Na mapie Plski PROGRAM NAUCZANIA GEOGRAFII W GRUPIE WIEKOWEJ POWYŻEJ 14 ROKU ŻYCIA ZESPÓŁ AUTORÓW PODSTAWY PROGRAMOWEJ Karty prgramwe scenariusze Agnieszka Matysiak 1. ADRESACI I PRZEDMIOT PROGRAMU Prgram jest przeznaczny dla uczniów pwyżej 14 rku życia uczących się szkłach plskich pza krajem. Cele i treści nauczania gegrafii raz czekiwane umiejętnści są pisane zgdnie z zawartścią Pdstawy prgramwej dla dzieci plskich uczących się za granicą (Ministerstw Edukacji Nardwej, Warszawa 2009). Przedstawiny prgram nauczania gegrafii mże być traktwany jak kntynuacja nauczania teg przedmitu w młdszej grupie wiekwej (Wakacyjne wędrówki p Plsce. Prgram nauczania gegrafii w grupie wiekwej 10-13 lat wraz z kartami prgramwymi - scenariuszami autrstwa Drty Gździewskiej). Prgram zstał przygtwany przez ekspertów Ministerstwa Edukacji Nardwej w ramach Prjektu współfinanswaneg ze śrdków Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg Opracwanie i piltażwe wdrżenie innwacyjnych prgramów nauczania dla dzieci bywateli plskich przebywających za granicą i był knsultwany z nauczycielami gegrafii pracującymi w szkłach plskich pza krajem i w Plsce. Wymagania w zakresie gegrafii są tak zredagwane, by utrwalać i pszerzać wiadmści gegrafii Plski. W tej grupie wiekwej prpnujemy usystematyzwaną wiedzę na temat jczystej gegrafii dpwiadająca zakresem treści kurswi gegrafii Plski w szkłach pnadgimnazjalnych w kraju. Ta wiedza pzwli ucznim lepiej pznać prblematykę spłeczn-gspdarczą współczesnej Plski. W pwiązaniu z gruntwnym kursem histrii Plski XX w. ułatwi im zrzumienie krzeni wielu współczesnych nam zjawisk. 1
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Budując Pdstawę prgramwą dla dzieci plskich uczących się za granicą świadmie graniczyliśmy treści z zakresu gegrafii przeznaczne dla grupy wiekwej pwyżej 14 rku życia, d 30 kluczwych zagadnień z gegrafii Plski. Zbliżną drgą pdąża również edukacja szklna w zakresie gegrafii na etapie pnadgimnazjalnym w kraju. Uznaliśmy, że uczeń w plskiej szkle działającej pza krajem pwinien świadmie pdejmwać dyskusję na tematy dtyczące bieżącej prblematyki spłecznej i gspdarczej Plski. I nie tylk ze swimi plskimi rówieśnikami, ale również ze swimi klegami w miejscwej szkle, w kraju pbytu. Wybór tej prblematyki dla gegrafii i realizwany równlegle pszerzny kurs histrii Plski XX stulecia stwarzają ucznim plskich szkół slidną pdstawę d uczestnictwa w wymianie pglądów i w życiu plskiej diaspry. Budują też właściwą wieź emcjnalną wkół ważnych spraw plskich w dmwym śrdwisku ucznia. Na nasz prgram składa 30 tzw. kart prgramwych. Przekładają ne załżenia pdstawy prgramwej dla szkół plskich działających pza krajem na praktykę lekcyjną. Karty ułżne są w prządku tematycznym i dają tradycyjny wykład gegrafii Plski ze świadmym pminięciem wielu aspektów gegrafii fizycznej realizwanych w szkle miejscwej. Kurs gegrafii Plski jest naturalnym dpełnieniem kursu gegrafii fizycznej raz plitycznej i gspdarczej współczesneg świata mawianej w cudzziemskich systemach szklnych. Zatem szkła plska działająca pza krajem ma mżliwść nauczenia pdstaw gegrafii Plski, ale także ma mżliwść synchrnizwania tej prblematyki z bszarami tematycznymi gegrafii realizwanymi w systemie szklnym kraju zamieszkania. 3. OGÓLNE CELE KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE GEOGRAFII W GRUPIE WIEKOWEJ POWYŻEJ 14 ROKU ŻYCIA Zadaniem szkły i nauczyciela w zakresie nauczania gegrafii jest: przekazanie ucznim wiedzy na temat gegrafii Plski w zakresie: umiejętnści czytania, interpretacji i psługiwania się mapą Plski i w języku plskim, charakterystyki śrdwiska przyrdniczeg, charakterystyki demgraficznej Plski, 2
analizy wybranych elementów gegrafii gspdarczej, charakterystyki najważniejszych reginów gegraficznych Plski; zachęcanie uczniów d analizy rzwiązań lkalnych, reginalnych w zakresie najważniejszych prblemów śrdwiskwych, demgraficznych i gspdarczych współczesnej Plski zgdnie z kncepcją zrównważneg rzwju raz z dniesieniem d zasad współpracy między reginami i państwami; przygtwanie uczniów d frmułwania i weryfikwania hiptez dtyczących prblematyki spłecznej i gspdarczej współczesnej Plski w zestawieniu z analgiczną prblematyką dnsząca się d zjawisk spłeczn-gspdarczych kraju pbytu i tendencji glbalnych; przedstawianie ucznim właściwej relacji człwiek-przyrda-spłeczeństw w skali reginalnej, dnsząc refleksję d jczystej przestrzeni i prównując z rzwiązaniami przyjętymi w kraju pbytu i glbalnie. 4. SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE GEOGRAFII W GRUPIE WIEKOWEJ POWYŻEJ 14 ROKU ŻYCIA Uczeń w grupie wiekwej pwyżej 14 rku życia: pisuje i analizuje prblemy spłeczne i gspdarcze współczesnej Plski; wykrzystuje różne źródła infrmacji gegraficznej d wyjaśniania i prezentwania prblemów przyrdniczych, gspdarczych, spłecznych, kulturwych i plitycznych współczesnej Plski; zdbywa, selekcjnuje i przetwarza infrmacje współczesnej Plsce raz rzwija i dsknali umiejętnści gegraficzne nabyte w szkle miejscwej, pracując z mapą Plski i wykrzystując wszystkie dstępne (w tym najnwsze) źródła infrmacji gegraficznej Plsce. 5. TREŚCI NAUCZANIA Płżenie Plski na tle mapy Eurpy Ukształtwanie pwierzchni Plski a dzieje gelgiczne Wyskie i niskie, stare i młde góry Plski Krajbraz pjezierzy 3
Lasy i wdy jak bgactw naturalne Mrze Bałtyckie Ochrna śrdwiska w Plsce Rzmieszczenie ludnści w Plsce Cechy demgraficzne plskieg spłeczeństwa Struktura nardwściwa i religijna ludnści Plski Struktura zatrudnienia ludnści. Prblemy na rynku pracy Miasta Plski Energetyka w Plsce Rzwój przemysłu w Plsce Cechy plskieg rlnictwa Struktura plskieg transprtu i perspektywy dalszeg rzwju Handel zagraniczny Plski Walry turystyczne Plski - d Bałtyku p Tatry Reginy turystyczne Plski Regin pmrski Pmrze Gdańskie (Wiślane) Regin mazurski Regin pdlaski Regin mazwiecki Regin lubelski Regin małplski Regin śląsk-sudecki Regin wielkplski i lubuski Mja pdróż p Plsce 6. UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU P knsultacjach z nauczycielami gegrafii w plskich szkłach na bczyźnie pczyniliśmy załżenie, że przedstawine w Pdstawie prgramwej i w prgramie treści nauczania przeznaczne są na 30 sptkań/lekcji z przeznaczeniem na trzy lata nauki, zatem przewidujemy dziesięć sptkań/lekcji w rku szklnym. Każda z prpnwanych 30 kart prgramwych zawiera materiał, który mżna zrealizwać na jednej lub kilku lekcjach. Mżliwe jest też grupwanie materiału i treści z kilku kart prgramwych na jednej lekcji. 4
Dbór prpnwanych treści i metd zależeć będzie przede wszystkim d warunków, w których przyjdzie pracwać nauczycielwi gegrafii. Stąd każda karta prgramwa prócz infrmacji materiale, metdach pracy czy spsbach sprawdzania wiedzy i umiejętnści uczniów, zawsze zawiera dział zagadnienia. Zamieszczne tam tematy lekcji umżliwiają wybór różnych ujęć, zgdnych z zaintereswaniami nauczyciela i mżliwściami uczniów, pzwalają na przedstawianie treści raz na ich mówienia z uczniami na rzmaite spsby. Ostateczny kształt lekcji zawsze zależy d nauczyciela, a prgram mżna elastycznie dpaswać d ptrzeb daneg śrdwiska. Elastycznść tej kncepcji wynika z układu kart prgramwych, czyli takieg zapisu treści prgramwych, który zawiera szczegółwe rzwiązania, ale też i nie przesądza frmie zajęć ani czasie ich trwania. Zakładamy, że w grupie uczniów pwyżej 14 rku życia, uczących się szkłach plskich pza krajem, pwszechna jest znajmść języka plskieg na pzimie C. Mżliwe jest, a nawet pd wielma względami krzystne, chć niewątpliwie trudniejsze, psługiwanie się niniejszym prgramem w grupie uczniów zróżnicwanej znajmści języka plskieg. Mżliwa jest też realizacja teg prgramu w grupie słabym stpniu znajmści języka plskieg, wtedy prpnujemy używanie w warstwie narracyjnej i bjaśniającej języka kraju zamieszkania. Realizacja prgramu parta jest na stswaniu wielu metd, współcześnie sprawdznych zarówn w szklnictwie eurpejskim, jak i amerykańskim. W kartach prgramwych znalazły się wskazówki dtyczące użycia w danej sytuacji lekcyjnej wskazanej metdy. Wyraźna jest przy tym preferencja dla tak zwanych metd kształcących czekiwane umiejętnści gegraficzne i metd aktywizujących. Wymieńmy tu, bez ddatkwej charakterystyki, wbec pwszechnej dstępnści takich pisów, te najczęściej w prgramie przywływane: pracę z mapą pd kierunkiem nauczyciela, burzę mózgów, debatę uczniwską, miniprjekty uczniwskie. Zalecamy, niezależnie d stswanych metd, regularne krzystanie z dstępnych map i atlasów gegraficznych Plski. 7. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW. PO ZREALIZOWANIU PROGRAMU Z GEOGRAFII DLA GRUPY WIEKOWEJ POWYŻEJ 14 ROKU ŻYCIA Uczeń w grupie wiekwej pwyżej 14 rku życia, p zrealizwaniu prgramu: dczytuje z map infrmacje przedstawine za pmcą różnych metd kartgraficznych, 5
psługuje się planem, mapą tpgraficzną, turystyczną, samchdwą Plski (m.in. rientuje mapę raz identyfikuje biekty gegraficzne na mapie, planuje pdróż d Plski i wycieczki p kraju), identyfikuje płżenie i charakteryzuje dpwiadające sbie biekty gegraficzne na ftgrafiach, zdjęciach ltniczych i satelitarnych raz mapach tpgraficznych Plski charakteryzuje na pdstawie mapy płżenie reginu pchdzenia swjej rdziny lub znanych mu rdzin w Plsce, pisuje pdział administracyjny Plski; pdaje nazwy i wskazuje na mapie wybrane wjewództwa raz ich stlice, charakteryzuje współczesną rzeźbę Plski i wyjaśnia przyczyny jej zróżnicwania pdaje główne cechy klimatu Plski, uwzględniając czynniki je kształtujące; prównuje klimat Plski z warunkami klimatycznymi kraju zamieszkania, krzystając z mapy pisuje rzmieszczenie głównych zasbów naturalnych Plski, wyjaśnia i pprawnie stsuje pdstawwe plskie pjęcia z zakresu demgrafii: przyrst naturalny, urdzenia i zgny, średnia długść życia, krzystając źródeł infrmacji kreśla liczbę ludnści Plski, przyrst naturalny, strukturę płci, średnią długść życia w Plsce, prównuje z krajem zamieszkania, charakteryzuje, na pdstawie map gęstści zaludnienia, zróżnicwanie rzmieszczenia ludnści w Plsce i kraju zamieszkania raz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrdnicze, histryczne, eknmiczne, pdaje główne aktualne prblemy rynku pracy w Plsce; prównuje te prblemy z uwarunkwaniami rynku pracy w kraju zamieszkania, analizuje, prównuje, charakteryzuje rzmieszczenie i wielkść miast w Plsce; wyjaśnia przyczyny pwstanie i rzwju największych miast w Plsce, prównuje strukturę wykrzystania źródeł energii w Plsce i w kraju zamieszkania, wyjaśnia przyczyny zmian zachdzących w przemyśle w Plsce i w reginie pchdzenia raz wskazuje najlepiej rzwijające się becnie w Plsce gałęzie prdukcji przemysłwej, charakteryzuje walry turystyczne Plski raz pisuje biekty znajdujące się na Liście Światweg Dziedzictwa Kulturweg i Przyrdniczeg Ludzkści, pisuje na pdstawie map zróżnicwanie gęstści i jakści sieci transprtwej w Plsce i wyjaśnia jej wpływ na rzwój innych dziedzin działalnści gspdarczej, wymienia frmy chrny śrdwiska przyrdniczeg i kulturweg w Plsce, 6
wskazuje na mapie główne reginy gegraficzne Plski, charakteryzuje na pdstawie map tematycznych śrdwisk przyrdnicze głównych reginów gegraficznych Plski ze szczególnym uwzględnieniem reginu pchdzenia, pisuje na pdstawie map tematycznych najważniejsze cechy gspdarki reginów gegraficznych Plski raz ich związek z warunkami przyrdniczymi, przedstawia walry turystyczne wybraneg reginu gegraficzneg ze szczególnym uwzględnieniem jeg walrów kulturwych, prjektuje i pisuje na pdstawie map turystycznych, tematycznych, gólngegraficznych i przekazów rdzinnych, pdróż wzdłuż wybranej trasy w wybranym reginie, uwzględniając walry przyrdnicze i kulturwe, pisuje główne cechy płżenia raz śrdwiska przyrdniczeg Bałtyku, charakteryzuje znaczenie gspdarcze Bałtyku raz wyjaśnia przyczyny degradacji jeg wód. 8. KARTY PROGRAMOWE (SCENARIUSZE) 1. Płżenie Plski na tle mapy Eurpy Cel gólny: Charakterystyka płżenia gegraficzneg Plski. Cechy pdziału administracyjneg. Naród, granice, współrzędne gegraficzne, rzciągłść płudnikwa i równleżnikwa, jednstki terytrialne - wjewództwa, eurreginy. Płżenie matematyczn-gegraficzne Plski. Granice i sąsiedzi Plski. Cechy płżenia Plski, knsekwencje płżenia w śrdku Eurpy. Rzmieszczenie eurreginów. Pdział administracyjny Plski. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określenie współrzędnych gegraficznych najbardziej wysuniętych punktów lądwych Plski, bliczenie rzciągłści płudnikwej i równleżnikwej. Określenie płżenia fizyczngegraficzneg Plski (taczające krainy gegraficzne) i plityczneg praca z mapą. 7
Prównanie wielkści terytrium Plski z innymi państwami, np. eurpejskimi analiza map, danych statystycznych. Wskazanie knsekwencji plitycznych, spłecznych, gspdarczych i kulturwych wynikających z płżenia Plski rzmwa. Rzmieszczenie eurreginów na granicy Plski i ich funkcjnwanie na wybranych przykładach praca grupwa na pdstawie różnych źródeł infrmacji gegraficznych (Internet, tablice gegraficzne, czaspisma). Przedstawienie pdziału terytrialneg kraju miniwykład. Charakterystyka prównawcza wjewództw (płżenie, wielkść, liczba ludnści, gęstść zaludnienia) analiza danych statystycznych. wskazuje na mapie i nazywa skrajnie płżne punkty Plski i dczytuje ich współrzędne gegraficzne, kreśla cechy płżenia Plski i pdaje knsekwencje teg płżenia, wymienia wjewództwa, wskazuje je na mapie, pdaje cele działania wybranych eurreginów. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Pdaj przykłady pdziału administracyjneg w kraju zamieszkania i w kilku innych wybranych krajach świata. 2. Ukształtwanie pwierzchni Plski a dzieje gelgiczne Cel gólny: Pznanie zróżnicwania rzeźby Plski i kreślenie przyczyn zróżnicwania. Ukształtwanie pinwe, paswść rzeźby, krzywa hipsgraficzna Plski, prfil terenu, zldwacenie, ruchy górtwórcze, prcesy kształtujące rzeźbę. Wydarzenia w rzwju gelgicznym Plski. Wpływ wydarzeń gelgicznych na współczesną rzeźbę Plski. Cechy ukształtwania Plski wyskść, paswy układ krain. Krótka charakterystyka pszczególnych pasów rzeźby. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: 8
Przedstawienie najważniejszych wydarzeń w histrii gelgicznej Plski (ruchy górtwórcze, zldwacenie) miniwykład. Określenie cech ukształtwania Plski praca z mapą, analiza krzywej hipsgraficznej. Określenie wpływu czynników egzgenicznych i endgenicznych na mdelwanie krajbrazu rzmwa, zastswanie gólnej wiedzy gegraficznej. Opisywanie ważniejszych cech ukształtwania pszczególnych pasów rzeźby praca grupwa, analiza mapy fizycznej, ftgrafii, zdjęć ltniczych. wymienia ważniejsze wydarzenia gelgiczne Plski, pdaje przykłady związków pmiędzy budwą gelgiczną a ukształtwaniem pwierzchni (C), wskazuje na mapie i nazywa pasy rzeźby w Plsce (A), wyróżnia dminujące cechy ukształtwania terenu Plski i pszczególnych pasów rzeźby. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Narysuj prfil terenu wzdłuż wybraneg płudnika przechdząceg przez Plskę. 3. Wyskie i niskie, stare i młde góry Plski Cel gólny: Ukazanie bgactwa krajbrazu górskieg w Plsce. Charakterystyka rzeźby Plski góry. Rdzaje gór, rgeneza, wiek gór, ruchy górtwórcze, typy gór, ldwce górskie, epka ldwcwa, frmy rzeźby, prcesy egzgeniczne. Zróżnicwanie wyskści gór w Plsce: góry niskie, średnie i wyskie. Rzmieszczenie łańcuchów górskich na mapie. Zróżnicwanie wieku gór. Frmy rzeźby w wybranych pasmach górskich: Tatry góry młde, rzeźba wyskgórska, góry fałdwe, działalnść ldwców górskich, frmy akumulacyjne i erzyjne ldwca, frmy wietrzenia fizyczneg (Tatry Wyskie), frmy kraswe (Tatry Zachdnie), 9
Karknsze góry stare, średnie, góry zrębwe, frmy pldwcwe, frmy wietrzenia, Góry Świętkrzyskie góry stare, niskie, fałdwe, frmy kraswe, frmy wietrzenia fizyczneg. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wyjaśnienie pjęć góry, pdział gór, ruchy górtwórcze, przyczyny rgenez miniwykład. Odszukanie pasm górskich, dczytanie wyskści gór, przebiegu pasma górskieg, wieku gór praca z mapą fizyczną, mapami turystycznymi, mapą gelgiczną. Scharakteryzwanie wybranych pasm górskich, ukazanie zróżnicwania frm rzeźby, dniesienie d genezy, budwy gelgicznej i czynników kształtujących rzeźbę praca z mapą, analiza ftgrafii, filmu, rzmwa. Odszukanie pisów bszarów górskich w plskich tekstach literackich - praca z tekstem, rzmwa. Analiza ukształtwania terenu kraju imigracyjneg, prównanie krajbrazów górskich Plski i kraju imigracyjneg burza mózgów. zna rzmieszczenie łańcuchów górskich w Plsce, wskazuje przykłady gór niskich, średnich i wyskich, młdych i starych, wymienia najwyższe szczyty pasm górskich, charakteryzuje krajbraz mawianych łańcuchów górskich (A), ptrafi wskazywać zależnści pmiędzy pwstaniem, budwą gelgiczną, wydarzeniami gelgicznymi a mrflgią (C), prównuje krajbraz plskich gór z górami kraju imigracyjneg (jeżeli w kraju imigracyjnym są bszary górskie). Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Dknaj krótkiej charakterystyki (np. w frmie tabeli) wybraneg pasma górskieg (niemawianeg na zajęciach) według planu pracy na lekcji. 4. Krajbraz pjezierzy c pzstawił lądlód? Cel gólny: Charakterystyka pldwcweg krajbrazu plskich pjezierzy. 10
Epka ldwcwa (plejstcen), lądlód, zldwacenie bałtyckie, wdy pldwcwe, pldwcwe frmy rzeźby, krajbraz młdglacjalny, jezirnść. Epka ldwcwa na bszarze Plski, zasięg zldwaceń. Frmy rzeźby terenu pwstałe w wyniku akumulacyjnej i erzyjnej działalnści lądldu i wód fluwiglacjalnych krajbraz młdglacjalny. Rzmieszczenie frm pldwcwych. Zróżnicwanie krajbrazu pldwcweg. Wykrzystanie turystyczne bszaru pjezierzy. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wyjaśnienie pjęć związanych z lądldem miniwykład. Określanie zasięgu zldwaceń, rzmieszczenia pjezierzy czytanie mapy. Zróżnicwanie rzeźby pldwcwej analiza map tpgraficznych, turystycznych. Charakteryzwanie pszczególnych frm rzeźby pldwcwej interpretacja map, ftgrafii - praca w grupach. Określanie turystycznych walrów przyrdniczych pjezierzy rzmwa. wskazuje na mapie Plski bszary mające rzeźbę pldwcwą (A), przykłady charakterystycznych frm pldwcwych (mren człwych, sandrów, jezir rynnwych, mrenwych), kreśla cechy pszczególnych frm działalnści ldwca i wód pldwcwych, wiąże cechy frm pldwcwych z ich genezą (C), wskazuje przykłady pdbnych krajbrazów na mapie Eurpy, świata, wymienia przykłady walrów krajbrazwych i turystycznych pjezierzy. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Ułżenie trasy jedndniwej wycieczki samchdwej, rwerwej p wybranym terenie pjezierza. 5. Klimat Plski Cel gólny: Pznanie cech klimatu i pgdy na terenie Plski. 11
Elementy klimatu i pgdy, czynniki klimattwórcze, strefa i typ klimatu, cechy przejściwści, klimat Plski a życie i działalnść człwieka. Różnica pjęć - pgda i klimat. Czynniki klimattwórcze wpływające na klimat. Cechy klimatu Plski. Klimat Plski a klimat kraju imigracyjneg. Wpływ cech klimatu Plski na życie i działalnść człwieka. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wyjaśnienie pjęć: pgda, klimat, elementy pgdy i klimatu, strefy klimatyczne i dmiany klimatu miniwykład. Analiza czynników klimattwórczych decydujących cechach klimatu Plski: szerkść gegraficzna, napływające masy pwietrza, dległść d Atlantyku i Bałtyku, prądy mrskie, rzeźba terenu, wyskść nad pzimem mrza praca z mapą, rzmwa. Charakterystyka pszczególnych elementów klimatu Plski: temperatura lipca, stycznia, rzkład amplitudy temperatury, wielkść i rzkład padów, długść zalegania pkrywy śnieżnej, dminujące kierunki wiatru czytanie map klimatycznych. Określenie cech klimatu Plski, ich reginalneg zróżnicwania wynikająceg z przejściwej dmiany klimatu: pry rku, zmiennść pgdy, różnice klimatyczne między wschdnimi i zachdnimi reginami kraju analiza map klimatycznych, rzmwa. Wskazanie knkretnych przykładów wpływu cech klimatu i pgdy na życie i działalnść człwieka w Plsce (np. w rlnictwie, turystyce, cdziennym życiu) praca w grupach. Prównanie warunków klimatycznych Plski i kraju imigracyjneg, wskazanie pdbieństw i różnic burza mózgów. czyta mapy klimatyczne Plski, cenia wpływ wybranych czynników klimattwórczych na klimat Plski, pdaje cechy klimatu Plski, 12
wyjaśnia reginalne zróżnicwanie klimatu (C), pdaje przykłady knsekwencji przejściwej dmiany klimatu, prównuje wybrane elementy klimatu Plski i kraju imigracyjneg (A), ptrafi wskazać przyczyny różnic i pdbieństw (C). Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Tygdniwa bserwacja i zapis w pstaci tabeli wybranych elementów pgdy (temperatura, ciśnienie, pady, wiatr) w swim miejscu zamieszkania raz na terenie Plski (źródłem infrmacji mże być Internet, kntakt z rdziną, telewizja). Analiza bserwacji meterlgicznych wskazanie pdbieństw i różnic. 6. Lasy i wdy jak bgactwa naturalne Cel gólny: Przedstawienie lasów i wód jak zasbów naturalnych Plski. Zbirwiska leśne, rzmieszczenie lasów, wskaźnik lesistści, chrna lasów, bilans wdny, nadwyżki i niedbry wdy, zbirniki retencyjne. Skład gatunkwy lasów. Zróżnicwanie lesistści Plski. Gspdarka leśna i chrna lasów w Plsce. Wielkść bilansu wdneg Plski. Obszary nadwyżek i deficytu wdy. Gspdarka wdna Plski. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Charakterystyka zbirwisk leśnych Plski, składu gatunkweg lasów miniwykład. Określenie wskaźnika lesistści i wielkści zasbów wdnych w Plsce i w innych krajach czytanie mapy tematycznej, analiza danych statystycznych. Rzmieszczenie puszczy, zbirników retencyjnych czytanie mapy fizycznej Plski. Wskazanie bszarów mających nadmiar i deficyt wdy, kreślenie przyczyn - analiza prównawcza mapy fizycznej Plski, map klimatycznych i gspdarczych. Przykłady wykrzystania i chrny zasbów leśnych i wdnych praca w grupach, rzmwa. 13
wskazuje rzmieszczenie lasów w Plsce i wymienia typy zbirwisk leśnych, pdaje cechy gspdarki leśnej i wdnej Plski, na przykładach kreśla przyczyny niedbru i nadwyżek wdy, prównuje wielkść lesistści i zasbów wdnych Plski i wybranych państw. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wielkść zasbów leśnych Plski cechuje się dużym zróżnicwaniem reginalnym. Na dwlnych przykładach reginów lub wjewództw pdaj przyczyny zróżnicwania wskaźnika lesistści. 7. Surwce mineralne Plski Cel gólny: Przedstawienie bgactwa zasbów mineralnych Plski. Pdział surwców mineralnych, wydarzenia gelgiczne, przemysł wydbywczy i przetwórczy, zagłębia surwcwe. Pdział zasbów naturalnych energetyczne, hutnicze, chemiczne, mineralne. Rzmieszczenie surwców mineralnych na terenie Plski a dzieje gelgiczne Plski. Eksplatacja surwców mineralnych. Wykrzystanie przemysłwe surwców w Plsce. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Charakterystyka surwców mineralnych, ich pdział, geneza, kres pwstania miniwykład. Odczytywanie rzmieszczenia wybranych surwców mineralnych (kręgi przemysłwe, zagłębia) węgiel kamienny i brunatny, rpa naftwa i gaz ziemny, rudy miedzi, rudy cynku i łwiu, sól, surwce skalne analiza mapy gspdarczej i fizycznej Plski. Frmułwanie wnisków dtyczących zróżnicwania i rzmieszczenia surwców mineralnych w Plsce rzmwa. Określenie przykładów wykrzystania surwców mineralnych w gspdarce przemysłwej i życiu cdziennym mapa mentalna. 14
wymienia ważne surwce mineralne Plski (A), wskazuje miejsca eksplatacji wybranych surwców mineralnych, wyjaśnia genezę surwców mineralnych, kres pwstania w pwiązaniu z wydarzeniami gelgicznymi Plski (C), pdaje przykłady zastswania surwców mineralnych. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Prównaj zasby surwców mineralnych Plski i kraju zamieszkania. 8. Mrze Bałtyckie Cel gólny: Pkazanie cech śrdwiska przyrdniczeg i znaczenia gspdarczeg Mrza Bałtyckieg. Typy mórz, mrze wewnątrzkntynentalne, elementy brzegu mrskieg, typy wybrzeży Bałtyku, właściwści fizyk-chemiczne Bałtyku, wykrzystanie mrza. Płżenie gegraficzne Bałtyku. Wiek i geneza Mrza Bałtyckieg. Właściwści fizyczne i chemiczne Bałtyku (temperatura, ruchy wdy, zaslenie). Wykrzystywanie Bałtyku turystyka, rybłówstw, szlak transprtwy, przemysł. Zanieczyszczenie Bałtyku. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określenie płżenia gegraficzneg Mrza Bałtyckieg: współrzędne gegraficzne, rzciągłść płudnikwa i równleżnikwa, cieśniny, zatki, wyspy, państwa nadbałtyckie czytanie mapy fizycznej. Wyjaśnienie genezy Bałtyku, przedstawienie etapów twrzenia się mrza miniwykład. Określenie cech fizycznych Bałtyku, prównanie płudniwej i półncnej części mrza (temperatura, zmiany w ciągu rku, kresy zldzenia, ruchy wdy mrskiej) czytanie mapy fizycznej i klimatycznej. Określenie cech chemicznych Bałtyku, analiza czynników decydujących zasleniu mrza czytanie mapy, rzmwa. 15
Przedstawienie typów wybrzeży na Bałtyku, zwrócenie szczególnej uwagi na plskie wybrzeże Bałtyku miniwykład. Charakterystyka funkcji Bałtyku, wykrzystanie Bałtyku przez Plskę burza mózgów. Określenie przyczyn zanieczyszczenia mrza i pdanie prpzycji działań zmierzających d pprawy stanu wód analiza danych statystycznych, rzmwa. kreśla płżenie Bałtyku na mapie świata i Eurpy, wskazuje i pprawnie wymawia nazwy cieśnin, wysp, zatk (A), pisuje pwstanie Bałtyku uwzględniając pldwcwą genezę, wskazuje cechy Bałtyku (A) i kreśla ich przyczyny (C), pdaje przykłady działalnści gspdarczej w Plsce związane z dstępem d Bałtyku, wskazuje na przykłady działań Plski i innych krajów nadbałtyckich zmierzających d pprawy stanu wód mrza (C). Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Prównanie w frmie tabeli płżenia i cech fizyczn-chemicznych Bałtyku z innym, dwlnie wybranym, mrzem. 9. Ochrna śrdwiska w Plsce Cel gólny: Zapznanie z frmami chrny przyrdy w Plsce. Charakterystyka parków nardwych. Parki nardwe, parki krajbrazwe, przyrda żywina i nieżywina, bszary Natura 2000, Rezerwaty Bisfery, stan prawny chrny przyrdy. Stan śrdwiska przyrdniczeg Plski prblemy eklgiczne, bszary klęski eklgicznej. Frmy chrny przyrdy w Plsce. Rzmieszczenie i walry przyrdnicze parków nardwych. Rzmieszczenie i walry biektów wpisanych na Listę Rezerwatów Bisfery. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: 16
Przedstawienie stanu śrdwiska w Plsce i becnie zachdzących krzystnych zmian miniwykład. Określenie przyczyn klęski eklgicznej na wybranych bszarach analiza prównawcza map bszarów eklgiczneg zagrżenia i map gspdarczych. Zapznanie z frmami chrny przyrdy w Plsce analiza fragmentów Knstytucji, Ustawy Ochrnie Śrdwiska i wybranych knwencji międzynardwych. Rzmieszczenie parków nardwych w Plsce (w pasie pbrzeży, pjezierzy, nizin śrdkwplskich, wyżyn, w Karpatach i Sudetach) i biektów zalicznych d Rezerwatów Bisfery UNESCO w Plsce praca z mapą tematyczną (chrna przyrdy w Plsce). Charakterystyka walrów przyrdniczych i pzaprzyrdniczych parków nardwych praca w grupach, analiza map turystycznych, ftgrafii, filmu DVD. wymienia frmy chrny śrdwiska przyrdniczeg i kulturweg Plski, zna nazwy parków nardwych i ich rzmieszczenie na mapie Plski (A), pdaje walry przyrdnicze i pzaprzyrdnicze wybranych parków nardwych Plski, wymienia i wskazuje na mapie biekty wpisane d Rezerwatów Bisfery, na przykładach wskazuje przyczyny klęski eklgicznej (C). Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Zapznaj się z danymi statystycznymi i ceń wielkść bszarów chrninych w Plsce i w innych krajach, np. eurpejskich. 10. Rzmieszczenie ludnści w Plsce Cel gólny: Charakteryzwanie zróżnicwania rzmieszczenia ludnści Plski z uwzględnieniem czynników przyrdniczych, histrycznych i eknmicznych. Gęstść zaludnienia, wyludnianie, migracje, uprzemysłwienie, ekumena, bariery sadnictwa, urbanizacja i sadnictw. Reginalne zróżnicwanie wskaźnika gęstści zaludnienia. 17
Uwarunkwania przyrdnicze nierównmierneg rzmieszczenia ludnści w Plsce przyrdnicze czynniki sprzyjające rzwjwi sadnictwa, bariery sadnictwa. Czynniki pzaprzyrdnicze wpływające na rzmieszczenie ludnści w Plsce czynniki histryczne, eknmiczne, ruchy migracyjne. Kierunki migracji wewnętrznych. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określanie wielkści gęstści zaludnienia (średniej dla Plski, według wjewództw) analiza map ludnści i danych statystycznych. Wskazywanie czynników przyrdniczych decydujących zróżnicwaniu gęstści zaludnienia ranking diamentwy. Objaśnianie wpływu czynników pzaprzyrdniczych na gęstść zaludnienia Plski miniwykład, interpretacja prównawcza map gęstści zaludnienia i map gspdarczych. Prównanie gęstści zaludnienia Plski z krajem zamieszkania analiza danych statystycznych w pstaci tabelarycznej i graficznej. wskazuje bszary najmniejszej i największej gęstści zaludnienia (A), na pdstawie danych statystycznych blicza gęstść zaludnienia w różnych reginach Plski, frmułuje przyczyny nierównmierneg rzmieszczenia ludnści w Plsce, precyzuje czynniki decydujące reginalnym zróżnicwaniu wskaźnika gęstści zaludnienia (C), wskazuje na mapie kierunki migracji wewnętrznych w Plsce w kresie pwjennym, zna ich przyczyny i knsekwencje. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wschdnie reginy Plski, tzw. ściana wschdnia, ulegają wyludnianiu. Napisz krótką ntatkę dtyczącą przyczyn i skutków deppulacji (wyludniania) w Plsce. 11. Cechy demgraficzne plskieg spłeczeństwa Cel gólny: Pznanie sytuacji demgraficznej Plski. 18
Przyrst naturalny, stpa urdzeń, stpa zgnów, przyrst rzeczywisty, średnia długść życia, struktura płci i wieku, wyż demgraficzny, niż demgraficzny. Terminy demgraficzne w plskiej demgrafii. Zmiana przyrstu naturalneg plskieg spłeczeństwa d kresu pwjenneg niże (pwjenny, becny) i wyże demgraficzne (kmpensacyjny, ech wyżu kmpensacyjneg). Czynniki decydujące zmianach stpy urdzeń i zgnów na przestrzeni statnich 60 lat. Cechy demgraficzne współczesneg spłeczeństwa plskieg stpa urdzeń, stpa zgnów, wielkść przyrstu naturalneg, rzeczywisteg, średnia długść życia, struktura płci i wieku. Wpływ przemian gspdarczych na współczesną sytuację demgraficzną. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wyjaśnienie pjęć demgraficznych bwiązujących w nazewnictwie demgraficznym Plski miniwykład. Wyjaśnienie zmian współczynnika przyrstu naturalneg d kńca II wjny światwej rzmwa. Odczytywanie wartści wskaźników demgraficznych dczytywanie danych statystycznych, map demgraficznych praca własna. Określenie cech demgraficznych plskieg spłeczeństwa analiza i interpretacja danych statystycznych, praca grupwa. Określenie przyczyn becnej sytuacji demgraficznej burza mózgów. Prównanie cech struktury i wieku płci spłeczeństwa Plski i kraju imigracyjneg interpretacja piramid wieku. wyjaśnia i pprawnie stsuje pdstawwe plskie terminy z zakresu demgrafii (A), graficznie przedstawia zmiany przyrstu naturalneg w statnich 60 latach, wskazuje przyczyny niżów i wyżów demgraficznych, wskazuje cechy demgraficzne współczesneg spłeczeństwa plskieg, wiąże zmiany w sytuacji demgraficznej Plski z przemianami spłeczngspdarczymi (C). Spsób ich sprawdzenia: 19
Ocena pracy dmwej: Zestawienie, w frmie tabeli, wybranych cech demgraficznych spłeczeństwa plskieg i kraju imigracyjneg dknanie prównania, czyli wskazanie pdbieństw i różnic. 12. Struktura nardwściwa i religijna ludnści Plski Cel gólny: Pznanie struktury nardwściwej i wyznaniwej ludnści Plski. Naród, mniejszść nardwściwa, język mniejszści nardwej, wyznanie mniejszści nardwych. Struktura nardwściwa i wyznaniwa ludnści II i III Rzeczypsplitej. Rzmieszczenie mniejszści nardwych w Plsce ludnść niemiecka, białruska, ukraińska, łemkwska, litewska, tatarska, słwacka. Charakterystyka grup mniejszściwych liczebnść, histria, tradycja, kultura. Zróżnicwanie religijne ludnści Plski. Wyznania mniejszści nardwych. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie rzmieszczenia mniejszści nardwych w Plsce analiza mapy tematycznej. Określenie przyczyn rzmieszczenia grup mniejszściwych w Plsce miniwykład. Charakterystyka pszczególnych mniejszści nardwych praca w grupach i prezentacja na pdstawie analizy wcześniej zgrmadznych ftgrafii, pamiątek rdzinnych, innych źródeł infrmacji gegraficznych (np. Internet). Charakterystyka struktury wyznaniwej rzmwa, analiza danych statystycznych. wymienia najważniejsze mniejszści nardwe na terenie Plski i wskazuje rejny ich zamieszkania, zna przyczyny rzmieszczenia grup mniejszściwych w Plsce, pisuje kulturę i tradycję wybranych mniejszści, zna strukturę wyznaniwą ludnści Plski. Spsób ich sprawdzenia: Praca dmwa: 20
Oceń, czy jednlitść nardwściwa i religijna jest krzystna dla rzwju gspdarczeg i kulturweg Plski. 13. Struktura zatrudnienia ludnści. Prblemy na rynku pracy. Cel gólny: Zrzumienie cech struktury zatrudnienia ludnści plskiej, przedstawienie aktualnej sytuacji na rynku pracy. Działy gspdarki, ludnść aktywna zawdw, wiek prdukcyjny, stpa bezrbcia, typy bezrbcia, przyczyny i knsekwencje bezrbcia. Struktura zatrudnienia i jej zmiany na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Zróżnicwanie stpy bezrbcia według wjewództw, przyczyny bezrbcia. Prblemy na rynku pracy. Struktura zatrudnienia i bezrbcie w Plsce na tle innych państw. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie pdziału gspdarki na sektry, zagadnień związanych z bezrbciem miniwykład. Zróżnicwanie zatrudnienia w sektrach gspdarki, wielkść stpy bezrbcia w wjewództwach Plski analiza i interpretacja danych statystycznych. Wskazanie przyczyn bezrbcia w Plsce i reginalneg zróżnicwania burza mózgów. Określenie aktualnych prblemów na rynku pracy (szara strefa, niedstswanie wykształcenia, liczebnść grupy aktywnej zawdw) i wskazanie przyczyn istniejących prblemów dyskusja. Prównanie struktury zatrudnienia Plski i kraju imigracyjneg analiza prównawcza danych statystycznych. rzumie terminy związane z rynkiem pracy (A) i ptrafi je zdefiniwać (C), charakteryzuje strukturę zatrudnienia spłeczeństwa plskieg, wskazuje wielkść stpy bezrbcia i przyczyny bezrbcia w Plsce, pdaje przykłady współczesnych prblemów na rynku pracy w Plsce, 21
wskazuje pdbieństwa i różnice w strukturze zatrudnienia Plski i kraju zamieszkania. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Na pdstawie źródeł statystycznych wyknaj diagram przedstawiający zróżnicwanie pzimu wykształcenia ludnści Plski. 14. Miasta Plski Cel gólny: Pznanie sieci sadniczej Plski. Urbanizacja, deglmeracja, dezurbanizacja, wskaźnik urbanizacji, czynniki miasttwórcze, funkcje miast, aglmeracja. Charakterystyka faz urbanizacji, dezurbanizacja. Wielkść i rzmieszczenie miast Plski. Zróżnicwanie wskaźnika urbanizacji. Czynniki miasttwórcze, funkcje wybranych miast. Współczesne zmiany prcesów urbanizacyjnych w Plsce. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określenie cech pszczególnych faz urbanizacji miniwykład. Odczytanie wielkści miast (duże, małe, średnie) analiza danych statystycznych. Przedstawienie rzmieszczenia miast w Plsce, reginalneg zróżnicwania wskaźnika urbanizacji, rzwju aglmeracji mncentrycznych i knurbacji czytanie mapy fizycznej, map tematycznych. Prównanie czynników miasttwórczych i funkcji miast na wybranych przykładach interpretacja płżenia miasta, analiza map, ftgrafii. Określenie współczesnych zmian prcesów urbanizacyjnych (dezurbanizacja, deglmeracja, funkcje miast) miniwykład, rzmwa. zna największe miasta Plski, ptrafi wskazać ich płżenie na mapie (A), charakteryzuje rzmieszczenie miast, wskazuje przyczyny nierównmiernej wartści wskaźnika urbanizacji (C), 22
prównuje wybrane miasta (czynniki miasttwórcze, przyczyny pwstania, funkcje), pdaje przykłady zmian zachdzących na bszarze miast. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Na pdstawie różnych źródeł infrmacji gegraficznej dknaj charakterystyki wybraneg miasta Plski (niemawianeg na zajęciach) pwstanie, rzwój, wielkść, funkcje, zabudwa. 15. Energetyka w Plsce Cel gólny: Zapznanie z zagadnieniami dtyczącymi stanu i prblematyki plskiej energetyki. Surwce energetyczne, typy elektrwni, wielkść prdukcji energii, struktura prdukcji energii, elektrwnie cieplne, energia alternatywna. Energetyczne surwce dnawialne i niednawialne w Plsce. Rzmieszczenie głównych elektrwni. Struktura prdukcji energii według typów elektrwni. Reginalne zróżnicwanie wielkści prdukcji energii. Struktura wykrzystania źródeł energetycznych w kraju zamieszkania. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wskazanie na mapie rzmieszczenia surwców energetycznych czytanie mapy. Pdanie przykładów największych plskich elektrwni raz elektrwni wykrzystujących źródła alternatywne praca z mapą (mapy gspdarcze). Określenie struktury prdukcji energii według typów źródeł energetycznych i prównanie z krajem imigracyjnym analiza danych statystycznych. Przedstawienie zalet i wad plskiej energetyki rzmwa. Wyjaśnienie reginalneg zróżnicwania wielkści prdukcji energii (przyczyny, skutki) rzmwa. Określenie prblemów plskiej energetyki metaplan. wskazuje na mapie miejsca występwania i eksplatacji surwców energetycznych, 23
wyjaśnia rzmieszczenie głównych elektrwni w Plsce, ptrafi wskazać czynniki lkalizacji (C), pisuje strukturę wykrzystania źródeł energii (A) i prównuje ją ze strukturą w kraju zamieszkania (C), kreśla prblemy energetyczne Plski i pdaje przykłady działań zmierzających d rzwiązania prblemów (C). Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Napisz ntatkę na temat wykrzystania alternatywnych źródeł energii w Plsce (źródła alternatywne, graniczenia dtyczące ich wykrzystania, przykłady bszarów). 16. Rzwój przemysłu w Plsce Cel gólny: Przedstawienie zmian zachdzących w sektrze przemysłwym Plski Czynniki lkalizacji przemysłu, surwce mineralne, kręgi przemysłwe, syndrm przemysłu ciężkieg, transfrmacja ustrjw-gspdarcza, restrukturyzacja przemysłu, prywatyzacja i reprywatyzacja przemysłu. Rzwój przemysłu w Plsce w kresie międzywjennym i w czasie PRL. Przemiany przemysłwe w kresie transfrmacji struktura własnści, struktura wielkści, struktura gałęziwa. Czynniki lkalizacji kręgów przemysłwych czynniki przyrdnicze (baza surwcwa, baza energetyczna) i pzaprzyrdnicze (rynek zbytu, siła rbcza, plityka państwa). Struktura gałęziwa kręgów przemysłwych. Kierunki przemian w kręgach przemysłwych restrukturyzacja, prywatyzacja, parki technlgiczne. Najlepiej rzwijające się gałęzie przemysłu i gałęzie tracące znaczenie. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie cech gspdarki przemysłwej d 1990 rku miniwykład. Określenie zmian zachdzących w przemyśle Plski dyskusja. Wskazanie czynników lkalizacji kręgów przemysłwych analiza prównawcza mapy fizycznej i gspdarczej. 24
Charakterystyka struktury gałęziwej kręgów przemysłwych i jej zmian na wybranych przykładach czytanie mapy gspdarczej, analiza tekstów praswych, rzmwa. Przedstawienie pzytywnych i negatywnych knsekwencji przemian w przemyśle drzew decyzyjne. wskazuje kręgi przemysłwe na mapie Plski (A), kreśla czynniki, które wpłynęły na rzmieszczenie i rzwój kręgów przemysłwych, zna główne kierunki zmian w przemyśle Plski, wymienia spłeczne i gspdarcze skutki (pzytywne i negatywne) wprwadzenia gspdarki rynkwej w przemyśle (C), wskazuje najlepiej rzwijające się gałęzie przemysłu w Plsce. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wymień p 2 kręgi przemysłwe Plski, których znaczenie w statnich latach wzrsł i zmalał. Określ przyczyny zmian. 17. Cechy plskieg rlnictwa Cel gólny: Pznanie struktury prdukcji rlniczej. Uwarunkwanie przyrdnicze plityki rlnej państwa, chów zwierząt, rśliny alimentacyjne, przemysłwe, rlnictw plski w UE, struktura agrarna. Uwarunkwanie rzwju rlnictwa na terenie Plski użytkwanie gruntów, czynniki przyrdnicze i pzaprzyrdnicze. Uprawa rślin i chów zwierząt. Współczesne prblemy plskieg rlnictwa. Prblemy rlnicze Plski na tle innych państw, np. krajów eurpejskich. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie czynników przyrdniczych i pzaprzyrdniczych warunkujących rzwój rlnictwa miniwykład, czytanie map klimatycznych i tematycznych. 25
Określenie sytuacji plskieg rlnictwa jak jest, jak pwinn być, c zrbić metaplan. Wskazywanie uprawianych rślin i hdwlanych zwierząt rzmwa, czytanie map rlniczych, analizwanie danych statystycznych. Prównywanie prduktów rlnictwa Plski i wybranych państw, w tym kraju imigracyjneg analiza map, rzmwa. wymienia główne uprawiane rśliny i hdwane zwierzęta na terytrium Plski (A), wiąże wielkść pwierzchni upraw z warunkami przyrdniczymi i pzaprzyrdniczymi (C), wymienia ważne prdukty plskieg rlnictwa znane na rynkach eurpejskich i światwych, pdaje wady i zalety plskieg rlnictwa. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Prównaj strukturę użytkwania ziemi w Plsce i w kraju zamieszkania. Wskaż przyczyny pdbieństw i różnic. 18. Struktura plskieg transprtu i perspektywy dalszeg rzwju Cel gólny: Pznanie cech sieci transprtwej w Plsce. Rdzaje transprtu, parametry transprtu (gęstść, długść), szlaki transprtwe, zagspdarwanie transprtwe, zmiany w ruchu transprtwym. Stpień rzwju pszczególnych rdzajów transprtu. Wady i zalety pszczególnych rdzajów transprtu w dniesieniu d plskiej rzeczywistści. Zróżnicwanie gęstści i jakści sieci transprtwej. Czynniki i knsekwencje zmian w ruchu transprtwym Plski p rku 1990. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie aktualneg stanu plskieg transprtu (transprt samchdwy, klejwy, mrski, śródlądwy, rurciągwy, ltniczy) miniwykład. 26
Określenie pzytywnych i negatywnych knsekwencji rzwju pszczególnych rdzajów transprtu w Plsce praca w grupach. Prównanie zagspdarwania transprtweg reginów Plski (np. wjewództw) analiza długści, gęstści, dstępnści sieci transprtwej na pdstawie danych statystycznych i map tematycznych. Analiza rzmieszczenia szlaków transprtwych w Plsce czytanie mapy tematycznej. Określenie struktury przewzów ładunku według rdzajów transprtu praca z rcznikiem statystycznym. Określenie zmian w transprcie związanych z transfrmacją gspdarczą i wpływu transprtu na inne dziedziny działalnści gspdarczej burza mózgów. wskazuje na mapie główne szlaki drgwe, klejwe i wdne w Plsce, zna negatywny wpływ kmunikacji na śrdwisk, rzumie kniecznść rzwju eklgicznych rdzajów transprtu w Plsce, wskazuje wady i zalety różnych rdzajów transprtu w dniesieniu d terytrium Plski, cenia stan transprtu w Plsce, nakreśla perspektywy dalszeg rzwju Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wyknaj diagramy słupkwe prównujące gęstść sieci klejwej i drgwej Plski, kraju zamieszkania i 5 dwlnie wybranych państw. 19. Handel zagraniczny Plski Cel gólny: Pznanie stpnia rzwju wymiany twarwej Plski. Bilans handlu zagraniczneg, brty handlu zagraniczneg, eksprt i imprt twarów, struktura twarwa handlu, kierunki gegraficzne handlu. Czynniki wpływające na wielkść wymiany twarwej. Partnerzy handlwi Plski. Obecnść Plski w rganizacjach gspdarczych. 27
Struktura twarwa handlu zagraniczneg Plski. Zmiany w handlu międzynardwym związane z transfrmacją gspdarczą. Wielkść eksprtu i imprtu Plski na tle innych państw. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Zdefiniwanie pjęć dtyczących wymiany handlwej miniwykład. Określenie głównych partnerów handlwych Plski, wielkści eksprtu i imprtu, brtów handlwych czytanie danych statystycznych. Charakterystyka grup twarów, które Plska eksprtuje i imprtuje analiza danych statystycznych, rzmwa. Wyjaśnienie zmian zachdzących w kierunkach gegraficznych handlu zagraniczneg burza mózgów. Prównanie struktury twarwej i wielkści brtów handlwych Plski i kraju zamieszkania (wskazanie pdbieństw i różnic) interpretacja danych statystycznych. wymienia najważniejszych partnerów handlwych Plski (A) i kreśla przyczyny zmian struktury kierunkwej z uwzględnieniem becnści Plski w międzynardwych rganizacjach gspdarczych (C), wyjaśnia przyczyny ujemneg salda handlu zagraniczneg Plski, pdaje przykłady zmian zachdzących w wymianie handlwej Plski, wskazuje główne twary eksprtwe Plski. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wymień w punktach czynniki wpływające krzystnie i niekrzystnie na rzwój handlu zagraniczneg Plski. 20. Walry turystyczne Plski - d Bałtyku p Tatry Cel gólny: Pznanie bgactwa walrów turystycznych Plski. Walry turystyczne, pmniki histrii, zabytki architektury, walry przyrdnicze, Lista Światweg Dziedzictwa Kulturweg i Przyrdniczeg UNESCO. 28
Pdział walrów turystycznych przyrdnicze, kulturwe, histryczne, krajbrazwe, wypczynkwe. Charakterystyka walrów przyrdniczych Plski w pszczególnych pasach rzeźby pbrzeża, pjezierza, wyżyny, góry. Obiekty będące pmnikami histrii na terenie Plski. Obiekty wpisane na Listę Dziedzictwa Kulturweg i Przyrdniczeg UNESCO. Ocena zagspdarwania turystyczneg Plski. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Przedstawienie walrów przyrdniczych, architektnicznych, pmników histrii miniwykład wzbgacny zdjęcia, film DVD. Określenie walrów biektów wpisanych na Listę Światweg Dziedzictwa Kulturalneg i Przyrdniczeg UNESCO krótkie prezentacje uczniów dtyczące wcześniej wybranych biektów. Rzmieszczenie na mapie mawianych biektów przyrdniczych i pzaprzyrdniczych czytanie mapy. Charakteryzwanie zagspdarwania turystyczneg Plski, zróżnicwania reginalneg rzwju infrastruktury turystycznej rzmwa, wymiana dświadczeń z pdróży d Plski. wymienia walry przyrdnicze i pzaprzyrdnicze na bszarze Plski (A) dknuje krótkiej charakterystyki biektów turystycznych, dnsi się d wydarzeń histrycznych (C), wyjaśnia zmiany zachdzące w ruchu turystycznym w statnich latach na terenie Plski. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wybierz jeden biekt uznany za pmnik histrii i przedstaw jeg histrię. 21. Reginy turystyczne Plski Cel gólny: Pznanie walrów przyrdniczych i kulturwych wybranych reginów Plski. 29
Walry turystyczne, reginy turystyczne, krainy gegraficzne, rzwój turystyki, zagspdarwanie turystyczne. Walry turystyczne Plski przyrdnicze, pzaprzyrdnicze. Wybrane reginy turystyczne w Plsce: Pbrzeże Bałtyku, Pjezierze Mazurskie, Wyżyna Krakwsk-Częstchwska, Karknsze, Tatry i Pdhale, Pieniny i Grce, Bieszczady. Walry turystyczne reginów Plski. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określenie kryterium reginu turystyczneg, walrów turystycznych, pdział walrów (przyrdnicze, kulturwe) pgadanka. Zgrmadzenie materiałów dtyczący reginów turystycznych Plski (mapy turystyczne, przewdniki, ftgrafie, filmy), przygtwanie krótkieg wystąpienia dtycząceg walrów przydzielneg reginu praca w grupie. Prezentacja walrów turystycznych reginu przedstawiciel grupy. wymienia i wskazuje na mapie główne reginy turystyczne Plski (A), wymienia przykłady walrów przyrdniczych i pzaprzyrdniczych Plski, pdaje walry turystyczne ważniejszych reginów Plski, cenia te walry, które w największym stpniu decydują rzwju turystyki w Plsce. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Wyknanie psteru brazująceg walry turystyczne wybraneg reginu Plski. 22. Regin pmrski Pmrze Gdańskie (Wiślane) Cel gólny: Charakterystyka śrdwiska gegraficzneg Pmrza Gdańskieg z uwzględnieniem cech wyróżniających dany bszar. 30
Delta rzeki, krajbraz pjezierzy, niziny nadmrskie, mierzeje, depresje, Trójmiast, biekty turystyczne. Płżenie reginu, pdział na krainy gegraficzne. Zróżnicwanie śrdwiska przyrdniczeg: delty Wisły, depresje Żuławy Wiślane, krajbraz pldwcwy (młdglacjalny Pjezierze Kaszubskie), działalnść mrza Mierzeja Helska, klify, sieć rzeczna, budwa gelgiczna. Wykrzystanie reginu przez człwieka: dzieje histryczne szlak bursztynwy, działalnść człwieka związana z nadmrskimi płżeniem i bszarem delty (handel, rybłówstw, rlnictw), rzwój sieci sadniczej knurbacja Trójmiejska, funkcje dużych miast, reginy turystyczne (Malbrk, Gdańsk, Spt, Półwysep Helski, jezira kaszubskie). Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Wyznaczanie granic reginu Pmrza Gdańskieg, pdział na krainy gegraficzne - czytanie mapy fizycznej Plski. Charakterystyka krajbrazu Pmrza Gdańskieg (Mierzeja Helska, Pjezierze Kaszubskie, Żuławy Wiślane), czynniki i prcesy rzeźbtwórcze praca w grupach, analiza mapy fizycznej, mapy turystycznej, ftgrafii. Opisywanie spłecznej i gspdarczej działalnści człwieka sadnictw, rlnictw, przemysł, handel, turystyka burza mózgów lub mapa mentalna. wskazuje na mapie krainy reginu Pmrza Gdańskieg, pisuje cechy krajbrazu pszczególnych krain gegraficznych, wyróżniające je spśród innych, pdaje przykłady działalnści człwieka związane z specyficznymi cechami reginu. Spsób ich sprawdzenia: 31
Ocena pracy dmwej: Pmrze Gdańskie zamieszkane jest przez ludnść kaszubską. Na pdstawie różnych źródeł infrmacji krótk scharakteryzuj tę grupę etniczną. 23. Regin mazurski Cel gólny: Charakterystyka śrdwiska gegraficzneg reginu mazurskieg z uwzględnieniem cech wyróżniających dany bszar. Działalnść lądldu, krajbraz młdglacjalny, Kraina Wielkich Jezir Mazurskich, działalnść gspdarcza człwieka, tereny chrnine, zielne płuca Plski, turystyka. Cechy śrdwiska przyrdniczeg krajbraz młdglacjalny pldwcwy. Sieć hydrgraficzna jezira pldwcwe, sieć rzeczna, kanały. Cechy klimatu plski biegun zimna (temperatura I, VII, pady, długść kresu wegetacji, grubść pkrywy śnieżnej). Współczesna działalnść człwieka turystyka. Frmy chrny przyrdy i rzmieszczenie bszarów chrninych (parki nardwe, krajbrazwe, Rezerwaty Bisfery, Natura 2000). Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Charakterystyka frm ukształtwania terenu praca z mapą fizyczną Plski, mapą turystyczną, wykrzystanie wiedzy dtyczącej działalnści lądldu. Określenie zróżnicwania zasbów wdnych w reginie mazurskim, biekty naturalne (jezira, rzeki) i antrpgeniczne(kanały) - czytanie mapy turystycznej. Charakterystyka cech klimatu czytanie map klimatycznych, prównanie z innymi reginami. Przedstawienie współczesnej działalnści spłecznej i gspdarczej człwieka, wskazanie warunków sprzyjających i niesprzyjających (sadnictw, rlnictw, przemysł, turystyka) burza mózgów. Rzmieszczenie bszarów chrninych, prównanie wielkści bszarów chrninych reginu mazurskieg z innymi reginami Plski czytanie mapy, analiza danych statystycznych. 32
charakteryzuje krajbraz pldwcwy Pjezierza Mazurskieg, wymienia walry turystyczne reginu, wymienia dziedziny działalnści gspdarczej człwieka w reginie, kreśla przyczyny ich rzwju, wyjaśnia znaczenie terminu zielne płuca Plski. Spsób ich sprawdzenia: Ocena pracy dmwej: Zaprpnuj trasę spływu kajakweg dwlnej części reginu mazurskieg. Opisz jej przebieg, uwzględniając cechy krajbrazu przyrdniczeg i antrpgeniczneg. 24. Regin pdlaski Cel gólny: Charakterystyka śrdwiska gegraficzneg Niziny Pdlaskiej z uwzględnieniem cech wyróżniających dany bszar spśród innych. Krajbraz starglacjalny, meandrwanie rzek, puszcze, parki nardwe, deppulacja, różnrdnść wyznaniwa, mniejszści nardwe. Charakterystyka sieci rzecznej (charakter rzek), rzmieszczenie bszarów bagiennych. Charakterystyka zbirwisk rślinnych: leśne (Puszcza Białwieska), terenów pdmkłych (Ktlina Biebrzy, Ktlina Narwi). Pgraniczny charakter Pdlasia mniejszści nardwe i wyznaniwe (Białrusini, Ukraińcy, Tatarzy). Cechy sieci sadniczej gęstść zaludnienia, wskaźnik urbanizacji, wyludnianie. Rzmieszczenie bszarów chrninych. Prpnwane metdy pracy i prcedury siągnięcia celów: Określenie płżenia reginu, wskazanie cech wyróżniających Pdlasie d reginów sąsiednich, rzmieszczenie parków nardwych analiza mapy fizycznej. Określenie cech stsunków wdnych czytanie mapy fizycznej. Charakteryzwanie typów zbirwisk rślinnych miniwykład. Przedstawienie i wyjaśnienie cech sadnictwa (miasta, ich wielkść, gęstść zaludnienia), analiza danych statystycznych, rzmwa. 33