2014 Bilans Kapitału Ludzkiego Studenci kierunków strategicznych dla polskiej gospodarki wybory edukacyjne oraz strategie zawodowe dr Magdalena Jelonek, UEK dr Marcin Kocór, UJ Warszawa, 26 maja 2014
Plan prezentacji Zapotrzebowanie na pracowników Zapotrzebowanie na specjalistów Miejsca pracy oferowane młodym PERSPEKTYWA PODAŻOWA Kierunki zamawiane logika interwencji Próba oceny efektów interwencji Różnice między studentami kierunków zamawianych oraz strategicznych, ale nie dofinansowanych PERSPEKTYWA POLITYK PUBLICZNYCH
POSZUKIWANIE PRACOWNIKÓW
Potrzeby zatrudnieniowe pracodawców Pracodawcy deklarujący poszukiwanie nowych pracowników: 2010 16% 2011 17% 2012 17% 2013 14% Liczba poszukiwanych osób do pracy: 2010 560 000 2011 590 000 2012 610 000 5% 4% -15% 2013 550 000 Większą gotowośd zatrudnienia nowych osób wskazywali: Bardziej innowacyjni Pracodawcy zatrudniający większą liczbę pracowników Krócej działający na rynku
Zmiana struktury popytu pracowników Najczęściej poszukiwanymi kategoriami zawodowymi byli: robotnicy wykwalifikowani, monterzy i operatorzy: w 2010 40% zapotrzebowania, w 2011 i w 2012 47%, w 2013 r. 48%. specjaliści: w 2010 40% popytu, w 2011 27%, w 2012 39% i w 2013 r. 29% (włączając techników i średni personel). sprzedawcy i pracownicy usług: w 2010-18% zapotrzebowania, w 2011-25%, w 2012-21% a w 2013 r. 24%. Wiosną 2013 r. mimo, że deklarowano podobne zapotrzebowanie na robotników, to zmniejszyła się znacznie liczba takich osób poszukiwanych do pracy najwięcej, o 1/4 w przypadku robotników budowlanych i o 1/3 jeśli chodzi o elektryków. Zmniejszyła się również w tym okresie liczba pracowników poszukiwanych do zawodów specjalistycznych.
Zapotrzebowanie na specjalistów 2010 2011 2012 2013 2010-2013 21 Specjaliści nauk fiz., matemat. i tech. 5 5 5 3 5 22 Specjaliści ds. zdrowia 7 3 6 3 5 23 Specjaliści nauczania i wychowania 2 1 2 3 2 24 Specjaliści ds. ekonomicznych i zarządzania 7 3 7 6 6 25 Specjaliści ds. technologii infor.-kom. 4 2 3 4 3 26 Specjaliści z dziedz. prawa, dziedzin społ. i kult. 2 1 3 2 2 N 695 427 684 406 2214 Procentowe zapotrzebowanie na specjalistów wśród wszystkich poszukiwanych pracowników deklarowane przez pracodawców poszukujących pracowników. Najczęściej poszukiwanymi specjalistami byli: Specjaliści ds. ekonomicznych i zarządzania (ds. sprzedaży, ds. marketingu i handlu, ds. kadr, ds. kluczowych klientów) Specjaliści ds. zdrowia (lekarz medycyny rodzinnej, pediatra, pielęgniarki) Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (architekt, projektant grafiki i multimediów, inżynier budownictwa)
Zapotrzebowanie na specjalistów Nauk fiz., matemat. Ds. ekonomicznych Ds. technologii infor.- Ds. zdrowia Nauczania i wychowania i tech. i zarządzania kom. Dziedzin społecznych Architekt 14 Lekarz - medycyna Nauczyciel Specjalista ds. Programista 19 18 23 rodzinna przedszkola sprzedaży aplikacji 47 Psycholog 16 Grafik komputerowy 12 Pediatra 10 Wychowawca w placówkach Specjalista ds. 16 marketingu i 21 Specjaliści ds. rozwoju sys. 13 Dziennikarz 14 multimediów oświatowych handlu informatycznych Specjaliści Adwokaci, radcy Projektanci grafiki i Specjalista ds. 8 Pielęgniarka 9 nauczania i 14 8 Specjaliści IT 8 prawni i multimediów kadr wychowania prokuratorzy 11 Konsultant ds. Architekci, Lekarz - choroby Lektor języka Key account systemów geodeci, 7 7 12 8 wewnętrzne angielskiego manager teleinformatyczny projektanci ch 6 Radca prawny 9 Inżynier budownictwa Specjalista kontroli jakości 7 Lekarz weterynarii 7 Nauczyciel chemii 6 5 Farmaceuta apteczny 7 Pośrednik w obrocie nieruchom. 7 Architekt stron internetowych Specjalista ds. rozwoju oprogramowania 6 Adwokat 8 5 Specjalista informacji naukowej Lekarz dentysta 6 Asystent prawny 5 Farmaceuci 5 Specjalista ds. rodziny 5 Lekarz - neurologia 5 Tłumacz języka francuskiego 5 Lekarz - okulistyka 5 Pozostali filolodzy i tłumacze 6 5 Procentowe zapotrzebowanie na specjalistów wśród poszczególnych kategorii ogólnych deklarowane przez pracodawców poszukujących pracowników.
Praca oferowana młodym Jedynie 13% pracodawców oferowało pracę młodym osobom (do 30 roku życia włącznie). Ale z drugiej strony jedynie 3% poszukiwało do pracy wyłącznie osób poza tym wiekiem. Ogółem 18 14 9 24 32 16 9 Praca dla młodych 21 12 16 49 11 6 5 Specjaliści Pracownicy biurowi Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifikowani Technicy, średni personel Pracownicy usług i sprzedawcy Operatorzy i monterzy Młodym oferowano głównie pracę w zawodach usługowych (połowa ofert skierowanych wyłącznie do nich). Jedynie co piąta oferta dotyczyła pracy fizycznej. Z drugiej strony było relatywnie dużo ofert w zawodach specjalistycznych (co trzecia oferta).
Jacy pracodawcy szukają osób młodych? 250+ 7 86 7 Praca dla młodych była częściej oferowana przez najmniejszych pracodawców, zatrudniających mniej niż 10 osób. 50-249 10-49 10 10 86 85 5 4 Firmy silniej rozwijające się również częściej poszukiwały osób młodych do pracy 1_9 13 84 0 50 100 Praca dla młodych - do 30 roku życia włącznie Praca również dla młodych Praca nie dla młodych 3 Częściej gotowośd zatrudnienia młodych osób deklarowana była przez pracodawców z branż: Handlowej, hotelarskiej i gastronomicznej Usług specjalistycznych Edukacji prywatnej Opieki zdrowotnej i pomocy społecznej
Praca oferowana młodym Praca dla młodych Praca NIE dla młodych Usługi specjalistyczne: Informatyk różnych specjalności (30%) Fryzjer (16%) Technik handlowiec (14%) Asystent prawny (10%) Handel, gastronomia, hotel.: Sprzedawca (34%) Kelner (18%) Kucharz (6%) Barman (6%) Opieka zdrowotna i pomoc społ.: Opiekun w domu pomocy społecznej (53%) Nauczyciel przedszkola (45%) Kucharz Kierowcy Pracownik do spraw osobowych Robotnik budowlany Mechanicy pojazdów samochodowych Kierownik działu produkcji
PERSPEKTYWA POLITYK PUBLICZNYCH EFEKTY PROGRAMU ZAMAWIANIA KIERUNKÓW
Kierunki zamawiane logika interwencji oraz metoda badania Cel interwencji: zapewnienie wystarczającej podaży odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów nauk ścisłych Źródło finansowania: POKL, poddziałanie 4.1.2 Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy Początek wdrażania interwencji: 2008 pilotaż, 2009/2010 pierwsza edycja programu Kierunki zamawiane - kierunki techniczne, matematyczne i przyrodnicze wybrane z listy kierunków określonych przez Narodowe Centrum Badao i Rozwoju jako strategiczne Metodologia badania: analiza danych zastanych (GUS) + podejście quasi eksperymentalne Źródła danych: dane GUS (formularz s-10), dane z badania studentów BKL (badanie populacyjne studentów kierunków zamawianych + połączeni studenci kierunków niezamawianych)
wniosek o zdroworozsądkowych wyborach edukacyjnych Bilans Kapitału Ludzkiego Typy kierunków zamawianych Kierunki silnie wzrostowe bez względu na to czy są dofinansowywane czy też nie mechatronika, energetyka, informatyka oraz automatyka i robotyka, mechanika i budowa maszyn, matematyka Kierunki typowo spadkowe ochrona środowiska, chemia, inżynieria środowiska Kierunki wzrostowe w przypadku oferty niedofinansowanej i spadkowe w przypadku dofinansowanej inżynieria materiałowa, fizyka techniczna Kierunki fluktuujące biotechnologia
Zmiana (rok do roku) w liczbie studentów kształcących się na II roku studiów W 2009 r. zamówiono kształcenie dla 18214 studentów Wzrost liczby studentów 2 roku (porównane liczby, gdy kierunek nie był i był zamawiany) = ok. 2600 kierunki strategiczne, nie dofinansowane przez kierunki zamawiane ministerstwo Grupa kierunków 2009/ 2010 2010/ 2011 2011/ 2012 2009/ 2010 2010/ 2011 2011/ 2012 artystyczna 38% -38% 42% -2% 27% 23% biologiczna 40% -11% -13% -2% -14% -10% fizyczna 4% 8% -3% 12% -13% -6% matematyczna i statystyczna 37% 27% 4% 25% 18% -6% informatyczna 21% 2% 14% 0% 7% 14% inżynieryjno techniczna 21% 3% 5% 7% 15% 8% produkcji i przetwórstwa 52% -10% -7% -1% 35% 9% architektury i budownictwa 23% 5% -5% 3% 3% 1% ochrony środowiska 32% -1% -10% 11% -4% 3% -lekki spadek w liczbie studentów strategicznych, aczkolwiek niedofinansowanych kierunków - w kolejnym roku kierunki zamawiane nie były w stanie utrzymad tej samej tendencji wzrostowej i najczęściej generowały niewielki wzrost lub spadek liczby kształcących się na drugim roku.
Różnica między liczbą studentów 1 roku studiów w 2009 r. a liczbą studentów 1 roku w 2012 r. (kierunki zamawiane w 2009 r.) Budownictwo Inżynieria środowiska Ochrona środowiska Biotechnologia Wzornictwo Fizyka techniczna Fizyka Energetyka Inżynieria materiałowa Chemia Automatyka i robotyka Mechanika i budowa maszyn Mechatronika Matematyka Informatyka -400-349 -249-55 -18 5 13 46 61 192 218 242 395 535 1189-600 -400-200 0 200 400 600 800 1000 1200 1400
Czynniki moderujące efekty zamawiania kierunku Typ uczelni (uniwersytety/ politechniki/ inne jednostki Ośrodek akademicki (Kraków/Warszawa, inny kluczowy ośrodek, mniejszy ośrodek) Mniejsze jednostki korzyśd tymczasowa między 2009 a 2012 r. uniwersytety zyskały ok. 1000 studentów, politechniki ok. 700, wzrost liczby studiujących na pozostałych uczelniach widoczny był jedynie w momencie ich zamówienia Efekty zamawiania kierunku Centralizacja ośrodków akademickich największy wzrost liczby studentów odnotowano na kierunkach w Krakowie i Warszawie, o ponad połowę mniejszy w innych kluczowych ośrodkach i prawie niezauważalny w przypadku innych, mniejszych szkół
Czynniki moderujące efekty zamawiania kierunku 30% 25% 20% 15% 10% 28% 13% Różnica między liczbą studentów pierwszego roku studiów w 2009 i 2012 roku, a typ ośrodka akademickiego (kierunki zamawiane w 2009 r.) 5% 0% 1% inny ośrodek Kraków-Warszawa inny, kluczowy ośrodek akademicki Różnica między liczbą studentów pierwszego roku studiów w 2009 i 2012 roku, a typ uczelni (kierunki zamawiane w 2009 r.) 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 18% 6% 2% uniwersytet politechnika inna szkoła
Różnice między studentami kierunków zamawianych oraz strategicznych, ale nie zamawianych Obszar Praktyczne wykorzystanie wiedzy Wiara w to, że umiejętności zdobyte podczas studiów zwiększą szansę znalezienia dobrej pracy oraz pracy związanej z kierunkiem wykształcenia Aspiracje zarobkowe Mobilnośd Kierunki zamawiane Kierunki strategicznie niedofinansowane Brak istotnych różnic, czynnikiem moderującym jest typ ukooczonej szkoły Wyższe w przypadku kierunków zamawianych, czynnikiem moderującym jest typ ukooczonej szkoły Brak istotnych różnic czynnikiem moderującym jest typ ukooczonej szkoły oraz płed Brak istotnych różnic czynnikiem moderującym jest płed
Podsumowanie Właściwe przesłanki interwencji i nieprawidłowa logika działania (p.w. brak uwzględnienia interesów indywidualnych aktorów) Efekty ogółem: (1) relatywnie niższe niż wydawałoby się po porównaniu zmian w liczbie studiujących na kierunkach ścisłych w ogóle (tzw. efekt jałowego biegu, szczególnie widoczny w przypadku kierunków silnie wzrostowych) (2) efekt substytucji a kanibalizm akademicki (w przypadku zamawiania kierunków relatywnie niepopularnych) Moderatory efektów: typ ośrodka akademickiego (a jakościowa centralizacja ośrodków) oraz typ uczelni Szanse i zagrożenia: (1) centralizacja (ze względu na ośrodek akademicki oraz typ szkoły) (2) zamówienie kierunku jako obietnica dobrej pracy (3) zamawianie kierunków nisko sprzężonych z polską gospodarką, a migracje zagraniczne (4) Zamawianie kierunku a egalitaryzacja płciowa kierunków ścisłych
bkl.parp.gov.pl Dziękujemy za uwagę. Magdalena Jelonek magdalena.jelonek@uek.krakow.pl Marcin Kocór marcin.kocór@uj.edu.pl