Leon Wyczółkowski 11.IV.1852 27.XII.1936
Nota biograficzna Leon Wyczółkowski urodził się 11 kwietnia 1852 roku w Hucie Miastkowskiej na Podlasiu. Do szkoły uczęszczał w Kamionce pod Lublinem i w Siedlcach. Studia artystyczne rozpoczął w latach 1869-1875 w Warszawskiej Szkole Rysunku i Malarstwa pod kierunkiem Wojciecha Gersona. W roku 1875 wyjechał na dwa lata do Monachium, gdzie podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych. Po powrocie do kraju wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, której przewodził Matejko. Podczas krótkiego pobytu w Paryżu w 1878 i 1889 roku zetknął się z osiągnięciami malarstwa impresjonistycznego. W roku 1880 odwiedził Lwów, a następnie zamieszkał w Warszawie, gdzie od roku 1881 do 1883 prowadził prywatną szkołę malarstwa. W latach 1883-1893 przebywał z niewielkimi przerwami na Ukrainie. W roku 1895 Leon Wyczółkowski został powołany na profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka (1897). Z Krakowa podejmował liczne podróże po różnych dzielnicach i miastach Polski. Odwiedzał też Włochy, Francję, Hiszpanię, Holandię, Anglię i Irlandię. Z powodu złego stanu zdrowia w roku 1911 zrezygnował z działalności pedagogicznej. W latach wojny 1914-1918 przebywał okresowo, w Krakowie i Warszawie. W roku 1922, za kolekcję dzieł sztuki wschodniej, złożoną w darze Muzeum Wielkopolskiemu w Poznaniu, otrzymał resztówkę w Gościeradzu pod Bydgoszczą. Początkowo spędzał tam miesiące letnie przyjeżdżając z odległego Krakowa, dopiero w roku 1929 przeniósł się do Poznania, aby częściej przebywać w Gościeradzu. Na dwa lata przed śmiercią objął katedrę grafiki w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Zmarł 27 grudnia 1936 roku w Warszawie. Pochowany został, tak jak sobie tego życzył, na cmentarzu wiejskim we Wtelnie koło Gościeradza. Leon Wyczółkowski brał udział w licznych wystawach w kraju i za granicą, był laureatem wielu nagród artystycznych, m.in. takich, jak: nagroda Barczewskiego, która Akademia umiejętności przyznała mu kilkakrotnie, złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Powszechnej w Paryżu (1925), nagroda miasta Warszawy (1930). W roku 1931 został członkiem czeskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych, natomiast w roku 1934 otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Przyznano mu szereg wysokich odznaczeń państwowych od Złotego Krzyża Zasługi do Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski. Dzieła Leona Wyczółkowskiego znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Kielcach, Wrocławiu oraz we wszystkich muzeach polskich posiadających zbiory malarstwa, rysunku i grafiki polskiej, jak również poza granicami kraju.
Charakterystyka twórczości Leon Wyczółkowski samodzielną działalność artystyczną rozpoczął około roku 1880. Już w okresie studiów wykazał dużą dojrzałość techniczną i artystyczną, za co był wyróżniany medalami. Jan Matejko widział w młodym Wyczółkowskim swego kontynuatora. Można się tego dopatrzeć jedynie w podejmowaniu przez Wyczółkowskiego tematów związanych z pamiątkami przeszłości, a zwłaszcza z zabytkową architekturą polską. W początkowym okresie pozostawał wierny tradycyjnemu realizmowi, dopiero z czasem zaczął wprowadzać elementy impresjonizmu. Zdobył powodzenie jako portrecista i malarz modnych scen salonowych, jak: Rodzeństwo Julian i Jan Dobrzańscy, Portret kobiecy, Ujrzałem raz, W buduarze. W poszukiwaniu własnej drogi artystycznej zainteresowania swoje skierował, przede wszystkim, ku problemowi światła i barwy. Zetknięcie się z ludem i przyrodą ukraińską podziałało pobudzająco na wyobraźnię artysty. Wspominając ten okres powiedział: Ukraina przełom dla mnie [ ]Tam się odnowiłem i zrzuciłem z siebie wpływy akademii [ ] Plener mój pochodzi ze wsi, z Ukrainy, nie z Paryża. Głównym problemem malarskim dla Wyczółkowskiego stało się światło, drganie atmosfery i wzajemne oddziaływanie barw. Interesował się szczególnie światłem słonecznym przy zachowaniu realnych kształtów, zarówno ludzi jak i pejzażu. Często malował ten sam temat. Powstały wówczas słynne dzieła w wielu wariantach, jak: Kopanie buraków, rybacy, Orka, Woły, Chłopi i Studium głowy wieśniaka. W okresie krakowskim Leon Wyczółkowski maluje portrety wybitnych ludzi swojej epoki, pejzaże z Tatr, zabytki architektury, kwiaty i martwe natury. Wśród portretów na szczególną uwagę zasługuje Portret dr Ludwika Rydygiera z asystentami czy portret Konstantego Laszczki. Stosował najróżniejsze techniki malarskie, operując coraz częściej przytłumioną gamą barwną.
Szukając nowych sposobów przedstawienia swych wizji artystycznych zwrócił uwagę na techniki graficzne. Pierwsze próby, do których zachęcił artystę Feliks Jasieński miłośnik sztuki, kolekcjoner i znawca grafiki, podjął około roku 1900. W początkowym okresie prace graficzne wykonywał w różnych technikach metalowych, jak: akwatinta, akwaforta, ruletka, miękki werniks, fluoroforta. Z czasem ze szczególną pasją zajął się techniką litograficzną. Artysta, w tej łatwej z pozoru technice, odkrył wyjątkowe możliwości przedstawienia swej wizji świata w tonach czarno-białych. Doskonalił swą wiedzę techniczną i znajomość warsztatu. Badał i próbował, wprowadzał różne opracowania kamienia, posługiwał się kredką, tuszem, rozprowadzał farbę różnymi sposobami i rozmaicie przeprowadzał proces techniczny. Podobnie jak w malarstwie, tak i w grafice podejmował różne tematy. Obok pojedynczych plansz tworzył cykle związane z różnymi regionami, względnie miastami. Powstało kilkanaście zespołów zawartych w tekach, m.in. teka Tatry - 1906, Litewska -1907, w których prostymi środkami, w formie notat i szkiców wydobył czar rozległych krajobrazów Stóg na polu Pierwszą teką poświęconą wyłącznie architekturze była teka Gdańsk - 1909. Ukazał w niej stare budowle i widoki miasta znad Motławy. Z pobytem Wyczółkowskiego na Ukrainie wiąże się teka z 1912 roku, w której artysta przedstawia ludzi, ich pracę, krajobraz i architekturę.
Zabytkową architekturę miast utrwalił w takich tekach, jak: Wawel 1911/12, Stara Warszawa 1915 oraz Lublin 1918/19. Po roku 1920 Leon Wyczółkowski drogą różnych eksperymentów osiągnął najwyższy poziom rozwoju sztuki graficznej. W licznych dziełach ukazał motywy Puszczy Białowieskiej, dęby, sosny, oszronione gałęzie drzew i krzewów oraz martwe natury i kwiaty. Ostatnią teką poświęconą zabytkom Krakowa jest Teka jubileuszowa kościoła Panny Marii w Krakowie z 1926/27 roku. Z planowanych kilku tek poświęconych Wrażeniom z Pomorza powstała tylko jedna wydana w roku 1931, w której zawarł widoki Chełmna, Torunia, Borów Tucholskich i Wisły. Dorobek graficzny Leona Wyczółkowskiego, liczący kilkaset prac, zamykają powstałe w roku 1933 impresje na temat kwitnących grusz, jabłoni i śliw z sadu gościeradzkiego. Mieszkając w Gościeradzu, w dworku otoczonym parkiem i sadem, podziwiał okwiecone drzewa, kwiaty i rozciągające się wokoło pola. Często odwiedzał Bory Tucholskie, gdzie urzeczony pięknem drzew, z młodzieńczym zapałem tworzył rysunki i tusze do litografii. Malował studia sędziwych cisów, dębów, świerków i sosen. Z okresem gościeradzkim związane są m.in. prace: Cis z rezerwatu w Wierzchlesie, Ratusz w Chełmnie, Kościół w Świeciu n/wisłą, Motyw z Gościeradza, Wiosna wnętrze pracowni artysty. Dzieła Leona Wyczółkowskiego charakteryzuje ogromna świeżość, poetycki sposób patrzenia na przyrodę oraz niezwykła umiejętność przenoszenia na płótno, papier, kamień litograficzny swych wrażeń, uczuć i nastrojów.
Wnętrze lasu
Cis z rezerwatu w Wierzchlesie
Dąb Jagielloński
Dęby Rogalińskie
Suchar
Zabytkowa lipa w Nadleśnictwie Świt pod Tucholą
Dęby w słońcu
Świerk w słońcu
Zabytkowy dąb w Nadleśnictwie Różanna pod Bydgoszczą
Mgła
Sosny Siostrzane w rezerwacie cisowym w Wierzchlesie
Kwitnąca grusza
Sosny przy drodze
Aleja Żałobna w parku gościeradzkim
Panie Leonie miał Pan szkicownik węgle ołówki i ten dar Boży niepowtarzalny Ja słów używam lecz znam ich za mało i są zbyt zwyczajne na prawdziwe opisanie Ludwik Lipnicki Wiersz pamięci Leona Wyczólkowskiego
Bibliografia 1. Jucewicz Jerzy Albert: Przyroda w życiu i twórczości Leona Wyczółkowskiego. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Borów Tucholskich. 1996. ISBN 83-902288-3-1 2. Leon Wyczółkowski. Grafika. Rysunek. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. 1990. Opracowanie: Jolanta Nowakowska