Metadane hydrogeologiczne w Polsce Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie INSPIRE, metadane oznaczają informacje opisujące zbiory danych przestrzennych i usługi danych przestrzennych oraz umożliwiające ich odnalezienie, inwentaryzację i używanie. Do opisu zasobów danych przestrzennych stosuje się powszechnie akceptowane standardy. W celu harmonizacji opisów danych, poszczególne społeczności, społeczeństwa lub organizacje tworzą tzw. profil metadanych. Profil Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego został opracowany w celu opisu zasobów danych geologicznych występujących w Polsce. Jest on oparty na standardach EN ISO 19115 i EN ISO 19119, a także spełnia wymogi zawarte w Dyrektywie 2007/2/WE oraz Rozporządzeniu Komisji (WE) NR 1205/2008. Ponadto profil PIG-PIB jest zgodny z profilem OneGeology-Europe, co umożliwia swobodne porównywanie i ocenianie zasobów danych geologicznych pochodzących z różnych Służb Geologicznych w Europie. Autorem i podmiotem odpowiedzialnym za metadane geologiczne w Polsce jest Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. W 2010 roku w ramach działań Państwowej Służby Hydrogeologicznej zostały utworzone i opublikowane metadane hydrogeologiczne zawierające informacje o zasobach danych: Banku HYDRO, Banku Danych Wód Podziemnych Zaliczonych do Kopalin, Monitoringu Wód Podziemnych, Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oraz Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000. Metadane udostępnione są na Geoportalu IKAR. Czym są metadane? Metadane są jednym z kluczowych elementów infrastruktury informacji przestrzennej. Oznaczają one informacje opisujące zbiory danych przestrzennych i usługi danych przestrzennych oraz umożliwiające ich odnalezienie, inwentaryzację i używanie (Dyrektywa 2007/2/WE). Zgodnie z instrukcją wydaną przez stowarzyszenie GSDI (Global Spatial Data Infrastructure) wyróżnia się trzy poziomy stosowania metadanych i związane z nimi trzy rodzaje metadanych (SDI Cookbook, 2000, 2004, 2009; Gaździcki, 2003). 1. Metadane wyszukiwania (discovery metadata) służą do wybrania zbiorów danych przestrzennych i/lub usług danych przestrzennych, które mogą być przedmiotem zainteresowania użytkownika o określonych wymaganiach. Zawierają one podstawowe informacje takie jak: nazwa i opis zbioru danych; przeznaczenie i zakres stosowania danych; data utworzenia danych i ich aktualizacji; dane producenta, dostawcy i użytkowników danych; obszar, do którego dane się odnoszą określony przez współrzędne, nazwy geograficzne lub jednostki podziału administracyjnego; struktura zbioru i sposób dostępu do danych. 2. Metadane rozpoznania (exploration metadata) zawierają bardziej szczegółowe informacje o zbiorze, które umożliwiają użytkownikowi: ocenę właściwości zbioru danych; określenie przydatności zbioru danych pod względem jego wymagań; nawiązanie kontaktu z dysponentem danych celem uzyskania dalszych informacji, w tym m. in. warunków korzystania z danych. 3. Metadane stosowania (exploitation metadata) określają te właściwości zbioru, które są potrzebne do odczytania danych i ich transferu oraz interpretacji danych i praktycznego korzystania z nich w aplikacji użytkownika. Przedstawione trzy poziomy stosowania metadanych i odpowiadające im rodzaje metadanych tworzą hierarchiczną strukturę wyborów (decyzji) dokonywanych przez użytkownika i umożliwiających ustalenie, jakie zbiory danych znajdują się w zakresie jego zainteresowania, które z nich odpowiadają jego wymaganiom, jak do nich dotrzeć, a także jak przetransferować wyselekcjonowane dane oraz zastosować je we właściwy sposób, odpowiadający potrzebom użytkownika (Gaździcki, 2003). Aby usprawnić porównywanie i ocenianie metadanych pochodzących z różnych źródeł stosuje się Wydrukowano dnia 2016-06-19 2:17:51, strona: 1/5
powszechnie akceptowane standardy. Obecnie na świecie funkcjonuje wiele standardów metadanych. Najbardziej popularne to: Dublin Core, FGDC (Federal Geographic Data Committee) oraz standardy ISO (International Organization for Standardization). Do opisu danych geograficznych i usług geograficznych stosuje się standardy serii ISO 19100 m. in. ISO 19115 dotyczący samych metadanych ( ISO, 2003, 2006), ISO/TS 19139 określający sposób zapisu metadanych w notacji języka XML (Extensible Markup Language) (ISO, 2007; fig. 1) oraz ISO 19119 dotyczący usług danych przestrzennych, w tym również katalogów metadanych ( ISO, 2005, 2008). Fig. 1. Przykład dokumentu XML W standardzie ISO 19115 został zdefiniowany schemat, za pomocą którego należy opisywać informację geograficzną i usługi geograficzne. Dostarcza informacji odnośnie identyfikacji, zakresu, jakości, schematu przestrzennego i czasowego, odniesień przestrzennych oraz zasad dystrybucji cyfrowych danych geograficznych (ISO, 2003). Schemat metadanych przedstawiony jest w postaci abstrakcyjnego modelu obiektów za pomocą języka UML (Unified Modeling Language) oraz uzupełniony o opis tabelaryczny. W ISO 19115 metadane dla danych przestrzennych posiadają strukturę hierarchiczną i prezentowane są w postaci pakietów UML (sekcji metadanych). Każda sekcja zawiera jedną lub więcej encji (klas UML), które mogą być uszczegóławiane (specjalizowane) lub generalizowane (uogólniane). Encje zawierają elementy (atrybuty klas UML), które określają dyskretne jednostki metadanych. Poszczególne elementy metadanych mogą być obligatoryjne (obowiązkowe), fakultatywne (nieobowiązkowe) lub ich zastosowanie może wynikać z określonych warunków (warunkowe). Profile metadanych Do pełnego opisu zasobów danych przestrzennych poszczególne społeczności, społeczeństwa lub organizacje tworzą tzw. profil metadanych. Pod pojęciem profilu metadanych rozumie się podzbiór klas i elementów podstawowego standardu metadanych, ewentualnie rozszerzony o elementy metadanych nie występujące w standardzie podstawowym, utworzony w celu zaspokojenia wymagań określonej grupy użytkowników (Pachół, 2008; fig. 2). Wydrukowano dnia 2016-06-19 2:17:51, strona: 2/5
Fig. 2. Profil metadanych użytkownika (wg ISO 19115) Metadata community profile (by ISO 19115) Standard ISO 19115 definiuje ok. 300 elementów metadanych, z których większość jest fakultatywna. Istnieje także zbiór elementów obligatoryjnych (bazowy zbiór komponentów metadanych), który stanowi podstawę do zapewnienia prawidłowej identyfikacji zasobów oraz możliwości ich katalogowania. Oprócz bazowego zbioru komponentów metadanych oraz pełnego profilu obejmującego wszystkie elementy metadanych, w standardzie zdefiniowano bazowy profil metadanych. Profil ten zawiera listę zalecanych elementów metadanych, zarówno obligatoryjnych, fakultatywnych jak i warunkowych, które umożliwiają opis zbiorów danych przestrzennych. Metadane zgodne z tym profilem dają odpowiedź na następujące pytania: Co? (czy istnieje zbiór danych na określony temat?), Gdzie? (czy istnieje zbiór danych dla określanego miejsca?), Kiedy? (czy istnieje zbiór danych dla określonej daty lub przedziału czasu?), oraz Kto? (kto jest punktem kontaktowym w celu uzyskania dalszych informacji o zbiorze danych lub zamawianiu zbioru danych?; Litwin, Rossa, 2010). Bazowy profil metadanych standardu ISO 19115 był podstawą do opracowania profilu metadanych INSPIRE. Profil metadanych dla infrastruktury informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej określają dwa dokumenty: Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1205/2008 z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie metadanych oraz INSPIRE Metadata Implementing Rules: Technical Guidelines based on EN ISO 19115 and EN ISO 19119. Profil INSPIRE w pewnych obszarach rozszerza i uszczegóławia bazowy profil ISO 19115, ale również niektóre z opcjonalnych elementów profilu bazowego nie są w nim uwzględnione. Ponadto, profil INSPIRE zmienia liczność i status dla niektórych elementów metadanych, jak również rozszerza i ogranicza listy kodów. Wszystkie w/w zmiany zrealizowano według metodyki budowy i rozszerzania profili metadanych określonych przez standard ISO 19115. W 2008 roku przedstawiono polski krajowy profil metadanych w zakresie geoinformacji, który został opracowany w ramach działań Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, zmierzających do przystosowania krajowej infrastruktury informacji przestrzennej do wymagań Dyrektywy UE 2007/2/WE (Baranowski, Gotlib i in., 2008). W celu harmonizacji opisów europejskich zasobów danych geologicznych powstał profil metadanych geologicznych. Został on opracowany w ramach projektu econtent plus OneGeology-Europe, którego głównym celem było umożliwienie dostępu i wymiany danych geologicznych pomiędzy poszczególnymi Służbami Geologicznymi w Europie. W ramach projektu, utworzono grupę roboczą ds. inwentaryzacji danych, profilu metadanych i wielojęzycznego katalogu metadanych, w której Wydrukowano dnia 2016-06-19 2:17:51, strona: 3/5
istotną rolę odegrał Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. Profil OneGeology-Europe jest zharmonizowanym, wielojęzycznym profilem, rozszerzonym o dodatkowe elementy, umożliwiające dokładniejsze porównywanie, ocenę oraz potencjalne wykorzystanie zasobów danych geologicznych pochodzących z różnych Służb Geologicznych w Europie. Omawiany profil jest oparty na standardach EN ISO 19115 i EN ISO 19119, a także jest zgodny z Dyrektywą 2007/2/WE oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) NR 1205/2008 (Tomas, Kondrová i in., 2010). Równolegle z pracami związanymi z projektem OneGeology-Europe powstawał profil Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego. Profil PIG-PIB Specyfika danych przestrzennych znajdujących się w zasobach Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego wymagała dodania szeregu dodatkowych elementów ze standardu ISO 19115, a także, w przypadku niektórych, ich zmodyfikowania. Modyfikacji w stosunku do standardu uległy: liczność elementów (np. z [0..*] na [1..*]), status elementów (np. z fakultatywny na obligatoryjny), dziedziny elementów (np. z dowolny tekst na lista kodów) oraz listy kodów. Dodatkowo profil został rozszerzony o kilka elementów nie występujących w standardzie. Chodzi tu m. in. o elementy związane z zakresem czasowym, które z punktu widzenia poprawnego opisu danych o charakterze geologicznym są dość istotne. Podobnie jak profil OneGeology-Europe, profil PIG-PIB jest oparty na standardach EN ISO 19115 i EN ISO 19119, a także spełnia wymogi zawarte w Dyrektywie 2007/2/WE oraz Rozporządzeniu Komisji (WE) NR 1205/2008. Ponadto jest on zgodny z profilem OneGeology-Europe oraz spełnia wymagania postawione w profilu krajowym. Metadane hydrogeologiczne Autorem i podmiotem odpowiedzialnym za metadane geologiczne w Polsce jest Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. W 2010 roku w ramach działań Państwowej Służby Hydrogeologicznej zostały utworzone i opublikowane metadane hydrogeologiczne zawierające informacje o zasobach danych: Banku HYDRO, Banku Danych Wód Podziemnych Zaliczonych do Kopalin, Monitoringu Wód Podziemnych, Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oraz Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000. Metadane Banku HYDRO oraz Banku Danych Wód Podziemnych Zaliczonych do Kopalin zawierają informację o bazach danych hydrogeologicznych, w których gromadzone są dane dokumentacyjne o otworach i źródłach wód podziemnych zwykłych, mineralnych, leczniczych i termalnych z obszaru Polski. Metadane Monitoringu Wód Podziemnych opisują zasoby bazy, która gromadzi dane dotyczące sieci i punktów badawczych monitoringu wód podziemnych w zakresie ich ilości i jakości. Seria Baza Danych Monitoring Wód Podziemnych zawiera zbiory: Baza Danych Monitoring Diagnostyczny, Baza Danych Monitoring Operacyjny, Baza Danych Monitoringu Ilościowego, Baza Danych Monitoring Graniczny, Baza Danych Automatycznych Monitoring Wód Podziemnych, Baza Danych Archiwalnych Monitoringu Ilościowego, Baza Danych Archiwalnych Monitoringu Chemicznego. Metadane Głównych Zbiorników Wód Podziemnych zawierają informacje na temat Bazy Danych GZWP, w której magazynowane są dane o klasyfikacji GZWP według wykorzystania zasobów, stopnia przeobrażeń antropogenicznych, odporności na zanieczyszczenia, ekonomicznego aspektu zaleceń ochronnych oraz wskaźników opłat wodnych. Metadane Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 opisują bazę danych, która zawiera informacje o użytkowych poziomach zwykłych wód podziemnych. Gromadzone dane dotyczą przede wszystkim głównego piętra/poziomu wodonośnego, jego zasobności, dynamiki wód oraz ich jakości i zagrożeń. Seria Mapa Hydrogeologiczna Polski 1:50 000 zawiera 1069 zbiorów, które odpowiadają cięciu arkuszowemu w układzie współrzędnych 1942. Wydrukowano dnia 2016-06-19 2:17:51, strona: 4/5
Metadane hydrogeologiczne zawierają informacje dotyczące identyfikacji danych, jakości danych, zasięgu przestrzennego i czasowego, systemie odniesienia, utrzymywania danych, ograniczeń w dostępie do danych oraz zasadach dystrybucji. Dostęp do metadanych Do gromadzenia, wyszukiwania i udostępniania metadanych zbiorów danych przestrzennych i usług danych przestrzennych służy usługa katalogowa (OGC CSW Catalogue Services for Web). Usługa ta jest udostępniana zazwyczaj jako fragment danego geoportalu, jako aplikacja sieciowa, a także w postaci usługi web, udostępniającej zdalny interfejs innym węzłom infrastruktury danych przestrzennych (OGC, 2007a, 2007b; Kubik, 2009). Polskie metadane geologiczne, w tym również metadane hydrogeologiczne udostępnione są na Geoportalu Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego IKAR. Spis Literatury: 1. BARANOWSKI M., GOTLIB D., SOCZEWSKI P., 2008 Polski krajowy profil metadanych w zakresie geoinformacji. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa. 2. Drafting Team Metadata and European Commission Joint Research Centre, 2010 INSPIRE Metadata Implementing Rules: Technical Guidelines based on EN ISO 19115 and EN ISO 19119. European Commission JRC. 3. Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE). 4. GAŹDZICKI J., 2003 Kompendium infrastruktury danych przestrzennych. Geodeta, 2, 3, 4, 5. 5. GSDI, 2000 Spatial Data Infrastructure Cookbook v1.0. 6. GSDI, 2004 Spatial Data Infrastructure Cookbook v2.0. 7. GSDI, 2009 Spatial Data Infrastructure Cookbook. 8. ISO 19115:2003 Geographic information Metadata [http://www.iso.org/iso/catalogue_detail.htm?csnumber=26020] 9. ISO 19115/Cor.1:2006 Geographic information Metadata, Technical corrigendum [http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=44361] 10. ISO 19119:2005 Geographic information Services [http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=39890] 11. ISO 19119/Amd 1:2008 Extensions of the service metadata model [http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=44268] 12. ISO/TS 19139:2007 Geographic information Metadata XML schema implementation [http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=32557] 13. KUBIK T., 2009 GIS Rozwiązania sieciowe. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. 14. LITWIN L., ROSSA M., 2010 Metadane geoinformacyjne w INSPIRE i SDI. Wydawnictwo ApropoGEO, Gliwice. 15. OGC, 2007a OpenGIS Catalogue Services Specification 2.0.2 ISO Metadata Application Profile. OGC 07-045. 16. OGC, 2007b OpenGIS Catalogue Services Specification, Version 2.0.2, Corrigendum 2 Release. OGC 07-006r1. 17. PACHÓŁ P., 2008 Tworzenie i publikacja metadanych w profilu krajowym. W: Nowoczesne formy prowadzenia i udostępniania państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Materiały konferencyjne. 18. Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1205/2008 z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie metadanych. 19. TOMAS R., KONDROVÁ L., KAFKA Š., SERRANO J-J., LINDBERG T., RYGHAUG P., STĘPIEŃ U., WESCHE J.G., 2010 Explanatory notes for creating multilingual metadata records of national geological and applied geological map data. Wydrukowano dnia 2016-06-19 2:17:51, strona: 5/5