Obsługa statków powietrznych w porcie lotniczym

Tadeusz Compa 1 Obsługa statków powietrznych w porcie lotniczym Podmioty uprawnione do zarządzania portem lotniczym i obsługą naziemną statków powietrznych Każdy port lotniczy posiada swojego właściciela. Właścicielem portu lotniczego może być osoba prawna, np. spółka prawa handlowego lub osoba fizyczna. Właściciel portu lotniczego może sam nim zarządzać lub ustanowić podmiot zarządzający. Zarządzający lotniskiem, zgodnie z art. 2 ust. 7 ustawy Prawo lotnicze (Dz. U. z 2012 roku., poz. 933 z późn. zm.), jest to podmiot, który został wpisany jako zarządzający do rejestru lotnisk cywilnych. Zgodnie z art. 68. Ustawy z dnia 3 lipca Prawo lotnicze zarządzający portem lotniczym obowiązany jest, między innymi: 1) prowadzić eksploatację lotniska w sposób zapewniający bezpieczeństwo lotów oraz sprawność obsługi użytkowników lotniska; 2) utrzymywać lotnisko i jego elementy w stanie odpowiadającym warunkom technicznym określonym przez właściwy organ oraz zgodnie z danymi wpisanymi do rejestru lotnisk; 3) zapewniać udzielenie niezbędnej pomocy medycznej na lotnisku; 4) zorganizować system ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej lotniska; 5) zapewnić dostarczanie informacji meteorologicznej dla potrzeb użytkowników lotnisk; 6) prowadzić eksploatację lotniska w sposób zapewniający ciągłość ruchu lotniczego; 7) posiadać zezwolenie na działalność gospodarcza na lotniskach użytku publicznego wymagająca zezwolenia. Zarządzający portem lotniczym to podmiot prawny, który w ramach obowiązujących przepisów zarządza terenem portu lotniczego, ustala zasady funkcjonowania innych firm na terenie lotniska, organizuje ruch lotniczy i pasażerski oraz zarządza terminalami. 1 płk dr inż. Tadeusz COMPA Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych 84 W obrębie portu lotniczego działają niezależne firmy, które obsługują ruch lotniczy. Należą do nich linie lotnicze zajmujące się przewozem pasażerów i towarów, operując pomiędzy portami lotniczymi, agent handlingowy zajmujący się obsługą naziemną, służby celne i graniczne, policja, firmy cateringowe. Ponadto w porcie lotniczym funkcjonuje Lotniskowa Służba Ratowniczo-Gaśnicza oraz Służba Ochrony Lotniska (SOL). Są to specjalistyczne służby, które zapewniają bezpieczeństwo pasażerom, statkom powietrznym oraz pracownikom. Zarządzający portem lotniczym, przewoźnik lotniczy lub agent obsługi naziemnej wykonujący czynności obsługi pasażerów i transportu między statkiem powietrznym a obiektami portu lotniczego jest obowiązany skierować pasażerów do wyznaczonych części portu lotniczego, z uwzględnieniem wymogu oddzielenia pasażerów lotów wewnętrznych niepodlegających odprawie granicznej, od pasażerów innych lotów podlegających odprawie granicznej. Port lotniczy stanowi swojego rodzaju wielki mechanizm, który do poprawnego działania potrzebuje pełnej sprawności wszystkich jego elementów składowych. Wśród tych elementów znajduje się obsługa naziemna. Czas i sposób jej realizacji wpływa na jakość usług przewozowych świadczonych przez port lotniczy, a to z kolei przekłada się na konkurencyjność w stosunku do innych portów lotniczych na terenie państwa, czy też wspólnoty europejskiej. Poprawność wykonania czynności obsługi naziemnej w bardzo istotny sposób wpływa na bezpieczeństwo przeprowadzanych operacji lotniczych, a wysoki poziom bezpieczeństwa w lotnictwie jest sprawą priorytetową. Podmiotami uprawnionymi do wykonywania obsługi naziemnej są: 1. Zarządzający portem lotniczym tj. podmiot administrujący i zarządzający infrastrukturą portu lotniczego, a także koordynujący i kontrolujący działalności różnych podmiotów działających w danym porcie lotniczym. 2. Przewoźnik lotniczy w ramach własnej obsługi naziemnej (przez którą rozumie się wykonywanie we własnym zakresie jednej lub więcej

kategorii usług obsługi naziemnej, polegających na obsłudze wyłącznie własnych statków powietrznych, załóg, pasażerów i ładunków, bez zawierania z osobą trzecią umowy na świadczenie takich usług. 3. Agent obsługi naziemnej tj. podmiot świadczący osobom trzecim jedną lub więcej kategorii usług obsługi naziemnej w porcie lotniczym i posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności gospodarczej na lotniskach użytku publicznego w zakresie obsługi naziemnej statków powietrznych, ładunków, pasażerów i ich bagażu. Podmioty wykonujące usługi obsługi naziemnej w zakresie formalnoprawnym muszą posiadać ważne zezwolenie na wykonywanie działalności gospodarczej na lotniskach użytku publicznego w zakresie zarządzania lotniskiem albo obsługi naziemnej statków powietrznych, ładunków, pasażerów i ich bagażu 2, a w przypadku przewoźników lotniczych wykonujących własną obsługę naziemną ważną licencję na prowadzenie działalności w zakresie odpłatnego przewozu lotniczego pasażerów, poczty i/lub ładunku, na warunkach określonych w licencji 3. W zakresie jakości usług podmioty zapewniające obsługę naziemną muszą zapewniać odpowiedni poziom usług, a także bezpieczeństwa, ochrony urządzeń, statków powietrznych, wyposażenia, osób oraz ochrony środowiska, potwierdzony certyfikatem, wydanym przez właściwy organ nadzoru lotniczego 4. Naziemna obsługa statków powietrznych nazywana jest z angielska ground handling. Ground handling jest kompleksową obsługą naziemną pasażerów, samolotów, bagażu i ładunków. Są to wszystkie usługi wykonywane w porcie lotniczym mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikom statków powietrznych, a także wzrost efektywności działań 5. Naziemną obsługę statków powietrznych, pasażerów, bagażu i ładunków zapewniają wyspecjalizowane firmy agenci handlingowi. 2 Art. 173 ust. 1 Prawa lotniczego. 3 Art. 2 lit. b Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2407/92 z dnia 23 lipca 1992 r. w sprawie przyznawania licencji przewoźnikom lotniczym (Dz.Urz.UE.L.92.240.1; Dz.Urz.UE-sp.06-2- 3). 4 Art. 178 ust. 1 pkt 2 Prawa lotniczego. 5 Augustyn S., (red. nauk), Obsługa naziemna (Ground handling), wyd. AR, Warszawa 2012, s. 106. Handling obejmuje z reguły dwa obszary działalności, a w tym cztery grupy zadaniowe: obsługa pasażera; koordynacja operacji; obsługa płytowa; postępowanie na wypadek zagrożeń. Agenci handlingowi Obsługa naziemna (ground handling) polega na świadczeniu usług w porcie lotniczym na rzecz przewoźników lotniczych (linii lotniczych) użytkujących port lotniczy. Podmiotami gospodarczymi oferującymi obsługę handlingową są wyspecjalizowane firmy (agenci handlingowi), które funkcjonują na terenie portu lotniczego i zajmują się obsługą pasażerów w terminalu pasażerskim (odprawa bagażu, obsługa biletowa) oraz na płycie lotniska (dowóz pasażerów do samolotu, załadunek i rozładunek bagażu i towarów). Ponadto usługi handlingowe obejmują koordynacje operacji lotniczych, odladzanie samolotów, prowadzenie punktów informacji lotniskowej jak również obsługę prywatnych samolotów. Głównie od pracowników agenta handlingowego zależy jakość obsługi pasażerów linii lotniczych. W strukturach międzynarodowego zrzeszenia przedsiębiorstw transportu lotniczego IATA (International Air Transport Association) wyróżnić można IATA Ground Handling Council (IGHC) - jest to międzynarodowa rada jednostek świadczących usługi handlingowe w portach lotniczych. Rada zrzesza ponad 400 organizacji świadczących tego typu usługi dla linii lotniczych na całym świecie. Głównym celem IATA Ground Handling Council jest opracowywanie jednolitych przepisów międzynarodowej obsługi handlingowej oraz zapewnienie jednolitego poziomu obsługi. Członkostwo w IATA Ground Handling Council dostępne jest dla: linii lotniczych będącymi członkami IATA; władz lotniska świadczących usługi obsługi naziemnej; innych firmy świadczące usługi obsługi naziemnej 6. Wszystkie podmioty gospodarcze świadczące usługi handlingowe dążą do tego, aby dołączyć do IATA Ground Handling Council, gdyż z takim członkowstwem wiążą się unikalne możliwości biznesowe. 6 http://www.iata.org/workgroups/pages/ighc.aspx 85

Cechą charakterystyczną lotnictwa jest to, że wszystkie osoby z nim związane zawodowo muszą wykazać się bardzo dobrą znajomością określonego obszaru działalności. Kwalifikacje ludzi pracujących w lotnictwie muszą być potwierdzone odpowiednimi licencjami, certyfikatami i świadectwami kwalifikacji 7 oraz muszą być okresowo kontrolowane. Takie procedury pozwalają na zachowanie odpowiedniego poziomu przygotowania zawodowego personelu lotniczego oraz co jest rzeczą bardzo ważną pozwalają na ciągłe podwyższanie kwalifikacji personelu. Aby podmiot gospodarczy mógł prowadzić działalność związaną z obsługą naziemną statków powietrznych musi spełnić określone przepisami warunki. W stosunku do obsługi naziemnej w portach lotniczych wydane zostało 29 maja 2009 r. rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych. Reguluje ono wszystkie aspekty związane z prowadzeniem obsługi handlingowej w porcie lotniczym. Ponadto rozporządzenie określa, między innymi: szczegółowy wykaz rodzajów usług w poszczególnych kategoriach obsługi naziemnej; szczegółowe warunki i tryb udzielania zezwoleń na wykonywanie obsługi naziemnej; szczegółowe warunki i sposób organizowania oraz przeprowadzania konkursu na świadczenie usług handlingowych; szczegółowe warunki udostępniania i korzystania z infrastruktury lotniska oraz ustalania i pobierania opłat za dostęp do urządzeń, instalacji oraz opłat za używanie scentralizowaniej infrastruktury; szczegółowe wymagania związane z dostępem do rynku obsługi naziemnej. W Polsce zezwolenie na świadczenie usług handlingowych wydaje Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W szczególnych warunkach Prezes ULC, na mocy rozporządzenia w sprawie obsługi naziemnej, może ograniczyć liczbę wydawanych zezwoleń na wykonywanie obsługi handlingowej. Sytuacja taka może mieć miejsce, kiedy w porcie lotniczym dochodzi do powstania szczególnych przeszkód wynikających, np. z zatłoczenia i wskaźnika wykorzystania powierzchni. Aby móc prowadzić działalność w zakresie obsługi naziemnej w porcie lotniczym podmiot gospodarczy musi przestrzegać określonych wymagań przez zarządzającego portem. Działania takie mają na celu zapewnienie należytego funkcjonowania portu lotniczego z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Agent handlingowy powinien zawrzeć umowę z zarządzającym portem lotniczym odnośnie warunków korzystania z lotniska, jego urządzeń i instalacji w części niezbędnej do wykonywania tych usług. Umowa określa wysokość i zasady odpłatności. Agent handlingowy zobowiązany jest do prowadzenia własnego przedsiębiorstwa w sposób gwarantujący prawidłowość prosperowania i w sposób eliminujący zakłócenia na terenie portu lotniczego. Podmiot ten powinien zapewnić ochronę przed atakami bezprawnej ingerencji w ramach swojej działalności. Ponadto zapewnić ciągłość wykonywania obsługi naziemnej w zakresie objętym posiadanym zezwoleniem 8. Liczba zezwoleń dla agentów obsługi handlingowej na lotniskach nie podlega ograniczeniom, z zastrzeżeniem możliwości wprowadzenia takich ograniczeń przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego 9. W Polsce zarejestrowanych jest znaczna liczba agentów handlingowych, którzy świadczą usługi obsługi naziemnej w określonych kategoriach. Kategorie usług obsługi naziemnej określone są w Załączniku do dyrektywy 96.67/WE. Łącznie występuje 11 kategorii usług: Kategoria 1 - Ogólne usługi administracyjnogospodarcze wykonywane w interesie użytkowników portu lotniczego; Kategoria 2 - Obsługa pasażerów; Kategoria 3 - Obsługa bagażu; Kategoria 4 - Obsługa ładunków; Kategoria 5 - Obsługa płytowa; Kategoria 6 - Obsługa statków powietrznych; Kategoria 7 - Obsługa w zakresie zaopatrzenia statków powietrznych w paliwo, smary i inne materiały techniczne; Kategoria 8 - Obsługa techniczno- 7 Według prawa lotniczego świadectwem kwalifikacji jest dokument stwierdzający posiadanie określonych kwalifikacji i upoważniający do wykonywania określonych czynności lotniczych. 86 8 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 maja 2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych, art. 38 ust. 3. 9 9 ust.1pkt 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych.

administracyjna statków powietrznych; Kategoria 9 - Obsługa operacyjna lotu i administracyjna załóg statków powietrznych; Kategoria 10 - Transport naziemny; Kategoria 11 - Obsługa w zakresie zaopatrzenia pokładowego statków powietrznych (catering). Największą organizacją handlingową w Polsce jest WELCOME Airport Services. Powstała ona 1. maja 2012 r. w wyniku konsolidacji dwóch agentów obsługi handlingowej: Warsaw Airport Services (WAS) oraz WAS-KRK Airport Services. WELCOME Airport Services obecny jest w trzech portach lotniczych w Polsce w Warszawie, Krakowie, Rzeszowie, w pełnym zakresie obsługi handlingowej oraz w pozostałych portach pełniąc nadzór nad obsługą General Aviation. Misją WELCOME Airport Services jest świadczenie bezpiecznych i kompleksowych usług handlingowych o najwyższym standardzie jakości. Z kolei wizją jest pozostanie liderem w zakresie świadczonych usług. Słowami kluczowymi firmy są: bezpieczeństwo, punktualność i jakość obsługi 10. WELCOME Airport Services świadczy kompleksową obsługę naziemną także dla ruchu General Aviation, samolotów korporacyjnych, wojskowych oraz VIP. WAS zapewnia sprawną obsługę każdego samolotu w tym, m.in.: odladzanie; serwis wody i toalet; sprzątanie pokładów; dostarczanie komunikatów meteo oraz NOTAM; dostarczanie energii elektrycznej do samolotów (GPU Ground Power Unit). Na życzenie klientów WELCOME dostarcza paliwo, catering, prasę, dokonuje rezerwacji hotelowych i samochodowych, oferuje transport pasażerów i załóg na terenie lotniska oraz poza nim, a także pomaga w załatwianiu pozwoleń na start i lądowanie. Sekcja reklamacji bagażowych zapewnia profesjonalną obsługę w przypadku nieregularności związanych z bagażem. World Tracer WELCOME zapewnia skuteczne poszukiwanie zagubionych bagaży, a dodatkowo świadczy usługę dostarczania ich do pasażerów. Obsługa pokładowa zajmuje się sprzątaniem samolotów, prowadzeniem magazynu i dystrybucją wyposażenia pokładowego oraz środków czystości. Sprzątanie pokładu samolotów odbywa się w czterech 10 Capanda K., Organizacja obsługi terminalowej na przykładzie lotniska Chopina w Warszawie, WSOSP, Dęblin 2012. zakresach, począwszy od lekkiego, poprzez standardowe, rozszerzone i kompleksowe. Na życzenie, WELCOME zajmuje się również praniem wykładzin dywanowych, kocy, zagłówków oraz wykonuje inne usługi takie jak czyszczenie skórzanej tapicerki, elementów z drewna i metalu. Obsługa samolotów zapewnia kompleksową obsługę na płycie lotniska. Usługi w tym zakresie obejmują, miedzy innymi: wypychanie i holowanie samolotów, transport pasażerów i załóg do/z samolotów, załadunek/rozładunek bagaży, poczty i frachtu z samolotów, odladzanie i zabezpieczanie przed lodem samolotów. Na życzenie WAS zapewnia agregat prądotwórczy (GPU), silnik rozruchowy (ASU) oraz urządzenie do ogrzania kabiny pasażerskiej. Informacja lotniskowa zapewnia całodobową profesjonalną obsługę w zakresie udzielania informacji bezpośredniej (w terminalu) i telefonicznej (call center) dla Portu Lotniczego w Warszawie. Informacje udzielane są w języku polskim, angielskim i dotyczą godzin startu i lądowań, opóźnień, stanowisk odpraw biletowo-bagażowych, godzin pracy biur linii lotniczych, numerów telefonów, infrastruktury obiektów terminalowych, komunikacji między portem a miastem Handling cargo realizuje transport towarów w oparciu o standardy i indywidualne potrzeby wszystkich uczestników procesu lotniczego. Zakres usług uwzględnia pełną obsługę wszystkich rodzajów towarów, w tym ładunków niebezpiecznych, przesyłek wartościowych, łatwo psujących się i innych. Drugim graczem na rynku usług obsługi naziemnej jest Global Airline Services Sp. z o.o. Oferuje szeroki zakres usług dla partnerów z branży lotniczej, w tym, między innymi: reprezentacja linii lotniczych na zasadzie outsourcingu 11 na lotniskach w Polsce; codzienna obsługa samolotów, dostarczanie dokumentacji lotu, informacji pogodowych i innych informacji niezbędnych załodze do odbycia lotu; prowadzenie obsługi pasażerskiej, sprzedaż biletów lotniczych, pobieranie opłat za nadbagaż, zmiany rezerwacji w imieniu reprezentowanej przez Global Airline Services linii lotniczej; 11 Termin outsourcing jest angielskim skrótem od outsideresource-using, oznaczającym korzystanie z zasobów zewnętrznych. Outsourcing pozwala na koncentrację procesów zarządczych na zasadniczych celach firmy. Outsourcing jest częścią szerszego zagadnienia - strategii przedsiębiorstwa w obszarze sourcingu. WWW.wikipedia.org 87

obsługa i opieka nad pasażerami opóźnionych i odwołanych rejsów zgodnie z międzynarodowymi przepisami regulującymi prawa pasażerskie oraz zgodnie z wewnętrznymi procedurami partnera; rezerwacja hoteli, organizacja transportu, zamawianie cateringu dla pasażerów z zakłóconych rejsów; opieka nad załogami nocującymi w porcie przylotu; administracja oraz prowadzenie wszelkiego rodzaju statystyk i rozliczeń dla linii lotniczych; raportowanie odnośnie wszelkiego rodzaju nieprawidłowości w wywiązywaniu się z umów handlingowych. udostępnianie wykwalifikowanego personelu do operacji naziemnych zarówno sprzedażowych, posprzedażowych jak i odpraw pasażerskich. Zakres świadczonych usług może znacznie wykraczać poza wymienione powyżej i być indywidualnie dostosowany do potrzeb danego przewoźnika lotniczego i portu lotniczego, w którym obsługa miałaby być wykonywana. Global Airline Services świadczy obsługę partnerów z branży przewozów pasażerskich zarówno we własnych biurach mieszczących się na polskich lotniskach, jak i w biurach należących do linii lotniczych. Dzięki szerokim kontaktom w branży lotniczej firma poszerzyła działalność o pośrednictwo w czarterowaniu samolotów. Oferta skierowana jest zarówno do niewielkich grup pasażerów podróżujących służbowo i potrzebujących niewielkiego samolotu, jak i do kilkusetosobowych zorganizowanych grup potrzebujących specjalnie dla nich przygotowanych samolotów w celu odbycia przelotu firmowego, turystycznego czy pielgrzymkowego kilkoma dużymi samolotami pasażerskimi. Global Airline Services zajmuje się również profesjonalną obsługą wyjazdów służbowych dla klientów korporacyjnych. Firma, oprócz oferty skierowanej do linii lotniczych i klientów biznesowych, zajmuje się wdrażaniem najnowocześniejszych i najbardziej innowacyjnych narzędzi do sprzedaży produktów turystycznych online. Organizacją handlingową, której działalność wykracza poza terytorium Polski jest Baltic Ground Services (BGS). BGS jest międzynarodowym dostawcą usług handlingowych, który umacnia swoją pozycję w Europie. Spółka zależna, Baltic Ground Services IT (BGS IT) otrzymała od cywilnych władz lotniczych certyfikat, który uprawnia ją do świadczenia pełnego zakresu usług handlingowych w międzynarodowym porcie lotniczym w Lamezia Terme na południu Włoch. Rozpoczęcie działalności we Włoszech przez Baltic Ground Services IT wzbogaca ofertę usług handlingowych na tym rynku oraz umożliwia lokalnym przewoźnikom dostęp do szerszego zakresu usług. Baltic Ground Service jest w pełni licencjonowanym dostawcą usług związanych z naziemną obsługą pasażerów i samolotów w portach lotniczych na Litwie (Wilno i Pałąga) oraz w sześciu największych portach lotniczych w Polsce (Warszawa, Wrocław, Kraków, Gdańsk, Poznań i Katowice). Spółce Baltic Ground Services zostało przyznane prawo najmu infrastruktury paliwowej na lotnisku Pałąga oraz prawo użytkowania przez okres pięciu lat zbiorników o pojemności 325 m 3. Zgodnie z umową z Międzynarodowym Portem Lotniczym w Pałądze, spółka Baltic Ground Services będzie nie tylko tankować samoloty, ale również zapewni nieprzerwane dostawy paliwa lotniczego z bazy zloalizowanej w Międzynarodowym Porcie Lotniczym w Wilnie. Począwszy od grudnia 2012 r. dostawca usług handlingowych Baltic Ground Services zapewnia obsługę pasażerów, sprzedaż biletów i tankowanie na międzynarodowym lotnisku w Wilnie, jednemu z największych rosyjskich przewoźników Transaero. LS Airport Services (LSAS) jest znaczącym graczem na rynku usług handlingowych. Od dawna utrzymuje pozycję lidera w Porcie Lotniczym im. F. Chopina w Warszawie (70% udziałów w rynku) oraz 60% udziału w rynku w Krakowie. W strukturze LS Airport Services funkcjonuje szereg wydziałów, które świadczą wyspecjalizowane usługi. Wydział Obsługi Pasażerskiej zapewnia kompleksową obsługę pasażerów i bagażu. W zakres tych usług wchodzą: 1. Odprawa biletowo-bagażowa pasażerów w ruchu zagranicznym i krajowym z wykorzystaniem systemów odpraw przewoźnika lub własnym. 2. Obsługa procesu boardingu (załadowania). 3. Asysta pasażerska w drodze do i z samolotu. 4. Obsługa pasażerów priorytetowych poprzez zapewnienie eskorty od stanowiska odpraw do samolotu (w trybie przyspieszonym i poza kolejnością). 5. Obsługa bagażowa grup. Na życzenie może być odbierany bagaż z autokarów i transportowany na stanowiska odprawy pasażerskiej, a także po przylocie, z hali odbioru bagażu do 88

oczekujących pojazdów przed terminalem lotniska. 6. Obsługa pasażerów niepełnosprawnych i wymagających opieki. Pasażerowie niepełnosprawni mogą liczyć na wózek inwalidzki, specjalny pojazd z podnośnikiem i gwarantowaną asystę w drodze do samolotu i po odbiór bagażu. 7. Opieka nad dziećmi podróżującymi pod opieką przewoźnika. Pracownik agenta towarzyszy dziecku przez całą drogę do samolotu, przy stanowisku odpraw pasażerskich i w gate 12. W samolocie dziecko oddawane jest pod opiekę personelu pokładowego. 8. Przedsprzedaż biletów (ticketing). W imieniu klientów przewoźników lotniczych, oferowany jest w terminalu pasażerskim lotniska sprzedaż biletów oraz pobieranie opłat za nadbagaż i obsługę nieregularności. 9. Reklamacje bagażowe i poszukiwanie bagażu opóźnionego w przewozie. W przypadku opóźnienia bagażu w przewozie lub jego uszkodzenia, pracownik firmy udziela wszelkiej niezbędnej pomocy dotyczącej reklamacji. Dzięki wykorzystaniu zaawansowanych systemów informatycznych bagaż poszukiwany jest w portach lotniczych całego świata, co skraca do minimum czas oczekiwania na jego odnalezienie. Pracownicy obsługi płytowej, po przylocie i podczas przygotowania samolotu do startu, dokonują wszelkich niezbędnych czynności mających na celu przygotowanie samolotu do bezpiecznej eksploatacji. Procedury handlingowe odbywają się w ściśle określonym porządku i według norm czasowych zgodnych z wymogami bezpieczeństwa lotniczego. W zakresie obsługi płytowej firma zapewnia: obsługę samolotów z użyciem specjalistycznego sprzętu handlingowego; uruchomienie silników większości typów samolotów; naziemne źródła zasilania; ogrzewanie i ochładzanie kabiny pasażerskiej samolotu; odladzanie i zabezpieczanie przed oblodzeniem; holowanie i wypychanie samolotów; załadunek i rozładunek bagaży, ładunków cargo oraz przesyłek pocztowych w samolotach pasażerskich; transport lotniskowy; przewóz pasażerów i załóg lotniczych pomiędzy statkiem powietrznym i terminalem; przewóz pasażerów niepełnosprawnych z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu; kompleksową obsługę samolotów cargo; usługę sprzątania samolotów. W zakres usług świadczonych przez Spółkę wchodzą również Centrum Operacyjne i wyważanie samolotów. Centrum Operacyjne (dostępne 24h). W zakres działalności Centrum wchodzi codzienna obsługa samolotów, dostarczanie dokumentacji lotniczej, przekazywanie materiałów pogodowych oraz informacji niezbędnych załodze do odbycia lotu, a także wysyłanie depesz ruchowych i handlowych. Centrum utrzymuje także łączność radiowej z załogami lotniczymi. Wyważanie samolotu. Prawidłowe rozmieszczenie zarówno pasażerów, bagaży, poczty i cargo jest bardzo istotne dla prawidłowego przygotowania samolotu do wykonania operacji startu. Wyważenie samolotu jest to ustalenie położenia środka ciężkości (Centre of Gravity COG) samolotu po jego załadowaniu. Środek ciężkości samolotu musi znajdować się w ściśle określonym, dopuszczalnym obszarze zdefiniowanym przez producenta samolotu. Obszar ten określany jest jako cięciwa aerodynamiczna, czyli linia łącząca nosek profilu skrzydła z krawędzią spływu. Właściwe załadowanie i wyważenie samolotu jest jedną z podstawowych czynników warunkujących prawidłową eksploatację oraz bezpieczne i ekonomiczne wykonywanie lotu. Dokumentem określającym rzeczywisty załadunek i położenie COG jest arkusz załadunku i wyważenia samolotu Loadsheet. Dostarczany jest kapitanowi samolotu przed startem 13. Innymi słowy, celem wyważania samolotu jest optymalizacja położenia środka ciężkości statku powietrznego (CG). Przekłada się to na położenia samolotu w locie, a tym samym i na zużycie paliwa. Wyważanie samolotu składa się z dwóch etapów: 1) określenie maksymalnych ciężarów; 2) określenie położenia środka ciężkości. 12 Gate - bramka znajdująca się w hali odlotów. Prowadząca pasażerów na pokład konkretnego samolotu. Do oznaczania bramek używa się literowo-cyfrowego skrótu, np. G2. 13 Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia przewozu przesyłek w transporcie lotniczym, Logistyka nauka 4/2011. 89

LS Airport Services jest jedynym właścicielem kompleksu budynków wchodzących w skład terminala towarowego. Jako agent handlingowy, Oddział Warszawa Cargo oferuje kompleksową obsługę ładunków lotniczych w magazynie czasowego składowania oraz na terenie międzynarodowego portu lotniczego im. F. Chopina. Przyznanie przez Urząd Lotnictwa Cywilnego statusu Zarejestrowanego Agenta, pozwala jako jedynemu w kraju, świadczyć, usługi kontroli bezpieczeństwa ładunków lotniczych. Do zadań Oddziału Warszawa Cargo należy: obsługa towarów przewożonych samolotami pasażerskimi, frachtowymi i ciężarówkami, w transporcie regularnym i charterowym wielu linii lotniczych i spedytorów; kontrola bezpieczeństwa ładunków, przesyłek kurierskich, ekspresowych i poczty przed ich wysyłką; prowadzenie magazynu czasowego składowania w terminalu towarowym, o powierzchni ponad 10 000 m 2 ; zarządzanie kompleksem terminala towarowego 14. Fot. 2. Załadunek kontenerów do luków bagażowych samolotu Źródło: http://www.lsas.pl/ Na rynku usług obsługi naziemnej występuje wiele mniejszych firm powiązanych z różnymi liniami i operatorami statków powietrznych. Niektóre z nich świadczą tylko jeden rodzaj usługi, np. catering, czy też tankowanie samolotów. Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego wydając zezwolenie na wykonywanie usług w zakresie obsługi naziemnej kierował się zasadami konkurencji, co znacznie obniżyło koszty w tym zakresie. Jest to szczególnie istotne dla funkcjonowania linii nisko kosztowych, które poszukują tanich lotnisk i tanich agentów handlingowych. Obsługa płytowa w porcie lotniczym Fot. 1. Terminal towarowy LSAS na lotnisku im. F. Chopina w Warszawie Źródło: http://www.lsas.pl/ Magazyn umożliwia obsługę powierzonych w optymalnych warunkach, w tym w pomieszczeniach chłodniczych. LSAS oferuje usługi, w zakresie obrotu ładunkami lotniczymi z uwzględnieniem materiałów niebezpiecznych w rozumieniu przepisów IATA, w tym materiałów radioaktywnych oraz obsługę przesyłek specjalnych, żywych zwierząt, poczty dyplomatycznej i innych. Po wylądowaniu każdy statek powietrzny musi przejść odpowiednią obsługę by przygotować go do kolejnego lotu. Statek powietrzny jest zbyt cennym środkiem transportu by stał długo na ziemi. Stąd też obsługa naziemna powinna być realizowana w minimalnym czasie. Samolot po wylądowaniu przechodzi pod opiekę agenta handlingowego lub agentów handlingowych w zależności od tego, czy umowa w zakresie obsługi naziemnej została zawarta z jednym, czy z też kilkoma agentami. Przebieg obejmujący obsługę po wylądowaniu oraz przed startem statku powietrznego do kolejnego lotu określamy pojęciem obsługi lotniskowej samolotu. W praktyce wyróżnia się: obsługę pełną tzw. obsługę krótką czas postoju pomiędzy lądowaniem i startem jest ograniczony do niezbędnego minimum; obsługę po przylocie czas postoju pomiędzy lądowaniem i startem jest znacznie dłuższy od 14 http://www.lsas.pl/ 90

wymaganego do obsługi naziemnej, wykonywana jest tylko obsługa naziemna po przylocie; obsługę na odlot po dłuższym postoju wykonywana jest tylko obsługa naziemna przed odlotem 15. Obsługa naziemna (lotniskowa) jest jedną z najważniejszych czynności, z którymi linia lotnicza spotyka się w porcie lotniczym. Wywiera ona wpływ na koszt obsługi samolotu i związany z tym czas. Czynnościami obsługi naziemnej samolotu zarządzają agenci handlingowi. Od ich pracy zależy jakość i czas przebiegu obsługi naziemnej. Handling w każdym porcie lotniczym obejmuje także czynności związane z poruszaniem się i parkowaniem maszyn, co wymaga: doskonale przeszkolonych pracowników; wykwalifikowanego personelu do przemieszczania samolotu; holowników i haków dostosowanych do wagi brutto samolotu; specjalnych podpórek do blokowania kół różnych typów samolotów; dobrego oznakowania samolotów oraz miejsce dokowania i manewrowania. Obsługa statku powietrznego odbywa się na płycie postojowej, stąd często nazywamy ją obsługą płytową. Obsługa płytowa obejmuje: ustawianie statku powietrznego na płycie (miejscu postojowym) po wylądowaniu; blokowanie statku powietrznego za pomocą specjalnych urządzeń; dostarczenie naziemnego źródła zasilania; zapewnienie łączności pomiędzy statkiem powietrznym a agentem rampowym; rozładunek i załadunek samolotu dostarczenie odpowiednich schodów dla pasażerów i załogi; zapewnienie i obsługa pomostów ładunkowych dla bagażu i towarów; umożliwienie i nadzorowanie przemieszczenia statku powietrznego (kołowanie, wypychanie, holowanie); odladzanie statku powietrznego; tankowanie, roztankowywanie; 15 Malarski M., Szterk D., Analiza infrastruktury nawigacyjnej i procedur środowiskowych europejskich portów lotniczych, PW, Warszawa 2011. ochrona statku powietrznego przed wtargnięciem osób nieuprawnionych oraz przed uszkodzeniem. W obsłudze płytowej statku powietrznego bierze udział szereg specjalistycznych pojazdów, ich rozmieszczenie wokół samolotu pokazano na rys. 1. Każdy z pojazdów ma wyznaczoną strefę dojazdu i postoju w odpowiednim miejscu wokół samolotu. Niektóre z pojazdów muszą podjeżdżać wielokrotnie by zrealizować zadania związane z odtworzeniem gotowości do lotu. Gabaryty i budowa pojazdów jest dostosowana do realizowanych funkcji. Na przykład niektóre cysterny samolotowe mają celowo obniżoną wysokość oraz posiadają specjalną budowę zbiornika z paliwem, aby umożliwić podjeżdżanie pojazdem pod skrzydło samolotu (foto 3). Rys. 1. Rozmieszczenie pojazdów specjalistycznych w czasie obsługi płytowej samolotu Usługa tankowania samolotu obejmuje napełnienie zbiorników paliwem w ilości niezbędnej do wykonania lotu i z uwzględnieniem wszelkich zapasów nawigacyjnych, a także czynności roztankowywania, kontrolę jakości paliwa oraz neutralizację resztek materiałów napędowych. Na lotnisku F Chopina jedynym dostawcą paliwa lotniczego jest firma Petrolot. Wszystkie przylatujące samoloty są przez nią obsługiwane. Pracownicy działu koordynacji operacji lotniczych każdego dnia przekazują do Petrolotu zestawienie planowanych operacji. Jeśli samochód-cysterna nie jest dostępny na stanowisku bezpośrednio po wylądowaniu samolotu, personel płytowy może zgłosić zapotrzebowanie na paliwo bezpośrednio, drogą radiową, lub poprzez dział koordynacji. Na płycie postojowej wykonuje się kabinową obsługę statku powietrznego, która obejmuje: mycie i sprzątanie statku powietrznego wewnątrz i na zewnątrz; 91

dostarczenie na pokład wody użytkowej do toalet i obsługa toalet - asenizacja; dostarczenie na pokład statku powietrznego gazet, materiałów do rozrywki (np. filmów, książek); dostarczanie żywności i napojów; mycie okien, wyrzucanie śmieci, dezodoryzacja i dezynfekcja; czyszczenie ładowni; ogrzewanie lub chłodzenie kabiny. Asenizacja jest zabiegiem sanitarnym polegającym na usuwaniu płynnych zanieczyszczeń z toalet statków powietrznych i wywożeniu ich na tzw. pola asenizacyjne, gdzie dzięki możliwości samooczyszczania się gleby (mineralizacja fekaliów i zanik drobnoustrojów chorobotwórczych na skutek aktywności mikroflory gleby), wykorzystywane są jako nawóz. Podczas obsługi kabinowej pracownicy firmy handlingowej dokonują wszechstronnego czyszczenia wnętrza samolotu zgodnie ze standardami IATA AHM810. Działania te obejmują: odkurzanie, usuwanie wszystkich śmieci pozostawionych przez pasażerów w tylnej kieszeni siedzenia i w różnych miejscach pokładu, usuwanie wszelkich zanieczyszczeń wynikających z choroby, rozlanych napoi lub jedzenia, czyszczenie urządzeń w kuchni i pomieszczeń gastronomicznych, wymianę zagłówków i poszewek poduszek. Na życzenie załogi personel agenta handlingowego czyści okna samolotu od wewnątrz. Przed wejściem na pokład samolotu pasażerów, jakość wykonania obsługi kabinowej sprawdzana jest wzrokowo przez osobę wyznaczoną prze kierownika lub koordynatora obsługi. Każda jednostka świadcząca obsługę handlingową chcąc być konkurencyjną na rynku musi działać sprawnie, szybko i z pełnym profesjonalizmem. Aby sprostać tym wymaganiom usługodawcy muszą dysponować najnowocześniejszym parkiem maszyn i urządzeń wykorzystywanych do poszczególnych kategorii obsługi naziemnej. Procedura przygotowania statku powietrznego do lotu w ramach obsługi naziemnej pochłania określoną ilość pracy i czasu. W celu zapewnienia większej efektywności obsługi sporządza się dla każdego typu samolotu, specjalne plany określające kolejność zadań i czas ich trwania. Czas ten uzależniony jest od typu statku powietrznego, a przede wszystkim od ilości miejsc na pokładzie, ilości zabieranego paliwa, ładunków i bagażu, technicznej obsługi odtworzeniowej do lotu, przeglądu silników, instalacji i agregatów. W tabeli 1 podano minimalny czas obsługi naziemnej samolotów eksploatowanych przez PLL LOT. Tabela 1 Minimalny czas trwania obsługi naziemnej statków powietrznych eksploatowanych przez PLL LOT Fot. 3. Tankowanie samolotu na płycie postojowej (fot. H. Adamczyk) Typ statku powietrznego B - 767 B - 737 ERJ - 170/175 EMB145 ATR-42,72 Obsług ładunków i cargo Minimalny czas trwania obsługi naziemnej 90 min 40 min 30 min 30 min 30 min Źródło: Polskie Linie Lotnicze Lot, Ground Handling Manual. Obsługa cargo i poczty (cargo and mail handling) obejmuje fizyczną obsługę wywozu, transferu i przywozu oraz obsługę związanych z tym dokumentów, procedur celnych i procedur bezpieczeństwa. Przy umieszczaniu ładunku lotniczego na pokładzie uwzględniane musi być położenie środka ciężkości samolotu oraz dopuszczalne obciążenie powierzchniowe (wytrzymałość podłogi ładunkowej). Prawidłowe usytuowanie ładunku oraz wyważenie samolotu daje pewność, że ładunek nie przemieści się a środek ciężkości znajdzie się w zakresie certyfikowanego zakresu położenia. Ma to wpływ na osiągi samolotu, zużycie paliwa i bezpieczeństwo. Niezwykle istotnymi czynnościami jest prawidłowe zabezpieczenie ładunków na pokładzie samolotu przed przemieszczaniem w kierunku równoległym do kierunku lotu. Ładunki umieszczane na paletach 92

i w kontenerach transportuje się do samolotu za pomocą specjalistycznych platform wyposażonych w dźwigi i suwnice (fot. 4). Rys. 6. Ułożenie ładunku na pokładzie samolotu Boeing 747-400 Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010. Fot. 4. Załadunek samolotu transportowego z wykorzystaniem platformy załadowczej Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010. W ładowni samolotu zabezpiecza się ładunki specjalnymi pasami mocującymi uniemożliwiającymi ich przesuwanie się podczas lotu. Samoloty cargo wyposażone są w specjalne szyny umożliwiające przesuwanie palet z ładunkiem oraz uchwyty mocujące (fot. 5). Ładunek może być zabezpieczony przed skutkami wstrząsów przez: rozłożenie działania wstrząsów na większą powierzchnię; zaabsorbowanie energii wstrząsu; zlokalizowanie wstrząsu tak, aby oddziaływał na najbardziej wytrzymałe części ładunku 16. Specyficzne warunki transportu lotniczego, czynniki występujące przy starcie i lądowaniu samolotu, powodują, iż przed przyjęciem do przewozu istnieje konieczność szczególnie ostrożnego dobrania i wyspecyfikowania przewożonego frachtu lotniczego. W transporcie lotniczym zagrożenie stanowić może niska temperatura w ładowniach oraz niskie ciśnienie powietrza na dużych wysokościach. Dlatego też należy wyspecyfikować ładunki, które mogą być przewożone transportem lotniczym. Są ładunki wrażliwe na oddziaływanie wymienionych czynników i te nie powinny być dopuszczone do przewozu samolotami, np. niektóre rodzaje materiałów niebezpiecznych. Podsumowanie Fot. 5. Ładowania samolotu transportowego Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010. Podczas załadunku niezwykle istotna jest prawidłowa konfiguracja umieszczania poszczególnych typów opakowań. Procedury opracowane przez producentów samolotów, zawierają wymogi dotyczące kolejności umieszczania palet i kontenerów w samolotach wraz ze szczegółowym ich oznaczeniem (rys. 6). Naziemna obsługa statków powietrznych w porcie lotniczym realizowana jest przez wyspecjalizowane firmy posiadające zezwolenia Władzy Lotniczej na świadczenie określonego rodzaju usług. Zakres działalności agenta handlingowego może obejmować jeden lub kilka rodzajów usług. Działalność agentów handlingowych określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych. Agentów obsługi na- 16 Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia przewozu przesyłek w transporcie lotniczym, Logistyka nauka nr 4/2011. 93

ziemnej wyłania się w drodze konkursu. Działalność agentów handlingowych podlega audytowi, a pracownicy agenta muszą posiadać kwalifikacje potwierdzone odpowiednimi certyfikatami. Wszyscy pracownicy agenta handlingowego podlegają sprawdzeniu przez Straż Graniczną w celu otrzymania zezwolenia dostępu do strefy zastrzeżonej lotniska. Zarządzający lotniskiem certyfikowanym odpowiada za jego bezpieczną eksploatację zgodnie wymaganiami technicznymi i eksploatacyjnymi określonymi w ustawie Prawo lotnicze, rozporządzeniami wykonawczymi do ustawy; warunkami i specyfikacjami określonymi w certyfikacie lotniska oraz instrukcją operacyjną lotniska. Streszczenie Obsługa naziemna statków powietrznych w porcie lotniczym jest procesem dość złożonym, gdyż musi się odbywać szybko, sprawnie i z zachowaniem najwyższych standardów bezpieczeństwa. Krąg osób mających dostęp do statku powietrznego w czasie obsługi naziemnej jest ograniczony. Obsługę naziemną realizują wyspecjalizowane organizacje agenci obsługi naziemnej (agenci handlingowi). Celem artykułu jest prezentacja zakresu działalności agentów handlingowych w czasie obsługi naziemnej statków powietrznych w porcie lotniczym. Abstract Ground handling of aircrafts at the airport is a fairly complex process, as it has to be done quickly, efficiently and at the highest safety standards. The circle of people who have access to aircraft during ground handling services is limited. Ground services are performed by specialized organizations ground handling agents. The purpose of the article is to present the scope of work of handling agents during ground handling of aircrafts at the airport. 4. Compa T., Zarządzanie informacjami lotniczymi, WSOSP, Dęblin 2013. 5. Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia przewozu przesyłek w transporcie lotniczym, Logistyka nauka nr 4/2011. 6. Malarski M., Szterk D., Analiza infrastruktury nawigacyjnej i procedur środowiskowych europejskich portów lotniczych, PW, Warszawa 2011. 7. Dyrektywa Rady 96/67/WE z dnia 15 października 1996 r. w sprawie dostępu do rynku usług obsługi naziemnej w portach lotniczych Wspólnoty (Dz.U. L 272 z 25.10.1996). 8. Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (Dz. U z dnia 26 czerwca 1959 r. z późn. zm.). 9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie certyfikacji działalności w lotnictwie cywilnym (Dz.U. Mr 146, poz. 1421). 10. Rozporządzenie w sprawie obsługi naziemnej z 2009 r. (Dz.U z 2012 r. poz. 933 i 951). 11. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 185/2010 z dnia 4 marca 2010 r. ustanawiające szczegółowe środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych podstawowych norm ochrony lotnictwa cywilnego. 12. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 272/2009 z dnia 2 kwietnia 2009 r. uzupełniające wspólne podstawowe normy ochrony lotnictwa cywilnego określone w załączniku do rozporządzenia (WE) 300/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady. 13. Ustawa z 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz.U z 2012 poz. 933). Literatura 1. Augustyn S., (red. nauk), Obsługa naziemna (Ground handling), wyd. AR, Warszawa 2012. 2. Capanda K., Organizacja obsługi terminalowej na przykładzie lotniska Chopina w Warszawie, 3. Compa T., Kozuba J., Skop Z., Ratownictwo lotnicze i lotniskowe, WSOSP, Dęblin 2010. 94