PROJEKT CIVILARCH Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek PLAN DZIAŁANIA W ZAKRESIE POPRAWY ZDOLNOŚCI REAGOWANIA NA AWARIE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM Koordynator części polskiej projektu: Mieczysław Borysiewicz Wykonawcy projektu: Ryszard Grosset Wanda Kacprzyk Katarzyna Rymwid-Mickiewicz Anna Szewczuk-Krowicka Waldemar Kaak Konsultacje: Członkowie Lubuskiego Klasteru CIVILARCH pod kierunkiem Jarosława Śliwińskiego Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludności Instrument Finansowy Ochrony Ludności Warszawa 2010 r.
Mechanizm finansowania: Obszar strategiczny projektu: Tytuł projekt: Akronim projektu: Numer umowy projektu: Instrument Finansowy Ochrony Ludności Gotowość (w zakresie reagowania w sytuacjach kryzysowych) Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek CIVILARCH 070401/2008/507817/SUB/A3 Okres realizacji projektu: 1.10.2008 r. 30.09.2010 r. Beneficjent: Beneficjent Zrzeszony: Zadanie: Działanie: Region Wschodniej Macedonii i Tracji Instytut Ochrony Środowiska E. Ustanowienie narzędzi administracyjnych i zaplanowanie działań E.1. Planowanie dalszych działań Raport: Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim Realizacja: od marca 2010 r. do września 2010 r. Niniejszy raport opracowano w Instytucie Ochrony Środowiska w ramach projektu CIVILARCH Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek, który jest realizowany dzięki wsparciu finansowemu Wspólnoty Europejskiej z Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności. Zaprezentowane w raporcie informacje odzwierciedlają poglądy autorów. Komisja Europejska nie ponosi prawnej odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z ich wykorzystania. 2
Spis treści Streszczenie...5 Str. Wprowadzenie...7 1. Podstawa i cel opracowania planu działania...9 2. Cele szczegółowe i priorytety planu działania...9 3. Proponowane działania i inwestycje...11 Priorytet I. Działanie I.1. Działanie I.2. Działanie I.3. Działanie I.4. Działanie I.5. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków...13 Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe)...14 Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe)...15 Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka awarii...16 Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych...17 Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe)...17 Priorytet II. Działanie II.1. Działanie II.2. Działanie II.3. Działanie II.4. Działanie II.5. Gotowość na zdarzenia awaryjne...19 Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie Wielkopolskim...22 Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania i ostrzegania ludności...23 Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na awarie (działanie kluczowe)...23 Wzmocnienie zaplecza badawczego wspierającego system reagowania na awarie (działanie kluczowe)...24 Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami w dziedzinie awarii transgranicznych...25 Priorytet III. Działanie III.1. Działanie III.2. Działanie III.3. Działanie III.4. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych...26 Wzmocnienie możliwości technicznych służb włączonych w akcję ratowniczą (działanie kluczowe)... 29 Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem...31 Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego (działanie kluczowe)...32 Rozwój i utrzymanie Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne (działanie kluczowe)...32 3
Priorytet IV. Działanie IV.1. Działanie IV.2. Działanie IV.3. Działanie IV.4. Działanie IV.5. Priorytet V. Działanie V.1. Działanie V.2. Działanie V.3. Działanie V.4. Działanie V.5. Działanie V.6. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej...33 Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ (działanie kluczowe)...35 Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WSSE (działanie kluczowe)...36 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM...36 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM...37 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych...37 Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej...37 Wdrożenie programów szkoleniowych i informacyjnych dla zainteresowanych grup docelowych (działanie kluczowe)...39 Prowadzenie powszechnej edukacji społeczeństwa w zakresie zagrożeń oraz ochrony ludności i wód w ramach edukacji nieformalnej i formalnej (działanie kluczowe)...39 Upowszechnianie wyników projektu CIVILARCH...40 Udostępnianie społeczeństwu aktualnej informacji o stanie środowiska i jego zagrożeniach (zadanie kluczowe)...40 Doskonalenie systemu komunikowania się ze społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej awarii...41 Funkcjonowanie Lubuskiego Klasteru Regionalnego CIVILARCH...42 4. Harmonogram realizacji działań...42 5. Niezbędne środki...43 6. Podsumowanie...45 Piśmiennictwo...46 Załącznik. Wykaz skrótów..48 4
Streszczenie Projekt Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek, o akronimie CIVILARCH, jest współfinansowany ze środków wspólnotowego Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności oraz środków własnych uczestników projektu z Polski, Grecji, Węgier i Bułgarii. Głównym celem dwuletniego projektu CIVILARCH jest: q zwiększenie poziomu gotowości modułów ochrony ludności w zakresie reagowania w sytuacjach kryzysowych, spowodowanych awaryjnym zanieczyszczeniem rzek w wyniku uwolnień substancji chemicznych, q poprawa skuteczności podejmowanych działań w zakresie ochrony środowiska, ratownictwa i zarządzania kryzysowego. Za wykonanie zadań ujętych w części polskiej projektu CIVILARCH odpowiedzialny jest Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Projekt CIVILARCH w Polsce jest realizowany na potrzeby województwa lubuskiego, pod honorowym patronatem Wojewody Lubuskiego. Do podstawowych zadań projektu CIVILARCH należy zaliczyć m.in. sporządzenie regionalnych planów działania dla uczestniczących w projekcie regionów. Celem tych planów jest ułatwienie wdrożenia wniosków wypracowanych w ramach projektu CIVILARCH do codziennej praktyki, co we wszystkich zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony ludności i środowiska wodnego przed zagrożeniami związanymi z awariami przemysłowymi, szczególnie z awaryjnymi uwolnieniami substancji niebezpiecznych do wód. Niniejszy raport pt. Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim został opracowany przez Instytut Ochrony Środowiska na podstawie raportu z 2008 r. pt. Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD, konsultacji przeprowadzonych w województwie lubuskim, a także informacji i materiałów zgromadzonych przez Instytut. Plan działania został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu CIVILARCH. Zaproponowane w planie działania, w tym działania inwestycyjne, zostały przedstawione w podziale na pięć priorytetowych obszarów: I. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków. II. Gotowość na zdarzenia awaryjne. III. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych. IV. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej. V. Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej. W rozdziale 3 scharakteryzowano każde z 25 zaproponowanych działań. Wskazano cel działania (cele niektórych działań są do siebie bardzo zbliżone, gdyż różne działania, nawet działania w obrębie różnych priorytetów, mogą służyć osiąganiu tego samego lub podobnego celu) oraz opisano sposób jego realizacji (rodzaj praktycznie podejmowanych przedsięwzięć) i założony termin wykonania. 5
Wszędzie tam, gdzie było to możliwe, określono także szacunkową wielkość potrzebnych nakładów i potencjalne źródła finansowania. Na podstawie 3 przyjętych kryteriów: q znaczenia działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu CIVILARCH, q zaawansowania dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim, q przydatności działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii i ochrony wód oraz przypisanych im wag dokonano - z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów - wyboru 13 działań kluczowych, które w ocenie eksperckiej uzyskały więcej niż 150 punktów (tab. 2). Ponadto opracowano zbiorczy harmonogram realizacji planu działania (tab. 4), a także podsumowano wielkości potrzebnych nakładów na poszczególne działania i priorytety, wraz z przewidywaną strukturą źródeł ich sfinansowania (rys. 1). W województwie lubuskim od 1999 r. działa spójny system gotowości i reagowania na różnego rodzaju zagrożenia, a w sprawach przeciwdziałania poważnym awariom z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych została nawiązana odpowiednia współpraca pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej, a specjalistycznymi służbami i instytucjami (Państwową Strażą Pożarną, Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Inspekcją Transportu Drogowego, Inspekcją Nadzoru Budowlanego, Urzędem Dozoru Technicznego i Inspekcją Ochrony Środowiska), koordynowana przez Wojewodę Lubuskiego, wspomagana przez Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego. Dlatego w planie wskazano przede wszystkim na konieczność kontynuacji i ewentualnego rozszerzenia podejmowanych w regionie działań na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa ludności i środowiska w przypadku wystąpienia poważnych awarii, zwłaszcza w obszarach, które należy uznać za szczególnie istotne. 6
Wprowadzenie W celu poprawy skuteczności reagowania na sytuacje kryzysowe w 2007 r. w Unii Europejskiej ustanowiono 1 Instrument Finansowy Ochrony Ludności. Jego głównym celem jest wspieranie i uzupełnianie wysiłków państw członkowskich Unii Europejskiej, ukierunkowanych na ochronę ludności, środowiska i mienia w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych, katastrof technicznych, radiologicznych i ekologicznych oraz aktów terroryzmu, a także ułatwianie efektywnej współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie ochrony ludności. Corocznie Komisja Europejska ogłasza nabór międzynarodowych projektów współpracy w dziedzinie gotowości i zapobiegania. W 2008 r. w ramach II konkursu wyłoniono do realizacji ze środków Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności projekt CIVILARCH 2 pt. Ochrona ludzi i środowiska przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek (CIVIL PROTECTION AGAINST CHEMICAL RELEASES IN RIVERS). Projekt CIVILARCH ukierunkowany na zwiększenie poziomu gotowości i skuteczności modułów ochrony ludności, reagujących w sytuacjach kryzysowych spowodowanych awaryjnym zanieczyszczeniem rzek w wyniku uwolnień substancji chemicznych jest realizowany w okresie 24 miesięcy od 1.10.2008 r. do 30.09.2010 r., pod kierunkiem Regionu Wschodniej Macedonii i Tracji (z Grecji), pełniącego rolę beneficjenta. Beneficjentami zrzeszonymi projektu są: q polski Instytut Ochrony Środowiska, q VITUKI węgierski Instytut Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, q bułgarska Fundacja Rozwoju Regionalnego, q SIGMA grecka firma konsultingowa. W ramach projektu CIVILARCH m.in.: q utworzono regionalne i krajowe klastery oraz klaster europejski wymiany informacji w celu wzmocnienia wymiany know-how oraz współpracy pomiędzy zaangażowanymi ekspertami, q zaprojektowano i zainstalowano system wczesnego ostrzegania i alarmowania w Grecji oraz przeszkolono personel obsługujący ten system, q opracowano i upowszechniono moduły ułatwiające prowadzenie akcji ratowniczych i likwidowanie skutków awarii dla środowiska, q dokonano pilotowego wdrożenia zaproponowanych rozwiązań w celu ochrony ludności podczas symulacji awaryjnego uwolnienia chemikaliów do greckiej rzeki Nestos, w której uczestniczyły wszystkie zainteresowane służby i instytucje, q uruchomiono mechanizm wspierający przyszłe wdrażanie wyników projektu w postaci ustanowienia transnarodowej struktury wsparcia CIVILARCH zlokalizowanej w Grecji, q podjęto działania promujące wyniki projektu na poziomie regionalnym, krajowym i europejskim. W ramach polskiej części projektu CIVILARCH, w nawiązaniu do ochrony wód Odry w granicach województwa lubuskiego, między innymi: q zorganizowano seminarium inaugurujące realizację projektu CIVILARCH i szkolenie w zakresie reagowania na awarie zagrażające środowisku, 1 na mocy decyzji Rady (2007/162/WE, Euratom) z dnia 5 marca 2007 r. ustanawiającej Instrument Finansowy Ochrony Ludności (OJ L 071, 10/03/2007); jego całkowity budżet na lata 2007 2013 wynosi 189,8 milionów euro (w cenach bieżących) 2 umowa nr 070401/2008/507817/SUB/A3 na realizację projektu CIVILARCH została podpisana we wrześniu 2008 r. przez Komisję Europejską oraz Region Wschodniej Macedonii i Tracji 7
q dokonano identyfikacji zagrożeń i oszacowano ryzyko awarii przemysłowych dla wód powierzchniowych, wykorzystując metodykę przyjętą przez międzynarodowe komisje ochrony Łaby i Dunaju oraz program komputerowy NOMOToT, opracowany na podstawie badań amerykańskich i kanadyjskich, q przeprowadzono ocenę planów i systemów, funkcjonujących w województwie lubuskim, w zakresie reagowania na sytuacje kryzysowe związane z awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek, q przygotowano propozycję dalszych działań w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu CIVILARCH. Zakłada się, że międzynarodowa współpraca w dziedzinie ochrony środowiska, ratownictwa i zarządzania kryzysowego przyczyni się do wypracowania rozwiązań, które korzystnie wpłyną na podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego oraz przyczynią się do ograniczenia ryzyka powstania katastrof ekologicznych. Rezultaty projektu CIVILARCH zostały upowszechnione za pośrednictwem Internetu na międzynarodowej stronie projektu (http://www.civilarch.eu) oraz na stronie krajowej (http://civilarch.ios.edu.pl), dostępnej na portalu Instytutu Ochrony Środowiska. Niniejszy raport pt. Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim prezentuje rezultaty uzyskane w Polsce w ramach bloku tematycznego E.1 Planowanie dalszych działań. Raport został opracowany w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie na podstawie: q raportu z 2008 r. pt. Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD 3, q konsultacji przeprowadzonych w 2010 r. z kluczowymi członkami Lubuskiego klasteru CIVILARCH, q informacji i materiałów dotyczących sytuacji w województwie lubuskim zgromadzonych przez Instytut. Opracowany w ramach projektu CIVILARCH plan działania stanowi podstawę do kreowania polityki regionalnej w zakresie zapobiegania, gotowości i reagowania na awarie przemysłowe. Plan działania zostanie zaprezentowany odpowiednim organom decyzyjnym w celu rozpatrzenia możliwych sposobów realizacji rekomendowanych przedsięwzięć i inwestycji w zależności od możliwości organizacyjnych, technicznych i finansowych województwa lubuskiego. 3 więcej informacji o projekcie RIVER SHIELD można znaleźć na portalu: http://www.ios.edu.pl/pol/river 8
1. Podstawa i cel opracowania planu działania Plan działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim (zwany dalej planem działania) został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu CIVILARCH, w myśl których do podstawowych zadań projektu należy sporządzenie regionalnych planów działania dla wszystkich regionów uczestniczących w projekcie. Celem tych planów, w tym również planu dla województwa lubuskiego, jest ułatwienie wdrożenia do codziennej praktyki zaleceń wypracowanych w ramach projektu CIVILARCH, dotyczących spełnienia wymagań Dyrektywy Seveso II 4, Ramowej Dyrektywy Wodnej 5 (RDW) i aktów związanych 6, co we wszystkich zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony ludności i ochrony środowiska wodnego przed awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek. 2. Cele szczegółowe i priorytety planu działania Cele do osiągnięcia. Dla skutecznej realizacji głównego celu planu działania konieczne jest osiągnięcie szeregu celów szczegółowych. W wyniku wdrożenia planu w województwie lubuskim, zakłada się osiągnięcie celów wskazanych poniżej, w podziale na cele średnioterminowe (do osiągnięcia do roku 2013) i cele długoterminowe (do osiągnięcia do roku 2017). Cele średnioterminowe obejmują: q uzupełnienie inwentaryzacji potencjalnych źródeł awaryjnego uwalniania substancji niebezpiecznych do środowiska na terenie województwa oraz wdrożenie mechanizmu jej bieżącej lub okresowej aktualizacji, pod kątem pełnego rozpoznania tych źródeł i umożliwienia oceny ryzyka poważnej awarii i jej skutków; q sukcesywną realizację zadań organizacyjno-inwestycyjnych podejmowanych w zakładach przemysłowych w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia awarii chemicznej; q wzmocnienie kadrowe i sprzętowe instytucji włączonych w problematykę poważnych awarii oraz ochrony ludności i ochrony wód; q usprawnienie koordynacji działań prowadzonych przez organy, instytucje oraz służby zawodowe i ochotnicze, zaangażowane w ww. problematykę; q wdrożenie, w kontekście Dyrektywy Seveso II, środków zapobiegawczych i ograniczających, możliwych do stosowania w procesie planowania przestrzennego; q uzyskanie poprawy stanu środowiska wodnego, sprzyjającej osiągnięciu dobrego stanu wód zgodnie z wymaganiami RDW; q rozszerzenie i usprawnienie monitoringu wód powierzchniowych, zgodnie z polityką wodną UE; q rozwój programów edukacyjnych oraz zwiększanie świadomości społecznej dotyczącej zachowań pożądanych w przypadku wystąpienia awaryjnego zagrożenia; 4 dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9.12.1996 roku o kontroli zagrożeń poważnymi awariami z udziałem substancji niebezpiecznych, tzw. dyrektywa Seveso II (OJ L 10 14/1/199) 5 dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r. ustanawiaj ąca ramy dla działań Wspólnoty w zakresie polityki wodnej, tzw. RDW (O.J. L 327, 22/12/2000) 6 dyrektywa 2008/1/WE dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, tzw. dyrektywa IPPC (OJ L 24 29/1/2008) i dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (OJ L 228 6/11/2007) 9
q uzyskanie ze środków zagranicznych wsparcia na realizację zadań ujętych w planie. Cele długoterminowe obejmują: q efektywne funkcjonowanie w województwie lubuskim sytemu zarządzania kryzysowego, obejmującego m.in. system wczesnego wykrywania i alarmowania oraz system ratowniczy; q znaczące ograniczenie ryzyka poważnych awarii i ich skutków (w tym awarii o możliwych skutkach transgranicznych) w wyniku zrealizowania zadań organizacyjno-inwestycyjnych w zakładach przemysłowych; q stworzenie oraz utrzymanie warunków organizacyjnych i technicznych, trwale zapewniających wysoki stopień gotowości i reagowania na awarie przemysłowe z udziałem substancji niebezpiecznych (sprzęt i wyposażenie, koordynacja działań, dostęp do informacji, edukacja i szkolenia); q utrzymanie jakości stanu wód powierzchniowych w regionie wymaganej postanowieniami RDW. Osiągnięcie celów średnioterminowych stanowić będzie podstawę do osiągnięcia założonych celów długoterminowych. Osiągnięcie powyższych celów stanowi poważne wyzwanie, ale jest możliwe oraz uzasadnione społecznie i ekonomicznie, pomimo pewnych, specyficznych dla województwa ograniczeń (wysoki poziom bezrobocia, peryferyjne położenie, itp.). Przyjęte priorytety. W wyniku badań przeprowadzonych w ramach projektu CIVILARCH wytypowano 5 obszarów priorytetowych, które stanowiły podstawę do zdefiniowania działań i inwestycji rekomendowanych do realizacji w województwie lubuskim: Priorytet I. Priorytet II. Priorytet III. Priorytet IV. Priorytet V. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków. Gotowość na zdarzenia awaryjne. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej. Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej. Kryteria wyboru działań kluczowych. W celu ułatwienia wyboru działań kluczowych spośród wielu zidentyfikowanych zadań związanych z ochroną ludności i ochroną wód powierzchniowych przed skutkami awarii przemysłowych w województwie lubuskim, przyjęto trzy kryteria omówione poniżej, którym przypisano stosowne wagi podane w tab. 1. Kryterium K-1. Znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu CIVILARCH kryterium to sprzyja wyborowi działań (najczęściej kompleksowych), których realizacja wspiera rozwiązanie ważnych problemów regionu związanych ze skutecznym zapobieganiem i reagowaniem na awarie przemysłowe. Kryterium K-2. Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim kryterium to ma preferować przedsięwzięcia, których realizacja jest znacznie zaawansowana lub w przypadku których prace na rzecz realizacji określonych zadań są systematycznie prowadzone (np. prace w zakresie zapewnienia gotowości do reagowania na awarie). Kryterium K-3. Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii oraz ochrony ludności i ochrony wód kryterium to sprzyja wyborowi działań z zakresu gromadzenia informacji służących ocenie 10
wielkości zagrożeń dla zdrowia ludzkiego i środowiska, związanych z awariami przemysłowymi. Tabela 1. Kryteria i przypisany im zakres punktacji Kryterium Symbol Punktacja Znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu K-1 0 100 CIVILARCH Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim K-2 0 60 Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii oraz ochrony ludności i ochrony wód K-3 0 40 Przy przeprowadzaniu hierarchizacji działań zastosowanie powyższych kryteriów pozwoliło na uwzględnienie czynników istotnych zarówno z punktu widzenia celów projektu CIVILARCH, jak i aktualnie realizowanych zadań w województwie lubuskim, a także na dokonanie wyboru najważniejszych działań, z punktu widzenia założonych celów, na podstawie zobiektywizowanej sumy uzyskanych punktów. Próg kwalifikujący działanie do kategorii przedsięwzięć kluczowych przyjęto na poziomie powyżej 150 punktów (patrz tab. 2). 3. Proponowane działania i inwestycje Po przeanalizowaniu aktualnych uwarunkowań, w każdym z priorytetów wskazano działania, które należy podjąć, aby osiągnąć założone dla województwa lubuskiego cele średnio- i długoterminowe, a w konsekwencji cel projektu CIVILARCH, tj. ochronę ludności i rzek przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi (w analizowanym przypadku - ochronę rzek w dorzeczu Odry w województwie lubuskim). W sumie zidentyfikowano 25 działań, z czego 13 zakwalifikowano do kategorii działań kluczowych (tab. 2). Działania kluczowe z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów zostały wskazane w każdym priorytecie. Tabela 2. Hierarchizacja działań objętych planem działania L.p. Nr Punkty wg kryterium Łączna działania Nazwa działania 1/ K1 K2 K3 punktacja 1. III.1 Wzmocnienie możliwości technicznych służb włączonych w akcję ratowniczą 100 60 40 200 2. III.4 Rozwój Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne 100 60 35 195 3. III.3 Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego 100 55 35 190 4. II.3 Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na awarie 100 55 34 189 5. I.1 Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ 85 60 40 185 6. I.5 Zapobieganie awariom u źródła 85 55 40 180 7. I.2 Kontrola zakładów przemysłowych 80 58 40 178 11
L.p. Nr Punkty wg kryterium Łączna działania Nazwa działania 1/ K1 K2 K3 punktacja 8. V.1 Wdrożenie programów szkoleniowych i informacyjnych dla zainteresowanych grup docelowych 100 35 40 175 9. IV.1 Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ 80 50 40 170 10. IV.2 Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WSSE 80 50 40 170 11. V.2 Prowadzenie powszechnej edukacji społeczeństwa w zakresie zagrożeń i ochrony wód w ramach edukacji nieformalnej i formalnej 95 34 40 169 12. V.4 Udostępnianie społeczeństwu aktualnej informacji o stanie środowiska i jego zagrożeniach 75 40 40 155 13. II.4 Wzmocnienie zaplecza badawczego wspierającego system reagowania na awarie 90 40 23 153 14. II.1 Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie Wielkopolskim 85 25 40 150 15. II.2 Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania i ostrzegania ludności 95 50 34 149 16. III.2 Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem 60 50 36 146 17. V.5 Doskonalenie systemu komunikowania się ze społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej awarii 100 30 15 145 18. II.5 Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami w dziedzinie awarii transgranicznych 70 35 35 140 19. V.6 Funkcjonowanie Lubuskiego Klasteru Regionalnego CIVILARCH 85 35 15 135 20. V.3 Upowszechnianie wyników projektu CIVILARCH 60 55 15 130 21. IV.5 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych 40 45 40 125 22. I.3 Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka awarii 65 20 35 120 23. IV.3 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM 30 40 40 110 24. IV.4 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM 40 45 20 105 25. I.4 Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych 50 30 20 100 */ nazwa działań zaliczonych do kategorii działania kluczowe (tj. spełniających kryterium kwalifikacyjne powyżej 150 punktów) została zapisana w niniejszej tabeli czcionką pogrubioną 12
Priorytet I. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków Awarie z udziałem substancji niebezpiecznych charakteryzują się specyficznymi cechami, do których zalicza się: q niepewność wystąpienia zdarzeń i ich przyczyny, q różnorodność ich bezpośrednich i pośrednich skutków, q indywidualny, niepowtarzalny przebieg zdarzenia. Awarie przemysłowe mogą być skutkiem błędów powstałych w fazie projektowania, budowy, eksploatacji lub konserwacji instalacji zawierających substancje niebezpieczne. Rzadko są one powodowane przez katastrofy naturalne (np. powódź), częściej są skutkiem przypadkowej lub celowej działalności ludzi, w tym działań terrorystycznych. Awarie takie występują najczęściej na terenach przemysłowych lub podczas transportu substancji niebezpiecznych do instalacji. W województwie lubuskim notowanych jest od kilku do kilkunastu zdarzeń o charakterze poważnych awarii (tab. 3). Tabela 3. Zdarzenia mające charakter poważnych awarii, które miały miejsce w województwie lubuskim w latach 1999 2009 Rok 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Zdarzenia 7 7 16 8 3 4 3 3 0 1 3 awaryjne [źródło: 14 - WIOŚ Zielona Góra] Nasuwają się następujące wnioski płynące z dotychczasowych zdarzeń: q każde zdarzenie z udziałem substancji niebezpiecznych, niezależnie od wielkości uwolnień, może powodować negatywne skutki dla środowiska (ok. ½ rejestrowanych przypadków), q natężenie i częstość zdarzeń awaryjnych świadczy, że będą one występować również w przyszłości, co będzie wymagać zaangażowania określonych sił i środków oraz kontynuowania ścisłej współpracy ze służbami i organami uczestniczącymi w likwidacji skutków awarii, q skutkami awarii mogą być w szczególności: - uwolnienie substancji (palnych i tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, substancji żrących lub trujących w postaci par i gazów zanieczyszczających powietrze także poza terenem zakładu) powodujących szczególne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, szczególnie na obszarach zurbanizowanych, - zanieczyszczenia wód powierzchniowych, których następstwem są znaczne skutki ekologiczne (np. masowe śnięcia ryb) i zagrożenie dla ujęć zaopatrujących ludność w wodę do picia, - skażenie gruntu, w wyniku czego może dojść do zniszczenia zarówno gleby, jaki i wód podziemnych, w tym poziomów użytkowych stanowiących podstawowe źródło zaopatrzenia ludności w wodę, - bezpośrednie zanieczyszczenie wód podziemnych, - wszelkie katastrofy budowlane instalacji z substancjami niebezpiecznymi, których następstwem może być ich uwolnienie do środowiska, 13
- zniszczenie wałów ochronnych w wyniku powodzi, których skutkiem może być uszkodzenie instalacji i uwolnienie substancji niebezpiecznych do środowiska. Duże zagrożenie dla środowiska stanowią przede wszystkim zakłady stosujące w procesie technologicznym lub magazynujące różne substancje chemiczne. Stopień zagrożenia zwiększa się w sytuacji zlokalizowania tych zakładów w obrębie zwartej zabudowy lub w pobliżu miejsc wrażliwych, w tym wód powierzchniowych. Na terenie województwa lubuskiego nie ma dużych instalacji, które mogłyby oddziaływać na sąsiadujące obszary, lub powodować transgraniczne zagrożenia w znacznych rozmiarach, ale funkcjonuje kilkanaście obiektów, których potencjalne zagrożenie dla bezpośrednio otaczających obszarów można określić jako poważne (rozdział 4 w [5]). W transporcie materiałów niebezpiecznych użytkowane są zarówno drogi, jak i szlaki kolejowe i wodne przebiegające przez tereny zamieszkane przez ludność lub obszary cenne ze względu na walory przyrodnicze (Natura 2000). Według rejestru prowadzonego przez WIOŚ w Zielonej Górze, zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska 7, na terenie województwa lubuskiego są zlokalizowane zakłady (obiekty) stwarzające potencjalne zagrożenie dla środowiska poważnymi awariami, w tym: q o dużym ryzyku (RGP SHELL GAS POLSKA, RGP ORLEN GAZ, ROCKWOOL POLSKA, KRONOPOL), q o zwiększonym ryzyku (BM93 PKN ORLEN, ZE ENERGOSTIL, RGP JERSAK), q o potencjalnym ryzyku (PERN Przyjaźń SP6, EC GORZÓW, NORDIS, ZPM ROLMLECZ, ELDROB). Oprócz ww. zakładów na terenie województwa znajdują się zakłady z instalacjami zawierającymi substancje niebezpieczne, z których najważniejsze to: amoniak (10 instalacji), kwas solny (5 instalacji), ropa naftowa (4 instalacje), środki pirotechniczne (1 instalacja) [9]. Zgodnie z zasadami metodyki przyjętej w ramach projektu CIVILARCH do oceny 8 potencjalnego zagrożenia wód w regionie na podstawie wyznaczonego wskaźnika ryzyka dla wód (WRI) wytypowano 31 obiektów stacjonarnych, stwarzających potencjalne zagrożenie w wyniku awarii przemysłowej, oprócz: rozlewni gazu płynnego SHELL, ORLEN GAZ i JERSAK, podlegających wymaganiom dyrektywy Seveso II 4, w których są substancje niestwarzające zagrożeń dla środowiska wodnego (tj. propan i butan). Zidentyfikowano 7 potencjalnych miejsc ryzyka o WRI > 5 oraz obliczono, że łączny poziom ryzyka (dla środowiska wodnego Odry) w województwie lubuskim wynosi 7,8 [5]. Wartość tego wskaźnika informuje, że zagrożenie wód powierzchniowych w dorzeczu Odry w województwie lubuskim jest realne i znaczące. Działanie I.1. Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe) Cel: umożliwienie efektywnego wypełniania ustawowych zadań w zakresie prewencji, kontroli i rozpoznawania zagrożeń przez PSP i WIOŚ. Opis: zwiększenie, w zależności od potrzeb, stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych komend powiatowych/miejskich PSP oraz zatrudnienie w WIOŚ dodatkowych osób, odpowiedzialnych za problematykę zapobiegania poważnym awariom przemysłowym. 7 ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami) 8 wdrożonej w 2006 r. w ramach projektu RIVER SHIELD 14
W większości jednostek organizacyjnych PSP województwa lubuskiego zadania związane z działalnością kontrolno-rozpoznawczą są prowadzone przez jedną osobę. Mając na względzie szeroki zakres działania, wynikający z przepisów szczególnych oraz innych zadań zleconych, potrzebne jest zasilenie tych jednostek przez wykwalifikowaną kadrę. W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze i Delegaturze WIOŚ w Gorzowie Wlkp. zatrudnionych jest jedynie 2 inspektorów zajmujących się problematyką poważnych awarii, przy czym osoby te wykonują także inne obowiązki i kontrole realizowane w ramach pozostałej działalności WIOŚ, niezwiązanej z zapobieganiem, zwalczaniem i usuwaniem skutków poważnych awarii. Stan ten jest daleko niewystarczający do pełnego rozpoznania i prewencji w zakresie potencjalnych źródeł awarii (nie tylko na wodach). Należy więc dążyć do zwiększenia stanu zatrudnienia Wydziału i Działu Inspekcji WIOŚ o 2 etaty (po 1 etacie na WIOŚ i Delegaturę), wraz z zagwarantowaniem odpowiednich środków na szkolenia i wyposażenie stanowisk pracy, w celu zapewnienia właściwego wykonywania kompetencji ustawowych WIOŚ (np. szkoleń, ściślejszego współdziałania z innymi organami kontroli, wymagań ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym). Okres realizacji: 2010-2017. Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 6 500 tys. PLN; budżet województwa i powiatów. Działanie I.2. Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe) Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach i ograniczanie zagrożenia dla ludności i środowiska. Opis: prowadzenie systematycznych kontroli pod kątem rozpoznania zagrożeń i spełnienia wymogów bezpieczeństwa przez zakład, a w szczególności: q stanu ilościowego substancji i materiałów stwarzających zagrożenie, q sposobu zabezpieczenia potencjalnych źródeł zagrożenia, q przygotowania sprzętowego do zwalczania i usuwania skutków awarii, q posiadania dokumentów formalnoprawnych, w tym programu zapobiegania poważnym awariom przez zakłady ZDR i ZZR, wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, oraz odzwierciedlania przez te dokumenty faktycznego stanu bezpieczeństwa w zakładzie. Stosownie do potrzeb w wyniku kontroli będą wydawane zarządzenia pokontrolne zobowiązujące do usunięcia w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub decyzje wstrzymujące uruchomienie albo użytkowanie instalacji, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej (na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy 7 ). Termin realizacji: zadanie ciągłe. Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 230 tys. środki budżetowe w ramach działalności ustawowej PSP i WIOŚ. 15
Działanie I.3. Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka awarii Cel: ograniczanie poziomu ryzyka, na jaki narażona jest ludność mieszkająca w sąsiedztwie zakładów typu Seveso, a także łagodzenie ewentualnych skutków poważnych awarii w tych zakładach, poprzez dążenie do zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy źródłami zagrożenia oraz istniejącym i projektowanym zainwestowaniem w strefie ich potencjalnego oddziaływania. Opis: włączenie problematyki zagrożeń dla ludności i środowiska powodowanych poważnymi awariami do prac projektowych i procedur administracyjnych związanych z planowaniem zagospodarowania terenu oraz ustalaniem lokalizacji inwestycji i określaniem warunków ich realizacji, z ukierunkowaniem tej problematyki na właściwe zagospodarowanie strefy oddziaływania potencjalnej awarii. Zagrożenia skutkami poważnych awarii należy: q sygnalizować i akcentować w dokumentacjach planistycznych sporządzanych na poziomie krajowym i wojewódzkim, q szerzej naświetlać w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, q szczegółowo rozpatrywać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w celu ochrony ludności i ochrony środowiska. Zalecane podejście [2]: q w dokumentach planistycznych definiujących politykę przestrzenną gmin powinny się znaleźć zapisy określające stanowisko wobec zakładów podlegających dyrektywie Seveso II, z uwzględnieniem rozwiązań wariantowych (budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących itd.), q w dokumentacjach planistycznych powinien zostać wprowadzony rozszerzony opis obszarów przeznaczonych dla zakładów typu Seveso, w celu zaprezentowania polityki gminy w tym zakresie od poziomu bazowego (obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), przez poziom wskazań lokalizacyjnych (obecnie plan miejscowy) do poziomu wykonawczego (obecnie pozwolenie na budowę), q przy podejmowaniu decyzji planistycznych decydujących o sposobie zagospodarowania konkretnej przestrzeni w strefie oddziaływania skutków potencjalnej, poważnej awarii, powinny być konsekwentne stosowane, jako narzędzie pomocnicze, wartości odległości bezpiecznych. Korzystny wpływ na sposób uwzględniania problematyki poważnych awarii w planowaniu przestrzennym oraz w procesach wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych miałoby wprowadzenie obligatoryjnych lub zalecanych wartości odległości bezpiecznej w zależności od zagrożenia stwarzanego przez zakład typu Seveso. Do czasu określenia tych wartości w prawie krajowym możliwe jest korzystanie z bezpiecznych odległości, w zależności od rodzaju obiektów niebezpiecznych, przyjętych w innych krajach UE (Niemcy, Finlandia, Szwecja) [1]. W przypadku dokumentacji planistycznych na poziomie regionalnym oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego istnieje konieczność opracowywania prognozy wpływu na środowisko obiektów wymienionych w tych dokumentacjach/planach. W analizie oddziaływania na środowisko, stanowiącej integralną część prognozy, powinna być uwzględniona problematyka poważnych awarii, w aspekcie bezpiecznej lokalizacji zakładów i obiektów podlegających dyrektywie Seveso II. 16
Okres realizacji: 2010-2017. Finansowanie: łącznie do roku 2017 ok. 450 tys. PLN - działania statutowe organów ds. planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych (budżet województwa i powiatów). Działanie I.4. Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych Cel: ograniczenie potencjalnego, negatywnego oddziaływania na jakość wód województwa ze strony możliwych uwolnień substancji niebezpiecznych spowodowanych zalaniem niebezpiecznych obiektów przez falę powodziową. Opis: uwzględnianie zagrożeń powodziowych, wskazanych w odpowiednich planach i strategiach, w bieżących decyzjach oraz działaniach władz i społeczności lokalnych - przeciwdziałanie presji na użytkowanie gospodarcze obszarów międzywala w dolinach rzek oraz kontynuowanie realizacji wieloletniego Programu dla Odry 2006 9, do którego najważniejszych celów należą m.in.: q ochrona przed powodzią dużych aglomeracji, w tym Słubic, oraz terenów, na których powodzie są częste i o gwałtownych przebiegach (lewobrzeżne dopływy Odry); q poprawa jakości wód w dorzeczu Odry w wyniku realizacji m.in. Programu szybkiego działania na rzecz ochrony wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem, opracowanego w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem (MKOOpZ). Szczególne znaczenie dla województwa lubuskiego ma kontynuacja inwestycji objętych Programem dla Odry 2006, zwłaszcza inwestycji takich jak: q Bytom Odrzański - budowa nowego wału Odry, etap II; q Gorzów - Borek - Ciecierzyce - modernizacja wałów rzeki Warty, etap II; q Ochrona od powodzi Słubic; q Zbiorniki małej retencji gmina Czerwieńsk zbiornik Strużyna, zbiornik Czerwieńsk; q Jezioro Rąpino mała retencja. Okres realizacji: 2010-2017. Finansowanie: środki krajowe i zagraniczne, w tym promesy rządowe na zadania realizowane w ramach "Programu dla Odry - 2006" dla Wojewody Lubuskiego, np. w 2010 r. na 9 239 tys. PLN [11]; łącznych nakładów na realizację działania nie oszacowano. Działanie I.5. Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe) Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami chemicznymi oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia i ograniczenie zasięgu oraz siły oddziaływania skutków potencjalnej awarii z udziałem substancji chemicznych w otoczeniu tych zakładów. 9 ustanowionego na mocy ustawy z dnia 6 lipca 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry-2006 (Dz.U. z 2001r. nr 98, poz. 1067) 17
Opis: realizacja przedsięwzięć organizacyjnych, technicznych i inwestycyjnych przez zakłady stosujące znaczące ilości niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrażających jakości wód powierzchniowych w wyniku uwolnień awaryjnych (dostosowanych do specyfiki tych zakładów). Ze względu na brak wielu potrzebnych informacji i danych, nie jest możliwe sformułowanie szczegółowych propozycji takich działań dla konkretnych zakładów w województwie lubuskim. Wszystkie podejmowane działania powinny jednak przyczyniać się do spełnienia przedstawionych poniżej wymagań: q substancje zanieczyszczające wody nie powinny mieć możliwości wycieku (zakłady muszą być tak projektowane, budowane i eksploatowane, aby takie substancje nie mogły zostać uwolnione do środowiska. Instalacja nie tylko powinna być szczelna, ale musi być także konstrukcyjnie solidna, aby być w stanie oprzeć się potencjalnej, mechanicznej, termicznej i chemicznej presji); q każdy wyciek powinien zostać szybko i niezawodnie wykryty (instalowanie efektywnych systemów wykrywania wycieków, zapewnianie ich obsługi i wdrażanie procedur awaryjnych); q uwalniane substancje powinny zostać zatrzymane i zagospodarowane (wyposażanie instalacji z niebezpiecznymi substancjami w szczelne, stałe (np. betonowe) tace zbierające (jeżeli instalacje te nie są zbudowane z podwójnych ścian i wyposażone w detektory wycieku), a także zapewnianie odpowiedniego zagospodarowania uwolnionych substancji, w tym ich ew. unieszkodliwienia w sposób bezpieczny dla środowiska; q w zakładzie musi być dostępna wymagana dokumentacja związana z przeciwdziałaniem awariom, m.in. instrukcje obsługi z konkretnymi wskazaniami odnośnie monitoringu oraz konserwacji instalacji i urządzeń, a także wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. We wszystkich zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami chemicznymi powinny być też realizowane działania rutynowe przyczyniające się do poprawy bezpieczeństwa, między innymi takie, jak: q aktualizacja instrukcji sposobu postępowania w przypadku dokonania zmian w procesie technologicznym, q prowadzenie cyklicznych szkoleń dla pracowników obsługujących i konserwujących instalacje i urządzenia zawierające substancje niebezpieczne oraz dla zakładowych służb i formacji ratowniczych, wraz z oceną ich efektywności, q przeprowadzanie inspekcji stanu bezpieczeństwa całego zakładu, wyposażenia i narzędzi oraz doskonalenie procedur bezpieczeństwa w celu ich dostosowywania do aktualnych warunków, q zgłaszanie do PSP i WIOŚ istotnych zmian ilości i rodzaju substancji stosowanych w procesie technologicznym, a także planowanego terminu zakończenia eksploatacji instalacji lub terminu zamknięcia zakładu, q prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji, q stała weryfikacja źródeł zagrożeń związanych z funkcjonowaniem zakładu i wystąpieniem sytuacji awaryjnych, będących wynikiem błędu człowieka, wadliwych części lub materiałów, zdarzeń zewnętrznych (w tym zagrożeń naturalnych - np. nieprzeciętnie wysokie temperatury, pożary, powodzie, huragany), itp., 18
q dokonywanie systematycznej oceny programu zapobiegania awariom i systemu bezpieczeństwa pod kątem ich skuteczności i aktualności, w szczególności w zakresie zapobiegania i ograniczania skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska, q testowanie co najmniej raz na 3 lata funkcjonowania wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego (w tym procedur prowadzenia na terenie zakładu działań ratowniczych, możliwych do zastosowania metod i środków będących w dyspozycji) w celu jego aktualizacji zgodnie z istniejącymi warunkami w zakładzie, stanem wiedzy i dokonującym się postępem naukowotechnicznym w zakresie zapobiegania, zwalczania i usuwania skutków awarii, q prowadzenie okresowych wspólnych ćwiczeń dla pracowników zakładu i zewnętrznych jednostek ratowniczych. Na terenie województwa lubuskiego szczególne znaczenie ma przeciwdziałanie wyciekom substancji ropopochodnych z przebiegającego przez województwo odcinka rurociągu Przyjaźń [3]. Konieczne jest stałe prowadzenie kontroli szczelności rurociągu w PERN Przyjaźń poprzez: q badanie grubości ścianek na całej trasie przebiegu rurociągu wykonywane tzw. tłokiem inteligentnym, q badanie szczelności rurociągu tłokami czyszczącymi z zainstalowanymi mikrofonami, q ciągłe pomiary ciśnienia na całej trasie rurociągu, prowadzone przy pomocy zainstalowanego czujnika na każdej stacji zasuw, umożliwiające głównemu dyspozytorowi w Płocku bieżące śledzenie przebiegu krzywej ciśnień i podejmowanie stosownych decyzji w przypadku awarii, q prowadzenie oględzin rurociągu z powietrza, q okresowe badanie przejść rurociągu pod rzekami. Termin realizacji: zadanie ciągłe. Finansowanie: środki własne zakładów i środki unijne w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013; łącznych nakładów na realizację działania nie szacowano ze względu na brak danych odnośnie planowanych działań w zakładach. Priorytet II. Gotowość na zdarzenia awaryjne Skuteczna ochrona ludności i środowiska przed skutkami zdarzeń awaryjnych zależy od wielu czynników, w tym od: q efektywności systemu wczesnego wykrywania i alarmowania oraz systemu łączności, q poziomu wyszkolenia i wyposażenia służb włączonych w reagowanie na awarie przemysłowe, q rozpoznania źródeł zagrożeń oraz potencjalnych skutków awarii dla ludzi i środowiska. Na terenie województwa lubuskiego zakończono projekt dotyczący uruchomienia w województwie numeru ratunkowego 112. Zgłoszenia kierowane na nr 112 z telefonów komórkowych są odbierane przez jednostki powiatowe PSP, a z telefonów stacjonarnych - przez komendy powiatowe Policji. Dotychczasowe numery alarmowe (np. 997, 998, 999) również działają. 19
Ustanowiono 10 system wczesnego ostrzegania (SWO) - funkcjonujący w czasie pokoju oraz system wykrywania i alarmowania (SWA) - działający w stanie kryzysu i stanie wojny. Zadaniem tych systemów jest: q wykrywanie, rozpoznawanie i monitorowanie zagrożeń, umożliwiające natychmiastowe stwierdzenie zwiększenie poziomu zagrożenia w oparciu o przyjęte normy i standardy; q powiadamianie właściwych organów administracji o zagrożeniach; q ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach oraz informowanie o zasadach zachowania się przed i w trakcie ich wystąpienia; q zabezpieczenie obiegu informacji za pośrednictwem dostępnych środków łączności; q opracowywanie ocen eksperckich stanu zagrożenia i przygotowywanie zaleceń odnośnie rekomendowanego postępowania. Organy, jednostki organizacyjne i instytucje wchodzące w skład SWO są zobowiązane do wzajemnej wymiany informacji uzyskanych w toku swojej działalności statutowej, mających bezpośredni lub pośredni związek z wystąpieniem zagrożeń ludności lub środowiska. W województwie działają także odpowiednie struktury włączone w Krajowy System Ratowniczo- Gaśniczy (KSRG), zorganizowany w całym kraju przez Państwową Straż Pożarną, realizujący zadania w zakresie walki z pożarami i klęskami żywiołowymi, ratownictwa technicznego, ratownictwa chemicznego, a od 1997 roku także ratownictwa ekologicznego i medycznego. Poziom wojewódzki KSRG spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, w którym ma miejsce dane zdarzenie. Jego podstawowe siły i środki to wojewódzki odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych) oraz krajowa baza sprzętu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się przez wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa PSP, współdziałające z Wojewódzkim Centrum Zarządzania Kryzysowego, zlokalizowanym w Wydziale Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz administracją zespoloną (np. Komendantem Wojewódzkim Policji, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkim Państwowym Inspektorem Sanitarnym) i niezespoloną (np. Zarządem Gospodarki Wodnej, Urzędem Żeglugi Śródlądowej, Oddziałem Straży Granicznej). W wojewódzkim planie ratowniczym, opracowanym przez Komendanta Wojewódzkiego PSP i zatwierdzonym przez Wojewodę, zostały określone m.in. procedury działania i uruchamiania systemu ratowniczo-gaśniczego na poziomie województwa lubuskiego w odniesieniu do poszczególnych typów zagrożeń oraz organizacyjno-techniczne sposoby likwidacji zagrożeń wymagających zaangażowania w działaniach ratowniczych znacznych sił i środków (np. klęski żywiołowe) oraz zagrożeń, które mogą powstać na granicy powiatów lub województwa. W zakresie działań ratowniczych podejmowanych przez Państwową Straż Pożarną koordynację pomiędzy Powiatowymi Komendami PSP zapewnia Komenda Wojewódzka PSP poprzez Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratownictwa. W przypadku działań ratowniczych, w których udział bierze wiele służb jednocześnie, a ich skala ma charakter wojewódzki (co najmniej dwa powiaty), koordynację pomiędzy działającymi służbami zapewnia Wojewoda, przy 10 zarządzeniem nr 25 Wojewody Lubuskiego z dnia 7 lutego 2008 r. w sprawie zasad przygotowania i zapewnienia działania Wojewódzkiego Systemu Wczesnego Ostrzegania o zagrożeniach oraz Wojewódzkiego Systemu Wykrywania i Alarmowania w województwie lubuskim 20
pomocy Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Obsługę kancelaryjną WZZK zapewnia Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego w WBiZK LUW. Na terenie województwa lubuskiego od lat funkcjonuje Specjalistyczna Grupy Ratownictwa Chemicznego Gorzów Chemik w Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej Nr 2 podległej KM PSP w Gorzowie Wlkp., wyposażona w specjalistyczny sprzęt ratownictwa chemicznego (np. skimery, dyspergenty, sorbenty, separatory, środki ochrony osobistej, kabinę dekontaminacyjną), obsługiwany przez wysokokwalifikowanych strażaków. W ramach priorytetu nadzwyczajne zagrożenia Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze systematycznie dofinansowuje zakup specjalistycznego sprzętu (np. pojazdy ratownictwa wodno-ekologicznego, samochody ratowniczo-gaśnicze) na potrzeby jednostek i komend PSP oraz OSP. Bieżące działania Państwowej Straży Pożarnej w zakresie utrzymywania jej stałej gotowości do realizacji ustawowych obowiązków dotyczących zwalczania skutków poważnych awarii, w tym w szczególności awarii zagrażających jakości wód [3], obejmują: q utrzymanie gotowości grup specjalistycznych, w tym sprawności sprzętu ratowniczego, q prowadzenie ćwiczeń i manewrów (przede wszystkim na wodach płynących), q monitorowanie stanu stałych punktów stawiania zapór, q nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakładach objętych dyrektywą Seveso II oraz innych wykorzystujących w procesie technologicznym substancje niebezpieczne, zlokalizowanych przy rzekach, q pozyskiwanie informacji o stanie obiektów hydrotechnicznych, q wymianę informacji ze stroną niemiecką, q udział w szkoleniach i konferencjach. Ważnym elementem rozpoznawania w województwie zagrożeń dla środowiska związanych z poważnymi awariami jest wiedza gromadzona w ramach działalności kontrolnej prowadzonej przez WIOŚ i organy PSP, a także wiedza pozyskiwana w wyniku wymiany informacji pomiędzy WIOŚ i PSP oraz innymi organami i służbami - Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Strażą Graniczną, Wojewodą, Marszałkiem, urzędami gmin i starostwami. Instrumentem porządkującym i podsumowującym stan identyfikacji wszystkich źródeł zagrożeń poważnymi awariami na terenie województwa, w tym zagrożeń dla jakości wód, jest katalog zagrożeń województwa lubuskiego. Obejmuje on nie tylko instalacje procesowe, ale także: q miejsca wydobycia kopalin, q szlaki żeglugi śródlądowej, q rurociągi zlokalizowane w obrębie cieków, q przeprawy przez rzeki, q trasy komunikacyjne zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie rzek, q tereny zurbanizowane. 21