Skarbnik) BoŜena Myszkowska Członek Zarządu Michał Stefaniak Członek Zarządu W grupie tej, zgodnie z metodologią Leadera, reprezentowane są wszystkie trzy sektory: publiczny, prywatny i społeczny oraz istotna część społeczności lokalnych (sołectw) obszaru Partnerstwa Razem dla Rozwoju, jak równieŝ pojedyncze osoby zamieszkałe poza tym obszarem, ale związane z nim swoimi korzeniami i działalnością zawodową. W chwili obecnej (maj 2006) Lokalna Grupa Działania Razem dla Rozwoju liczy 46 członków. Ambicją Zarządu i całej LGD jest pozyskanie do współpracy przedstawicieli wszystkich sołectw obszaru. RAZEM DLA ROZWOJU 17

Lista członków-załoŝycieli Lokalnej Grupy Działania Razem dla Rozwoju: Lp. Imię i nazwisko Sektor Miejsce zamieszkania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. Stanisław Bielski Mariusz Bieniek Radosław Budzicki Justyna Celmer Aneta Chmielewska Izabela Chmura Ewa Ciastkowska Jarosław Dorobek Ryszard Fenkowski Janina Głowacka Małgorzata Jeziak Ireneusz Kamiński Ilona Karczmarczyk Wiesława Kasztelan Jolanta Kopera Andrzej Kuliński Janina Malicka Agnieszka Malińska Monika Maron-Kozicińska Edyta Matczak Krzysztof Michalak BoŜena Myszkowska Honorata Nagórka Magdalena Nowacka Sławomir Opała Michał Orysiak Norbert Pałysa Stanisław Pęcherzewski Krzysztof Pietrzak Tadeusz Z. Pokorski Robert Rajewski Maria Sarzalska Mirosław Skonieczko Jan Staniszewski Michał Stefaniak Stanisław Sztendur Joanna Szymanek Wiesława Świderska Marek Wąsowski Wojciech Zmysłowski Sektor prywatny rolnictwo Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor prywatny rolnictwo Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor administracji lokalnej Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor administracji lokalnej Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor społeczny - stowarzyszenie Sektor prywatny rolnictwo Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor prywatny rolnictwo Sektor prywatny rolnictwo Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor prywatny rolnictwo Sektor społeczny stowarzyszenie Sektor społeczny - stowarzyszenie Sektor administracji lokalnej Sektor administracji lokalnej Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor prywatny rolnictwo Sektor prywatny przedsiębiorczość Sektor administracji lokalnej Borowice Nowe Miszewo Radzanowo Stanowo Nowy Podleck Bodzanów Stanowo Nowe Miszewo Arciszewo Kępa Polska Bulkowo Grodzisk Maz. Kłaczkowo Miszewo Murowane Bodzanów Bodzanów Bodzanów Wólka Radzanowo-Dębniki Pilichowo Bulkowo Wyszogród Staroźreby Małoszewo Archutówko Krawieczyn Rogozino Gąsewo Radzanowo Płock Podgórze-Parcele Chełstowo Wyszogród Bulkowo Mała Wieś Worowice Cieśle Parkoczewo Rogozino Mała Wieś RAZEM DLA ROZWOJU 18

ZINTEGROWANA STRATEGIA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH PARTNERSTWA RAZEM DLA ROZWOJU (zarys) Zasięg terytorialny i uwarunkowania geograficzne Obszar Partnerstwa (Lokalnej Grupy Działania) Razem dla Rozwoju obejmuje tereny pięciu gmin: Bodzanów, Bulkowo, Mała Wieś, Radzanowo i Wyszogród, o łącznej powierzchni 566 km 2. Gminy te są zintegrowane pod względem administracyjnym, gdyŝ wszystkie naleŝą do powiatu płockiego, wchodzącego w skład województwa mazowieckiego. Obszar ten jest równieŝ spójny pod względem historycznym i kulturowym i stanowi zachodnią część Mazowsza Płockiego. Na terenie Partnerstwa znajduje się jedno miasteczko Wyszogród, siedziba gminy miejsko-wiejskiej oraz cztery inne centra administracyjne, będące siedzibami gmin wiejskich. Omawiany obszar zamieszkuje 34.378 osób, co daje średnią gęstość zaludnienia 60,7 mieszkańca na 1 km 2. Pod względem fizyczno geograficznym obszar Partnerstwa obejmuje północno zachodnią część Kotliny Warszawskiej oraz zachodnią część Wysoczyzny Płońskiej. RAZEM DLA ROZWOJU 19

Uwarunkowania przyrodnicze i środowiskowe. Najistotniejszym zasobem przyrodniczym obszaru jest dolina Wisły. Wyznacza ona jego południową granicę. Dolina środkowej Wisły jest zaliczana do Obszaru Specjalnej Ochrony w systemie Natura 2000. Na tym odcinku Wisła zachowuje naturalny charakter rzeki roztokowej z licznymi wyspami, poczynając od łach piaszczystych po dobrze uformowane wyspy porośnięte roślinnością zielną. Największe z wysp są pokryte zaroślami wierzbowymi i topolowymi. Brzegi rzeki wraz z terasą zalewową zajmują intensywnie eksploatowane zarośla wikliny, łąki i pastwiska, na których wypasane są duŝe stada bydła. W Obszarze Specjalnej Ochrony Dolina Środkowej Wisły znajdują się równieŝ fragmenty dawnych lasów łęgowych. Zalesienie tego obszaru stanowią lasy iglaste i lasy liściaste. Znajdują się tu równieŝ wydmy, piaszczyste plaŝe, siedliska łąkowe i zaroślowe, wrzosowiska, zarośla, itp. Tereny te są ostoją ptasią o randze europejskiej, zwłaszcza ptaków wodno-błotnych. Występują tu co najmniej 22 gatunki ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków: brodziec piskliwy, krwawodziób, mewa czarnogłowa, mewa pospolita, ostrygojad, płaskonos, podgorzałka, podróŝniczek, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, sieweczka obroŝna, sieweczka rzeczna, śmieszka, zimorodek. W okresie wędrówek w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje bocian czarny (do 245 osobników). Zimą występuje tu co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego czapli siwej i krzyŝówki, gągoł i bielczek. Ptaki wodno-błotne występują w tym okresie w koncentracjach powyŝej 20.000 osobników. Na obszarze objętym systemem Natura 2000 znajdują się następujące rezerwaty przyrody: Kępa Antonińska (475,0 ha), Kępa Rakowska (120,0 ha), Kępa Wykowska (248,0 ha), Łachy Brzeskie (476,3 ha), Ławice Troszyńskie (114,0 ha), Ruska Kępa (15,3 ha), Wyspy Białobrzeskie (140,0 ha) i Wyspy Zakrzewskie (310,0 ha). Przez teren LGD Razem dla Rozwoju przepływają teŝ rzeczki: Mołtawa, Ryksa i Struga. Ich doliny cechują teŝ podwyŝszone walory przyrodnicze i krajobrazowe, chociaŝ tereny te są o wiele intensywniej wykorzystywane rolniczo niŝ dolina Wisły na omawianym odcinku. Teren działania LGD charakteryzuje się bardzo niskim zalesieniem, którego wskaźnik wynosi poniŝej 10 % (Polska 29%). Największe kompleksy leśne występują wzdłuŝ rzeki Wisły w gminach Bodzanów i Mała Wieś i graniczą z Obszarem Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły. W drzewostanie dominuje sosna, ale obok niej spotkać moŝna brzozy, dęby, świerki, olchy itp. W większości są to siedliska boru świeŝego i świeŝego mieszanego, rzadziej boru suchego z fragmentami lasu świeŝego i lasu mieszanego oraz lasu mieszanego wilgotnego i olsu. Lasy te w większości naleŝą do Skarbu Państwa i są zarządzane przez Nadleśnictwo Płock. Nadleśnictwo prowadzi równieŝ w miejscowości Miszewo Murowane Ośrodek Rehabilitacji Zwierzyny Leśnej. Na pozostałym obszarze nie ma większych powierzchni leśnych, a zadrzewienia występują jedynie RAZEM DLA ROZWOJU 20

w grupach i kępach drzew, ciągach ekologicznych, które stanowią obramowania cieków i zbiorników wodnych oraz jako zadrzewienia przydroŝne. Uwarunkowania historyczne. Dzisiejsze gminy Bodzanów (dawniej Mąkolin), Bulkowo, Radzanowo, Mała Wieś (dawniej Święcice) i Wyszogród wchodziły w skład tzw. Mazowsza Starego. Poza Radzanowem wszystkie te miejscowości łączyły więzi historyczne i administracyjne, wchodziły bowiem w skład Ziemi Wyszogrodzkiej ze stolicą w miasteczku grodowym Wyszogród i wraz z nią do 1793 roku pozostawały w województwie mazowieckim ze stolicą w Warszawie. W Wyszogrodzie sprawowano sądy grodzkie dla tych okolic i tu wybierano dwóch posłów na sejm Rzeczpospolitej. Po drugim rozbiorze Ziemia Wyszogrodzka zostaje przyłączona do Departamentu Płockiego pod nazwą Powiatu Wyszogrodzkiego, a od 1815 wejdzie w skład nowego Województwa Płockiego, potem nazywanego Gubernią Płocką. Tędy biegły szlaki handlowe z Gdańska do Rusi i tędy prowadziła najbardziej ruchliwa od XVI w. droga wodna Rzeczpospolitej - Wisła. Mołtawa, biorąca swój początek w okolicy Radzanowa, stanowiła rzekę graniczną między Ziemią Wyszogrodzką i Ziemią Płocką, do której naleŝało wspomniane Radzanowo. Wszystkie wymienione miejscowości łączyła wspólna przeszłość Mazowsza Starego. Przez te ziemie ciągnęły wojska Jagiełły i Witolda na rozprawę z Zakonem w 1410 roku, w jednym czasie spalone zostały przez uciekających Szwedów, tu w okolicy Bodzanowa przygotowywano uderzenie na Płock w czasie Powstania Styczniowego 1863 r. W okolicy Radzanowa walczyli mieszkańcy Bodzanowa z idącym na Płock korpusem kozackim Gaja w 1920 r. Tu w końcu krzyŝowała się ponad podziałami administracyjnymi najpierw własność kościelna i rycerska a potem szlachecka. Tu krzyŝowały się wpływy najzamoŝniejszych rodów średniowiecznego Mazowsza: Grzymalitów z Miszewa, Prawdziców z Radzanowa i biskupów płockich właścicieli klucza dóbr i dworu wiejskiego w Mąkolinie. Święcicki w Opisie Mazowsza w XVI w. o mieszkańcach tych ziem pisał Ŝe jest to lud wiejski hoŝy, wesoły, odwaŝny i bitny RAZEM DLA ROZWOJU 21

Uwarunkowania kulturowe Obszar objęty partnerstwem jest jednolity pod względem kulturowym. Teren jest ubogi w zabytki o znaczeniu ponadregionalnym. Przed wojną charakteryzowała go dosyć duŝa liczba folwarków i średniej wielkości majątków ziemskich. Najistotniejszymi zmianami w sieci osadniczej były te po 1945 roku, kiedy to w wyniku reformy rolnej rozparcelowano majątki ziemskie. W ich miejscu powstały Spółdzielnie Rolnicze oraz Państwowe Gospodarstwa Rolne. Dwory i zabudowania folwarczne zostały przejęte przez nowych właścicieli. Wiele z nich przekształcono w obiekty uŝyteczności publicznej. Pozostały po nich w większości ruiny oraz zdewastowane parki. Obecnie część z tych obiektów została wyremontowana przez nowych właścicieli. Obszar ten nie posiada oryginalnych, charakterystycznych tylko dla niego zachowań kulturowych, o znaczeniu ponadlokalnym, takich jak np. na Kurpiach. Występuje jednak kilka uwarunkowań, które zbieŝne są dla wszystkich gmin, wchodzących w skład Partnerstwa. Jednym z takich uwarunkowań wpływających na wspólne zachowania kulturowe jest religia. Na opisywanym obszarze dominuje kościół rzymsko katolicki. Z obchodami świąt kościelnych wiąŝe się wiele lokalnych tradycji szczególnie w okresie Niedzieli Palmowej, Wielkanocy, Zielonych Świątek czy DoŜynek. W Felicjanowie (gmina Bodzanów) znajduje się klasztor Kościoła Katolickiego Mariawitów, którego wierni dość licznie zamieszkują obszar Partnerstwa. Inną religią, która odcisnęła w przeszłości piętno na kulturze regionu był judaizm. Jego wyznawcy stanowili spory odsetek ludności regionu, zwłaszcza takich miejscowości jak Bodzanów czy Wyszogród. Cechą kulturową obszaru są charakterystyczne (zwykle dla danej gminy) imprezy kulturalne. Zazwyczaj organizowane jako święto danej miejscowości czy teŝ gminy. Nawiązują do historii obszaru, angaŝują mieszkańców w organizację, przez co stanowią działanie integrujące lokalną społeczność. Dla przykładu moŝna wymienić: Dni Wisły w gminie Wyszogród, Dni Małej Wsi w gminie Mała Wieś, Festyn Rodzinny w Bulkowie w gminie Bulkowo, Festyn Radzanowski w gminie Radzanowo, Dni Bodzanowa i Jarmark Norbertański w gminie Bodzanów. Wspólne uwarunkowania kulturowe obszaru przejawiają się równieŝ w tradycyjnym rzemiośle. Uprawia je tylko kilkunastu rzemieślników - w oparciu o tradycyjne metody pracy (rękodzielnictwo) zajmują się wikliniarstwem, kowalstwem, szewstwem czy połowem ryb. Działalność kulturalną, obok instytucji finansowanych przez samorząd lokalny, takich jak Gminne Ośrodki Kultury i gminne biblioteki, prowadzą organizacje społeczne. Najczęstszymi inicjatywami są imprezy masowe adresowane do mieszkańców. Przykładami tego typu działania są: Memoriał Janusza Grzegorzewskiego - organizowany przez Fundację Rozwoju Ziemi Wyszogrodzkiej (gmina Wyszogród), Festyn Rodzinny organizowany przez Stowarzyszenie NASZA PRZYSZŁOŚĆ (gmina Bulkowo), czy Dni humoru i satyry organizowane przez RAZEM DLA ROZWOJU 22