Krystyna Ziołkowska Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego. Studia Prawnoustrojowe nr 24, 183-191

Krystyna Ziołkowska Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego Studia Prawnoustrojowe nr 24, 183-191 2014

UWM S tu d ia P raw n o u stro jo w e 24 2014 K rystyna Ziółkow ska K a te d ra P ra w a P ra c y i Z abezpieczenia Społecznego U n iw e rsy te t W arm iń sk o -M azursk i w O lsztynie Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego Wstęp W śród p ien iężn y ch św iadczeń w y p łacan y ch z ubezpieczenia społecznego m o żn a w yróżnić em ery tu ry, re n ty in w alid zkie (obecnie n azy w an e re n ta m i z ty tu łu niezdolności do p racy) o raz re n ty ro d zin n e. W polsk im u sta w o d a w stw ie dopiero u s ta w a scaleniow a z 1993 r. podjęła te m a t ochrony rodziny w razie śm ierci żyw iciela. N a jej podstaw ie w prow adzono w ubezpieczeniu re n to w y m p o in w a lid z k ie r e n ty w dow ie i p o in w a lid z k ie r e n ty siero ce, a w u b ezpieczeniu w ypadkow ym re n ty w dow ie w ypadkow e, re n ty sieroce w ypadkow e oraz re n ty w ypadkow e d la dalszej ro d zin y 1. R en tę ro d z in n ą tra k to w a n o w przeszłości ja k o p ochodną p ra w a do em e ry tu ry lu b re n ty in w alid zk iej2. O becnie w y n ik a ona z ochrony ry zy k a śm ierci żyw iciela - e m e ry ta, re n c isty lu b ubezpieczonego. P o d sta w a obliczenia re n ty ro dzinnej u s ta la n a je s t w ed łu g św iadczenia, k tó re przy słu g iw ało b y z m a rłe m u. C elem re n ty ro d zin n ej je s t głów nie zag w a ra n to w an ie najb liższym członkom ro d zin y zm arłego środków p ieniężnych, k tó re z a p ew n iają m ożliw ość z a sp o k o jen ia n iezb ęd n y ch p o trzeb życiow ych. A by u zy sk ać to św iadczenie, podm ioty m u sz ą spełnić p rz e sła n k i w ym ienione w o k reślo n y ch p rz e p isa c h p raw n y ch. N iek ied y podnosi się, że re n ta ro d z in n a m oże stan o w ić p rzyczynek do rozw iązyw ania p ro b lem aty k i bezrobocia n a ry n k u pracy. W edług A liny Wypych-Zyw ickiej n ie je s t z a sa d n e u m a c n ia n ie i p o szerzan ie ro zw iązań poleg a jący ch n a u z d ra w ia n iu sy tu acji n a ry n k u p ra c y przez fa k t p rz y z n a w a n ia re n t 1 T. Bińczycka-Majewska, Wybrane zagadnienia prawa do renty rodzinnej, [w:] J. Stelina, A. Wypych-Zywicka (red.), Człowiek - Obywatel - Pracownik. Studia z zakresu prawa. Księga Jubileuszowa poświęcona Prof. U. Jackowiak, Gdańskie Studia Prawnicze 2007, s. 404. 2 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze 2006, s. 136.

184 Krystyna Ziółkowska ro d z in n y c h g ru p o m u p ra w n io n y m, zagro żo n y m bezrobociem, szczególnie w dow om (wdowcom ) czy członkom ro d zin y ty c h osób3. W ciągu o sta tn ic h la t pojaw iało w iele w ątpliw ości w k w estii p rz y z n a n ia p ra w a lu b odm ow y do u z y sk a n ia św iad czen ia, ja k im je s t re n ta ro d zin n a. W n ew ralg icznych p rz y p a d k a c h a sp e k t te n był podejm ow any przez S ą d N ajw yższy, k tó ry dokonyw ał w y k ład n i przep isó w praw nych. Podm ioty upraw nione do nabycia renty rodzinnej P raw o do re n ty rodzin n ej n a p o d staw ie a rt. 65 u sta w y z d n ia 17 g ru d n ia 1998 r. o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych4 u zy sk u ją członkow ie ro d zin y w p rz y p a d k u śm ierci żyw iciela. R e n ta ro d zin n a p rzy słu g u je u p raw n io n y m członkom ro dziny osoby, k tó ra w chw ili śm ierci m ia ła u sta lo n e praw o do e m e ry tu ry lu b re n ty z ty tu łu niezdolności do pracy albo sp e łn ia ła w a ru n k i w y m ag an e do u z y sk a n ia jednego z ty ch św iadczeń. P rzy ocenie p ra w a do re n ty p rzyjm uje się, że osoba z m a rła b y ła całkow icie n iezd o ln a do pracy. R e n ta ro d z in n a p rzysłu g u je ta k ż e u p raw n io n y m członkom rodziny osoby, k tó ra w chw ili śm ierci p o b ie ra ła zasiłek p rzed em ery taln y, św iadczenie p rz e d e m e ry ta ln e lu b n au czy cielsk ie św iadczenie k o m p ensacyjne. W ta k im p rz y p a d k u przy jm u je się, że osoba z m a rła sp e łn ia ła w a ru n k i do u z y sk a n ia re n ty z ty tu łu całkow itej niezdolności do p racy 5. P o d m io tam i u p raw n io n y m i do u z y sk a n ia re n ty rodzin n ej w edług a rt. 67 ww. u sta w y są: 1) dzieci w łasn e, dzieci drugiego m ałżo n k a o raz dzieci przysposobione; 2) przyjęte n a w ychow anie i u trz y m a n ie przed osiągnięciem pełnoletności w nuki, rodzeństw o i inne dzieci - z w yłączeniem dzieci przyjętych n a w ychow a n ie i u trz y m a n ie w ra m a c h rodziny zastępczej lu b rodzinnego dom u dziecka; 3) m ałżo n ek (w dow a lu b wdowiec); 4) rodzice (za rodziców w ro z u m ie n iu u sta w y u w a ż a się rów nież ojczym a i m acochę oraz osoby p rzysposabiające). W ty m k rę g u nie m a członków faktycznej ro d zin y złożonej z k o n k u b e n tów, ich w łasn y ch i w spólnych oraz in n y ch dzieci - w łasn e dzieci są n a to m ia s t u p ra w n io n e do re n ty rodzin n ej po zm arły m rodzicu lu b jego m ałżonku n a z a s a d a c h o gólnych6. W yrok W ojew ódzkiego S ą d u A d m in istra c y jn e g o z d n ia 12 g ru d n ia 2007 r.7 w y raźn ie stw ierd za, że re n ta ro d z in n a n ależy się 3 A. Wypych-Zywicka, Problem bezrobocia w świetle renty rodzinnej, [w:] Rola prawa pracy i ubezpieczeń społecznych w przeciwdziałaniu bezrobociu, Gdańsk 2005, s. 135. 4 Tekst jedn. Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227 z późn. zm. 5 Zob. [online] <www.zus.pl>, dostęp: 23.06.2013. 6 J. Jończyk, op. cit., s. 141. 7 Wyrok WSA z dnia 12 grudnia 2007 r., sygn. II SA/Wa 1545/07.

Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego 185 w yłącznie m ałżonkow i, a nie k o n k u b en to w i p o zo stałem u po ubezpieczonym. W p raw ie polskim in sty tu c ja tzw. k o n k u b in a tu, czyli niesform alizow anego zw iązku dw ojga osób, nie z o sta ła u reg u lo w an a, a k o n sekw encją tego je s t b ra k m ożliw ości w y p ro w a d z a n ia ja k ic h k o lw ie k ro szczeń z p o z o sta w a n ia w ta k im zw iązku. N ie m a znaczen ia rów nież fa k t, że zm arły ubezpieczony m iał z a m ia r zaw rzeć zw iązek m ałżeń sk i, je d n a k ż e p rzeszk o d ziła m u w tym śm ierć, zaś ch o ru jąc p rz e d śm iercią n ie był w s ta n ie złożyć o św iadczenia 0 z aw arciu zw iązku m ałżeń sk ieg o. P o d sta w do odm iennej in te rp re ta c ji pow yższej sy tu acji nie d a ją ta k ż e p rzep isy in n y ch u sta w. T ru d n a sy tu a c ja m a te ria ln a k o n k u b in y nie stan o w i bow iem p rz e sła n k i p rz y z n a n ia św iad czen ia n a w e t w drodze w y jątk u, poniew aż św iadczenie to n ie je s t św iadczeniem socjalnym, u zależnio n y m w yłącznie od s ta tu s u finansow ego. N ad to u sta w a w iąże p rz y z n a n ie św iadczenia w ty m try b ie z b ra k ie m n iezbędnych środków u trz y m a n ia, a n iezb ęd n e śro d k i u trz y m a n ia nie są to żsam e z n ie w y sta rc z a ją cym i śro d k am i, n a co rów nież zw racają uw agę są d y a d m in istra c y jn e w sw o ich o rzeczeniach. In n y m p ro b lem aty czn y m zag ad n ien iem je s t p o zo staw an ie w tzw. k o n k u b in acie k w alifikow anym (inaczej: m ałżeństw o fak ty czn e ) o raz praw o do u z y sk a n ia re n ty ro d zin n ej. P rzed e w szystk im chodzi w ty m p rz y p a d k u o lu k ę p o zo staw io n ą p rzez u staw o d aw cę w reg u lacji p raw n ej dotyczącej osób, k tó re zaw arły zw iązek m a łż e ń sk i w form ie w yznaniow ej w la ta c h od 1946 do 1997. S lu b z a w a rty w o b rz ą d k u rzy m sk o k ato lick im nie w yw oływ ał w ów czas s k u t ków p raw n y ch. Zgodnie z a rt. 12 2 obow iązującego w ty m czasie d e k re tu z d n ia 15 w rz e śn ia 1945 r. - P raw o m a łż e ń sk ie 8, w obliczu p a ń s tw a w ażne było ty lk o m ałż e ń stw o z a w a rte p rz e d u rz ę d n ik ie m s ta n u cyw ilnego. M a ł żeństw o w y zn an io w e n ie w yw oływ ało n a to m ia s t sk u tk ó w p ra w n y c h, co ozn acza w in te rp re ta c ji p ra w n e j, że ta k i zw iązek p o sia d a cechy k o n k u b in a tu. G dy do polskiego sy ste m u p ra w a w prow adzono tzw. m a łż e ń stw o k o n k o rd ato w e, u sta w o d a w c a n ie d o k o n ał w p rz e p isa c h in te rte m p o ra ln y c h k o n w ersji k w alifik o w an y ch k o n k u b in a tó w w y n ik ających z zaw a rte g o zw iązku w y znaniow ego. Pojęcie m a łż e ń stw a jed n o zn aczn ie defin iu je a rt. 1 1-3 k.r.o. w zw iązku z p rz e p isa m i reg u lu jący m i sto su n k i p a ń stw a do poszczególnych kościołów w R zeczypospolitej P olskiej. J a s n o z n ic h w y n ik a, że osoba p o zo stająca w konkubinacie kw alifik o w anym n ie m oże być u z n a n a za w dow ę lu b w dow ca w ro z u m ie n iu a r t. 67 u s t. 1 i a r t. 70 u s t. 1 u sta w y o e m e ry tu ra c h 1 re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych. Z atem osoba, k tó ra po z a w arciu ślu b u w yznaniow ego do d n ia śm ierci m ałżo n k a p ozostaje z n im przez o k res k ilk u d ziesięciu la t we w spólności m ałżeń sk iej, p ro w ad ząc w spólne gosp o d a rstw o dom ow e, w ychow ując dzieci o raz p o z o sta ją c w p rz e k o n a n iu 8 Dz.U. z 1945 r., nr 48, poz. 270.

186 Krystyna Ziółkowska o p o zo staw an iu w w ażnym zw iązku m ałżeń sk im, nie m a p ra w a do re n ty ro d zin n ej9. Takiej sam ej in te rp re ta c ji p raw n ej dokonał S ąd N ajw yższy, k tó ry w y raźn ie w sk azał, iż osoba n ie m a ją c a w w y ro k u rozw odow ym u stalo n eg o p ra w a do alim entów, a w o k resie pom iędzy 10 g ru d n ia 1958 r. i 15 listo p a d a 1998 r. z a w a rła z rozw iedzionym m ałżo n k iem będącym in w a lid ą w ojennym ponow ny zw iązek m a łż e ń sk i w yłącznie w form ie p rzew id zian ej p rzez praw o k anoniczne, nie je s t po jego śm ierci u p raw n io n a do re n ty rodzin n ej10. Z atem zgodnie z a rt. 10 K o n k o rd a tu m iędzy S to licą A p o sto lsk ą a R zeczypospolitą P o lsk ą, raty fik o w anego w W arszaw ie d n ia 23 lutego 1998 r.11 - m ałżeń stw o k anoniczne od chw ili zaw arcia w y w iera ta k ie sk u tk i, ja k ie pociąga za sobą zaw arcie m a łż e ń stw a zgodnie z p ra w e m p o lsk im. W św ietle tego p rz e p isu oczyw iste je st, że stro n y K o n k o rd a tu u zgodniły zró w n an ie m a łż e ń stw k a n o n icznych tylko z m a łż e ń stw a m i z a w a rty m i zgodnie z polsk im p raw em, n a to m ia s t k o n w ersja kw alifikow anych k o n k u b in a tó w czy zw iązków osób, k tó ry m duch o w n y u d z ie lił ślu b u relig ijn eg o w b rew o b o w iązu jącem u p ra w u p o lsk iem u, nie leżała w in te n c ja c h a n i Stolicy A postolskiej, a n i polskiego ustaw odaw cy. Toteż w u sta w ie z d n ia 24 lipca 1998 r. o zm ian ie u sta w y - K odeks ro d z in n y 12 nie zn alazły się u reg u lo w a n ia in te rte m p o ra ln e, odnoszące się do m a łż e ń stw w yznaniow ych zaw a rty c h p rzed 15 listo p a d a 1998 r. U p raw n io n y m do re n ty ro d zin n ej je s t w spółm ałżonek, je d n a k ż e n ależy p o d kreślić, że sa m fa k t w d o w ień stw a nie p rz e są d z a o p raw ie w dow y (w dow ca) do u z y sk a n ia re n ty ro d zin n ej. P rz e sła n k a m i b ra n y m i pod uw agę przez u staw o d aw cę s ą w iek oraz niezdolność do pracy, a ta k ż e to, czy dzieci będące pod p ieczą w dow y lu b w dow ca sp e łn ia ją w a ru n k i do u z y sk a n ia re n ty ro d z in n e j. N abycie p ra w a do re n ty ro dzinnej p rzy słu g u je rów nież m ałżonce rozw iedzionej oraz w dow ie, k tó ra do d n ia śm ierci m ęża p o zo staw ała we w spólności m ałżeń sk iej (oraz sp e łn ia ła p rz e sła n k i o k reślone w a r t. 70 u s t. 1 lu b 2 u s ta w y o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych), m ia ła p raw o do a lim entó w z jego stro n y w d n iu śm ierci m ęża n a p o d staw ie w yroku lu b ugody sądow ej z a rt. 60 k.r.o.13 O bow iązek a lim en tacy jn y wobec m ałżo n k a rozw iedzionego zależy od n ie d o s ta tk u b ądź isto tn ego pogorszen ia sy tu acji m a te ria ln e j m ałżo n k a niew innego i nie m u si być n ieo g ran iczo n y czasow o, gdyż w y g asa z zaw arciem now ego m a łż e ń stw a lu b po określo n y m czasie. In n a je s t sy tu a c ja wdowy, k tó rej w a rt. 70 u st. 1 i 2 sta w ia się w a ru n e k w iek u lu b w ychow ania dzieci, je d n a k z dru g iej stro n y jej p raw o do środków u trz y m a n ia ze stro n y m ęża (a rt. 27 k.r.o.) nie zależy od w aru n k ó w opisan y ch w a r t. 60 k.r.o. W sy tu acji w dow y u z y sk a n e p rzez n ią praw o do re n ty ro d z in 9 Postanowienie SN z dnia 9 października 2012 r., sygn. II UK 129/12. 10 Wyrok SN z dnia 19 lutego 2004 r., sygn. II UK 264/03. 11 Dz.U. nr 51, poz. 318. 12 Dz.U. nr 117, poz. 757. 13 Wyrok SN z dnia 9 marca 2011 r., sygn. III UK 84/10.

Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego 187 nej n ie u s ta je ze w zględu n a w iek, czego nie g w a ra n tu je się m ałżonce rozw iedzionej. N ależy podkreślić, że orzeczenie sądow e o se p a ra c ji w yklucza praw o w dow y do re n ty ro d zin n ej n a p o d sta w ie a r t. 70 u s t. 3 u s ta w y z d n ia 17 g ru d n ia 1998 r. o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych, ch y b a że m ia ła o n a w d n iu śm ierci m ęża praw o do alim en tó w z jego stro n y u sta lo n e w yrokiem lu b u g o d ą sąd o w ą14. Zgodnie z a r t. 70 u s t. 3 u sta w y o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych, p r a wo do re n ty u zależn io n e je s t od p o zo staw an ia m ałżonków w s ta n ie fakty cznej w spólności m ałżeń sk iej, ale n ie w jak im k o lw iek o k resie trw a n ia m a łż e ń stw a, lecz istn iejącej w d n iu śm ierci jednego z m ałżo n k ó w 15. S ąd N ajw yższy dokonał in te rp re ta c ji pozo staw an ia we w spólności m a ł żeńsk iej, stw ierd zając, że p o zostaw anie we w spólności m ałżeń sk iej, k tó ra stanow i p rz e sła n k ę n abycia p ra w a do re n ty rodzin n ej w m yśl a r t. 70 u s t. 3 u sta w y z d n ia 17 g ru d n ia 1998 r. o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych, n ie m oże być p o strz e g a n e ja k o n a stę p stw o jedynie fo rm aln ie zaw arteg o zw iązk u m ałżeń sk ieg o, ale rów nież ja k o w spólność m a ł ż e ń sk a w y n ik a ją c a lu b p o w ią z a n a z rzeczy w isty m k o rz y sta n ie m z p ra w i realizow aniem pow inności m ałżeńsk ich, k tó re do d n ia śm ierci ubezpieczonego w sp ó łm ałżonka k re u ją fa k ty c z n ą w spólnotę m a łż e ń sk ą w jej ro zm aity ch w ym iarach: duchow ym, m a te ria ln y m lu b rodzin n y m, a n a stę p n ie - w sk u te k w y stą p ie n ia ry zy k a ubezpieczeniow ego (śm ierci ubezpieczonego) - u ru c h a m ia ją praw o ustaw ow o w sk azan y ch osób b lisk ich do re n ty ro d z in n e j16. I n a czej rzecz u jm u jąc, w y m ag an ie p o zo staw an ia w faktycznej w spólnocie m a ł żeń sk iej sp ra w ia, że d la sp e łn ie n ia tego dodatkow ego w a ru n k u n abycia p ra w a do w dow iej re n ty rodzin n ej n ie w y sta rc z a sam o w y stęp o w an ie zew n ętrzn y ch o zn ak w p o staci is tn ie n ia m a łż e ń stw a potw ierdzonego fo rm aln y m a k te m m ałżeń sk im, ale konieczne je s t zachow anie do d n ia śm ierci u b ezpieczonego re a ln y c h w ięzi m a łż e ń sk ic h w ich ro zm aity ch w spólnotow ych p rzejaw ach. W ty m m iejscu w a rto podkreślić, że oddzielne zam ieszkiw anie m ałżonków n ie je s t rów noznaczne z u s ta n ie m w spólności m ałżeń sk iej w ro zu m ie n iu a rt. 70 u st. 3. u sta w y o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U b ezpieczeń Społecznych. O k reślając w zajem ne obow iązki m ałżonków, p rzep isy a rt. 23 i 27 k.r.o. n ie w y m ag ają, aby m ałżonkow ie m ieli w spólne m iejsce z a m ie sz k a n ia 17. N ależy podkreślić, że ta k i p rzypadek ja k zabójstw o m ęża je s t okolicznością w yłączającą praw o w dow y do re n ty rodzinnej, gdyż w m om encie popełnienia tego czynu nie pozostaw ała z nim we w spólności m ałżeńskiej w ro zu m ien iu a rt. 70 u st. 3 u sta w y o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń 14 Postanowienie SN z dnia 19 listopada 2012 r., sygn. II UK 176/12. 15 Postanowienie SN z dnia 13 października 2011 r., sygn. II UK 123/11. 16 Wyrok SN z dnia 11 lutego 2011 r., sygn. II UK 273/10. 17 Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. II UK 8/06.

188 Krystyna Ziółkowska S połecznych18. B ra k w spólności m ałżeń sk iej to trw a ły ro zk ład pożycia i za ta k i n ależy u zn ać sy tu ację, gdy z a m ia r z e rw a n ia tej w spólności w y n ik a w y ra ź n ie z p o stępow ania m ałżonków. Skoro zate m m ałżo n k a podjęła zam ia r pozbycia się jedynego żyw iciela ro d zin y i z a m ia r te n zrealizow ała, za co z o sta ła sk a z a n a w yrokiem sąd u, to oczyw iste je s t, że to jej d ziałan ie spow o dow ało zerw an ie w ięzi m ałżeń sk iej w chw ili śm ierci m ęża. Z u w ag i n a a lim en tacy jn y c h a ra k te r re n ty rodzin n ej, k tó rej z a d a n ie m je s t zaspokojenie p o d staw o w y ch p o trz e b m a te ria ln y c h u p ra w n io n y c h członków ro d zin y po śm ierci osoby, k tó ra ty ch środków sta le d o starczała, p rz y z n a n ie p ra w a do tego św iadczenia osobie, k tó ra d ziałając u m y śln ie pozbyła się tego żyw iciela, godzi w społeczne poczucie spraw iedliw ości. Prawo do renty rodzinnej podm iotów pobierających naukę - wybrane orzecznictw o Sądu Najwyższego P raw o dzieci do re n ty rodzin n ej je s t u zależn io n e od podjęcia n a u k i szkolnej, jej k o n ty n u o w a n ia b ąd ź z a p rz e sta n ia jej k o n ty n u acji. D zieci w łasne, drugiego m a łż o n k a i przysposobione m a ją praw o do re n ty ro d zin n ej do u k o ń czen ia 16 la t, a w ra z ie n a u k i w szkole - do u k o ń czen ia 25 la t, gdy zaś u k o ń czen ie tego w iek u p rz y p a d a n a o sta tn i ro k stu d ió w w szkole w yższej - do u k o ń czen ia tego ro k u stu d ió w 19. J e d n a k ż e orzecznictw o sądow e często dokonuje in te rp re ta c ji przepisów p raw n y ch w k w e stia c h w ątpliw ych, tj. t a kich, kied y dochodzi do w y łu d zan ia n ie n a le ż n y ch św iadczeń rentow ych. Ja k o p rz y k ła d m o żn a tu podać sy tu ację, gdy osoba z a p isa ła się do szkoły policealnej po to, aby o trzym ać zaśw iadczen ie o k o n ty n u acji n a u k i, k tó re n a stę p n ie p rz e d sta w iła zakładow i u bezpieczeniow em u i n a tej p o d staw ie o trz y m a ła św iadczenie re n ty rodzin n ej, a po d o sta rc z e n iu stosow nego zaśw iad czen ia nie u częszczała n a żad n e zajęcia p rzew id zian e w p ro g ram ie n a u c z a n ia. Sam o z a p isa n ie się do szkoły nie daje bow iem p ra w a do św iadczeń, zaś re n ta ro d z in n a m a c h a ra k te r w yjątkow y - p rzysłu g u je w sy tu acji, gdy dziecko nie m oże podjąć pracy, a ciąży n a n im u staw o w y obow iązek k ształcenia. Zgodnie z p rzep isem a rt. 68 u st. 1 p k t 2 u sta w y e m e ry ta ln e j, re n ta ro d z in n a p rz y słu g uje dziecku, k tó re m a ukończyć n a u k ę w szkole. P rz e s ła n k ą w y n ik ającą z tego p rz e p isu je s t zate m k o n ty n u o w anie n a u k i, a k o n ty n u a c ja ta k a je s t m ożliw a jed y n ie w ra z ie jej faktycznego rozpoczęcia. N ależy podkreślić, że rozpoczęta n a u k a m oże nie być u k ończona lu b w czasie jej p o b ie ra n ia m ogą w ystępow ać n iep rzew id zian e przerw y. C a ło k sz ta łt przepisów reg u lu jący ch praw o do re n ty ro d zin n ej d la dzieci w sk azu je, że zasad n iczy m celem tego św iadczenia je s t d o sta rc z a n ie środków 18 Wyrok SA z dnia 10 lutego 2010 r., sygn. III AUa 698/09. 19 J. Jończyk, op. cit., s. 142.

Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego 189 u trz y m a n ia ty m dzieciom p raco w n ik a (rencisty), k tó re w zw iązk u z k sz ta łc e n iem się w szkole nie w y k o n u ją p racy stanow iącej źródło u trz y m a n ia 20. Id enty czne stanow isk o zajął S ą d N ajw yższy w w y ro k u z d n ia 5 lipca 2012 r. S tw ierd ził bow iem, że sam o zap isan ie się do szkoły p o m a tu ra ln e j nie w y sta r cza, aby u zysk ać p raw o do re n ty ro d zin n ej, szczególnie gdy ubezpieczony w ogóle nie uczestn iczy w zajęciach (lekcjach), nie pisze p ra c k o n tro ln y ch, nie uzy sk u je zaliczeń i nie p rzy stęp u je do egzam inów, co o statecznie pow oduje sk reślen ie go z listy uczniów 21. W iele problem ów in te rp re ta c y jn y c h p ojaw ia się w sy tu acji, gdy s tu d e n t n a o sta tn im ro k u stu d ió w kończy 25 la t. Zgodnie z p rz y ję tą reg u łą, dzieci m a ją p raw o do re n ty ro dzinnej do u k o ń czenia n a u k i w szkole, nie dłużej je d n a k niż do osiągnięcia 25 la t życia ( a rt. 68 u s t. 1 p k t 2). W yjątek odnosi się do sy tu acji, gdy dziecko osiągnęło 25 ro k życia, będąc n a o s ta tn im ro k u stu d ió w w szkole w yższej - w ów czas praw o do re n ty ro d zin n ej p rz e d łu ż a się do zakończen ia tego ro k u stu d ió w (a rt. 68 u s t. 2). Je d n a k ż e m oże pojaw ić się problem p ra w n y w sy tu acji, gdy s tu d e n t nie zaliczył w szy stk ich przedm iotów w sesji egzam inacyjnej letn iej, a ty m sam y m nie został w p isan y n a o sta tn i ro k u stu d ió w p rzed u k o ń czeniem 25 la t. O s ta tn i eg zam in z p rzed o statn ieg o o k re su stu d ió w oraz w pis n a o s ta tn i ro k stu d ió w u z y sk a ł ju ż po u k o ń czeniu 25 la t. W obec u sta lo n e j o rg anizacji studiów, w k tó rej zd anie egzam inów w sesji letn iej w aru n k o w ało w pis n a kolejny (o sta tn i) ro k studiów, n ie m ożna stw ierdzić, że s tu d e n t w chw ili u k o ń czenia 25 la t był n a o s ta tn im ro k u studiów. W jej sy tu acji sp e łn iła się re g u ła z a r t. 68 u s t. 1 p k t 2 i w kolizji z n ią byłoby jed n o czesn e sto so w an ie w y ją tk u z a rt. 68 u st. 2. P rzed m io tem z a in te re so w an ia je s t w y jątek od reguły, k tó ry za p o d staw ę p rzyjm uje dwie k o n k re tn e p rz e sła n k i w y stęp u jące łącznie, tj. osiągnięcie w iek u 25 la t n a o sta tn im ro k u studiów. C elem regulacji z a r t. 68 u s t. 2 je s t zapew nienie re n ty rodzin n ej tylko n a czas o statn ieg o ro k u stu d ió w i tylko n a te n okres m o żn a p rzedłu żyć ochronę re n to w ą po o siągnięciu przez s tu d e n ta 25 ro k u życia. W przeciw nym w y p ad k u ta w yjątk o w a d alsza re n ta m u sia ła b y obejm o w ać p rz e d o sta tn i ro k stu d ió w i kończyłaby się n a w e t n iek ró tk o po o siąg n ięciu 26 la t22. P ra w a do re n ty ro dzinnej je s t pozbaw iony rów nież te n, kto w okresie p o b ie ra n ia n a u k i z pow odu n a ło żen ia k a ry d y scyplin arn ej zo stał zaw ieszony w p ra w a c h s tu d e n ta. N ależy p o d k reślić, że podczas z a w ie sz e n ia s tu d e n t nie p o b ie ra w ty m czasie n a u k i, z a te m n ie u częszcza n a zajęcia i nie m a m o żliw ości z a lic z e n ia p rz e d m io tó w a n i z d a n ia eg zam in ó w 23. S ą d N ajw yższy w w y ro k u z d n ia 17 m a ja 2006 r. stw ierd ził, iż s tu d e n t, k tó ry dobrow olnie 20 Wyrok SN z dnia 6 listopada 2012 r., sygn. III UK 153/11. 21 Wyrok SN z dnia 5 lipca 2012 r., sygn. I UK 65/12. 22 Wyrok SN z dnia 12 stycznia 2011 r., sygn. II UK 201/10. 23 Wyrok SA z dnia 9 września 2010 r., sygn. III AUa 228/10.

190 Krystyna Ziółkowska p o d jął decyzję o z a p rz e s ta n iu stu d ió w i z o sta ł sk re ślo n y z lis ty stu d en tó w, n ie m oże sk u te c z n ie pow oływ ać się n a p rz y n a le ż n e do o k re su n a u k i p raw o do w ak acji a n i n a to, że w czasie letn ieg o o k re su n a u c z e ln ia ch i w szkołach n ie k o n ty n u u je się n a u c z a n ia i d lateg o w in ie n n a d a l o trzy m y w ać re n tę ro d z in n ą 24. C iekaw ym z a g a d n ie n iem p ra w n y m je s t p ro b le m a ty k a m ożliw ości pobiera n ia re n ty rodzin n ej w tra k c ie odbyw an ia ap lik acji radcow skiej. P ojaw iają się p y ta n ia : czy p rzep isy p ra w n e d a ją u p ra w n ie n ie do p rz e d łu ż e n ia p o b ie ra n ia re n ty rodzin n ej? Czy odbyw anie a p lik acji radcow skiej m o żn a zaliczyć do p o b ie ra n ia n a u k i w szkole w yższej? Z d an iem osoby sk arżącej k o n ty n u o w an ie e d u k a c ji w ra m a c h tej a p lik a c ji sta n o w i p o z a sz k o ln ą form ę k sz ta łc e n ia i d o sk o n alen ia zaw odow ego, k tó ra m oże być u z n a n a za n a u k ę w szkole, u p ra w n ia ją c ą do dalszego p o b ie ra n ia re n ty rodzin n ej. A plikację radcow sk ą n ależy bow iem tra k to w a ć ja k o k o n ty n u ację n a u k i rozpoczętej n a stu d ia c h p raw niczych. S k arżący pow ołał się n a tre ść a rt. 35 i a rt. 361 u sta w y z 6 lipca 1982 r. o ra d c a c h p raw n y ch 25 i p o d k reślił, że w tra k c ie k sz ta łc e n ia n a s tu d iach d o k to ranckich i podyplom ow ych p rzy słu g u je praw o do re n ty rodzinnej do u k o ń czen ia 25 ro k u życia. W drodze an alo g ii n ależy z a te m u znać, iż k o n ty n u o w an ie n a u k i w ra m a c h aplik acji radcow skiej ta k ż e u p ra w n ia do re n ty rodzinnej. P ozbaw ienie p ra w a do tego św iadczenia tylko d latego, że ap lik ację p ro w ad zi okręgow a izb a radców p raw n y ch, a n ie uczeln ia, stanow i n a ru sz e n ie zasa d y rów ności w obec p raw a. W edług in te rp re ta c ji S ą d u N a j w yższego, g ra n ic ą k sz ta łc e n ia się w szkole w ro z u m ie n iu a rt. 68 u sta w y o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych je s t ukończen ie stu d ió w w yższych definiow anych w a rt. 2 u st. 1 p k t 5 u sta w y o szkolnictw ie w yższym, rów noznaczne ze zdobyciem określonego zaw odu i u z y sk a n ie m m ożliw ości sam o d zieln eg o u trz y m a n ia się. D alsze zaś podnoszenie k w alifikacji celem u zy sk an ia sto p n ia naukow ego lu b określonej specjalizacji w zaw odzie stan o w i n a stę p n y e ta p podw yższenia u zy sk an y ch ju ż w cześniej m ożliw ości zarobkow ania. D latego też ukończenie stu d ió w p raw niczych, ró w n ozn aczn e z u zy sk an iem zaw odu p ra w n ik a, o znacza zakończenie pro cesu kształcenia się w szkole, w o k resie którego p rzysłu g u je re n ta ro d zin n a. O dbycie k tó rejk o lw iek ap lik acji praw niczej n ie je s t śro d k iem do u z y sk a n ia m ożliw ości sam odzielnego u trz y m a n ia się, lecz słu ży p odw yższeniu k w alifik acji zaw odow ych i u p ra w n ia do u b ie g a n ia się o najw yżej k w alifikow ane w ty m zaw odzie funkcje czy specjalizacje (oczyw iście po pom yślnie zdanym egzam in ie)26. 24 Wyrok SA z dnia 17 maja 2006 r., sygn. III AUa 389/06. 25 Tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r., nr 10, poz. 65 ze zm. 26 Wyrok SN z dnia 7 grudnia 2010 r., sygn. I UK 189/10.

Prawne podstawy nabycia prawa do renty rodzinnej na tle orzecznictwa sądowego 191 Podsum ow anie P rz e sła n k i p ra w n e odnoszące się do u z y sk a n ia p ra w a do re n ty rodzinnej zo stały ja sn o w sk a z a n e w p rz e p isa c h u sta w y z d n ia 17 g ru d n ia 1998 r. o e m e ry tu ra c h i re n ta c h z F u n d u sz u U bezpieczeń Społecznych w dziale 2 R en ta ro d z in n a. N ależy p o d k reślić, że pom im o in te rp re ta c ji przep isó w p rzez różnych a u to ró w z z a k re su p ra w a p racy i ubezp ieczeń społecznych, ciągle p o jaw iają się problem y p ra w n e w ty m zakresie. O rzecznictw o sądow e w sk azuje n a a sp e k ty sp o rn e w poszczególnych, in d y w id u aln y ch sp raw ach. I n te r p r e ta c ja ta sta n o w i p ew n e u z u p e łn ie n ie o raz ro z sz e rz e n ie w iedzy w zak re sie n a b y w a n ia u p ra w n ie ń do re n ty rodzinnej. N ajw ięcej w ątpliw ości odnosiło się do z a g ad n ien ia, czy d an y podm iot był u p ra w n io n y do u z y sk a n ia takiego św iadczenia o raz czy osoba podejm ująca n a u k ę w szkole m u si spełniać in n e k ry te ria, ta k ie ja k np. obecność n a zajęciach, zaliczanie przedm iotów w zakresie przeodzianym przez p ro g ram n au czan ia. A rty k u ł nie w yczerpuje w szystkich kontrow ersyjnych aspek tó w w tej m aterii, ale daje p rzyczynek do dalszego p o g łęb ian ia tem aty k i. Summ ary L e g a l b a s is f o r e n t i t l e m e n t to a s u r v iv o r s p e n s io n o n th e b a c k g r o u n d o f j u d i c i a l d e c is io n s Key words: survivor s pension, the insured, a widow, learning in school, college. F am ily p en sio n is one of th e b en efits received from th e social security in su ra n c e. T he in su ra n c e also in clu d es re tire m e n t p en sio n or d isa b ility p e n sion. All above m en tio n ed p en sio n a re also called w ork in c a p a c ity pension. A ccording to c u rre n t le g isla tio n fam ily p en sio n w as e sta b lish e d to be p a id in case of b re a d w in n e r d eath. T he b re a d w in n e r can be a re tire d perso n, p en sio n e r or an y o th e r in s u re d in d iv id u al. T he a rtic le p re se n ts a n d e n u m e ra te s ty p e s of people eligible for receiving fam ily p ension. M any law cases h as b e e n p re se n te d in re la tio n to people c u rre n tly stu d y in g a n d w idow s. In th e a rtic le th e a u th o r u se s c u rre n t ju risp ru d e n c e to p re s e n t ex cep tio n al s itu atio n s w hich are difficult in in te rp re ta tio n in p re se n t law regulatio n s.