Tadeusz Pastusiak Akademia Morska w Gdyni PROBLEMY WYKORZYSTANIA ELEKTRONICZNYCH KATALOGÓW MAP MORSKICH Papierowe katalogi map różnych producentów są jednolite w sposobie przedstawiania informacji użytkowej dla planowania podróży. Elektroniczne katalogi map są bardzo zróżnicowane w swojej formie i treści. Niejednolitość podstawowych definicji i różny stopień kontroli i dogodności obsługi przez użytkownika mogą prowadzić do składania błędnych bądź niekompletnych zapotrzebowań na mapy do realizacji bezpiecznej podróży. Wydaje się celowe częściowe ujednolicenie interfejsu katalogów map. Jednocześnie należałoby zapoznawać użytkowników z zagrożeniami płynącymi z różnorodności formy i treści katalogów map na etapie szkolenia wstępnego oraz udostępniać istniejące na statku katalogi i mapy elektroniczne przy każdorazowym okrętowaniu na nowy statek. 1. WPROWADZENIE Do chwili obecnej większość nawigatorów korzysta z map papierowych, zamawiając je na podstawie papierowych katalogów. Wymuszenie wymogami IMO wprowadzenia na statki map elektronicznych spowoduje szybkie wprowadzenie systemów map elektronicznych ECDIS i ECS na większość statków zgodnie z przyjętym terminarzem. Wraz z pojawieniem się map elektronicznych wiodący producenci map wprowadzili elektroniczne katalogi dla swoich produktów. Należy podkreślić, że właściwym określeniem jest produkt, a nie mapa, ponieważ do sprzedaży przekazuje się pojedynczą mapę, zestaw map powiązanych swoim zastosowaniem i rejonem pływania bądź nawet całe morza lub oceany (Garmin Bluecharts). Podstawowym zadaniem oficerów pokładowych podczas procesu planowania podróży jest właściwy dobór map i ustalenie zapotrzebowania na nowe mapy, czyli praca z katalogiem map i publikacji. Funkcjonalność i specyfika pracy z elektronicznymi katalogami może niemile zaskoczyć doświadczonych użytkowników komputerów, stąd też poniżej przedstawiono podstawowe problemy posługiwania się katalogami wiodących producentów map elektronicznych.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 75 2. PODSTAWOWE KRYTERIA DOBORU MAP PODCZAS PLANOWANIA PODRÓŻY 2.1. Skala mapy Na podstawie papierowego katalogu map Admiralicji NP131 [2] można przyjąć następujący podział map ze względu na skalę: mapy o bardzo dużej skali służą do żeglugi w portach, na kotwicowiskach i w pobliżu niebezpieczeństw nawigacyjnych; mapy o średniej skali służą do żeglugi w pobliżu brzegu i podejść do portów. mapy generalne o małej skali służą do żeglugi z dala od brzegu (nie mniej niż 12 Mm) i planowania podróży; mapy generalne o bardzo małej skali służą do planowania podróży. Podczas doboru map przy planowaniu bezpiecznej podróży należy przyjąć, że nawigację prowadzi się na mapie o jak największej skali dla danego rodzaju żeglugi. 2.2. Producent mapy Statki w żegludze krajowej zwyczajowo korzystają z map własnego producenta narodowego biura hydrograficznego. Statki w żegludze międzynarodowej zwyczajowo korzystają z map własnego producenta w zakresie zasięgu terytorialnego jego map. W pozostałych rejonach świata korzysta się z papierowych map Admiralicji Brytyjskiej, a jeśli brak pokrycia mapami Admiralicji z map lokalnego producenta. W przypadku posługiwania się ECDIS zamawia się mapy poprzez producenta oprogramowania, ewentualnie mapy Admiralicji w serwisie AVCS, jeżeli są formatu akceptowanego przez oprogramowanie ECDIS na statku. 3. OPIS WYBRANYCH KATALOGÓW W ramach międzynarodowej bazy danych map elektronicznych WEND [6] powstały regionalne ośrodki koordynacyjne. Niezależnie od tego uaktywniło się wielu producentów i dystrybutorów map. Poniżej przedstawiono katalogi map najważniejszych producentów. 3.1. Katalog papierowy UKHO NP131 Katalog zawiera informacje o wszelkich rodzajach i formatach obsługiwanych przez Admiralicję Brytyjską [2]. Informacje wizualne i tekstowe są przedstawiane
76 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 63, grudzień 2009 jak na wypuszczanym menu na kolejnych stronach. Nawigator samodzielnie dobiera mapy o odpowiedniej skali na potrzeby planowanej podróży. Oprócz informacji tekstowej brak dodatkowych ułatwień w tym zakresie. 3.2. Katalog elektroniczny UKHO ADC Na początku pojawia się okno z mapą świata oraz ubogi interaktywny formularz z globusem [1]. Na nim zaznacza się interesujący nas fragment świata. Posługiwanie się myszą jest standardowe. Trzeba zaznaczyć obszar zainteresowania i przez przeciąganie uzyskać zoom. Najpierw zaznacza się i zapisuje w pamięci zamierzoną trasę oraz wybiera w dolnej zakładce typ produktu: British Admiralty Paper Charts, Admiralty Raster Chart Services, Admiralty Vector Chart Services, ECDIS Service. Kliknięciem prawym przyciskiem myszy w dany punkt na mapie otwiera się okienko z informacją o osiągalnych w danym miejscu produktach (rys. 1). Rys. 1. Zobrazowanie informacji o produktach za pomocą ADC [1] Informacje o produktach Admiralty Vector Chart Services i ECDIS Service nie podają, jakiego formatu są oferowane mapy ENC, nie przedstawiają listy zawartych map, ich numeru, nazwy, producentów, skali. Dobór produktu polega na ustaleniu zastosowania (Transit, Regional, Port). Katalog jest intuicyjny, przyjazny dla użytkownika. Przedstawia informację wizualną i tekstową. Nie zachodzi tu możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 77 3.3. Katalog elektroniczny Chart Browser SevenCs Na początku pojawia się okno z mapą świata oraz ubogi interaktywny formularz z globusem [9]. Obracając globus, ustawia się interesujący nas fragment świata na mapie interaktywnej. Posługiwanie się myszą jest standardowe. Trzeba zaznaczyć obszar zainteresowania i przez przeciąganie uzyskać zoom. W dolnej zakładce należy wybrać typ produktu: Official ENCs, ARCs, Navionics ENCs, Inland ECs, Paper Charts. Kliknięciem prawym przyciskiem myszy w dany punkt na mapie uzyskuje się okienko z informacją o osiągalnych w danym miejscu produktach, jak przedstawiono na rysunku 1. Informacje o produktach Navionics ENC Units nie podają, jakiego formatu są oferowane mapy ENC, nie obejmują listy zawartych map, ich numeru, nazwy, producentów, skali. Ogólne informacje są podane na stronie producenta [9]. Dobór produktu polega na ustaleniu zastosowania (Overview, General, Coastal, Approach, Harbour, Berthing). Rys. 2. Zobrazowanie informacji o produktach SevenCs [9] Katalog jest intuicyjny, przyjazny dla użytkownika. Przedstawia informację wizualną i tekstową. Nie zachodzi tu możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia.
78 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 63, grudzień 2009 3.4. Katalog elektroniczny i internetowy PRIMAR Stavanger/ECC AS Na początku pojawia się okno z mapą świata i interaktywnym formularzem. Można ustalić zastosowanie map (skalę map) do zamierzonego planu podróży w grupach: Overview, General, Coastal, Approach, Harbour, Berthing. Posługiwanie się myszą jest standardowe. Zaznacza się obszar zainteresowania i przez przeciąganie uzyskuje się zoom. Katalog jest nieomal intuicyjny, jednak wymaga zapoznania się z jego obsługą. Funkcja Select umożliwia wyświetlenie okna dialogowego po zaznaczeniu wybranego rejonu, jak przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Zobrazowanie informacji o produktach według katalogu PRIMAR [4] Katalog przedstawia informację wizualną i tekstową. Nie zachodzi tu możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia. 3.5. Katalog internetowy IC-ENC/IHPT ENC World Catalogue Na początku pojawia się okno z mapą świata oraz interaktywny formularz. Na nim zaznacza się interesujący nas fragment świata.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 79 Posługiwanie się myszą jest standardowe. Zaznacza się obszar zainteresowania i przez przeciąganie uzyskuje się zoom. Katalog jest nieomal intuicyjny, jednak menu jest bardzo rozbudowane i wymaga dokładnego zapoznania się z jego obsługą. Funkcja Select umożliwia wyświetlenie okna dialogowego z informacjami o dostępnych produktach po zaznaczeniu wybranego rejonu, jak przedstawiono na rysunku 4. Katalog przedstawia informację wizualną i tekstową. Nie zachodzi tu możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia. Rys. 4. Zobrazowanie informacji o produktach według katalogu IC-ENC [8] 3.6. Katalog elektroniczny C-Map Jeppesen Marine Na początku pojawia się okno z mapą świata i interaktywnym formularzem, gdzie (uwaga!!!) należy dobrać rodzaj map nas interesujących. Domyślnie pojawia się informacja zgodna z potrzebami standardowej nawigacji. Dodatkowo można ustalić zastosowanie map (skalę map) do zamierzonego planu podróży w grupach: Overview, General, Coastal, Approach, Harbour, Berthing. Posługiwanie się myszą jest standardowe. Zaznacza się obszar zainteresowania i przez przeciąganie uzyskuje się zoom. Informacje o mapach wszystkich
80 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 63, grudzień 2009 skal osiąganych w danym punkcie wyświetlane są poprzez kliknięcie prawym klawiszem myszy, jak przedstawiono na rysunku 5. Rys. 5. Zobrazowanie informacji o produktach według katalogu C-MAP [3] Katalog jest intuicyjny, bardzo przyjazny dla użytkownika. Przedstawia jednocześnie informację wizualną oraz tekstową. Nie zachodzi możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia. Posługiwanie się myszą jest standardowe. 3.7. Katalog elektroniczny Transas Marine Na początku pojawia się okno z mapą świata i drzewem foliałów/części świata. Najechanie myszą na mapę podświetla jej numer. Kliknięcie w mapę prawym lub lewym przyciskiem sprawia pomniejszenie mapy do widoku całego świata. Zoom należy przeprowadzić za pomocą wypuszczanego menu. Wówczas można dojrzeć informacje o mapach o większej skali, ale nigdy nie wiadomo, ile map o jeszcze większej skali jest jeszcze nieuwidocznionych. Rozwijając całkowicie drzewo jednego z regionów i klikając ikonę funkcji zaznaczania obszaru, można w drzewie podświetlić mapy dotyczące zaznaczonego rejonu. Jednakże niektóre z nich mogą być w drzewie katalogu numerycznego map niewidoczne na ekranie, a w związku z powyższym niezauważone i niezamówione, co przedstawiono na rysunku 6. Klikając prawym klawiszem myszy przy rozwiniętym drzewie regionów, skala zobrazowania wizualnego nie pomniejsza się, a obraz przesuwa się centralnie do miejsca kliknięcia myszą. Katalog jest nieintuicyjny, nieprzyjazny dla użytkownika, wymaga dużo czasu na zapoznanie się z jego obsługą, bardzo czasochłonny podczas opracowywania planu podróży.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 81 Rys. 6. Zobrazowanie informacji o produktach w drzewie katalogu Transas Marine [5] Informacja wizualna z tekstową jest słabo powiązana. Zachodzi możliwość dokonania niekompletnego zamówienia pomimo doświadczenia zawodowego nawigatora i jego doświadczenia z tym katalogiem. 3.8. Katalog internetowy NOAA Istnieją dwie metody doboru map, za pomocą On-Line Viewer albo Graphical Catalog [7]. On-Line Viewer oferuje mapę z własnym menu, jak przedstawiono na rysunku 7. Rys. 7. Informacje ogólne oferowane przez On-Line Chart Viewer
82 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 63, grudzień 2009 Numer dostępnej mapy i jej lokalizacja przestrzenna są osiągalne jak w katalogu papierowym UKHO. Informacje tekstowe można znaleźć w menu wyższego rzędu. Ramki map w On-Line Chart Viewer są przedstawione w następujących kolorach: czerwony HARBOUR; niebieski COAST, GENERAL, SAILING; zielony SMALL CRAFTS. Rys. 8. Informacje szczegółowe oferowane przez On-Line Chart Viewer On-Line Viewer jest intuicyjny, zbliżony do konstrukcji katalogu papierowego UKHO, ale informacje graficzne i tekstowe nie są jednocześnie osiągalne, stąd nie jest bardzo przyjazny dla użytkownika. Nie zachodzi możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia, choć wymaga to indywidualnego doboru map przez użytkownika. Posługiwanie się myszą jest dość standardowe. Graphical Catalog oferuje menu jak w Google Maps. Suwakiem Zoom dokonuje się przybliżenia fragmentu mapy, a kliknięciem w punkt geograficzny centruje się obraz, zaznacza opcję Show all ENCs i po kliknięciu w wybrany punkt pojawia się lista map, obejmujących dane miejsce geograficzne, jak przedstawiono na rysunku 9. Graphical Catalog jest intuicyjny. Przedstawia jednocześnie informację wizualną oraz tekstową. Nie zachodzi możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia. Posługiwanie się myszą jest standardowe.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 83 Rys. 9. Dobór produktów na za pomocą Graphical Catalog 3.9. Katalog internetowy Garmin Na podstawie wizualnego przedstawienia map świata można dobrać produkt, obejmujący interesujący nas obszar. Poniżej mapy danego rejonu znajduje się tabelaryczna specyfikacja identyfikująca producenta, numer mapy, opis rejonu, skalę mapy, jak przedstawiono na rysunku 10. Rys. 10. Specyfikacja tekstowa zawartości indywidualnego produktu firmy Garmin Bluecharts [11] Katalog jest intuicyjny, bardzo przyjazny dla użytkownika. Przedstawia jednocześnie informację wizualną oraz tekstową. Nie zachodzi możliwość popełnienia pomyłki lub niekompletności zamówienia. Posługiwanie się myszą jest standardowe.
84 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 63, grudzień 2009 4. FORMATY MAP ELEKTRONICZNYCH I NUMERACJA MAP MORSKICH Oprogramowanie map elektronicznych ECDIS i ECS posługuje się mapami o różnych formatach. Najważniejsze z nich to rastrowe (BSB) i wektorowe ENC (S-57), CM93, TX-97. Wiele oprogramowań umożliwia wykorzystanie co najmniej dwóch formatów z wyżej wymienionych. Firma Garmin posługuje się wyłącznie własnym formatem map. Standardowo mapy dzieli się zgodnie z rodzajem żeglugi [10], pierwsza cyfra numeru mapy określa jej zastosowanie (skalę): Overview #1 skala 1:1 500 001 lub mniejsza; General #2 skala 1:600 001 1:1 500 000; Coastal #3 skala 1:150 001 1:600 000; Approach #4 skala 1:50 001 1:150 000; Harbour #5 skala 1:50 000 lub większa. Jeden albo pierwsze dwa znaki numeru mapy zwyczajowo oznaczają producenta mapy. Nie jest zachowana jednolitość nomenklatury producentów map w tym zakresie. 5. WNIOSKI 1. Podstawowa cecha użytkowa map (zastosowanie/przeznaczenie) jest podawana w katalogach przez producentów. Może być określana bezpośrednio poprzez skalę albo pośrednio poprzez określenie zastosowania mapy. Wyjątek stanowi Garmin Bluecharts, gdzie ze względu na specyfikę produktu nie zachodzi taka potrzeba. 2. Producenci nie zachowują jednolitego podziału map/produktów ze względu na zastosowanie/rejon żeglugi. Zróżnicowanie sięga od 3 do 6 grup. 3. Producent mapy może być jednoznacznie określony przy założeniu, że użytkownik jest zaznajomiony ze wszystkimi standardami kluczowych producentów. 4. Format mapy będącej w bieżącym wykorzystaniu jest łatwy do zidentyfikowania przy porównaniu map rastrowych i wektorowych. Rozpoznanie formatu mapy wektorowej wymaga znajomości standardów wszystkich kluczowych producentów. 5. Podczas składania zamówienia na mapy/produkty elektroniczne należy ustalić producenta map wykorzystywanych przez oprogramowanie ECDIS na statku oraz dokonywać analizy potrzeb planowania podróży na podstawie właściwego katalogu.
T. Pastusiak: Problemy wykorzystania elektronicznych katalogów map morskich 85 6. Nie wszystkie katalogi map/produktów istnieją w wersji elektronicznej (off-line). W sytuacji niedysponowania przez statek szerokopasmowy łączem satelitarnym dokonanie zamówień na mapy/produkty podczas podróży morskiej jest praktycznie niemożliwe. 7. Większość producentów oferuje tylko mapy do prowadzenia bezpiecznej nawigacji (statki transportowe), a pomija mapy specjalistyczne, np. dla statków rybackich. Szczególnym wyjątkiem są usługi firmy C-Map Jeppesen Marine. 8. Ze względu na znaczne zróżnicowanie sposobu przedstawiania informacji i wyrażania definicji, będących dotychczas jednoznacznymi w katalogach papierowych, nawigatorzy powinni umieć się posługiwać elektronicznymi katalogami map morskich podczas szkoleń i kursów modelowych IMO, dotyczących ECDIS oraz znać istniejące na statku oprogramowanie i stosowane formaty map podczas przejmowania obowiązków na kolejnym statku. LITERATURA 1. Admiralty Digital Catalogue v.1.6.0, UKHO. 2. Catalogue of Admiralty Charts and Publications NP131, 2009 Edition, UKHO. 3. C-MAP Chart Catalog v.2.4.0.8, Jeppesen Norway A/S. 4. PRIMAR Chart Catalogue 4.3, PRIMAR Stavanger. 5. Transas Chart World Folio v.3.2.332, WF 28, Transas Marine Ltd. 6. Weintrit A., The Electronic Chart Display ad Information System (ECDIS) An Operational Handbook, A Balkema Book, CRS Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton London New York Leiden 2009. Źródła internetowe: 7. http://charts.noaa.gov. 8. http://ic-enc.org. 9. http://www.chartworld.com. 10. http://www.nauticalcharts.noaa.gov. 11. http://www8.garmin.com. PROBLEMS OF UTILIZATION OF SEA CHARTS CATALOGS Summary Paper chart catalogs of various producers contain uniformed presentation of information. Electronic chart catalogs are different much in form and content. Discrepancies of basic definition, various level of control and user friendliness may lead to make mistaken or incomplete charts orders for planned safe voyage. Author suggests partly uniformed standards for information presentation on electronic chart catalogs. Same time users of catalogs should be advised and trained regarding dangers coming from above discrepancies during initial ECDIS courses and trained with existing software and charts on board ship when freshly joined.