USTAWA O ZMIANIE IMIENIA I NAZWISKA. Piotr Ruczkowski

USTAWA O ZMIANIE IMIENIA I NAZWISKA Piotr Ruczkowski Warszawa 2010

Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów...7 Wprowadzenie...9 Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska...21 Art. 1. [Zakres przedmiotowy stosowania ustawy]... 23 Art. 2. [Zakres podmiotowy stosowania ustawy]... 23 Art. 3. [Definicje legalne]... 34 Art. 4. [Przesłanki pozytywne zmiany imienia i nazwiska]... 36 Art. 5. [Przesłanki negatywne zmiany nazwiska]... 55 Art. 6. [Nazwisko dwuczłonowe; dopuszczalna liczba imion]... 57 Art. 7. [Zmiana nazwiska rodowego]... 61 Art. 8. [Reminiscencja zmiany nazwiska rodziców dla nazwisk ich małoletnich dzieci]... 62 Art. 9. [Wniosek w sprawie zmiany imienia i nazwiska, zmiana nazwiska małoletnich dzieci]... 68 Art. 10. [Tryb składania wniosku w sprawie zmiany imienia i nazwiska]... 70 Art. 11. [Treść wniosku w sprawie zmiany imienia i nazwiska]... 71 Art. 12. [Właściwość organów oraz prawna forma rozstrzygnięcia w sprawie zmiany imienia i nazwiska]... 74 Art. 13. [Obowiązek informacyjny w sprawie zmiany imienia i nazwiska]... 83 Art. 14. [Charakter zadań i organy nadzorujące w sprawie zmiany imienia i nazwiska]... 89 Art. 15. [Przepisy zmieniające]... 109 Art. 16. [Przepisy zmieniające]... 110 Art. 17. [Przepisy uchylające]... 111 Art. 18. [Przepisy wprowadzające]... 111 5

Spis treści Literatura...113 Wykaz aktów normatywnych, innych aktów prawnych oraz aktów kierownictwa wewnętrznego...115 Orzecznictwo sądowe...119 Załączniki...123 6

WPROWADZENIE Używanie różnych określeń dla zindywidualizowania osoby ludzkiej towarzyszy człowiekowi od wieków 1. Na ziemiach polskich imiona pojawiły się znacznie wcześniej niż nazwiska. Początkowo używano obok imienia dodatków dla bliższego określenia osoby. Dodatki te pochodziły m.in. od miejsca urodzenia, wykonywanego zawodu lub właściwości fizycznych danej osoby. Nie były one jednak nazwiskami w obecnym znaczeniu, ponieważ nie były dziedziczone, nie przechodziły na żonę i dzieci 2. Z czasem ( ) nastąpiło ustalenie dodatków używanych obok imienia własnego w ten sposób, że osoba posługująca się tymi określeniami już ich później nie zmieniała, a także i potomkowie zatrzymywali przyjęty przez przodka dodatek, który stał się w ten sposób nazwiskiem 3. W literaturze przyjmuje się, że w Polsce nazwisko, w dzisiejszym rozumieniu, poprzedzone jednym, dwoma lub nawet kilkoma imionami, zrodziło się dopiero na przełomie XV i XVI wieku, początkowo w stanie szlacheckim 4. Zarówno nazwisko, jak i imię odgrywają w życiu każdego człowieka szczególną rolę. Indywidualizują jednostkę ludzką, stanowią jeden z elementów decydujących o jej odrębności, a także są częścią składową stanu 1 Zob. M. Allerhand, Prawo imion, Lwów 1899, s. 1. 2 Tenże, O zmianie nazwiska, Lwów [ok. 1920], s. 1. 3 Tamże. 4 Z. Duniewska (w:) Materialne prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady, red. M. Stahl, Warszawa 2005, s. 73; J.S. Bystroń, Nazwiska tzw. szlacheckie, Kraków 1926, s. 4 5; J. Szreniawski, Nazwisko w świetle uregulowań administracyjnoprawnych (w:) Instytucje współczesne prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa Profesora zw. dr. hab. Józefa Filipka, red. I. Skrzydło-Niżnik, P. Dobosz, D. Dąbek, M. Smaga, Kraków 2001, s. 713. 9

cywilnego. Jako dobra osobiste człowieka podlegają ochronie cywilnoprawnej. Warto dodać, że imię i nazwisko odgrywa również istotną rolę w życiu gospodarczym, będąc nazwą przedsiębiorcy. W przypadku osoby fizycznej firmą (czyli nazwą przedsiębiorcy) jest jej imię i nazwisko. W piśmiennictwie przyjmuje się za A. Banachem, że: Nazwisko jest formalną, zewnętrzną, trwałą cechą człowieka, która w połączeniu z imieniem oznacza identyczność, tożsamość, istotną część składową stanu cywilnego człowieka 5. Współcześnie nazwisko pełni przede wszystkim funkcję identyfikatora publicznego, odgrywając znacznie mniejszą rolę w kontaktach prywatnych 6. Imię, podobnie jak nazwisko, indywidualizuje człowieka, jest istotnym elementem jego tożsamości 7. W przeciwieństwie jednak do nazwiska, imię pełni przede wszystkim funkcję identyfikatora prywatnego 8. Zmiana zarówno pisowni, jak i brzmienia imienia i nazwiska może nastąpić tylko w sytuacjach wyraźnie przewidzianych w przepisach. Niniejszy komentarz ma na celu zapoznanie czytelnika z regulacjami administracyjnoprawnego trybu zmiany imion i nazwisk. Niniejsze opracowanie uwzględnia ostatnie zmiany, jakie nastąpiły w tym zakresie w obowiązujących przepisach prawnych oraz aktualną linię orzecznictwa sądowego. Poprzednio obowiązująca regulacja prawna w tym zakresie (pomijając okres obowiązywania przepisów międzywojennych) przedstawiała się następująco: od 16 grudnia 1945 r. do 30 listopada 1956 r. obowiązywał dekret Rady Ministrów z dnia 10 listopada 1945 r. o zmianie i ustalaniu imion i nazwisk (Dz. U. Nr 56, poz. 310 z późn. zm.), zmieniony m.in. dekretem z dnia 28 października 1947 r. o zmianie dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. o zmianie i ustalaniu imion i nazwisk (Dz. U. Nr 66, poz. 405) oraz ustawami z dnia 30 grudnia 1948 r. o zmianie dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. o zmianie i ustalaniu imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 4, poz. 21) i z dnia 29 grudnia 1951 r. w sprawie zmiany dekretu o zmianie i ustalaniu imion i nazwisk (Dz. U. Nr 3, poz. 18). 5 A. Banach, Nowe prawo o zmianie i ustalaniu imion i nazwisk, Kraków 1946, s. 13. 6 Z. Duniewska (w:) Materialne prawo administracyjne..., s. 74. 7 A. Czajkowska, Zmiana imion i nazwisk geneza, komentarz, orzecznictwo, wzory decyzji, Warszawa 2010, s. 13; J. Cagara, Imię i nazwisko w polskim prawie, NP 1978, nr 3, s. 405. 8 Z. Duniewska (w:) Materialne prawo administracyjne..., s. 74. 10

Został on uchylony dekretem z dnia 16 maja 1956 r. o zmianie imion i nazwisk (Dz. U. Nr 18, poz. 95), który w listopadzie 1956 r. utracił swą moc obowiązującą w związku z niezatwierdzeniem go przez Sejm (zob. obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1956 r. o utracie mocy dekretu z dnia 16 maja 1956 r. o zmianie imion i nazwisk, Dz. U. Nr 56, poz. 258). Formalnie więc dekret z dnia 10 listopada 1945 r. o zmianie i ustalaniu imion i nazwisk został uchylony przez art. 12 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o zmianie imion i nazwisk (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 233, poz. 1992 z późn. zm.) 9, która obowiązywała do momentu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414) 10. Warto również wspomnieć o licznych okólnikach i pismach okólnych dotyczących zmiany imion i nazwisk, wydawanych przez Ministerstwo Administracji Publicznej, takich jak: pismo okólne z dnia 26 września 1946 r. w sprawie zmiany nazwisk na nazwiska historyczne lub wsławione na polu kultury (Dz. Urz. MAP Nr 1, s. 47); pismo okólne z dnia 31 grudnia 1947 r. w sprawie repolonizacji nazwisk (Dz. Urz. MAP Nr 24, s. 13) itd., czy też przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych, np. pismo okólne z dnia 5 marca 1946 r. o postępowaniu w sprawie zmiany i ustalenia imion i nazwisk (Dz. Urz. MZO Nr 4, poz. 34); pismo okólne z dnia 11 marca 1947 r. w sprawie zmiany nazwiska mężatek i nieletnich (Dz. Urz. MZO Nr 3, poz. 48) itd. 11 W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż zagadnienie zmiany nazwiska należało do tych bardzo nielicznych dziedzin prawa administracyjnego, w których prawo państwa ludowego i aparat administracyjny tego państwa usuwały złe dziedzictwo przeszłości 12. W dniu 17 października 2008 r. Sejm RP uchwalił nową ustawę regulującą administracyjnoprawny tryb zmiany imion i nazwisk. Uchwalenie nowej regulacji prawnej w tym zakresie uzasadniono koniecznością dostosowania przepisów do prawa UE oraz postanowień Międzynarodo- 9 Tekst pierwotny tej ustawy jest ogłoszony w Dz. U. z 1956 r. Nr 56, poz. 254. 10 Ustawa ta weszła w życie dnia 13 czerwca 2009 r. 11 Zob. R. Rajkowski, Zmiana nazwiska. Studium z zakresu prawa administracyjnego, Warszawa 1955, s. 33 38. 12 J. Litwin, Przedmowa (w:) R. Rajkowski, Zmiana..., s. 3. 11

wej Konwencji Stanu Cywilnego, jak również do przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.), a także wykreśleniem regulacji anachronicznych 13. Trzeba również pamiętać, że przepisy ustawy z dnia 15 listopada 1956 r., mimo że wielokrotnie nowelizowane, w praktyce budziły liczne wątpliwości interpretacyjne. Co warto podkreślić, nowa ustawa utrzymała w mocy podstawowe zasady zmiany imion i nazwisk, wprowadzając jednak kilka nowych rozwiązań. Podobnie jak poprzednio, zmiana imienia i nazwiska może nastąpić tylko na wniosek osoby ubiegającej się o zmianę lub przedstawiciela ustawowego dziecka. W nowej ustawie sprecyzowano jednak, jakie informacje musi zawierać wniosek oraz jakie dokumenty należy do wniosku dołączyć. Oprócz danych osoby ubiegającej się o zmianę oraz imienia i nazwiska, na jakie ma nastąpić zmiana, warto zwrócić uwagę na obowiązek uzasadnienia wniosku (zob. art. 11 u.z.i.n.). W nowej regulacji prawnej poszerzono katalog osób uprawnionych do zmiany imienia i nazwiska. W świetle przepisów ustawy z 1956 r. z przedmiotowym wnioskiem mógł wystąpić jedynie obywatel polski oraz cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli miał w RP miejsce zamieszkania. Ustawa poszerza wskazany powyżej katalog uprawnionych podmiotów o cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy, przy czym zawęża okoliczności, w których uchodźca jest uprawniony do zmiany imienia lub nazwiska, do przypadków związanych z koniecznością ochrony jego prawa do życia, zdrowia, wolności i bezpieczeństwa osobistego. Zmianę tę należy zaaprobować. Niewątpliwie, dopuszczalność zmiany imienia i nazwiska przez cudzoziemca uzyskującego w RP status uchodźcy może pozytywnie wpłynąć na proces asymilacji obcokrajowców w społeczeństwie polskim. Słusznym posunięciem ustawodawcy jest zdefiniowanie określeń zmiana imienia oraz zmiana nazwiska. Wprowadzenie definicji legalnych tych pojęć pozwoli uniknąć wątpliwości interpretacyjnych. Zgodnie z treścią art. 3 u.z.i.n., zmiana imienia oznacza zmianę na inne 13 Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie imienia i nazwiska, Druk sejmowy nr 829. 12

imię lub zmianę pisowni imienia. Natomiast zmiana nazwiska oznacza zmianę na inne nazwisko, zmianę pisowni nazwiska lub zmianę nazwiska ze względu na formę właściwą dla rodzaju żeńskiego lub męskiego. W ustawie doprecyzowano, jakiego rodzaju nazwiska podlegają zmianie, wskazując, że zmiana może dotyczyć zarówno nazwiska rodowego, jak i nazwiska noszonego aktualnie, np.: nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa, nazwiska noszonego w wyniku administracyjnej zmiany itd. Z zadowoleniem należy przyjąć regulację wprowadzoną do art. 7 ust. 2, która usuwa wątpliwości interpretacyjne, jakie pojawiały się w związku ze zmianą nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa, gdy było one tożsame z nazwiskiem rodowym. Zgodnie z dotychczas obowiązującym stanem prawnym, w tym przypadku zmiana powodowała automatyczną zmianę zarówno nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa, jak i nazwiska rodowego. W myśl tego przepisu, zmiana nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa, gdy jest ono tożsame z nazwiskiem rodowym, rozciąga się na nazwisko rodowe wyłącznie na wyraźne żądanie osoby ubiegającej się o zmianę nazwiska. Nowa ustawa dokonuje modyfikacji katalogu ważnych powodów uzasadniających zmianę imienia lub nazwiska. Wydaje się, że zbyt pochopnie wykreślono niektóre przesłanki, np. nazwisko w formie imienia, nazwisko o brzmieniu niepolskim, oraz dodano nowe. W art. 4 ust. 1 pkt 3 wprowadzono jako powód bezprawną zmianę imienia lub nazwiska, natomiast w pkt 4 umożliwiono dostosowanie imienia lub nazwiska do noszonego zgodnie z ustawodawstwem innego państwa, którego obywatelstwo dana osoba również posiada. Wprowadzenie tego przykładu jest podyktowane koniecznością dostosowania ustawodawstwa polskiego do prawa UE. W tym miejscu warto podkreślić, że zmiana imienia lub nazwiska cudzoziemca, który uzyskał w RP status uchodźcy, jest dopuszczalna wyłącznie ze szczególnie ważnych powodów, związanych z zagrożeniem jego prawa do życia, zdrowia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego. Nowa ustawa pozostawia, z niewielką zmianą, regulację prawną chroniącą nazwiska historyczne (zob. komentarz do art. 5). Zmiana w tym zakresie ma na celu wzmocnienie ochrony tychże nazwisk poprzez wykreślenie zapisu umożliwiającego przybranie nazwiska historycznego przez osobę, która była powszechnie znana pod tym nazwiskiem. 13

W odniesieniu do regulacji dotyczących zmiany nazwiska małoletniego dziecka przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym administracyjna zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na ich małoletnie dzieci i na dzieci, które zrodzą się z tego małżeństwa. W ustawie utrzymano obowiązującą dotychczas zasadę, zgodnie z którą po zmianie nazwisko nie może składać się z więcej niż dwóch członów oraz nie można mieć więcej niż dwóch imion. Również sam tryb zmiany nie uległ istotnym modyfikacjom. Podobnie jak poprzednio, decyzję o wyrażeniu zgody na zmianę imienia i nazwiska bądź o odmowie wyrażenia zgody wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego właściwy ze względu na miejsce pobytu stałego wnioskodawcy albo jego zastępca, a w przypadku braku takiego miejsca kierownik USC właściwy ze względu na ostatnie miejsce pobytu stałego wnioskodawcy albo jego zastępca. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej w sposób wyżej wskazany, decyzje wydaje kierownik USC właściwy dla miasta stołecznego Warszawy albo jego zastępca. Pewne zmiany wprowadzono również w zakresie obowiązku informacyjnego kierownika USC (zob. komentarz do art. 13). Będąca przedmiotem niniejszego komentarza ustawa o zmianie imienia i nazwiska, samodzielnie i wyczerpująco reguluje zasady i tryb zmiany imion i nazwisk, w szczególności określa, kto może wystąpić z wnioskiem o zmianę nazwiska (imienia), wskazuje na przesłanki pozytywne, uzasadniające dokonanie zmiany, i negatywne, skutkujące odmową dokonania zmiany przez organy administracji publicznej, oraz reguluje właściwość rzeczową i miejscową organów orzekających w przedmiocie zmiany nazwiska (imienia), niezależnie od regulacji prawnych wynikających z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego 14. Należy przyjąć, że stanowi w stosunku do powyższych regulacji lex specialis 15. W literaturze przedmiotu oraz w orzecznictwie podkreśla się, iż nadawanie i zmiana nazwisk w trybie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego wiąże się ściśle 14 Zob. wyrok WSA w Krakowie z dnia 8 czerwca 2004 r., II SA/Kr 3199/00, ONSAiWSA 2005, nr 3, poz. 56. 15 W. Dawidowicz, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1978, s. 112. 14

z istniejącymi układami stosunków rodzinnych i pokrewieństwa, natomiast problematyka zmiany nazwisk (imion) w ustawie o zmianie imion i nazwisk została unormowana na zupełnie innej płaszczyźnie i na podstawie innych kryteriów 16. Przedmiotem rozważań niniejszej pracy jest zmiana imion i nazwisk na podstawie przepisów prawa administracyjnego. Nie zajmuje się więc ona ani zmianą nazwisk w trybie przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego, wynikającą z określonych zdarzeń o charakterze rodzinnoprawnym, ani ich ochroną jako dóbr osobistych, gdyż należy to do materii prawa cywilnego. Celowe wydaje się jednak przybliżenie czytelnikowi, chociażby w ogólnym zarysie, regulacji prawnych dotyczących zmiany nazwiska w trybie prawa rodzinnego i opiekuńczego, zwłaszcza że daje się zauważyć istotną współzależność w tej materii prawa administracyjnego oraz prawa rodzinnego i opiekuńczego. Wspólność zasad obu regulacji dotyczy m.in. kwestii nazwisk dwuczłonowych 17. Należy jednak pamiętać, że zmiana nazwiska w trybie przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego jest zjawiskiem ubocznym, towarzyszącym czynnościom z zakresu prawa cywilnego, natomiast zmiana nazwiska na podstawie przepisów prawa administracyjnego jest celem samym w sobie, jest treścią i celem decyzji administracyjnej, której wydanie następuje na wniosek strony 18. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego regulują m.in. zasady nabywania prawa do nazwiska (imienia), nazwisko dziecka i jego imię, a także zmianę nazwiska w związku z wystąpieniem określonych zdarzeń prawnych z zakresu prawa cywilnego, takich jak: zawarcie małżeństwa, pochodzenie dziecka od określonych rodziców czy przysposobienie 19. Zgodnie z art. 25 k.r.o., o nazwisku, jakie będzie nosić osoba zawierająca związek małżeński, decyduje jej oświadczenie woli złożone przed 16 Wyrok NSA z dnia 21 czerwca 1982 r., II SA 699/82, ONSA 1982, nr 1, poz. 57; wyrok NSA z dnia 9 maja 2003 r., II SA/Wr 1967/2000, niepubl.; J. Blicharz, Komentarze do ustaw: O zmianie imion i nazwisk. Prawo o stowarzyszeniach, Wrocław 1997, s. 12. 17 Zob. R. Rajkowski, Zmiana..., s. 128 129. 18 Tamże, s. 130. 19 J. Blicharz, Komentarze..., s. 12. 15

kierownikiem USC. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich, połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego z małżonków (przy czym nazwisko powstałe w wyniku takiego połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów) bądź też zachować swoje dotychczasowe nazwiska. Przepisy pozostawiają więc możliwość wyboru, jakim nazwiskiem będą się posługiwać osoby zawierające związek małżeński. Dopiero w razie niezłożenia wspomnianego wyżej oświadczenia woli, każdy z małżonków z mocy prawa zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko. Samo oświadczenie woli o wyborze nazwiska może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika USC zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Możliwość wyboru nazwiska wygasa z chwilą zawarcia małżeństwa i sporządzenia aktu małżeństwa. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 59) przewidują jednak, w przypadku orzeczenia rozwodu, możliwość powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, pod warunkiem złożenia osobiście 20 odpowiedniego oświadczenia przed kierownikiem USC w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu. Możliwość wyboru dotyczy również nazwisk dzieci małżonków (art. 88 i 90 k.r.o.). W odniesieniu do nazwiska dziecka k.r.o. kieruje się zasadą dobra dziecka oraz zasadą równouprawnienia dzieci bez względu na ich małżeńskie czy pozamałżeńskie pochodzenie. Ustalenie nazwiska dziecka wynika z więzi prawnych o charakterze rodzinnym i następuje w zasadzie z mocy prawa z chwilą urodzenia się dziecka 21. Zgodnie z treścią art. 88 1 k.r.o., dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi ono od męża matki (domniemanie to zachodzi wówczas, gdy dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia), nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach. Małżonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utwo- 20 Zob. wyrok SN z dnia 21 marca 1996 r., III ARN 78/95, OSNP 1996, nr 19, poz. 284. 21 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2005, s. 225; zob. także M. Andrzejewski, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2010, s. 182 183. 16

rzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca, tj. dwuczłonowe. Oświadczenia w tej sprawie składane są jednocześnie ze złożeniem oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków. Jeżeli małżonkowie przy zawarciu małżeństwa nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca, czyli nazwisko dwuczłonowe. Co warto podkreślić, przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem USC zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska dziec.ka albo oświadczenia, o których mowa wyżej, jeżeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane. Zasady powyższe stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po jego urodzeniu się. Jeżeli rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko trzynastego roku życia, do zmiany nazwiska dziecka potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko (art. 88 4 k.r.o.). Z kolei, stosownie do art. 89 1 k.r.o., jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie dziecka, nosi ono nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Również w tym przypadku rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca, tj. dwuczłonowe. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca (nazwisko dwuczłonowe). Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło już trzynasty rok życia, potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko. W tym przypadku oświadczenia o nazwisku dziecka, towarzyszące oświadczeniom o uznaniu dziecka, powodują nabycie przez dziecko nazwiska wskazanego w tychże oświadczeniach rodziców. Natomiast w przypadku sądowego ustalenia ojcostwa sąd, w wyroku ustalającym ojcostwo, nadaje dziecku nazwisko, stosując powyższe zasady. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda (art. 89 2 k.r.o.). Zgodnie z treścią art. 89 3 k.r.o., jeżeli ojcostwa dziecka nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki, jakie nosiła ona w chwili jego urodze- 17

nia. W akcie urodzenia takiego dziecka kierownik USC wpisuje dane stosownie do art. 42 ust. 2 p.a.s.c. W przypadku zaprzeczenia ojcostwa, dziecko traci nazwisko ojca i nabywa nazwisko matki, jakie nosiła ona w chwili jego urodzenia. Jeżeli matka w chwili urodzenia dziecka nosiła nazwisko męża, dziecko, nabywając nazwisko matki, nie zmienia nazwiska 22. Natomiast nie następuje zmiana nazwiska dziecka z powodu rozwodu rodziców, nawet gdyby jeden z byłych małżonków złożył oświadczenie o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa 23. W sytuacji gdy oboje rodzice są nieznani, nazwisko nadaje dziecku sąd opiekuńczy (art. 89 4 k.r.o.), a akt urodzenia takiego dziecka sporządza się na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego (art. 52 ust. 1 p.a.s.c.). W tym miejscu warto podkreślić, że dzieci pochodzące od tych samych rodziców noszą takie samo nazwisko. Nie dotyczy to przypadków, gdy przepisy do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, wymagają jego zgody, a dziecko odmówiło udzielenia takiej zgody (zob. art. 89 1 k.r.o.). Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem USC zgodne oświadczenia, że dziecko będzie nosić takie samo nazwisko, jakie zgodnie z art. 88 k.r.o. nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Także w tym przypadku do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. Nadanie dziecku nazwiska nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Takie same rozwiązania prawne przewidziano wówczas, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo z kobietą, która nie jest matką tego dziecka. Co warto podkreślić, nazwisko dziecka utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka albo przez połączenie nazwiska jednego z rodziców z nazwiskiem jego małżonka, od którego dziecko 22 Tamże, s. 226. 23 Tamże. 18

nie pochodzi, nie może składać się z więcej niż dwóch członów; w skład nazwiska dziecka wchodzą pierwsze człony nazwisk podlegających połączeniu, chyba że w wyniku połączenia powstałoby nazwisko, którego człony są jednakowe. Wpływ na nazwisko ma również przysposobienie. W razie przysposobienia przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony wspólnie przez małżonków albo jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego, otrzymuje takie nazwisko, jakie noszą lub nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa (art. 122 1 k.r.o.). Przepisy dopuszczają otrzymanie przez przysposobionego nazwiska złożonego z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego (art. 122 2 k.r.o.). Jest to możliwe jedynie na żądanie osoby, która ma być przysposobiona oraz po wyrażeniu zgody przez przysposabiającego. Nazwisko utworzone w ten sposób nie może składać się z więcej niż dwóch członów, dlatego też jeżeli przysposobiony albo przysposabiający nosi złożone nazwisko, sąd rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego. Przepisów tych nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców. Ma to miejsce w przypadku przysposobienia, na które rodzice dziecka wyrazili zgodę przed sądem opiekuńczym bez wskazania osoby przysposabiającej. Wówczas sporządza się nowy akt urodzenia, w którym wpisuje się przysposabiających jako rodziców dziecka (art. 48 ust. 3 p.a.s.c.). Podobnie, w razie orzeczenia przysposobienia wspólnie przez małżonków w sposób określony w art. 121 k.r.o., może być sporządzony nowy akt urodzenia, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających (art. 49 ust. 1 p.a.s.c.). W tym miejscu warto również dodać, iż na wniosek przysposabiającego sąd może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył trzynaście lat, zmiana może nastąpić tylko za jego zgodą (art. 122 3 k.r.o.). Z chwilą rozwiązania stosunku przysposobienia ustają jego skutki. Co do zasady, nie dotyczy to jednak nazwiska nabytego przez przysposobienie oraz imienia lub imion otrzymanych w związku z przysposobieniem. Jednakże sąd z ważnych powodów i na wniosek przysposobionego lub 19

przysposabiającego może w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku przysposobienia postanowić, że przysposobiony powraca do swego pierwotnego nazwiska. Na wniosek przysposobionego sąd orzeka również o powrocie do poprzednio noszonego imienia lub imion (art. 126 1 i 2 k.r.o.). Omówione wyżej przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego tylko w części regulują problematykę nazwiska dziecka. Kwestie te są ponadto uregulowane przez przepisy p.a.s.c. oraz będącej przedmiotem niniejszego komentarza ustawy o zmianie imienia i nazwiska. Warto jeszcze dodać, że nazwiska, które będą nosić osoby zawierające małżeństwo po jego zawarciu, oraz nazwisko, które będą nosić dzieci zrodzone z tego małżeństwa, wpisuje się do aktu małżeństwa na podstawie pisemnego oświadczenia złożonego przez przyszłych małżonków (zob. art. 62 ust. 1 pkt 5 oraz art. 62 ust. 2 p.a.s.c.). Z kolei wybór imienia (imion) dziecka jest atrybutem władzy rodzicielskiej i należy do rodziców dziecka. Rodzice dokonują wyboru imienia (imion) dziecka, które następnie kierownik USC wpisuje do aktu urodzenia dziecka. Prawo wyboru imienia (imion dziecka) przysługuje obojgu rodzicom. Ewentualny spór między rodzicami w tym zakresie rozstrzyga sąd na wniosek jednego lub obojga rodziców (wniosek z art. 97 2 k.r.o.). Wybór imienia (imion) dziecka nie może być sprzeczny z ogólnie obowiązującą w prawie rodzinnym zasadą dobra dziecka. Ponadto musi uwzględniać ograniczenia zawarte w art. 50 ust. 1 p.a.s.c. Stosownie do treści tego artykułu, kierownik USC jest zobowiązany do wydania decyzji administracyjnej o odmowie przyjęcia oświadczenia o wyborze dla dziecka więcej niż dwóch imion, imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej oraz imienia niepozwalającego odróżnić płci dziec.ka. Jak podkreślono w orzecznictwie NSA: Przepis ten jako wyjątek od zasady nie powinien być interpretowany rozszerzająco. Zwłaszcza że dotyczy on sfery dóbr osobistych stron, w którą to sferę Państwo nie powinno ingerować głębiej, niż jest to absolutnie konieczne 24. Jeżeli rodzice przy sporządzaniu aktu urodzenia nie dokonali wyboru imienia (imion) dziecka, kierownik USC wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju używanych, czyniąc o tym stosowną wzmiankę dodatkową (art. 50 ust. 2 p.a.s.c.). 20 24 Wyrok NSA z dnia 4 kwietnia 2007 r., II OSK 614/06, LEX nr 507209.

Art.. USTAWA z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414) 21

Art.. 22

Zakres przedmiotowy stosowania ustawy Art. 1 Art. 1. [Zakres przedmiotowy stosowania ustawy] Ustawa określa zasady zmiany imienia lub nazwiska na inne imię lub nazwisko oraz właściwość organów administracji publicznej i tryb postępowania w sprawach zmiany imienia lub nazwiska. W art. 1 ustawodawca wskazuje na zakres regulacji ustawy. Zgodnie z jego treścią, ustawowo uregulowano zasady zmiany imienia lub nazwiska, właściwość rzeczową, miejscową i instancyjną organów administracji publicznej, orzekających w przedmiocie zmiany imienia lub nazwiska, a także tryb postępowania w tych sprawach. Co warto podkreślić, w ustawie odnajdujemy zarówno przepisy materialne, jak i procesowe. Jeśli chodzi o przepisy prawa procesowego, to w zakresie nieuregulowanym ustawą o zmianie imienia i nazwiska, zastosowanie będą miały normy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.). Art. 2. [Zakres podmiotowy stosowania ustawy] Ustawę stosuje się do: 1) obywateli polskich; 2) cudzoziemców nieposiadających obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli posiadają w Rzeczypospolitej Polskiej miejsce pobytu stałego; 3) cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, z zastrzeżeniem art. 4 ust. 2. 1. W art. 2 określono zakres podmiotowy stosowania ustawy. Innymi słowy, wskazano, kto może wystąpić z wnioskiem w sprawie zmiany imie- 23

Art. 2 Zakres podmiotowy stosowania ustawy nia lub nazwiska. I tak, ustawę stosuje się do obywateli polskich, cudzoziemców nieposiadających obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli posiadają w Polsce miejsce stałego pobytu, cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, z zastrzeżeniem spełnienia przez nich dodatkowych przesłanek określonych w art. 4 ust. 2 komentowanej ustawy. W porównaniu z poprzednią regulacją prawną poszerzono katalog osób uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem w sprawie zmiany imienia lub nazwiska. W świetle przepisów dekretu z 1956 r. z przedmiotowym wnioskiem mógł wystąpić jedynie obywatel polski oraz cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli miał w RP miejsce zamieszkania. 2. Z treści art. 2 u.z.i.n. wynika, iż z żądaniem zmiany nazwiska lub imienia może wystąpić obywatel polski (niezależnie od miejsca zamieszkania w kraju lub za granicą) w swoim imieniu lub w imieniu małoletniego, jako jego przedstawiciel ustawowy. Jeżeli małoletni ukończył trzynaście lat, wymagana jest dodatkowo jego zgoda (zob. komentarz do art. 8 i 9). Pojęcia obywatel, obywatelstwo, obywatel polski, mimo iż należą do kategorii pojęć języka prawnego, nie zostały prawnie zdefiniowane. W piśmiennictwie przyjęto, iż obywatelstwo jest to więź prawna (węzeł prawny) między jednostką (osobą fizyczną) a państwem, z której wynikają określone wzajemne uprawnienia i obowiązki tych podmiotów 25. Więź ta jest więc stanem prawnym i tylko prawo może być źródłem jej powstania. Źródłem nabycia obywatelstwa polskiego są przepisy art. 34 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.), ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532 z późn. zm.). Zgodnie z art. 34 ust. 1 Konstytucji RP, obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (tzw. zasada ius sanguinis). Konstytucja jednocześnie dopuszcza, aby inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określiła ustawa zwykła. Przepisy 25 M. Lewicki (w:) Materialne prawo administracyjne..., s. 21. 24

Zakres podmiotowy stosowania ustawy Art. 2 Konstytucji RP w tym zakresie konkretyzuje przede wszystkim ustawa o obywatelstwie polskim. Z postanowień art. 1 u.o.p. wynika, iż obywatelami polskimi są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie na podstawie dotychczasowych przepisów (tzw. zasada ciągłości obywatelstwa polskiego), z wyjątkiem osób, o których mowa w art. 19 u.o.p. Artykuł 4 u.o.p. przewiduje, że dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy: 1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo 2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa. Na podstawie prawa krwi ex lege nabywa obywatelstwo polskie również dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa (art. 6 ust. 1 u.o.p.). Prawo polskie przewiduje uzupełniająco nabycie obywatelstwa polskiego ex lege na podstawie prawa ziemi (ius soli) przez dziecko urodzone lub znalezione w Polsce, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa (art. 5 u.o.p.). Ustawa o obywatelstwie polskim przewiduje, poza wymienionymi wyżej, również inne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego, m.in. przez nadanie obywatelstwa polskiego (art. 8 ust. 1 i 2) czy przez uznanie za obywatela polskiego (art. 9 ust. 1). W przypadku gdy obywatel polski posiada również obywatelstwo innego państwa (innych państw), w myśl prawa polskiego nie może być uznawany za obywatela innego państwa (art. 2 u.o.p. zasada wyłączności obywatelstwa polskiego). Źródłem nabycia obywatelstwa polskiego jest również wspomniana ustawa o repatriacji. Z art. 4 u.r. wynika, iż osoba przybywająca do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji, nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy RP. W drodze repatriacji nabywa obywatelstwo polskie ex lege również małoletni pozostający pod władzą rodzicielską repatrianta (art. 7 ust. 1 u.r.). Jednakże w przypadku, gdy repatriantem jest tylko jedno z rodziców, małoletni nabywa obywatelstwo polskie jedynie za zgodą drugiego z rodziców, wyrażoną w oświadczeniu złożonym 25