Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Sieradza na lata 2007-2013

Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Sieradza na lata 2007-2013 Sieradz, 2007 r.

Spis treści Wstęp... 4 I. Charakterystyka sytuacji społeczno-gospodarczej Sieradza... 6 1. Zagospodarowanie przestrzenne... 6 1.1. PołoŜenie... 6 1.2. Rys historyczny. Zabytki architektury... 6 1.3. Uwarunkowania ochrony przyrody w Sieradzu... 13 1.4. Infrastruktura techniczna... 23 1.4.1. Gospodarka wodno-ściekowa... 23 1.4.2. Gospodarka odpadami... 25 1.4.3. Energetyka... 25 1.4.4. Ciepłownictwo... 26 1.4.5. Gazyfikacja... 27 1.4.6. Układ drogowy. Komunikacja... 27 1.4.7. Sieć telekomunikacyjna... 30 1.4.8. Mieszkalnictwo... 31 1.5. Identyfikacja problemów... 34 1.5.1. Ochrona środowiska... 34 1.5.2. Infrastruktura techniczna... 35 2. Charakterystyka gospodarcza Sieradza... 35 2.1. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych... 35 2.2 Zatrudnienie... 40 2.3 Identyfikacja problemów... 41 3. Sfera społeczna... 41 3.1. Struktura demograficzna i społeczna... 41 3.2. Oświata... 45 3.3. Ochrona zdrowia... 49 3.4. Kultura... 49 3.5. Obiekty sportowe i rekreacji... 50 3.6. Grupy społeczne wymagające wsparcia w ramach Programu Rewitalizacji... 51 3.7. Organizacje społeczne działające w Sieradzu... 58 3.8. Identyfikacja problemów... 59 4. Analiza SWOT miasta Sieradz... 61 II. Konsultacje społeczne... 63 III. Powiązania Programu ze strategicznymi dokumentami dotyczącymi rozwoju regionu i miasta... 67 1. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020... 67 2. Strategia Rozwoju Powiatu Sieradzkiego... 71 3. Strategia Rozwoju Sieradza do 2010 roku... 73 4. Program Ochrony Środowiska Miasta Sieradz... 74 5. Program Zapobiegania Przestępczości oraz Zapewnienia Porządku Publicznego i Bezpieczeństwa Obywateli w Sieradzu na lata 2006 2010 Bezpieczny Sieradz... 75 IV. ZałoŜenia Programu Rewitalizacji... 76 1. Okres programowania... 76 2. Cele rewitalizacji w Sieradzu... 76 3. Zasięg terytorialny rewitalizowanych obszarów... 77 V. Działania planowane na rewitalizowanych obszarach... 81 VI. Plan finansowy... 89 VII. Sposób wdraŝania... 91 VIII. Sposoby promocji, monitorowania, oceny i komunikacji społecznej... 92 1. System monitorowania Programu Rewitalizacji... 92 2. Sposoby oceny Programu Rewitalizacji... 93 2

3. Sposoby inicjowania współpracy między sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi... 94 4. Promocja... 95 Załącznik... 97 Spis tabel... 98 Spis wykresów... 99 3

Wstęp M i a s t a n i e s k ł a d a j ą s i ę t y l k o z d o m ó w i u l i c, a l e z l u d z i i i c h n a d z i e i. Ś w. A u g u s t y n Wiele miast w Polsce boryka się z problemem zagroŝenia całkowitą degradacją społeczno-ekonomiczną. Zmiany dotyczą postępującej dekapitalizacji zabudowy miejskiej, niszczenia obiektów o wartości historycznej i kulturowej, niskiego poziomu przedsiębiorczości, słabej mobilności zawodowej mieszkańców oraz wzrostu patologii społecznych. W celu powstrzymania rozwoju tych niekorzystnych zmian konieczne jest zainicjowanie procesu rewitalizacji na zdegradowanych obszarach. Rewitalizacja to kompleksowy program remontów, modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych, rewaloryzacji zabytków na wybranym obszarze (najczęściej dawnej dzielnicy miasta) powiązany z rozwojem gospodarczym i społecznym. Zasadniczym celem rewitalizacji jest oŝywienie gospodarcze i społeczne miasta, czyli - zachęcanie do rozwijania nowych form aktywności gospodarczej, zwiększenie potencjału turystycznego i kulturalnego, nadanie zdegradowanym obiektom nowych funkcji, przy równoczesnej trosce o stan środowiska naturalnego i zrównowaŝony rozwój gospodarczospołeczny. Potrzeba rewitalizacji wynika z istniejącego, szczególnie na obszarze Starego Miasta, deficytu prac remontowych i związanego z nim wysokiego stopnia degradacji starej zabudowy, m. in. w postaci zaawansowanego zuŝycia technicznego budynków i infrastruktury technicznej. Dlatego teŝ celem rewitalizacji jest poprawa estetyki przestrzeni miejskiej, podniesienie atrakcyjności Starego Miasta, wykreowanie interesującego miejsca do zamieszkania, stworzenie mechanizmu zachęt do inwestowania w istniejące obiekty, a takŝe przyciągnięcie mieszkańców miasta i okolic oraz turystów do spędzania tutaj wolnego czasu. Działania te w dłuŝszej perspektywie przyczynią się do dyfuzji zainicjowanych procesów na tereny przyległe. Rewitalizacja ma równieŝ na celu podniesienie standardu Ŝycia najuboŝszych mieszkańców poprzez poprawę warunków zamieszkania i infrastruktury, tzw. prewencję socjalną, uprzedzającą degradację osób i grup zagroŝonych marginalizacją lub wykluczeniem społecznym, a takŝe zwiększenie oferty mieszkaniowej dla ludzi o róŝnym stopniu zamoŝności, w tym dla osób niepełnosprawnych i w starszym wieku. Proces rewitalizacji przyczynia się do ochrony dziedzictwa kulturowego oraz wzrostu świadomości lokalnej mieszkańców, co jest szczególnie waŝne w kontekście integracji 4

europejskiej. Dlatego zaangaŝowanie społeczności lokalnej, stowarzyszeń, w tworzenie i realizację programu rewitalizacji ma szansę pozytywnie wpłynąć na wzrost aktywności obywatelskiej, angaŝowanie mieszkańców w Ŝycie społeczne miasta, a takŝe we współpracę z administracją publiczną i biznesem. Opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Sieradza (zwanego zamienienie Programem Rewitalizacji, Programem lub LPR dla Miasta Sieradza) podzielono na kilka etapów. W pierwszej kolejności Prezydent Miasta Sieradza Zarządzeniem Nr 97/2007 z dnia 6 czerwca 2007 roku powołał Pełnomocnika ds. Rewitalizacji oraz Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, złoŝony z pracowników Urzędu Miasta. Na mocy Uchwały Nr IX/62/2007 Rady Miejskiej w Sieradzu z dnia 31 maja 2007 roku powołana została równieŝ doraźna Komisja Rady Miejskiej ds. Rewitalizacji. Zespół Zadaniowy zaproponował obszary, które powinny zostać objęte działaniami naprawczymi w sferze Ŝycia społecznego, gospodarczego i przestrzeni miasta oraz rozwiązania funkcjonalne w ramach przygotowywanego Programu. Zgłoszone wnioski wraz z ich zasięgiem obszarowym przyjęto do dalszego opracowania. W kolejnym etapie sporządzania Programu Pełnomocnik ds. Rewitalizacji zwrócił się do wszystkich potencjalnych beneficjentów oraz innych podmiotów, które mogłyby włączyć się w proces rewitalizacji miasta, o składanie wniosków do Programu. W celu umoŝliwienia mieszkańcom Sieradza aktywnego udziału w tworzeniu planu, na stronach internetowych miasta została zamieszczona ankieta dotycząca programu rewitalizacji oraz inne materiały dotyczące tej problematyki. Po zaopiniowaniu finalnego projektu Programu przez doraźną Komisję Rady Miejskiej ds. Rewitalizacji, przyjęciu przez Prezydenta Sieradza i uchwaleniu przez Radę Miejską stał się obowiązującym planem działań w zakresie rewitalizacji na lata 2007 2013. W Programie Rewitalizacji przedstawiono szereg zadań inwestycyjnych o bardzo zróŝnicowanym charakterze. Ich realizacja uzaleŝniona jest od odpowiedniego montaŝu finansowego środków pochodzących z róŝnych źródeł. Wskazanie w Programie działań stanowi podstawę do przygotowania aplikacji o wsparcie finansowe wskazanych projektów ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Program Rewitalizacji jest programem Ŝywym. Okresowe aktualizacje Programu prowadzone będą we współpracy z zainteresowanymi partnerami społeczno-gospodarczymi. Ponadto na bieŝąco będą rozpatrywane wnioski lokalnych przedsiębiorców dotyczące planowanych na terenach rewitalizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych. 5

I. Charakterystyka sytuacji społeczno-gospodarczej Sieradza 1. Zagospodarowanie przestrzenne 1.1. PołoŜenie Miasto Sieradz znajduje się w województwie łódzkim u brzegu rzeki Warty. Pod względem morfologicznym teren Sieradza połoŝony jest na prowincji Nizin Środkowopolskich i obejmuje dwa mezoregiony: Wysoczyznę Łaską (na północnymwschodzie) oraz Kotlinę Sieradzką (w centrum i na zachodzie) 1. Pod względem geologicznym teren miasta zlokalizowany jest w zachodniej części Synklinorium Szczecińsko-Łódzko- Miechowskiego (na skraju Monokliny Przedsudeckiej). Wg podziału klimatycznego Polski W. Okołowicza Sieradz leŝy w południowowschodniej strefie Regionu Śląsko-Wielkopolskiego, z zaznaczającymi się słabymi wpływami oceanicznymi. Od stolicy województwa miasto dzieli 60 km. Do Warszawy, Poznania, Wrocławia czy aglomeracji śląskiej z Sieradza jest nie dalej niŝ 200 km. Aby dojechać do granicy zachodniej państwa (Zgorzelec) mieszkańcy miasta muszą pokonać trasę 360 km, a do wschodniej 378 km (Terespol). Od północy, wschodu i południa miasto graniczy z gminą Sieradz, a od zachodu z gminą Wróblew. 1.2. Rys historyczny. Zabytki architektury. Sieradz jest jednym z najstarszych polskich miast. Najdawniejsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z VI-VII wieku. W XI wieku powstał tu gród kasztelański i podgrodzie. W źródłach pisanych wzmianka o Sieradzu pojawia się w 1136 roku, kiedy w Bulli Gnieźnieńskiej wymienia go papieŝ Innocenty II. W owym czasie Sieradz wraz z Łęczycą stanowił zwarte terytorium łęczycko-sieradzkie, którego obszar obejmował około 20 tys. km. Blisko 2/3 tamtego terytorium pokrywałoby się z obszarem województwa łódzkiego. Dokument lokacyjny Sieradza zaginął. Według pisma z 1298 roku prawa miejskie nadał Sieradzowi ksiąŝę Kazimierz Konradowic. Fakt ten miał miejsce między 1247 a 1255 rokiem. W tym samym czasie Dominikanie załoŝyli w mieście klasztor, co potwierdza ówczesną 1 Wg fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego. 6

rangę Sieradza. W XIV wieku, na miejscu spalonego przez KrzyŜaków w 1331 roku drewnianego grodu, król Kazimierz Wielki wzniósł zamek. Obok niego pobudowano kościół św. Trójcy, który w XV wieku przekształcono w kolegiatę. Miasto zostało otoczone murami obronnymi, wałami i fosą. Do Sieradza prowadziły trzy bramy Warcka, Grodzka (zniszczone w II połowie XVIII wieku) i Krakowska (istniała do 1800 roku). Od XV wieku rozwój przestrzenny miasta koncentrował się na powstawaniu i rozbudowie przedmieść: św. Mikołaja (wokół tzw. Poświstnej Górki), Porzecze nad rzeką śegliną, Nowe Przedmieście (tzw. Nowe Miasto lub Nowy Rynek) rozwinięte koło Bramy Warckiej w połowie XVI wieku. Harmonijny rozwój Sieradza zakłócały najazdy Tatarów, Czechów oraz KrzyŜaków. Mimo to od XIII do XV wieku w Sieradzu odbyło się 15 walnych zjazdów. Sześciu z nich przewodniczyli królowie polscy. W lutym 1383 roku na sejmie w Sieradzu zapewniono poselstwo węgierskie, Ŝe królową Polski zostanie córka króla Ludwika Jadwiga. W 1432 roku na zjeździe sieradzkim podjęto zobowiązanie, wybrania po śmierci Władysława Jagiełły królem Polski jego najstarszego syna Władysława (Warneńczyka). W 1445 roku dokonano w mieście elekcji króla Kazimierza Jagiellończyka. Okres największego rozkwitu miasta przypadł na czasy Odrodzenia. Na początku XVI wieku Ŝyło i pracowało tu 162 rzemieślników skupionych w 12 cechach, m. in. sukienników, kuśnierzy i krawców. Miasto było waŝnym ośrodkiem handlu. Wymianie handlowej sprzyjało korzystne połoŝenie miasta na trasie trzech szlaków o znaczeniu krajowym, wchodzących w skład większych połączeń międzynarodowych. O znaczeniu Sieradza w owym czasie świadczy liczba domów (około 350) i mieszkańców (ponad 2000), co sytuowało go w czołówce średnich miast w Polsce. Wraz ze schyłkiem XVI wieku kończą się czasy świetności Sieradza. Największy regres w rozwoju miasta przypada na XVII wiek i I połowę XVIII wieku. Był on głównie wynikiem wojen szwedzkich, poŝarów i pomorów. Dopiero pod koniec XVIII wieku miasto powoli zaczęło się odbudowywać. Szczególnie waŝną rolę w porządkowaniu spraw miejskich odegrała utworzona w 1780 roku Komisja Dobrego Porządku, która zajęła się finansami miasta oraz wydawaniem przepisów dotyczących ustroju i administracji. W końcu XVIII wieku Sieradz liczył około 1,5 tys. mieszkańców zamieszkujących 191 domów i 80 rzemieślników, reprezentujących 21 zawodów. 7

W okresie zaborów sieradzanie czynnie uczestniczyli w walce o odzyskanie niepodległości - 13 listopada 1806 roku zawiązano w Sieradzu akt powstania przeciwko Prusakom. W czasie powstania styczniowego miasto wraz z powiatem było terenem koncentracji powstańców oraz miejscem wielu bitew i potyczek. W XIX wieku Sieradz był miejscem powolnego, lecz systematycznego rozwoju gospodarczego i społecznego. W 1823 roku powstała tutaj manufaktura Adolfa Harrera, w której zainstalowano jedną z pierwszych maszyn parowych na ziemiach polskich. Postęp przemysłu i rzemiosła doprowadził do utworzenia, w połowie XIX wieku, niedzielnej szkoły rzemieślniczej. Pod koniec wieku otworzono pierwszą w regionie salę teatralną, a z inicjatywy dr Aleksandra Murzynowskiego wybudowano przystań wodną i załoŝono Towarzystwo Wioślarskie. W początkach XX wieku połączono Sieradz z Łodzią i Kaliszem. W mieście nadal rozwijało się Ŝycie społeczne. W 1906 roku utworzono bibliotekę, trzy lata później załoŝono Sieradzkie Towarzystwo Muzyczne, w 1915 roku Czesław Bagieński otworzył 5 klasowe Gimnazjum Filologiczne. Na przestrzeni stu lat liczba mieszkańców Sieradza wzrosła ponad czterokrotnie, do 9,8 tys. osób w 1910 roku. W okresie dwudziestolecia międzywojennego rozwój przemysłu i rzemiosła w mieście stanowił kontynuację stanu sprzed I wojny światowej. Miasto zachowało swój rolniczoprzemysłowy charakter. Jednocześnie dobrze rozwijało się Ŝycie kulturalne. W mieście działało Towarzystwo Śpiewaczo-Muzyczne przy Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Rzemieślniczym Resursa oraz Koło Miłośników Sceny przy Towarzystwie Dźwignia. W 1923 roku wznowiło działalność Sieradzkie Towarzystwo Muzyczne Lutnia. Cztery lata później otwarto gimnazjum miejskie, dzisiejsze Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Jagiellończyka. Zrealizowano takŝe wiele inwestycji. Rozbudowano budynek Ochotniczej StraŜy PoŜarnej, wybudowano łaźnie miejską, elektrownię, uporządkowano teren Wzgórza Zamkowego, powiększono uliczne oświetlenie oraz obsadzono drzewami park miejski. W listopadzie 1939 roku Sieradz wraz z całym powiatem został wcielony do Rzeszy Niemieckiej. Okupanci usuwając ślady polskości zniszczyli wszystkie polskie napisy, dokonali zmiany nazw ulic, zniszczyli pomniki i tablice upamiętniające historyczne wydarzenia. W odpowiedzi rozwinął się ruch oporu. Sieradz został wyzwolony 23 stycznia 1945 roku. W latach 50. XX wieku rozbudowano zakłady odzieŝowe, zboŝowo-młynarskie i spirytusowe. W 1957 roku oddano do uŝytku największy zakład dziewiarski Sira. Powstały takŝe osiedla mieszkaniowe Dziewiarz i Polna. W 1975 roku Sieradz stał się 8

ponownie siedzibą województwa. Do miasta zaczęli przyjeŝdŝać ludzie z całego regionu. W efekcie liczba ludności w ciągu kolejnych dwudziestu lat uległa podwojeniu do liczby 45 tys. Miasto ponownie zaczęło się dynamicznie rozwijać. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku Sieradz stał się siedzibą powiatu ziemskiego, w skład którego weszły gminy: Sieradz, Warta, Wróblew, Błaszki, Goszczanów, Złoczew, Burzenin, Klonowa, Brzeźnio i Brąszewice. Konsekwencją bogatej historii miasta jest występowanie w nim wielu zabytków oraz terenów i obiektów o znacznych walorach kulturowych, krajobrazowych i ekspozycyjnych. W celu objęcia ich naleŝytą ochroną w mieście wyodrębniono: strefy ochrony konserwatorskiej: strefę ścisłej ochrony historycznej struktury przestrzennej (STREFA A) obejmującą obszar Starego Miasta oraz Gród-Zamek stanowiący kępę zamkową wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym; strefę ochrony ograniczonej (STREFA B) obejmującą przedpole zachodnie Starego Miasta, podnóŝe Skarpy Staromiejskiej, ulicę Krakowskie Przedmieście, Park Staromiejski i dawną dzielnicę Rybaki oraz dawne kolonie Olendry DuŜe i Olendry Małe, a takŝe cmentarze katolickie przy ulicy Sarańskiej i w Męce KsięŜej, cmentarz wojskowy i Ŝydowski; strefę ochrony zachowanych elementów zabytkowych (STREFA C) obejmującą dzielnicę 2 Praga, graniczącą od zachodu z terenem miasta lokacyjnego, ulicę Polskiej Organizacji Wojskowej oraz zabudowę osiedlową osiedla wojennego; strefę ochrony widokowej - ekspozycji sylwety zabytkowego zespołu (STREFA E) wschodniej panoramy zespołu historycznego od strony rzeki Warty; strefę ochrony krajobrazu (STREFA K) obejmującą ochronę krajobrazu naturalnego doliny rzek Warty i śegliny, ochronę krajobrazu przeobraŝonego Męki-Jamy i Górki Smardzewskiej, ochronę krajobrazu wsi historycznych o genezie średniowiecznej Woźnik, Monic, Zapusty, Męki KsięŜej; strefę ochrony archeologicznej (STREFA W) obejmującą rejony osadnictwa pradziejowego i historycznego występujące w centrum miasta (okolice Starego Miasta, Grodu i Podgrodzia) oraz skarpy wzdłuŝ ul. Krakowskie Przedmieście (Monice), w zachodniej części miasta (Zapusta, Wola Dzierlińska), części 2 Sieradz nie ma prawnie ustanowionych dzielnic, a nazwy ich najczęściej pochodzą od nazw wsi, które zostały przyłączone do miasta po 1975 r. oraz od zwyczajowych nazw historycznych. PoniewaŜ nazewnictwo takie jest powszechnie przyjęte będzie ono uŝywane w dalszej części Programu. 9

południowej (Jeziory), tereny dolinne rzeki Warty i śegliny oraz prawobrzeŝnej części miasta (Woźniki, Męka). Do najwaŝniejszych zabytków Sieradza moŝna zaliczyć: 1. Sieradzki Rynek - układ przestrzenny Rynku zachował się od czasów średniowiecza. Oprócz centralnego placu, wytyczono wówczas takŝe ulice - z kaŝdego rogu placu wybiegały po dwie prostopadłe do siebie ulice. W przeszłości centralne miejsce zajmował ratusz. Dziś jego istnienie potwierdza jedynie zarys wyłoŝony cegłą. Obecną zabudowę rynku stanowią piętrowe kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku. Bardzo charakterystyczna dla sieradzkiej Starówki jest XIX-wieczna pompa. 2. Kościół farny pod wezwaniem Wszystkich Świętych najciekawszy zabytek Sieradza. Pierwsza świątynia drewniana istniała tu juŝ zapewne w Xl wieku. Drewniany kościół był grabiony przez Tatarów (w 1241 roku) i Czechów (w 1292 roku). W 1331 roku został on spalony przez KrzyŜaków. Obecny kościół wzniesiony został około 1370 roku. W 1580 roku dobudowana została do niego pięciokondygnacyjna wieŝa. W 1645 roku, po poŝarze od pioruna, kościół został odbudowany i powiększony, w latach 1648-1682, o dwie nawy boczne. Kościół w swoim zasadniczym zrębie zbudowany jest w stylu gotyckim, z cegły, o układzie polskim, wzmocniony uskokowymi przyporami. 3. Klasztor podominikański najstarszy zabytek Sieradza jego początki sięgają I połowy XIII wieku. Obecnie budynek kryje w swoich murach elementy wcześniejszego gotyckiego obiektu (kruŝganki). Na kruŝgankach znajdują się cenne rzeźby i kilkanaście obrazów, przewaŝnie nieznanych autorów, w większości z XVII-XVIII wieku. Wśród nich naleŝy wymienić rzeźbę w drewnie topolowym z lat 1420-1430 o wysokości około 122 cm, przedstawiającą Madonnę z Dzieciątkiem oraz obraz Wskrzeszenie Piotrowina namalowany w 1647 roku przez Jana DruŜla. 4. Przyklasztorny kościół św. Stanisława - wzniesiony około połowy XIII wieku. Był to pierwszy kościół dedykowany temu świętemu. Świątynia jest ceglanym budynkiem jednonawowym z prezbiterium nieco węŝszym niŝ nawa. Zgodnie z zasadą Dominikanów nie ma wieŝy, tylko sygnaturkę. Jest on jednym z nielicznych portali wczesnogotyckich w Polsce. We wrześniu 1331 roku klasztor został ograbiony i spustoszony przez KrzyŜaków. W 1383 roku miał tu miejsce jeden ze zjazdów szlachty, która wybrała królową Polski Jadwigę, córkę Ludwika Węgierskiego. Od 1922 roku zespół klasztorny uŝytkowany jest przez ss. Urszulanki (szare) Serca Jezusa Konającego. 10

5. NaroŜna kamienica u zbiegu ulic Zamkowej i Dominikańskiej najstarsza murowana kamienica mieszczańska w Sieradzu, z XVII wieku, powszechnie zwana kamienicą pojagiellońską. Jest to budynek piętrowy, zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony. W części pomieszczeń zachowały się sklepienia krzyŝowe, a w sali na piętrze strop belkowy nawiązujący do epoki Renesansu. Obecnie w budynku mieści się muzeum, w którym prezentowana jest stała ekspozycja przedstawiająca dzieje regionu sieradzkiego, obejmująca działy: archeologiczny, historyczny, historii sztuki i etnograficzny. 6. Ulica Kolegiacka naleŝy do najstarszych ulic w mieście. WzdłuŜ ulicy znajdują się klasycystyczne, piętrowe kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku. 7. Ulica Warszawska - najstarsza ulica w obrębie Starego Miasta. W okresie średniowiecza w większości zamieszkiwana była przez śydów i nosiła nazwę ulicy Solnej. Współcześnie jej zabudowę stanowią stylowe kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku. 8. Dawna synagoga (ul. Wodna 7) - zbudowana w latach 1819-1824. Funkcję świątyni obiekt spełniał do 1939 roku. Po przeróbkach w czasie okupacji niemieckiej budynek zatracił cechy zabytkowe. Obecnie zajęty jest on przez firmy rzemieślnicze. 9. Teatr Miejski - w miejscu dzisiejszego budynku Teatru (siedziba Miejskiego Domu Kultury) znajdowały się stajnie pocztowe. W 1874 roku przebudowano je na salę teatralną, a w 1900 roku nadano im klasycystyczny kształt. 10. StraŜnica Ochotniczej StraŜy PoŜarnej - jeden z najbardziej charakterystycznych budynków Sieradza. Sieradzka OSP powstała w 1876 roku i jest najstarszą organizacją działającą w mieście. Remiza straŝacka wraz z wieŝą została wybudowana w latach 1923-1927. Na piętrze budynku funkcjonowało w okresie międzywojennym kino Światowid, które po wojnie zmieniło nazwę na Nysa. 11. Dawny zajazd pocztowy - z początku XIX wieku. Po rekonstrukcji i gruntownym remoncie obiekt ten zajmuje Biuro Wystaw Artystycznych. 12. Eklektyczna kamienica z II połowy XIX wieku - ciekawy przykład budownictwa eklektycznego w Sieradzu. Jej wyniosły ryzalit z trójkątnym szczytem i wieŝą nawiązują do budowli obronnej. 13. Dworek Modrzewiowy - wzniesiony w XIX wieku we wsi Wrząca jako dom zarządcy. W 1863 roku słuŝył on jako szpital powstańczy. Do parku Staromiejskiego Dworek przeniesiono w latach 60. XX wieku. 11

14. Dom tkacza z II połowy XIX wieku, znajduje się w Sieradzkim Parku Etnograficznym Dom jest konstrukcji zrębowej z bali na zewnątrz oszalowany. 15. Szpital - początki szpitala św. Józefa sięgają 1845 roku, kiedy to kaliski architekt Jensch zaprojektował adaptację budynków dawnej oranŝerii i pałacyku na potrzeby szpitala. W 1887 roku dobudowano do szpitala skrzydło, a w 1911 roku pawilon zakaźny. 16. Kościół św. Ducha - (zwany grunwaldzkim ) według tradycji miał być ufundowany jako wotum za szczęśliwe zakończenie wojny z KrzyŜakami. Jest to budynek drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany z dachem dwuspadowym, krytym gontem, z wieŝyczką na sygnaturkę. Pierwotnie stał on u zbiegu ulic Sienkiewicza i Warckiej, na tak zwanym Przedmieściu Warckim (Świątoduskim). W 1853 roku kościół rozebrano i przeniesiono na miejski cmentarz. Wewnątrz kościoła znajduje się m.in. XIX wieczny krucyfiks z malowaną na czarno figurą Chrystusa, ołtarz w stylu barokowym z drugiej połowy XVIII wieku oraz stacje Drogi KrzyŜowej wykonane przez znanego twórcę ludowego, rzeźbiarza Stanisława Korpę. 17. Staropolski dworek - z początku XX wieku. Posiada on charakterystyczny ganeczek z czterema kolumnami oraz dach dwuspadowy z naczółkami. Do 2003 roku znajdował się w nim Pałac Ślubów. Obecnie mieści się w nim restauracja i siedziba Regionalnej Izby Gospodarczej. 18. Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny - usytuowany przy ul. Mickiewicza. Został on zbudowany w 1922 roku przez ówczesnego właściciela tych terenów ks. Aleksandra Brzezińskiego, jako wotum za uratowanie Ŝycia w listopadzie 1918 roku. W okresie międzywojennym funkcjonowała w pobliŝu szkoła zawodowa dla sierot oraz zakład graficzny, gdzie wydawany był tygodnik Ziemia Sieradzka. 19. Kościół pod wezwaniem św. Wojciecha - usytuowany w dzielnicy Sieradza-Męka. Według tradycji miał się tu zatrzymać w 997 roku św. Wojciech udający się z misją do Prus. Jest to świątynia drewniana o konstrukcji zrębowej z XVII wieku, obmurowana cegłą. Współcześnie do bryły kościoła została dobudowana wieŝa. Wystrój wnętrza barokowy. 20. Dawny kościół ewangelicki - powstał w latach 1889-1897. Początkowo był to dom modlitwy. Uroczyste poświęcenie kościoła miało miejsce w 1925 roku. Po II wojnie światowej kościół uŝytkowany był przez parafię kościoła polsko-katolickiego. Jego obecna nazwa to Rzymskokatolicka Parafia Wojskowa Chrystusa Odkupiciela i Najświętszego Imienia Maryi. 12

1.3. Uwarunkowania ochrony przyrody w Sieradzu 1.3.1. Zasoby przyrody Ukształtowanie terenu Współczesna rzeźba terenu miasta ukształtowana została przez lądolód warciański, a po jego ustąpieniu ostateczny kształt nadany został przez procesy peryglacjalne. Dość istotne przeobraŝenia, pod wpływem zmiennej dynamiki rzek, dokonały się w dolinach rzecznych. Procesy erozji i akumulacji są najbardziej widoczne w dolinie Warty, gdzie poza rozległą terasą denną najwyraźniej ukształtowany jest poziom terasy wysokiej, która miejscami sięga 12 18 m nad poziom koryta rzeki. Pod względem morfologicznym większość terenu stanowi zdenudowana wysoczyzna polodowcowa, rozcięta południkowo przez szeroką dolinę Warty. Płaską powierzchnię wysoczyzny morenowej sporadycznie urozmaicają pagórki kemów, dochodzące do 12 m wysokości, pagórki moreny czołowej i ciągi wydm, występujące głównie we wschodnim fragmencie wysoczyzny. Z form wklęsłych zaznaczają się doliny niewielkich cieków oraz rozległe, płaskie obniŝenia powytopiskowe zlokalizowane na zachód od doliny Warty. Ze względu na znaczną przewagę terenów o niewielkim nachyleniu obszar miasta charakteryzuje się korzystną topografią, która sprzyja rozwojowi terenów zainwestowanych, zabudowanych. Sieć hydrograficzna Obszar miasta znajduje się w obrębie łódzkiego VII regionu hydrogeologicznego. Na jego terenie występują dwa poziomy wodonośne: kredowy i czwartorzędowy. Podstawowy uŝytkowy poziom wodonośny dla miasta stanowią utwory kredowe. Poziom wód górnokredowych naleŝy do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Sieradz K2-312 (GZWP). Zbiornik ten zajmuje powierzchnię 78 km 2, z czego 30 km 2 w jego północnej części objęte jest najwyŝszą ochroną (ONO), natomiast pozostała powierzchnia wysoką (OWO). Jest to zbiornik o charakterze szczelinowo porowym, którego wody odznaczają się znaczną wydajnością średnia głębokość ujęć wynosi 150 m, a szacunkowe zasoby zbiornika około 10 tys. m 3 /d. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje prawie na całym obszarze miasta. Poziom wód z tego okresu występuje w utworach piaszczysto Ŝwirowych, zalegających w warstwie przypowierzchniowej bądź w soczewkach piaszczystych w glinach zwałowych. 13

Warstwa wodonośna jest niejednorodna, o zmiennej grubości, przewaŝnie izolowana w stropie pakietami gliniastymi. Poziom ten charakteryzuje się zmiennością miąŝszości warstw piaszczysto-ŝwirowych oraz małym rozprzestrzenieniem poziomym. Lokalnie występują tutaj wody zaskórne. Obszar Miasta połoŝony jest całkowicie w zlewni rzeki Warty. Sieć rzeczną tworzą: a) Warta główna rzeka miasta. Jej długość w granicach miasta wynosi około 7,6 km, koryto jest uregulowane, a jego szerokość waha się od 40 do 150 m. Średni spadek Warty na tym odcinku wynosi 0,48 o / oo. Do południowej granicy miasta rzeka ma charakter spławny. PowyŜej staje się rzeką Ŝeglowną, ale nieodpowiednio uregulowany bieg nie pozwala na jej wykorzystanie dla celów Ŝeglugi śródlądowej. b) śeglina lewobrzeŝny dopływ Warty do której uchodzi w 521,0 km jej biegu. śeglina płynie przez teren miasta około 2,3 - kilometrowym odcinkiem. Od Dębołęki (gmina Sieradz) koryto rzeki jest uregulowane, a szerokość zróŝnicowana, zamykająca się w przedziale od 5 do 10 m. c) Myja lewobrzeŝny dopływ Warty, do której uchodzi w 514,5 km jej biegu. Myja przepływa przez północno zachodnie tereny miasta. Od źródeł do 16,0 km biegu rzeka jest potocznie nazywana Myją Meszną. Szerokość jej koryta, częściowo uregulowanego, nie przekracza 10 m. d) Niniwka prawobrzeŝny dopływ Warty, ma koryto uregulowane tylko na pewnych odcinkach. Na terenie miasta występuje takŝe wiele mniejszych cieków i rowów odprowadzających wody, głównie w okresach wysokich stanów, zarówno z obszarów wysoczyznowych, gdzie w powytopiskowych zagłębieniach terenu występują róŝnej wielkości oczka wodne, jak i z doliny Warty, obfitującej w starorzecza wypełnione wodą. Struktura uŝytkowania gruntów Sieradz zajmuje powierzchnię 51 km 2. Dane dotyczące kierunków wykorzystania gruntów w mieście oraz struktury własności według właściciela zostały zestawione w tabeli 1. W strukturze uŝytkowania gruntów największą pozycję zajmują uŝytki rolne, które grupują się w trzech zwartych kompleksach przestrzennych: na wschód od rzek Warty i śegliny (Męka Woźniki), w zachodnim i południowo zachodnim obrzeŝu miasta (Zapusta), 14

obszarze południowym, w trójkącie którego wierzchołki znajdują się w skrzyŝowaniu ulic Krakowskiego Przedmieścia i Oksińskiego na północy, wsi Jeziory i granicy miasta w Monicach. Tabela 1. Struktura uŝytkowania gruntów w mieście Sieradz w 2006 roku Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Struktura w % Powierzchnia ogólna 5122 100,0 UŜytki rolne 3499 68,3 grunty orne 2595 50,6 sady 60 1,2 łąki trwałe 251 4,9 pastwiska trwałe 593 11,6 Tereny leśne i zadrzewione 295 5,7 Grunty zabudowane i zurbanizowane 1079 21,1 Wody 92 1,8 Tereny inne 157 3,1 Tereny zamknięte 143 2,79 Agencja Nieruchomości Rolnych i PFZ 27 0,53 Grunty samorządu województwa 36 0,70 Grunty starostwa powiatowego 10 0,20 Wspólnoty gruntowe 409 7,99 Grunty Skarbu Państwa 344 6,72 Grunty komunalne (miejskie) 351 6,85 Grunty prywatne 3802 74,23 Źródło: Dane z Urzędu Miejskiego w Sieradzu. Uzupełniają je działki rolnicze oraz ogrody działkowe zlokalizowane w zurbanizowanej części miasta. Tereny zurbanizowane (zabudowane i komunikacja) zajmują niewiele ponad 1/5 powierzchni miasta. Zabudowa typu miejskiego znajduje się głównie na obszarze pokrywającym się w znacznym stopniu z granicami administracyjnymi miasta z 1978 roku. Tereny przemysłowe skupione są w północnej i zachodniej części miasta, powyŝej linii kolejowej (Kolonia Dzigorzew). Najwięcej gruntów w Sieradzu, bo ponad 74 % ogółu, jest własnością osób fizycznych. Natomiast tylko niecałe 7 % ogółu gruntów stanowi własność miasta. Jakość gleb Na terenie miasta dominują gleby średniej i słabej jakości, zaliczane do IV VI klasy bonitacyjnej. PrzewaŜają gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z piasków i glin. Grunty orne chronione (II i III klasa) w większości zaliczane są do gleb brunatnych wytworzonych na piaskach gliniastych mocnych i glinie lekkiej pylastej. Zajmują one 17,4% 15

powierzchni gruntów ornych. Najlepsze gleby (II klasa) występują w południowej części miasta. Gleby nieco mniej urodzajne (III klasa) są rozproszone po całym Sieradzu, a większe ich kompleksy znajdują się w południowej części miasta, gdzie ciągną się łukiem od Woli Dzierlińskiej po Monice. W dolinie Warty oraz w lokalnych zagłębieniach i wzdłuŝ małych cieków występują gleby hydrogeniczne (w tym gleby pochodzenia organicznego), tzn. torfowe, murszowe, czarne ziemie i mady. Są one wykorzystywane jako uŝytki zielone. Zajmują one powierzchnię 103,8 ha, z czego 46,9 ha to gleby torfowe, a 56,9 ha murszowe. Tereny zielone Tereny zielone zajmują 24,6% powierzchni miasta. Na zieleń tę składają się lasy, uŝytki zielone, parki miejskie, ogródki działkowe, cmentarze, skwery i zieleńce, zieleń osiedlowa i zieleń komunikacyjna. Lasy Lasy zajmują powierzchnię 188 ha, co stanowi 3,7% ogólnej powierzchni miasta. Większe kompleksy leśne występują jedynie w północno-wschodniej części miasta, mniejsze spotyka się w dolinie Warty oraz na zachodnich obrzeŝach miasta. W strukturze własnościowej przewaŝają lasy prywatne (60% wszystkich lasów). Charakteryzują się one bardzo duŝym rozdrobnieniem, słabym poziomem zagospodarowania, niską zasobnością drzewostanów. Lasy publiczne prawie w całości są własnością Skarbu Państwa. Znajdują się w zasięgu terytorialnym dwóch Nadleśnictw: Złoczew (obręb Złoczew) część miasta Sieradza: Zapusta Mała, Zapusta Wielka, Monice oraz obręb ewid. Nr 1-17, 19, 20, 23-25; Kolumna (obręb Sędziejowice) wschodnia część miasta, obręby nr 26 34. W lasach zaznacza się wyraźna przewaga siedlisk borowych: boru świeŝego i boru mieszanego świeŝego. W drzewostanach dominuje sosna, z domieszką gatunków liściastych tj. brzozą, bukiem i dębem. Runo i podszyt są średnio wykształcone. Na glebach hydromorficznych pozostających pod wpływem wody gruntowej występują siedliska olsowe. Drzewostan złoŝony jest głównie z olszy czarnej z domieszką brzozy i jesionu. W strukturze wiekowej przewaŝają drzewostany zaliczane do II i III klasy wieku, tj. 21-60 lat. 16

UŜytki zielone UŜytki zielone (łąki i pastwiska) zajmują powierzchnię 844 ha, co stanowi 16,5% ogólnej powierzchni miasta. UŜytki zielone występują głównie w dolinach rzek i cieków, rzadziej w zagłębieniach terenu. Klasyfikowane są one jako uŝytki zielone średniej i słabej jakości. Bogatsze pod względem florystycznym są zbiorowiska łąkowe. Tworzą je liczne gatunki traw, ziół i roślin motylkowych. Parki miejskie i cmentarze Do obiektów o szczególnych walorach przyrodniczych naleŝą parki i cmentarze. Na terenie Sieradza znajdują się następujące parki: Park Staromiejski najstarszy park Sieradza, załoŝony w 1825 roku na zboczu doliny Warty, o powierzchni 4,5 ha. Park leŝy pomiędzy ul. Sienkiewicza, Klonową i Lokajskiego oraz Ośrodkiem Sportu i Rekreacji. Park jest przykładem typowego ogrodu miejskiego o charakterze spacerowo-wypoczynkowym. Drzewostan składa się z 13 gatunków, głównie liściastych (klon zwyczajny, lipa drobnolistna, klon jawor, grab pospolity, lipa szerokolistna). Są to drzewa dziuplaste, co umoŝliwia gnieŝdŝenie się róŝnych ptaków jak: dzięcioła duŝego, dzięcioła zielonego, dzięciołka, sikorek i szpaków. Centralną część parku zajmuje staw z wyspą, na której rośnie kilka egzemplarzy wierzby białej, odmiany płaczącej. W centrum parku zlokalizowany jest amfiteatr wkomponowany we fragment starodrzewu. Dla podniesienia walorów przyrodniczych parku naleŝy wzbogacić drzewostan o nowe gatunki drzew i krzewów. Park im. Adama Mickiewicza o powierzchni 3,5 ha. Park nie jest ogrodzony. Na jego terenie występuje zieleń wysoka, częściowo pochodzenia naturalnego i nieregularna zieleń niska. W drzewostanie występuje 17 gatunków drzew, z przewagą drzew liściastych (np. dęby szypułkowe, klony zwyczajne, klony jawory, brzozy brodawkowate, jesiony wyniosłe). Występujące tu oczka i starorzecza stwarzają warunki, w których dynamicznie rozwijają się grąŝele Ŝółte, rdestnica pływająca, strzałki wodne, Ŝabiściek i babka wodna. Jednym z głównych walorów przyrodniczych parku jest wystepowanie zróŝnicowanej fauny, np. baŝanty, zające, sarny. Park jest naturalną ostoją roślin i zwierząt co stanowi duŝą wartość krajobrazową i ekologiczną dla miasta. 17

Park Broniewskiego o powierzchni 1,8 ha. Park nie jest ogrodzony. Powstał we wczesnych latach 70. Większość drzew pochodzi z nasadzeń na przełomie lat 70. i 80. Na terenie parku występuje 13 gatunków drzew (np. lipa szerokolistna, wierzba biała odmiana płacząca, topola biała). Rośnie tu wiele drzew owocowych, tj. jabłonie, grusze pospolite, czereśnia i orzech włoski, usytuowanie ich jest nieregularne. Ogólnie drzewostan jest ubogi, dlatego zachodzi konieczność jego przebudowy i nasadzenia nowych drzew, przez co park zyskałby na walorach przyrodniczych i estetycznych. Park Klonowe o powierzchni 5,0 ha. Obszar parku ograniczony jest: od wschodu Al. Grunwaldzką i zabudową wielorodzinną przy ul. Dąbrowszczaków, od południa ul. Generała Maczka, od zachodu ul. Braterstwa Broni, ul. Taczanowskiego i Spychalskiego od północy zabudową wielorodzinną przy ulicy Daszyńskiego. Drzewostan parku jest nieliczny uformowany głównie w formę szpalerów biegnących wzdłuŝ ulic i ścieŝek otaczających park. Nasadzone wzdłuŝ głównej alei parku platany uległy znacznej dewastacji i stanowią pojedyncze okazy. Pozostała zieleń to luźne skupiska drzew i krzewów oraz nawierzchnia trawiasta. W centrum parku znajdują się place zabaw i gier dla dzieci. Przyrodnicza rola cmentarzy jest zbliŝona do roli parków. Na terenie miasta Sieradza znajdują się 3 cmentarze, których drzewostan moŝe spełniać rolę lokalnego węzła ekologicznego: cmentarz katolicki, na którym znajduje się zwarty, bogaty drzewostan; jest to największy kompleks wysokiego drzewostanu występujący w granicach miasta, cmentarz Ŝydowski zarośnięty zielenią wysoką, nieuporządkowaną z nielicznymi starszymi okazami, cmentarz katolicki w Sieradzu-Męce posiada przerzedzony drzewostan w postaci starodrzewu. Drzewostan cmentarzy poddawany jest sukcesywnie eliminacji bez moŝliwości jego odnowy. Ogrody działkowe Na terenie miasta zlokalizowane są 4 ogrody działkowe o łącznej powierzchni 45,6 ha. Powstawały one na obrzeŝach obszaru zurbanizowanego, terenach zdegradowanych. Przez długi czas stanowiły one głównie teren produkcji sadowniczo-warzywniczej. W ostatnich latach obserwuje się tendencję do przekształcania funkcji POD z produkcyjnej na rekreacyjną. Następuje stopniowa wymiana upraw na rośliny ozdobne. Wzrasta liczba drzewek i krzewów iglastych oraz powierzchni uŝytkowanej jako trawniki. Ogrody działkowe z występującymi 18

piętrowymi nasadzeniami drzew, krzewów owocowych, warzyw i kwiatów są obszarami o wysokiej produktywności biologicznej. Stanowią one waŝny element współtworzący system przyrodniczy miasta. Czynnikiem ograniczającym walory krajobrazowe tych obszarów są dość prymitywne formy architektoniczne i zagęszczenie altan. Zieleńce i skwery, zieleń uliczna Zieleńce obejmują tereny wokół placów, w naroŝnikach ulic, obok budynków uŝyteczności publicznej. Stopień zadrzewienia poszczególnych ulic jest zróŝnicowany podobnie jak skład gatunkowy. W połączeniu z zadrzewieniami ulicznymi i parkami tworzą układ zieleni o wartości zdrowotnej i estetycznej. Obszary i obiekty chronione Na terenie miasta znajduje się jeden obszar objęty ochroną prawną Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu. Obejmuje on dolinę Warty, od Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki (na południu) po granicę byłego województwa sieradzkiego (na północy). Powierzchnia obszaru w granicach miasta wynosi 1328 ha, co stanowi 26% jego powierzchni. Na terenie miasta znajduje się 14 pomników przyrody (tabela 2). 1.3.2. Zanieczyszczenie środowiska Powietrze Na terenie miasta Sieradza głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunalne, przemysłowe i komunikacyjne. Najistotniejsze znaczenie dla jakości powietrza na terenie miasta ma tzw. emisja niska z indywidualnych źródeł ogrzewania na obszarach zurbanizowanych oraz prowadzonej działalności gospodarczej. Ma ona mały zasięg przestrzenny wokół źródła emisji i w znacznym stopniu wpływa na wielkość stęŝenia zanieczyszczeń w swoim najbliŝszym otoczeniu. Potencjalnymi źródłami i emitorami zanieczyszczeń mogą być równieŝ stacje paliw (ulatnianie się oparów paliw i gazu). Są to lokalne, punktowe źródła zanieczyszczeń atmosfery, które nie mają znaczącego wpływu na stan czystości powietrza. Tereny o gorszych warunkach aerosanitarnych, wynikających z duŝego natęŝenia źródeł niskiej emisji związane są z obszarami zabudowy niskiej, jednorodzinnej i zagrodowej, zlokalizowanej poza ścisłym centrum miasta i na jego peryferiach. 19

Gatunek Glediczia trójcierniowa Gledithia triacantos Dąb szypułkowy Quercus rober Tabela 2. Pomniki przyrody na terenie miasta Sieradza Obwód Wysokość PołoŜenie [cm] [m] 250 21 420 21 Sosna czarna Pinus nigra 295 12 Dąb szypułkowy Quercus rober var. Pyramidalis Grupa drzew jednogatunkowych 2 wierzby białe Salix alba Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Platan klonolistny Platanus x acerifolia Klon zwyczajny Acer platanoides Klon zwyczajny Acer platanoides 335 15 300 265 23 260 34 240 27 Lipa drobnolistna Tilia cordata 340 24 Dąb szypułkowy Quercus robur -Dąb Świętego Wojciecha Dąb szypułkowy Quercus rober Kasztanowiec zwyczajnyaesculus hippocastanum Źródło: Dane z Urzędu Miejskiego w Sieradzu. 584 25 350 26 300 25 Plac Wojewódzki 2 dz. Nr 189, na terenie przedszkola Ul. Witosa 22 dz. Nr 234/3, ogród na prywatnej posesji Stan bardzo dobry dobry Ul. Ogrodowa dz. Nr 193/18 bardzo dobry Ul. Ogrodowa dz. Nr 193/18 bardzo dobry Ulica Sienkiewicza przy moście Park Staromiejski dz. Nr 245 Park Staromiejski dz. Nr 245 Park Staromiejski dz. Nr 245, po lewej stronie od głównego wejścia Park Staromiejski dz. Nr 245, Ul. Kolegiacka obok kościoła dz. Nr 115, na terenie parafii rzymsko-katolickiej Męka KsięŜa - ul Kościelna - dz. Nr 45, na terenie parafii rzymsko-katolickiej Woźniki, ul. Widawska 22 dz. Nr 34/106/4 prywatna posesja Woźniki, ul. Widawska 22 dz. Nr 34/106/4 prywatna posesja dobry dobry bardzo dobry bardzo dobry dobry bardzo dobry dobry Szczególnie uciąŝliwe jest to zjawisko na terenach zabudowanych, wyróŝniających się dodatkowymi predyspozycjami do koncentracji szkodliwych zanieczyszczeń pyłowogazowych w warunkach inwersji termicznej, wynikającymi z połoŝenia ich w dolinie rzeki Warty (dzielnica Praga, Podrzecze, Olendry DuŜe, Chabie, Olendry Małe, Woźniki) Źródłem emisji zanieczyszczeń do atmosfery w Sieradzu jest transport, do czego przyczynia się przede wszystkim intensywny rozwój komunikacji, niski poziom techniczny 20