WOJEWÓDZKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011 2013

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie WOJEWÓDZKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011 2013 Ramowy program ochrony ofiar przemocy oraz oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Lublin, 2010 r. 1

SPIS TREŚCI: Strona 1. PODSTAWY PRAWNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE. 3 2. CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW ZWIĄZANYCH ZE ZJAWISKIEM PRZEMOCY Z UWZGLĘDNIENIEM SPECYFIKI WOJEWÓDZTWA.. 4 2.1 Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i organizacji pozarządowych... 7 2.1.1 Charakterystyka badanej próby... 7 2.1.2 Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych Ośrodków Pomocy Społecznej (OPS).. 8 2.1.3 Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie (PCPR)... 21 2.1.4 Diagnoza przemocy w rodzinie na podstawie danych Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia (SOW). 38 2.1.5 Diagnoza przemocy w rodzinie na podstawie danych organizacji pozarządowych... 44 2.1.6 Podsumowanie... 55 2.2 Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie, Prokuratury Okręgowej w Lublinie oraz Sądu Okręgowego w Lublinie... 57 3. CELE I DZIAŁANIA WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2013. 64 3.1 Ogólne założenia Programu 64 3.2 Cele, działania, realizatorzy oraz wskaźniki efektywności Programu... 65 4. ODDZIAŁYWANIA KOREKCYJNO-EDUKACYJNE WOBEC OSÓB STOSUJĄCYCH PRZEMOC W RODZINIE. 69 4.1 Geneza 69 4.2 Założenia. 69 4.3 Formy realizacji i zawartość merytoryczna programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych.. 71 4.4 Cele i rezultaty oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych 74 5. ZASADY REALIZACJI PROGRAMU. 75 2

1. PODSTAWY PRAWNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2013. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie - Dz. U. Nr 180 poz. 1493 z pózn. zm. Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu w rodzinie oraz niektórych innych ustaw Dz. U. Nr 125 poz. 842. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi /tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 70 poz. 473 z późn. zm. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362, z pózn. zm. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie - Uchwała Rady Ministrów Nr 162/2006 z dnia 25 września 2006 r. 3

2. CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW ZWIĄZANYCH ZE ZJAWISKIEM PRZEMOCY Z UWZGLĘDNIENIEM SPECYFIKI WOJEWÓDZTWA. Problem przemocy w rodzinie nie jest zjawiskiem nowym ale z uwagi na dużą drażliwość społeczną jest stosunkowo mało rozpoznawalny. Dotyczy intymnej i osobistej sfery jednostki, co wpływa na niechęć ofiar do rozmowy na temat problemu. Zjawisko przemocy stanowi również swoiste społeczne tabu, zaś jego specyfika powoduje, iż jest on wyjątkowo trudny do zdiagnozowania. Brak rzetelnego rozpoznania problemu negatywnie wpływa na efektywność działań mających na celu przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz rozwiązywanie jej skutków. W literaturze przedmiotu funkcjonują różnorodne określenia i definicje problemu przemocy w rodzinie. Można spotkać się z takimi terminami jak: przemoc domowa, przemoc rodzinna, wewnątrzrodzinna. Najczęściej przemoc w rodzinie definiuje się jako wszelkie zachowania brutalne, naruszające wolność osobistą jednostki, nieliczenie się z jej dobrem. Przy czym, konieczne jest spełnienie dwóch warunków: po pierwsze, przemoc służy przede wszystkim realizacji celów jednostki, która ją stosuje, po drugie jest ona działaniem możliwym wtedy, kiedy istnieje nierównowaga sił, jest nadużyciem własnej przewagi fizycznej lub społecznej po to aby wymusić na drugim człowieku określone zachowanie 1. Według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr180, poz. 1493) [...] należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1 2, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą Zdaniem badaczy wyróżniamy następujące aspekty przemocy domowej: Jest ona intencjonalnym i zamierzonym działaniem człowieka mającym na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary, 1 Pospiszyl I. (1999), Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie, w: I. Pospiszyl (red.), Razem przeciw przemocy, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 16 2 Dotyczy członków rodziny - należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art. 115 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.1)), a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą 4

W przemocy siły są nierówne, oznacza to, iż w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą; ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy, Przemoc narusza prawa i dobra osobiste sprawca wykorzystuje przewagę siły i narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.), Przemoc powoduje cierpienie i ból sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony, Miejscem przemocy wewnątrzrodzinnej jest zazwyczaj dom, mieszkanie czy inne wspólne lokum zajmowane przez ofiarę i sprawcę, a także teren zamieszkania miasto, wieś, region z jego normami i obyczajami społecznymi. 3 Wobec zjawiska przemocy narosło wiele negatywnych stereotypów. W potocznej opinii problem dotyka rodzin z problemem alkoholowym, dysfunkcyjnych, ubogich, beneficjentów pomocy społecznej. W rzeczywistości dotyczy wszystkich rodzin niezależnie od ich dochodu i statusu społecznego. Niejednokrotnie występuje w tzw. dobrych rodzinach a jej formy są bardzo zróżnicowane. Do najczęstszych form przemocy zaliczamy: przemoc fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną. Ofiarami przemocy domowej są przede wszystkim dzieci, kobiety, osoby starsze, współmałżonkowie, coraz częściej dotyka również osób niepełnosprawnych. Należy podkreślić, że bez względu na formę powoduje trwał i nieodwracalne szkody w sferze osobistej ofiary, jak również ma negatywne skutki społeczne. Niewątpliwym pozytywem jest fakt, że świadomość zjawiska w społeczeństwie sukcesywnie rośnie. Z badań Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie przeprowadzonych w 2007 roku przez TNS OBOP na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynika, że problem przemocy jest zjawiskiem dostrzeganym w społeczeństwie polskim, dotyczy ono średnio połowy rodzin. Prawie dwie trzecie (64%) Polaków zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy. Wśród znanych sobie rodzin Polacy najczęściej dostrzegają występowanie przemocy psychicznej (52% badanych) oraz fizycznej (44%). Stosunkowo mniej dostrzega przemoc ekonomiczną (26% respondentów) i seksualną 3 Siudem A. (2008), Przemoc w rodzinie specyfika, formy przeciwdziałania, w. A. Kanios (red.), Przeciwdziałanie przemocy - ujęcie interdyscyplinarne, Lublin, publikacja ROPS, s. 39 5

(9%),co wynika z faktu, iż są one łatwiejsze do ukrycia, oraz wiedza na temat tych form przemocy jest znacznie mniejsza, co z kolei wpływa na umiejętność identyfikacji symptomów świadczących o przemocy ekonomicznej i seksualnej. Problematyka przemocy w rodzinie została dostrzeżona w Polsce w połowie lat 90-tych XX wieku. W wyniku działalności podmiotów zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w dniu 3 lipca 1995 roku rozpoczęła działalność Niebieska Linia ogólnopolski telefon zaufania dla osób doświadczających przemocy. W grudniu 1996 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Przeciw Przemocy zainicjowano działalność Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy Niebieska Linia. Kolejnym ważnym krokiem na rzecz przeciwdziałania przemocy oraz rozwiązywania problemów związanych z jej występowaniem było zarządzenie Komendanta Głównego Policji z listopada 1998 roku dotyczące stosowania przez funkcjonariuszy policji procedury Niebieskiej Karty w przypadku stwierdzenia przemocy. We wrześniu 1999 roku Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało Polską Kartę Praw Ofiary mającą na celu poprawę sytuacji osób pokrzywdzonych. Jednak znaczącym krokiem było uchwalenie przez Sejm RP ustawy o przeciwdziałaniu przemocy z dnia 29 lipca 2005 roku. Skalę problemu przemocy w rodzinie na terenie województwa lubelskiego trudno jest określić. Zdecydowanie najważniejszą trudnością w diagnozowaniu zjawiska przemocy w rodzinie jest uzyskanie wiarygodnych, rzeczywistych danych, charakteryzujących rozmiar przemocy, przede wszystkim z uwagi na fakt, iż niejednokrotnie jest zjawiskiem ukrytym, a ofiary nie szukają pomocy instytucjonalnej. W sytuacjach gdy ofiary decydują się na ujawnienie przemocy, to zakres i skutki doznanej przemocy mogą przeważnie oceniać jedynie subiektywnie, to znaczy minimalizować bądź ją wyolbrzymiać. Znacznie łatwiejsze jest zidentyfikowanie i zobrazowanie skutków przemocy. Najczęściej występującym skutkiem przemocy są obrażenia fizyczne powodujące u ofiar urazy, rany, kalectwo czy nawet pozbawienie życia. Poza konsekwencjami dla zdrowia maltretowane osoby mają problemy natury psychologicznej. Charakteryzuje je znacznie wyższy stopień niepokoju, depresji oraz dolegliwości fizjologicznych, niż osób które nigdy nie były maltretowane. Tak więc, przemoc w rodzinie jest problemem wieloaspektowym, a pomoc ofiarom przemocy wymaga podejmowania działań interdyscyplinarnych obejmujących między innymi wsparcie psychologiczne, prawne, medyczne i socjalne. W niniejszym opracowaniu przedstawiono skalę zjawiska przemocy w rodzinie w województwie lubelskim w latach 2007-2009. Diagnoza powstała na podstawie badań własnych ankiety skierowanej do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej 6

i organizacji pozarządowych oraz na podstawie informacji uzyskanych z Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie, Prokuratury Okręgowej i Sądu Okręgowego w Lublinie. Diagnoza została przygotowana przez Zespół Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Lublinie. 2.1 Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i organizacji pozarządowych. 2.1.1. Charakterystyka badanej próby. Do badań wytypowano 255 instytucji, których zadania dotyczą m.in. zapobiegania i rozwiązywania problemów związanych z przemocą w rodzinie na terenie województwa lubelskiego. Wśród nich znalazło się 213 Ośrodków Pomocy Społecznej, 24 Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, 2 Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla osób dotkniętych przemocą oraz 16 organizacji pozarządowych. Do każdej grupy podmiotów skierowano kwestionariusz ankiety obejmujący zbiór celowo sformułowanych pytań dostosowanych do zakresu działania danej instytucji. Kwestionariusze obejmowały pytania pozwalające określić skalę zjawiska jakim jest przemoc w rodzinie na przełomie lat 2007 2009. Dotyczyły charakterystyki zarówno ofiar jak i sprawców przemocy, form wsparcia, poradnictwa, a także potrzeb instytucjonalnych związanych z możliwością skuteczniejszego rozwiązywania problemu. Analizy badawczej dokonano na podstawie 74% zwróconych ankiet. Udział zwrotu kwestionariuszy w poszczególnych typach instytucji przedstawia poniższy wykres: Wykres 1. Zwrot kwestionariuszy ankiet w poszczególnych rodzajach instytucji 7

Spośród zwróconych kwestionariuszy największy udział (100%) odnotowały Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie zwróciły ankiety w 85%, Ośrodki Pomocy Społecznej w 75%. Najmniejszy zwrot dotyczy organizacji pozarządowych 50%. 2.1.2. Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych Ośrodków Pomocy Społecznej (OPS). Ośrodki Pomocy Społecznej stanowią największą liczebnie grupę, do której skierowano kwestionariusz ankiety. Działalność OPS stanowi ważny element w zapobieganiu, a także zwalczaniu skutków przemocy w rodzinie. Celem działania pomocy społecznej (zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej ) jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać. Jedną z takich sytuacji jest przemoc w rodzinie. Bezpośrednim wsparciem zajmują się pracownicy socjalni, którzy w ramach swoich kompetencji przeprowadzają wywiady środowiskowe, wypełniają Niebieską Kartę, czy kierują do ośrodków wsparcia. Jedno z pytań w kwestionariuszu ankiety dotyczyło liczby świadczeniobiorców z powodu przemocy w rodzinie na tle wszystkich świadczeń udzielanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej. Należy podkreślić, iż 25 OPS nie zawarło informacji na ten temat. Wobec tego dane przedstawione na poniższym wykresie dotyczą 130 jednostek, co stanowi 61% wszystkich OPS na terenie województwa lubelskiego. 8

Wykres 2. Udział świadczeniobiorców z powodu przemocy w rodzinie na tle ogółu świadczeniobiorców korzystających z usług Ośrodków Pomocy Społecznej Z wykresu wynika, iż procentowy udział osób korzystających ze świadczeń z powodu przemocy w rodzinie na tle ogółu świadczeniobiorców kształtował się w granicach 3%. Tendencja ta w ciągu ostatnich trzech lat wahała się nieznacznie. Poruszając temat przemocy w rodzinie należy zwrócić uwagę na jej typologię. Jak wskazały Ośrodki Pomocy Społecznej osoba dotknięta problemem przemocy najczęściej doświadcza jednocześnie kilku jej rodzajów (stąd też wyniki nie sumują się do 100). Poniższy wykres obrazuje najczęściej stosowane rodzaje przemocy. Wykres 3. Typologia przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej 9

Jak wynika z wykresu na przełomie lat 2007 2009 nie zaszły istotne zmiany co do rodzaju stosowanej przemocy w rodzinie. Tendencja utrzymuje się na podobnym poziomie. Wśród rodzajów stosowanej przemocy przeważa przemoc psychiczna 39% wskazań. Klienci pomocy społecznej wskazują również na duży udział przemocy fizycznej (21%). Towarzyszy im często przemoc ekonomiczna wskazuje na nią 12,7% respondentów. Najmniejsza liczba wskazań dotyczy przemocy seksualnej - 0,5%. Zbadano również do jakich grup skierowane są akty przemocy w rodzinie. Najczęściej stosowana jest przemoc wobec dzieci wskazuje na nią 16,8% respondentów. W 7% przemoc ta dotyczy osób starszych, a w 2,5% przypadków wskazania dotyczą przemocy wobec osób niepełnosprawnych. Ośrodki Pomocy Społecznej udzielają wsparcia m.in. w postaci specjalistycznego poradnictwa. Mieszkańcy gminy, których bezpośrednio dotyka problem przemocy w rodzinie korzystają z porad socjalnych, psychologicznych czy możliwości skierowania do ośrodka wsparcia. Formy poradnictwa udzielanego w sytuacji, w której zaistnieje przemoc w rodzinie przedstawia wykres nr 4: Wykres 4. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie w Ośrodkach Pomocy Społecznej (liczba osób) Jak wynika z danych z roku na rok zwiększa się liczba osób korzystających z poradnictwa Ośrodków Pomocy Społecznej (o 31% w 2009 r. w stosunku do roku 2007). Najwięcej klientów korzysta z porad socjalnych 62% ogółu klientów oraz coraz popularniejszych psychologicznych 33% ogółu. Rzadko udzielane są porady pedagogiczne 9%. Niewielki procent stanowi także poradnictwo dotyczące przemocy wobec osób starszych (7,5%), czy 10

niepełnosprawnych (4,7%). Klienci częściej korzystają z porad związanych z przemocą wobec dzieci (18%). Analizując poradnictwo pod kątem liczby udzielonych porad zauważyć możemy podobne tendencje wzrost popularności korzystania z porad ogółem, w tym w szczególności socjalnych i psychologicznych. Dane przedstawia wykres nr 5: Wykres 5. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie (liczba porad) w Ośrodkach Pomocy Społecznej W ramach kwestionariusza ankiety zapytano o charakterystykę klientów doświadczających przemocy w rodzinie (ofiar przemocy). Co istotne 32 Ośrodki Pomocy Społecznej zaakcentowały, iż nie gromadzą danych statystycznych charakteryzujących tę grupę klientów. Poniższa analiza opiera się zatem na danych ze 123 OPS, co stanowi 79,4% zwróconych ankiet i tym samym 57,7% wszystkich Ośrodków Pomocy Społecznej z terenu województwa lubelskiego. Liczebność ofiar przemocy w rodzinie przedstawia poniższy wykres: 11

Wykres 6. Liczba ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej Dane wskazują, iż liczba osób dotkniętych przemocą zgłaszających problem pracownikom Ośrodków Pomocy Społecznej wzrosła w omawianym okresie o 6% - z 3141 do 3763 osób. Biorąc pod uwagę kryterium wiekowe otrzymujemy dane zaprezentowane na wykresie nr 7: Wykres 7. Wiek ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W latach 2007 2008 tendencja utrzymywała się na podobnym poziomie najliczniejszą grupą były osoby od 18 do 60 roku życia. Inny obraz uzyskujemy w 2009 roku, w którym przemoc dotknęła przede wszystkim dzieci. Najmłodsi stanowią tu 58% wszystkich klientów, którym udzielono wsparcia. Wśród ofiar przemocy w rodzinie zdecydowanie przeważają kobiety. Dane dotyczące płci przedstawia poniższy wykres: 12

Wykres 8. Płeć ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W badanym okresie kobiety stanowiły 75,6% w grupie osób dotkniętych przemocą. Sytuacja ta przedstawia się podobnie w każdym z poszczególnych lat. Przeanalizowano grupę osób dotkniętych przemocą w rodzinie biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania. Dane przedstawia wykres nr 9: Wykres 9. Miejsce zamieszkania ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W badanym okresie przeważają mieszkańcy wsi nad mieszkańcami miast. Należy jednak podkreślić, że nastąpił nieznaczny wzrost liczby mieszkańców miast w stosunku do mieszkańców wsi w badanej grupie. W 2007 roku mieszkańców wsi było o 13,6% więcej niż mieszkańców miast, a w 2009 było ich więcej już tylko o 7,1%. Analizując sytuację zawodową ofiar przemocy w rodzinie zapytano o liczbę osób aktywnych i biernych zawodowo. Wyniki analizy przedstawia poniższy wykres. 13

Wykres 10. Sytuacja zawodowa ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W poszczególnych latach sytuacja kształtowała się na podobnym poziomie - mamy do czynienia z przewagą osób biernych zawodowo. W całym badanym okresie bierni zawodowo stanowili 57,7% ogółu klientów OPS dotkniętych przemocą w rodzinie. Kwestionariusz ankiety obok charakterystyki osób dotkniętych przemocą zawierał pytania mające na celu scharakteryzować grupę osób stosujących przemoc w rodzinie, czyli sprawców przemocy. Podobnie jak w przypadku danych o ofiarach przemocy wiele Ośrodków Pomocy Społecznej nie gromadzi szczegółowych informacji w tym zakresie. Analizując poniższe dane dotyczące charakterystyki sprawców przemocy należy mieć na uwadze, iż pochodzą one od 120 OPS, czyli 77,4% zwróconych kwestionariuszy ankiet, co stanowi 56% wszystkich Ośrodków Pomocy Społecznej w województwie lubelskim. Poniższy wykres obrazuje liczbę sprawców przemocy w rodzinie na przełomie lat 2007 2009. Wykres 11. Liczba sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej 14

Jak pokazują dane liczba sprawców przemocy w rodzinie w badanym okresie wzrosła o 6,1% z 1041 osób w 2007 r. do 1294 osób w 2009 r. Zbadano także wiek sprawców (patrz: Wykres 12) Wykres 12. Wiek sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W tej grupie badanych przeważają osoby między 18 a 60 rokiem życia stanowią 93,4% ogółu sprawców. Najmniej liczną grupę stanowią osoby poniżej 18 roku życia 1,9%. Inaczej niż w przypadku ofiar przemocy przedstawia się charakterystyka sprawców przemocy ze względu na płeć (wykres nr 13): Wykres 13. Płeć sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej Sprawcami przemocy są najczęściej mężczyźni. Stanowią oni 91,6% ogółu osób stosujących przemoc wg danych OPS. Miejsce zamieszkania sprawców przemocy obrazuje kolejny wykres: 15

Wykres 14. Miejsce zamieszkania sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej Badani zamieszkują w większości obszary wiejskie. Jest to jednak przewaga nieznaczna (54% ogółu). Inną cechą, którą zdecydowano się zbadać, jest wykształcenie sprawców przemocy. Dane obrazuje poniższy wykres: Wykres 15. Wykształcenie sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej Sprawcami przemocy są najczęściej osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Stanowią niespełna połowę ogółu sprawców (46,1%). Podobną liczebnie grupę stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 44,6%. Najrzadziej przemoc w rodzinie stosują osoby z wykształceniem policealnym i wyższym odpowiednio 0,3% i 0,8% ogółu sprawców. Tendencja ta nie ulegała zasadniczo zmianie w całym badanym okresie. Sytuację sprawców przemocy na rynku pracy przedstawia poniższy wykres: 16

Wykres 16. Sytuacja zawodowa sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej W grupie tej nieznacznie przeważają osoby bierne zawodowo (przewaga 4,5% nad osobami aktywnymi zawodowo). Tendencja ta utrzymuje się w badanym okresie na podobnym poziomie. Zbadano zależność pomiędzy faktem stosowania przemocy, a uzależnieniem od alkoholu. Dane obrazuje poniższy wykres: Wykres 17. Uzależnienie od alkoholu u sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Pomocy Społecznej Na przełomie lat 2007 2009 wzrosła liczba sprawców uzależnionych od alkoholu i z problemem alkoholowym. Dane są niepokojące. Biorąc pod uwagę cały badany okres osoby uzależnione od alkoholu stanowią 41,3% ogółu sprawców przemocy w rodzinie, natomiast osoby z problemem alkoholowym 36,2%. Nowelizacja Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dn. 10 czerwca 2010 r. nałożyła na gminy obowiązek tworzenia zespołów interdyscyplinarnych. Mają one służyć sprawniejszemu przepływowi informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie pomiędzy 17

instytucjami zajmującymi się tą problematyką, a tym samym poprzez wspólne działania skuteczniejszemu łagodzeniu skutków przemocy w rodzinie na terenie gmin. W związku z tym jednym z obszarów badawczych była tematyka współpracy ośrodków pomocy społecznej z instytucjami mającymi swój udział w zwalczaniu przemocy w rodzinie na obszarze gminy. Poniższy wykres obrazuje liczbę gmin, na terenie których funkcjonuje zespół interdyscyplinarny: Wykres 18. Zespoły interdyscyplinarne w gminach Wśród 155 gmin, które zwróciły kwestionariusz ankiety zaledwie 31 deklaruje funkcjonowanie zespołu interdyscyplinarnego. Zbadano, z jakimi instytucjami Ośrodki Pomocy Społecznej nawiązały współpracę (patrz: Wykres 19) Wykres 19. Współpraca Ośrodków Pomocy Społecznej z instytucjami w ramach zespołów interdyscyplinarnych 18

Najczęściej Ośrodki Pomocy Społecznej współpracują z policją (23,9% wskazań) i szkołami (23%). W najmniejszym zakresie współpraca dotyczy organizacji pozarządowych i władz lokalnych (urzędy gmin) po 3,5% wskazań. Na zespoły interdyscyplinarne nie nałożono obowiązku regularnych spotkań. Każda z gmin, w której funkcjonuje zespół interdyscyplinarny indywidualnie ustala częstotliwość, z jaką spotykają się członkowie zespołu. Dane przedstawia wykres nr 20 Wykres 20. Częstotliwość spotkań zespołów interdyscyplinarnych Większość zespołów (72,4%) nie ma stałych spotkań. Spotykają się najczęściej wtedy, kiedy ich członkowie widzą taką potrzebę. Regularnie i częściej niż raz na kwartał spotyka się zaledwie 6,9% zespołów. Wykres 21. Ocena dotychczasowych działań w obszarze problematyki przemocy w rodzinie wg Ośrodków Pomocy Społecznej Ponad 1/3 respondentów uważa, że problematyka przemocy w rodzinie nie jest rozwiązywana w należyty sposób i należy podjąć dodatkowe działania zmniejszające skutki 19

tej przemocy na terenie gmin. Niespełna połowa OPS nie potrafi określić, czy problem ten jest należycie rozwiązywany. Obecne działania uznaje za wystarczające 17% ankietowanych ośrodków. Badani wskazali potrzeby w zakresie skuteczniejszego rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie na terenie swoich gmin. Dane obrazuje wykres poniżej: Wykres 22. Potrzeby Ośrodków Pomocy Społecznej w zakresie skutecznego rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie Ośrodki Pomocy Społecznej miały możliwość wskazania jednocześnie wielu rozwiązań, stąd też wyniki nie sumują się do 100. Niemal połowa badanych (43,4%) wskazała na potrzebę działań systemowych, w tym tworzenie zespołów interdyscyplinarnych, usprawnienie przepływu informacji pomiędzy różnymi jednostkami zajmującymi się tematyką przemocy w rodzinie oraz wypracowanie wspólnych rozwiązań w tym zakresie. Za propozycją zmian w ustawodawstwie opowiedziało się 14,6% OPS. Wskazano tu m.in. na potrzebę izolacji sprawcy przemocy od ofiary, tworzenie mieszkań chronionych dla ofiar przemocy, przyspieszenie pracy sądów, czy przymusowe umieszczanie sprawców przemocy w ośrodku terapii uzależnień jeżeli problem przemocy współwystępuje z chorobą alkoholową. Respondenci wskazali także (11,8% jednostek) na potrzebę tworzenia ośrodków interwencji kryzysowej, punktów interwencji kryzysowej oraz specjalistycznych ośrodków wsparcia dla osób dotkniętych problemem przemocy w rodzinie. Podkreślali (11,8% 20

jednostek) potrzebę organizowania kampanii społecznych (w mediach, szkołach) w celu zwalczania negatywnych stereotypów funkcjonujących wokół zjawiska przemocy. Wśród pozostałych propozycji wymieniano: - zatrudnienie większej ilości specjalistów (9,4% OPS), w tym głównie psychologów, prawników i pracowników socjalnych; - organizowanie specjalistycznych szkoleń dla pracowników socjalnych (2,8% OPS) - tworzenie programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy (1,9% OPS) - inne (4,2% OPS), w tym tworzenie gminnych programów przeciwdziałania przemocy, lepsza diagnoza, odszkodowania dla ofiar przemocy czy pozyskanie dodatkowych funduszy na działania profilaktyczne i łagodzące skutki przemocy w rodzinie. 2.1.3 Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie (PCPR). Do zadań własnych powiatu, zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dn. 29 lipca 2005 roku, należy tworzenie i prowadzenie ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie raz ośrodków interwencji kryzysowej. Ośrodki maja za zadanie świadczyć bezpłatną pomoc psychologiczną, psychiatryczną, terapeutyczną, prawną, socjalną i interwencyjną osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej, w tym z powodu przemocy w rodzinie. Prezentowane w analizie badawczej dane pochodzą z 10 Ośrodków Interwencji Kryzysowej (OIK) i 6 Punktów Interwencji Kryzysowej (PIK) i są przekazane za pośrednictwem Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie. Kwestionariusz ankiety skierowany do PCPR zawierał, podobnie jak w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej, pytania dotyczące rodzajów przemocy, form udzielanego wsparcia, poradnictwa, charakterystyki ofiar i sprawców przemocy oraz potrzeb w zakresie skuteczniejszego rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie. Obok nich zawierał także zagadnienia dotyczące umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych z powodu przemocy w rodzinie oraz realizacji programów korekcyjno edukacyjnych dla sprawców przemocy. Ośrodki Interwencji Kryzysowej zapewniają łącznie 56 miejsc hostelowych. Poniższy wykres obrazuje liczbę osób, które skorzystały z możliwości schronienia w latach 2007 2009 z powodu przemocy w rodzinie. 21

Wykres 23. Liczebność osób, które uzyskały schronienie w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej Liczba osób, które skorzystały ze schronienia wzrosła w badanym okresie o 15%. Należy jednak zauważyć, że wzrost ten dotyczy schronienia na okres do 3 m-cy. Z możliwości dłuższego przebywania w OIK skorzystało 18,1% ogółu korzystających ze schronienia. Ośrodki Interwencji Kryzysowej udzielają wsparcia we wszelkiego rodzaju sytuacjach kryzysowych. Zbadano jak wiele osób korzysta z usług OIK ze względu na przemoc w rodzinie (patrz: Wykres 24). Wykres 24. Udział klientów korzystających ze wsparcia z powodu przemocy w rodzinie na tle ogółu korzystających ze wsparcia Ośrodków Interwencji Kryzysowej Z wykresu wynika, iż procentowy udział osób korzystających z usług z powodu przemocy w rodzinie na tle ogółu korzystających kształtował się w granicach 27,6%. Tendencja ta w ciągu ostatnich trzech lat wahała się nieznacznie. 22

Podobnie jak w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej zbadano typologię przemocy. Klienci OIK/PIK wskazywali często na kilka rodzajów przemocy, stąd też dane nie sumują się do 100. Poniższy wykres obrazuje rodzaje przemocy w rodzinie: Wykres 25. Typologia przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Na przełomie lat 2007 2009 nie zaszły istotne zmiany co do rodzaju stosowanej przemocy w rodzinie. Tendencja utrzymuje się na podobnym poziomie. Wśród rodzajów stosowanej przemocy przeważa przemoc psychiczna w ciągu całego badanego okresu 32,9% wskazań. Klienci OIK/PIK wskazują również na duży udział przemocy ekonomicznej (30%). Towarzyszy im na ogół przemoc fizyczna wskazuje na nią 30% respondentów. Dość znaczna liczba wskazań dotyczy przemocy seksualnej 24,7%. Biorąc pod uwagę grupy do jakich skierowana jest przemoc największa ilość wskazań dotyczy przemocy wobec dzieci - 10,6%. Według danych w niewielkim stopniu przemoc skierowana jest do osób starszych (1,9%) i osób niepełnosprawnych (0,4%). Ośrodki Interwencji Kryzysowej oraz Punkty Interwencji Kryzysowej udzielają wsparcia w formie specjalistycznego poradnictwa. Liczbę osób, które skorzystały z porad przedstawia wykres poniżej: 23

Wykres 26. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej i Punktach Interwencji Kryzysowej (liczba osób) Jak wskazuje wykres liczba osób korzystających z porad OIK/PIK z roku na rok wzrasta (o 7,6% w 2009 r. w stosunku do roku 2007). Najwięcej osób skorzystało z porad psychologicznych - 34,5% ogółu korzystających z porad i prawnych 27,6%. Najmniej osób skorzystało z porad psychiatrycznych 2,3% oraz ogólnych medycznych 0,08%. Niewielki procent osób stanowią korzystający z porad dotyczących przemocy wobec osób starszych (4,8%) i niepełnosprawnych (1,2%). Częściej są to porady dotyczące przemocy wobec dzieci 26,8% ogółu korzystających z porad. Dokonano analizy poradnictwa w kategorii liczby udzielonych porad. Zauważyć tu możemy (patrz: Wykres 27), że z roku na rok liczba ta wzrasta. Najwięcej udzielono porad psychologicznych - 45% porad ogółem oraz pedagogicznych 18,6% i prawnych 17,6%. Najmniej medycznych 0,03% ogółu udzielonych porad. W kategorii grupy, wobec której stosowana jest przemoc najwięcej udzielono porad dotyczących przemocy wobec dzieci 10% ogółu. 24

Wykres 27. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej i Punktach Interwencji Kryzysowej (liczba porad) Kwestionariusz ankiety dla Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie zawierał pytania mające na celu scharakteryzować osoby, wobec których jest stosowana przemoc w rodzinie. Podobnie jak w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej nie udało się pozyskać danych od wszystkich PCPR. Wśród tych, które zwróciły kwestionariusze ankiet 73,7% posiadało dane dotyczące charakterystyki ofiar przemocy w rodzinie, co stanowi 58,3% wszystkich Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, do których skierowano ankiety. Liczebność ofiar przemocy w rodzinie przedstawia poniższy wykres: Wykres 28. Liczba ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej 25

Dane wskazują, iż liczba osób dotkniętych przemocą zgłaszających problem pracownikom OIK/PIK wzrosła w omawianym okresie o 4,1% - z 2282 do 2569 osób. Biorąc pod uwagę kryterium wiekowe otrzymujemy dane zaprezentowane na wykresie nr 29: Wykres 29. Wiek ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów korzystających z usług Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Najliczniejszą grupą wiekową wśród osób doznających przemocy w rodzinie są osoby w wieku 18 60 lat. Stanowią 62,4% ogółu ofiar przemocy. Dość liczną grupą są również dzieci 32,2%. Najmniej liczną grupę stanowią osoby powyżej 60 roku życia 5,5%. Wśród ofiar przemocy w rodzinie zdecydowanie przeważają kobiety. Dane dotyczące płci przedstawia poniższy wykres: Wykres 30. Płeć ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej 26

W badanym okresie kobiety stanowiły 85,7% w grupie osób dotkniętych przemocą. Sytuacja ta przedstawia się podobnie w każdym z poszczególnych lat. Kolejny wykres przedstawia miejsce zamieszkania ofiar przemocy w rodzinie: Wykres 31. Miejsce zamieszkania ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej W badanym okresie wśród osób dotkniętych przemocą przeważali mieszkańcy miast 58,6% ogółu ofiar. Należy jednak zaznaczyć, że odsetek ten wzrósł znacznie w ostatnim roku i wyniósł 66%. Analizując sytuację zawodową ofiar przemocy w rodzinie zapytano o liczbę osób aktywnych i biernych zawodowo. Wyniki analizy przedstawia poniższy wykres: Wykres 32. Sytuacja zawodowa ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Ofiary przemocy w rodzinie według danych Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie to głównie osoby aktywne zawodowo 73,6% ogółu pokrzywdzonych. Należy jednak podkreślić, że sytuacja ta nie przedstawiała się podobnie w każdym badanym roku. Liczba 27

aktywnych zawodowo w stosunku do biernych zawodowo wzrosła o niemal 20% w roku 2009 w stosunku do roku 2007. Kwestionariusz zawierał również pytania mające na celu scharakteryzować grupę sprawców przemocy. Podobnie jak w przypadku danych o ofiarach przemocy wiele Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej nie gromadzi szczegółowych informacji w tym zakresie. Analizując poniższe dane dotyczące charakterystyki sprawców przemocy należy mieć na uwadze, iż pochodzą one z 11 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, czyli 57,9% zwróconych kwestionariuszy ankiet, co stanowi 45,8% wszystkich PCPR w województwie lubelskim. Poniższy wykres obrazuje liczbę sprawców przemocy w rodzinie na przełomie lat 2007 2009. Wykres 33. Liczba sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Jak pokazują dane liczba sprawców przemocy w rodzinie wzrosła o 16,1% z 275 osób w 2007 r. do 445 osób w 2009 r. Zbadano także wiek sprawców (patrz: Wykres 34). 28

Wykres 34. Wiek sprawców przemocy wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej W tej grupie badanych przeważają osoby między 18 a 60 rokiem życia stanowią 92,8% ogółu sprawców. Najmniej liczną grupę stanowią osoby poniżej 18 roku życia 2,1%. Odmiennie niż w przypadku ofiar przemocy przedstawia się charakterystyka sprawców przemocy ze względu na płeć (Wykres nr 35): Wykres 35. Płeć sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Sprawcami przemocy są najczęściej mężczyźni. Stanowią oni 94,1% ogółu osób stosujących przemoc. Miejsce zamieszkania sprawców przemocy obrazuje kolejny wykres: 29

Wykres 36. Miejsce zamieszkania sprawców przemocy w rodzinie według danych Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Badani zamieszkują w większości obszary miejskie. Jest to jednak przewaga nieznaczna (60,2% ogółu). Inną cechą, którą zdecydowano się zbadać, jest wykształcenie sprawców przemocy. Dane obrazuje poniższy wykres: Wykres 37. Wykształcenie sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej Sprawcami przemocy są najczęściej osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Stanowią ponad połowę ogółu sprawców (55,2%). Dość liczną grupę stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 32,7%. Najrzadziej przemoc w rodzinie stosują osoby z wykształceniem policealnym i wyższym odpowiednio 1,5% i 2% ogółu sprawców. Tendencja ta nie ulegała zasadniczo zmianie w całym badanym okresie. 30

Sytuację sprawców przemocy na rynku pracy przedstawia poniższy wykres: Wykres 38. Sytuacja zawodowa sprawców przemocy w rodzinie wśród klientów Ośrodków Interwencji Kryzysowej i Punktów Interwencji Kryzysowej W tej grupie przeważają liczebnie osoby aktywne zawodowo stanowią 76,5% ogółu sprawców. Tendencja ta utrzymuje się w badanym okresie na podobnym poziomie. Jednym z zadań powiatów jest zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców poprzez umieszczanie tychże dzieci w placówkach opiekuńczo wychowawczych (Ustawa o pomocy społecznej z dn. 12 marca 2004 roku). Stąd też badanie uwzględniło pytania dotyczące liczby wychowanków umieszczonych w placówkach z powodu przemocy w rodzinie. Należy uwzględnić tu fakt, iż 11 PCPR nie posiadało danych na ten temat, a więc poniższe dane opierają się na kwestionariuszach ankiet z 57,9% zwróconych kwestionariuszy, co stanowi 45,8% wszystkich PCPR w województwie lubelskim. Wykres 39. Liczba wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych umieszczonych z powodu przemocy w rodzinie 31

Dane wskazują, że liczba dzieci umieszczonych w placówkach z powodu przemocy w rodzinie spada o 12,8% w 2009 roku w stosunku do roku 2007. W grupie tej jest więcej dzieci poniżej 13 roku życia stanowią one 63,1% ogółu wychowanków umieszczonych w placówkach opiekuńczo wychowawczych z powodu przemocy w rodzinie. Te same Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie podały informację ile dzieci umieszczono w rodzinach zastępczych z powodu przemocy w rodzinie (patrz: Wykres nr 41). Wykres 40. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych z powodu przemocy w rodzinie W tej grupie również więcej jest dzieci poniżej 13 roku życia stanowią 73% ogółu dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych z powodu przemocy w rodzinie. Tendencja ta nie zmieniła się znacznie w ciągu badanego okresu. W zwalczaniu skutków przemocy w rodzinie niezwykle ważną rolę odgrywają programy korekcyjno edukacyjne dla sprawców przemocy. Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dn. 29 lipca 2005 roku opracowywanie i realizacja programów korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie należy do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat. Programy te stanowią część całego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie i uzupełniają różne formy interwencji administracyjnych i prawnych wobec sprawców przemocy domowej. Programy korekcyjno edukacyjne mają na celu powstrzymanie sprawców przemocy i ostatecznie zakończenie przemocy w rodzinie. Jak wskazuje poniższy wykres zaledwie 1/3 powiatów organizuje na swoim obszarze tego typu działania. 32

Wykres 41. Realizacja programów korekcyjno - edukacyjnych dla sprawców przemocy na terenie powiatów W 56% programy korekcyjno edukacyjne odbywają się w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej, 1/3 z nich odbywa się w siedzibie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, a w 11% organizatorem są organizacje pozarządowe. W latach 2007 2009 zrealizowano 15 takich programów na terenie województwa lubelskiego. Scharakteryzowano uczestników programów korekcyjno edukacyjnych. Ich liczbę przedstawia poniższy wykres: Wykres 42. Liczba uczestników programów korekcyjno - edukacyjnych Liczba uczestników programów korekcyjno edukacyjnych wzrosła o 18,9% w 2009 roku w stosunku do roku 2007. Jedną z interesujących danych był fakt ukończenia bądź też przerwania uczestnictwa w programie. Jak wskazują dane w ciągu badanego okresu 82,2% uczestników ukończyło udział w programie (patrz: wykres 44). 33

Wykres 43. Charakterystyka uczestników programów korekcyjno - edukacyjnych według systematyczności uczestnictwa poniżej: Charakterystyka uczestników ze względu na wiek przedstawiona została na wykresie Wykres 44. Wiek uczestników programów korekcyjno - edukacyjnych W grupie tej dominują osoby od 36 do 60 roku życia stanowią 71% ogółu uczestników. Najmniej liczna grupę wiekową tworzą osoby poniżej 18 roku życia 4,5% oraz powyżej 60 roku życia 6,5% ogółu uczestników. Tendencja ta nie zmieniała się znacząco w ciągu ostatnich lat. Badając płeć uczestników programów korekcyjno edukacyjnych należy stwierdzić, że znaczną przewagę stanowią mężczyźni. Kobiety to zaledwie 3,3% uczestników (wykres nr 46) 34

Wykres 45. Płeć uczestników programów korekcyjno edukacyjnych Miejsce zamieszkania uczestników programów korekcyjno edukacyjnych przedstawia wykres nr 47. Wykres 46. Miejsce zamieszkania uczestników programów korekcyjno edukacyjnych Są to w większości mieszkańcy wsi (67,2% ogółu uczestników). Tendencja ta nie zmienia się znacząco w ciągu badanego okresu. Kolejną badaną kategorię stanowi wykształcenie uczestników programów korekcyjno edukacyjnych (Wykres nr 48). 35

Wykres 47. Wykształcenie uczestników programów korekcyjno edukacyjnych Dominuje grupa osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowią 64,3% wszystkich uczestników. Dość liczną grupą są osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym 23,2%. Wśród uczestników nie odnotowano osób z policealnym i wyższym wykształceniem. Tendencja ta dotyczy całego badanego okresu. Sytuację zawodową tej grupy badanych przedstawia kolejny wykres: Wykres 48. Sytuacja zawodowa uczestników programów korekcyjno edukacyjnych Grupę stanowią w większości osoby bierne zawodowo. Analizując cały badany okres jest to jednak przewaga nieznaczna 4,7%. Podobnie jak w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej zapytano o ocenę działań na rzecz przeciwdziałania i łagodzenia skutków przemocy w rodzinie (Wykres nr 50) 36

Wykres 49. Ocena dotychczasowych działań w obszarze problematyki przemocy w rodzinie w opinii Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie Ponad połowa respondentów uważa, że problematyka przemocy w rodzinie nie jest rozwiązywana w należyty sposób i należy podjąć dodatkowe działania zmniejszające skutki tej przemocy na terenie powiatów. Ponad 1/3 PCPR nie potrafi określić, czy problem ten jest należycie rozwiązywany. Obecne działania uznaje za wystarczające 2 Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Badani wskazali potrzeby w zakresie skuteczniejszego rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie na terenie swoich powiatów. Dane obrazuje wykres poniżej: Wykres 50. Potrzeby Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie w zakresie skutecznego rozwiązywania problemu przemocy Respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi, stąd też wyniki nie sumują się do 100. Ponad 1/3 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie wskazała na potrzebę działań systemowych głównie poprzez tworzenie wspólnych programów na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz potrzebę sprawniejszego przepływu informacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się tym problemem. Dla 19,2% respondentów 37

rozwiązaniem jest tworzenie nowych Ośrodków Interwencji Kryzysowej lub Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia. Pozyskanie dodatkowych funduszy na przedsięwzięcia służące zmniejszeniu zjawiska przemocy w rodzinie wskazało zaledwie 7,1% badanych. 2.1.4 Diagnoza przemocy w rodzinie na podstawie danych Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia (SOW). Na Lubelszczyźnie funkcjonują 2 Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia i oba zwróciły wypełnione kwestionariusze ankiet. W SOW mogą znaleźć wsparcie ofiary przemocy domowej, które przeżyły głębokie, traumatyczne wydarzenia związane z wszelkiego rodzaju przemocą w swoich rodzinach. Osoby te mogą skorzystać z różnorodnego poradnictwa i znaleźć całodobowe schronienie w sytuacji zagrażającej utratą zdrowia bądź życia. W latach 2007 2009 z usług SOW w województwie lubelskim skorzystało 1299 osób. Poniższy wykres obrazuje liczbę osób, które skorzystały ze schronienia. Wykres 51. Liczba osób, które skorzystały ze schronienia w Specjalistycznych Ośrodkach Wsparcia Większość klientów skorzystała ze schronienia do 3 m-cy. Należy jednak zauważyć, że stanowią oni niewielką przewagę (o 3,1%) nad osobami korzystającymi ze schronienia przez dłuższy okres. Z roku na rok coraz więcej osób korzysta z możliwości pobytu w SOW przez okres powyżej 3 miesięcy. Podobnie jak w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie zbadano rodzaje przemocy w rodzinie. Klienci doświadczają jednocześnie wielu rodzajów przemocy stąd też dane nie sumują się do 100 (patrz: Wykres 53) 38

Wykres 52. Typologia przemocy w rodzinie na podstawie danych Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia Jak wynika z wykresu najczęściej stosowanym rodzajem przemocy w rodzinie jest przemoc psychiczna doświadcza jej 31,6% klientów SOW. Niemal w tym samym stopniu doznają przemocy ekonomicznej 28,6%. Analizując rodzaje przemocy pod względem grupy, do której jest kierowana należy stwierdzić, że najczęściej doznają przemocy w rodzinie dzieci 7,8% ogółu wskazań, a najrzadziej osoby starsze 0,6%. Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia udzielają swoim klientom wsparcia m.in. w formie specjalistycznego poradnictwa. Zakres tych porad odzwierciedla poniższy wykres: Wykres 53. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia (liczba osób) 39

Jak wynika z danych liczba osób korzystających z poradnictwa SOW zdecydowanie wzrosła w ciągu badanego okresu (o 14% w 2009 r. w stosunku do roku 2007). Najwięcej klientów skorzystało z porad telefonicznych 35,6% ogółu klientów oraz medycznych 28,1% ogółu. Rzadko udzielane są konsultacje psychiatryczne 1,3%. Niewielki procent stanowi także poradnictwo dotyczące przemocy wobec osób niepełnosprawnych (0,9%), czy starszych (0,1%). Klienci częściej korzystają z porad związanych z przemocą wobec dzieci (1,9%). Analizując poradnictwo pod kątem liczby udzielonych porad również możemy zauważyć wzrost popularności korzystania z porad ogółem (o 29,7% w 2009 r. w porównaniu do roku 2007). Dane obrazuje poniższy wykres: Wykres 54. Poradnictwo w zakresie przemocy w rodzinie według danych Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia (liczba porad) Skorzystano przede wszystkim z porad psychologicznych stanowią 33,2% udzielonych porad ogółem. Obok nich należy wspomnieć o poradach pedagogicznych 25,4%. Jeśli analizujemy ilość udzielonych porad pod kątem grupy, której dotyczy przemoc w rodzinie to przeważają porady dotyczące przemocy wobec dzieci 3,1% ogółu porad. W ramach kwestionariusza ankiety zapytano o charakterystykę klientów doświadczających przemocy w rodzinie (ofiar przemocy). Liczbę ofiar przemocy w rodzinie przedstawia poniższy wykres: 40

Wykres 55. Liczebność ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia Liczba osób, które doświadczyły przemocy w rodzinie wzrosła w ciągu całego badanego okresu o 1/5. Znaczny wzrost zanotowano w 2008 r. (o 38,8% w stosunku do roku 2007). Biorąc pod uwagę kryterium wiekowe otrzymujemy dane zaprezentowane na Wykresie nr 57: Wykres 56. Wiek ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia Wśród ofiar przemocy w rodzinie wyraźnie przeważają osoby w grupie wiekowej 18 60 lat. Stanowią 88,8% ogółu doświadczających przemocy. Najmniej liczną grupą są osoby powyżej 60 roku życia 0,5% ogółu ofiar. Tendencja ta utrzymywała się w ciągu całego badanego okresu. Wśród ofiar przemocy w rodzinie zdecydowanie przeważają kobiety. Dane dotyczące płci przedstawia poniższy wykres: 41

Wykres 57. Płeć ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia W badanym okresie kobiety stanowiły 88,4% w grupie osób dotkniętych przemocą. Sytuacja ta przedstawia się podobnie w każdym z poszczególnych lat. Przeanalizowano grupę osób dotkniętych przemocą w rodzinie biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania. Dane przedstawia wykres nr 59: Wykres 58. Miejsce zamieszkania ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia W badanym okresie przewagę stanowią mieszkańcy miast (67,8% ogółu dotkniętych przemocą), przy czym należy zaznaczyć, że przewaga ta z roku na rok znacznie się zwiększała (z 53,3% w 2007 roku do 72,8% w 2009 roku) w stosunku do mieszkańców terenów wiejskich. Analizując sytuację zawodową ofiar przemocy w rodzinie zapytano o liczbę osób aktywnych i biernych zawodowo. Wyniki analizy przedstawia poniższy wykres: 42

Wykres 59. Sytuacja zawodowa ofiar przemocy w rodzinie wśród klientów Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia W poszczególnych latach sytuacja kształtowała się na podobnym poziomie - mamy do czynienia z przewagą osób biernych zawodowo. W całym badanym okresie bierni zawodowo stanowili 88,1% ogółu klientów. Kwestionariusz ankiety obok charakterystyki osób dotkniętych przemocą w rodzinie zawierał zagadnienia dotyczące charakterystyki sprawców przemocy. Jednak oba funkcjonujące w województwie Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia nie gromadzą danych na ten temat. Nie są także organizatorami programów korekcyjno edukacyjnych dla sprawców przemocy. Respondenci zostali zapytani o potrzeby w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie i łagodzenia jej skutków. Wykres 60. Potrzeby Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia w zakresie skutecznego rozwiązywania problemu przemocy Respondenci wskazywali głównie na potrzebę działań systemowych konieczność wypracowania wspólnych działań przez instytucje zajmujące się rozwiązywaniem problemu 43

przemocy w rodzinie oraz usprawnienie przepływu informacji pomiędzy nimi. Nie mniej ważne są w ich opinii pracowników SOW specjalistyczne szkolenia dla pracowników oraz kampanie społeczne. Oba Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia nawiązują współpracę z instytucjami, które przyczyniają się do zmniejszenia skutków przemocy w rodzinie. Zakres tej współpracy przedstawia poniższy wykres: Wykres 61. Instytucje współpracujące ze Specjalistycznymi Ośrodkami Wsparcia w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie Udział każdej z instytucji współpracujących jest tak samo znaczący. Każdy z SOW utrzymuje na bieżąco współpracę z policją, sądami, kuratorem, prokuraturą, jednostkami pomocy społecznej, jednostkami oświaty, przedstawicielami służby zdrowia oraz organizacjami pozarządowymi. 2.1.5 Diagnoza przemocy w rodzinie na podstawie danych organizacji pozarządowych. Działania organizacji pozarządowych stanowią niezwykle istotny wkład w zapobieganiu przemocy w rodzinie, a także łagodzeniu skutków tej przemocy. Na terenie województwa lubelskiego działa 16 organizacji pozarządowych zajmujących się tą tematyką. Poniższe dane pochodzą od 50% organizacji. Podobnie jak w przypadku pozostałych badanych instytucji kwestionariusz ankiety zawierał pytania odnoszące się do udziału klientów korzystających z usług z powodu przemocy domowej wśród klientów ogółem (Wykres nr 62). 44