SPIS TREŚCI WSTĘP...3 I. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU TURYSTYKI...7 1.1. Uwarunkowania Przestrzenne...8 1.1.1. PołoŜenie gminy i dostępność komunikacyjna...8 1.1.2. Walory przyrodnicze... 10 1.1.3. Struktura funkcjonalna i przestrzenna... 12 1.2. Uwarunkowania Gospodarcze...14 1.2.1. Struktura gospodarcza gminy... 14 1.2.2. PodaŜ usług turystycznych... 16 1.2.3. Ruch turystyczny... 19 1.3. Uwarunkowania Społeczne...20 1.3.1. Rozmieszczenie ludności... 20 1.3.2. Struktura społeczna i demograficzna... 20 1.3.3. Organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje, itp.... 22 1.4. Uwarunkowania Kulturowe...23 1.4.1. Stan infrastruktury kulturalnej w gminie... 23 1.4.2. Dziedzictwo kulturowe... 23 1.5. Przestrzeń turystyczna gminy...25 1.5.1. Przestrzeń eksploracji... 25 1.5.2. Przestrzeń penetracji... 25 1.5.3. Przestrzeń asymilacji... 26 1.5.4. Przestrzeń kolonizacji... 26 1.5.5. Przestrzeń urbanizacji... 26 II. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ROZWOJU TURYSTYKI...28 2.1. Atrakcyjność turystyczna regionu Północnych Kaszub...29 2.1.1. Powiat Wejherowski... 30 2.1.2. Powiat Pucki... 32 2.1.3. Atrakcyjność turystyczna gmin regionu... 33 2.1.4. Pozycja Gminy Gniewino w regionie... 48 2.2. Aktualne i przyszłe trendy w turystyce...53 2.2.1. Nowy turysta... 53 2.2.2. Trendy w turystyce europejskiej i światowej... 54 III. UWARUNKOWANIA I KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH...60 3.1. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego...61 3.2. Uwarunkowania i kierunki rozwoju turystyki w województwie pomorskim...65 3.3. Strategia Rozwoju Powiatu Wejherowskiego...70 3.4. Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gniewino...72 IV. PIERWSZE SPOTKANIE ROBOCZE. ANALIZA SWOT...76 4.1. Pierwsze spotkanie robocze...77 4.2. Analiza SWOT...77 V. ODBIORCY USŁUG TURYSTYCZNYCH. DRUGIE SPOTKANIE ROBOCZE...82 5.1. Potrzeby i motywacje turystów...83 5.2. Typologia ruchu turystycznego i typy turystów...85 5.2.1. Turystyka wypoczynkowa... 85 5.2.2. Turystyka kulturowa, poznawcza... 88 5.2.3. Turystyka sportowa... 90 VI. ZAŁOśENIA ROZWOJOWE...92 6.1. Sposoby wykorzystania walorów turystycznych gminy...93 6.1.1. PołoŜenie gminy... 93 Gniewino, czerwiec 2004 1
6.1.2. Region turystyczny... 93 6.1.3. Walory przyrodnicze... 93 6.1.4. Walory historyczne... 95 6.1.5. Inne walory kulturowe i społeczne... 95 6.1.6. Sport i wypoczynek aktywny... 96 6.1.7. Letniska... 97 6.2. Podstawowa infrastruktura turystyczna...98 6.2.1. Baza noclegowa... 98 6.2.2. Gastronomia... 100 6.2.3. Infrastruktura komunikacyjna... 101 6.3. Gościnność i jakość oferowanych usług...102 6.4. Informacja turystyczna i główne działania marketingowe...103 6.4.1. Zagospodarowanie przestrzenne... 103 6.4.2. Informacja turystyczna... 103 6.4.3. Działania marketingowe... 104 6.5. Główne działania społeczne...106 6.5.1. Analiza i monitoring ruchu turystycznego... 106 6.5.2. Badanie postaw społeczności lokalnej wobec turystów i turystyki... 106 6.5.3. Badanie potencjalnego popytu na alternatywne usługi turystyczne i rekreacyjne wśród wypoczywających w pasie nadmorskim... 108 6.6. Efektywna struktura organizacyjna...109 VII. STRATEGICZNE CELE ROZWOJU TURYSTYKI W GMINIE. III SPOTKANIE ROBOCZE...111 VIII. PROGRAMY ROZWOJOWE...113 8.1. Program Rozwoju Produktów Turystycznych...115 8.1.1. Zadanie realizacyjne Historia i Kultura... 116 8.1.2. Zadanie realizacyjne Rekreacja Aktywna... 120 8.1.3. Zadanie realizacyjne Agroturystyka I Ekoturystyka... 126 8.2. Program Rozwoju Infrastruktury Turystycznej...129 8.2.1. Zadanie realizacyjne Baza Noclegowa... 130 8.2.2. Zadanie realizacyjne Gastronomia... 131 8.2.3. Zadanie realizacyjne Infrastruktura Komunikacyjna... 132 8.3. Program Zarządzania Atrakcyjnością Turystyczną...133 8.3.1. Zadanie realizacyjne Gniewińskie Centrum Turystyki... 134 8.3.2. Zadanie realizacyjne Kreowanie Lokalnej Społeczności Proturystycznej... 136 IX. MOśLIWE SPOSOBY FINANSOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI W GMINIE...137 9.1. Fundusze Strukturalne...138 9.2. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego...138 9.3. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja I Modernizacja Sektora śywnościowego I Rozwój Obszarów Wiejskich...139 9.4. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój zasobów ludzkich...139 9.5. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw..139 9.6. Interreg III...140 9.7. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)...140 9.8. Powiatowy Urząd Pracy...141 9.9. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej...141 9.10. Zarząd Dróg Dla Powiatu Puckiego I Wejherowskiego...142 9.11. Lasy Państwowe...142 9.12. Totalizator Sportowy Lotto...142 Indeks Rycin i Tablic... 143 Gniewino, czerwiec 2004 2
WSTĘP Gniewino, czerwiec 2004 3
Analiza atrakcyjności turystycznej gminy Gniewino w zasadniczej mierze opiera się na badaniu oraz wyznaczaniu kierunków i działań rozwojowych w oparciu o sieć wzajemnych powiązań pomiędzy elementami i czynnikami kształtującymi rzeczywistość, a ich wpływem na kształtowanie atrakcyjności turystycznej gminy w zaleŝności od rynku odbiorców. Atrakcyjność turystyczna jest istotnym, ale nie jedynym rodzajem ogólnej atrakcyjności gminy. Atrakcyjność turystyczna jest składową atrakcyjności ogólnej, jej zasadniczym komponentem, ale powiązanym jednakŝe szeregiem związków i zaleŝności z potrzebami wszystkich uŝytkowników przestrzeni lokalnej. Atrakcyjna gmina powinna zaspokajać potrzeby i oczekiwania: mieszkańców gminy (atrakcyjność rezydencjalna), inwestorów i przedsiębiorców (atrakcyjność inwestycyjna), mieszkańców regionu (atrakcyjność rekreacyjna), turystów (atrakcyjność turystyczna). NaleŜy przy tym pamiętać, Ŝe czynniki kształtujące atrakcyjność gminy dla poszczególnych grup odbiorców wzajemnie się warunkują i uzupełniają. Rozpatrując atrakcyjność turystyczną nie naleŝy zapominać, iŝ wszystkie grupy odbiorców i uŝytkowników przestrzeni wpływają na jej kształtowanie, a co więcej zdają się potrzebować siebie nawzajem. Inwestowanie w atrakcyjność turystyczną gminy powinno mieć na celu osiągnięcie następujących głównych celów: podniesienie jakości środowiska Ŝycia i atrakcyjności lokalizacyjnej dla nowych inwestycji (atrakcyjność rezydencjonalna, atrakcyjność inwestycyjna); wzmocnienie struktury gospodarczej; rozwoju nowych sektorów i wzrost liczby odwiedzających (atrakcyjność inwestycyjna, atrakcyjność rekreacyjna); podniesienie jakości Ŝycia mieszkańców (atrakcyjność rezydencjalna, atrakcyjność rekreacyjna). Inwestowanie w atrakcyjną turystycznie gminę zazwyczaj nakierowane jest na osiągnięcie jednego lub więcej z wyŝej wymienionych celów. Pamiętać jednak naleŝy, Ŝe efekty jakie przynosi ich realizacja nie są izolowane. Z powyŝszego rozumienia pojęcia atrakcyjności wynika metodologiczne, wielodyscyplinarne podejście do elementów kształtujących rzeczywistość i ich wpływu na zespół cech rozumianych jako atrakcyjność turystyczna. Turystyka jest obecnie jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się form aktywności ludzkiej i dziedzin gospodarki na świecie. Stanowi istotny czynnik nie tylko rozwoju Gniewino, czerwiec 2004 4
gospodarczego, ale i społecznego miejscowości i regionów. Turystyka jest specyficzną formą aktywności ludzkiej, która z jednej strony opiera swe funkcjonowanie na lokalnych zasobach przyrodniczych, gospodarczych społecznych i kulturowych, ale z drugiej strony istotnie wpływa na stan i kształtowanie się tych zasobów. Programy wzmacniania atrakcyjności turystycznej gminy muszą m.in. uwzględniać: istniejące walory i atrakcje turystyczne gminy i regionu, planowane przez Gminę, gminy sąsiednie oraz powiat, działania i inwestycje zmierzające do rozwoju atrakcyjności turystycznej, dostosowanie do zmian, jakie następowały będą wraz ze wzrostem atrakcyjności turystycznej, dostosowanie do moŝliwości finansowych gminy. PoniewaŜ współcześnie zjawisko turystyki obejmuje, oddziaływujące zarówno lokalnie jak i w skali ponadlokalnej, aspekty: psychologiczne społeczne kulturowe przestrzenne ekonomiczne budowa programów aktywizacji turystycznej opierać powinna się na szerokim rozumieniu pojęcia turystyka. Światowa Organizacja Turystyki (WTO) zaleca 1 następującą definicję turystyki: o turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróŝują i przebywają w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych nie dłuŝej niŝ rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyjątkiem wyjazdów, w których głównym celem jest podjęcie działalności zarobkowej. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 55 poz. 578 z późn. zm.), w art. 3 zawiera następujące definicje: o pkt 9) turysta osoba, która podróŝuje do innej miejscowości poza swoim stałym miejscem pobytu na okres nieprzekraczający 12 miesięcy, dla której celem podróŝy nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości i która korzysta z noclegu przynajmniej przez jedną noc, o pkt 10) odwiedzający osoba, która podróŝuje do innej miejscowości poza swoim stałym miejscem pobytu, dla której celem podróŝy nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości oraz niekorzystająca z noclegu. 1 Definicja zalecana dla celów statystycznych. Gniewino, czerwiec 2004 5
W niniejszym opracowaniu pojęcie turystyka obejmuje wszystkie formy aktywności związane: z turystyką wg definicji WTO, których odbiorcami są zarówno turyści jak i odwiedzający (w rozumieniu ustawy o usługach turystycznych), z rekreacją i wypoczynkiem mieszkańców gminy. Niniejsze opracowanie jest pierwszą fazą procesu wzmacniania atrakcyjności turystycznej gminy Gniewino. Jest to dokument przygotowany we współpracy ze społecznością lokalną, którego celami są: systematyzacja uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju turystyki w gminie Gniewino, przedstawienie w syntetycznej formie głównych cech wpływających potencjalnie na stan i rozwój turystyki w gminie, Analizą SWOT, identyfikacja i hierarchizacja celów rozwoju turystyki w gminie Gniewino, wyznaczenie programów rozwojowych wzmacniania atrakcyjności turystycznej Gminy Gniewino. Gniewino, czerwiec 2004 6
I. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU TURYSTYKI Gniewino, czerwiec 2004 7
Uwarunkowania wewnętrzne rozwoju turystyki stanowią identyfikację czynników budujących obecnie lub mogących budować w przyszłości atrakcyjność turystyczną gminy, które to czynniki wynikają z indywidualnych cech obszaru gminy Gniewino. Rozdział ten zawiera systematyczne zestawienie walorów i istniejącej infrastruktury turystycznej na obszarze gminy. Ze względu na rozległość aspektów na jakie oddziałuje zjawisko turystyki dla kompleksowego ujęcia zagadnień związanych z atrakcyjnością gminy, a w szczególności atrakcyjnością turystyczną i gospodarka turystyczną uwarunkowania wewnętrzne zanalizowane i przedstawione zostały interdyscyplinarnie w czterech zasadniczych działach tematycznych: przestrzeń, gospodarka, społeczeństwo, kultura. Podsumowanie uwarunkowań wewnętrznych rozwoju turystyki stanowi wyznaczenie obszarów gminy, na których zachodzą obecnie lub zachodzić mogą w przyszłości charakterystyczne procesy związane z rozwojem aktywności turystycznych. 1.1. UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNE 1.1.1. PołoŜenie gminy i dostępność komunikacyjna PołoŜenie: w północnej części województwa pomorskiego; w północno - wschodniej części powiatu wejherowskiego; sąsiedztwo z czterema wiejskimi gminami powiatu wejherowskiego: - gminą wiejską Wejherowo od południowego wschodu, - gminą Luzino od południa, - gminą Łęczyce od południowego-zachodu, - gminą Choczewo od północnego-zachodu; sąsiedztwo z jedną gminą powiatu puckiego: - gminą Krokowa z powiatu puckiego od północnego-wschodu; południową część stanowi część kompleksu Lasów Lęborskich i pradolina rzeki Redy; poza Bychowską Strugą w zachodniej części przez obszar gminy nie przepływają Ŝadne inne większe rzeki; brak bezpośredniego kontaktu z wybrzeŝem morskim; lokalizacja gminy w odległości ok. 15-20 km od wybrzeŝa morza Bałtyckiego (nad którym znajdują się takie miejscowości wypoczynkowe jak Białogóra czy Dębki w gminie Krokowa). Gniewino, czerwiec 2004 8
Dostępność komunikacyjna: przez obszar gminy nie przebiegają międzyregionalne trasy komunikacyjne (zarówno drogowe jak i kolejowe); droga krajowa relacji Gdynia Szczecin przebiega w odległości ok. 5 7 km od południowej granicy gminy; przez obszar gminy przebiega droga o randze regionalnej relacji Wejherowo Choczewo; odległości z centralnie połoŝonej w gminie miejscowości gminnej Gniewina: - do Wejherowa ok. 20 km, - do centrum Gdyni ok. 44 km, - do Gdańska ok. 70 km, - do Lęborka ok. 28 km, - do Dębek (najbliŝszej miejscowości nadmorskiej) ok. 19 km; przez obszar gminy przebiegają tory kolejowe niefunkcjonującej obecnie linii kolejowej relacji Wejherowo Gniewino Choczewo Lębork; linia kolejowa relacji Trójmiasto Szczecin przebiega niemalŝe równolegle do drogi relacji Gdańsk - Szczecin; codziennie z Gniewina kursują średnio 22 autobusy PKS do Wejherowa, z Nadola średnio 13 autobusów; brak bezpośredniego połączenia PKS z Trójmiastem; Region turystyczny: połoŝenie w regionie Kaszub Północnych, na północny zachód od Wejherowa i Trójmiasta; połoŝenie pomiędzy pasem nadmorskim a główną trasą komunikacyjną w regionie łączącą Szczecin z Trójmiastem; w granicach gminy znajduje się cały akwen Jeziora śarnowieckiego największego jeziora w regionie i jedynego, na którym moŝliwe jest uprawianie sportów motorowodnych; połoŝenie ok. 50 km od centrum aglomeracji Trójmiasta; przez teren gminy nie przebiegają Ŝadne szlaki ani trasy turystyczne piesze ani rowerowe; przez Jezioro śarnowieckie i dalej rzeką Piaśnicą wzdłuŝ rezerwatu przyrody Piaśnickie Łąki, do morza, biegnie kajakowy szlak turystyki wodnej; w sąsiedztwie gminy, na zachód i na północ od jej granic, przez obszar gminy Choczewo przebiega atrakcyjna turystycznie droga Szlak Cystersów przechodząca dalej w Drogę Nadmorską. Otoczenie gminy: Wpływ sąsiednich gmin moŝe być rozpatrywany zarówno jako konkurencja dla Gniewina, ale takŝe jako stymulatory rozwoju badanej gminy. Gmina Krokowa: - posiada największy potencjały turystyczny i rekreacyjny spośród gmin sąsiadujących; - na jej terenie znajduje się kilka znanych miejscowości nadmorskich: Dębki, Karwieńskie Błota i Białogóra; - na jej terenie znajduje się kilka znanych zabytków np.: w Krokowej i śarnowcu; Gmina wiejska Wejherowo: - typowy obszar urbanizacji submetropolitalnej; - graniczy z miastami Wejherowem, Redą, Rumią oraz Gdynią; - istotną funkcją tej gminy jest rola bezpośredniego zaplecza jednej z największych w Polsce aglomeracji miejskich Trójmiasta; Gmina Luzino: - najmniejsza powierzchniowo z gmin sąsiadujących; - bardzo dogodne połoŝenie na szlaku komunikacyjnym z Trójmiasta w kierunku Słupska i Szczecina; - atrakcyjny obszar osadniczy, dogodnie skomunikowany z Trójmiastem; Gniewino, czerwiec 2004 9
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino Gmina Łęczyce: - największa powierzchniowo spośród gmin sąsiadujących; - połoŝona w sąsiedztwie znaczącego ośrodka regionalnego Lęborka; - bardzo dogodne połoŝenie na szlaku komunikacyjnym z Trójmiasta w kierunku Słupska i Szczecina; Gmina Choczewo: - połoŝona nad najmniej w skali kraju zagospodarowaną częścią wybrzeŝa Bałtyku; - posiada znaczny potencjał turystyczny, wykorzystywany jednakŝe w nieznaczny sposób. 1.1.2. Walory przyrodnicze Krajobraz naturalny duŝe zróŝnicowanie deniwelacji terenu: - w rejonie Jeziora śarnowieckiego min.: ok. 5 m.n.p.m. - max: ok. 100 m.n.p.m.; - na obszarze całej gminy (poza poziomem J. śarnowieckiego) min.: ok. 50 m.n.p.m. - max: ok. 150 m.n.p.m.; bogactwo form ukształtowania rzeźby terenu; w granicach gminy występują we fragmentach lub prawie w całości następujące mikroregiony 2 : - Równina Błot Przymorskich; - Dolina Redy; - Rynna Jeziora śarnowieckiego; - Dolina Bychowskiej Strugi; - Kępa Gniewinowska. północna część gminy jest znacznie słabiej zalesiona niŝ część południowa: - w części południowej szerokie panoramy i widoki na odległe nieraz o kilka kilometrów wsie i osiedla; - słabszy potencjał widokowy części południowej; - piękno krajobrazu części południowej gminy tkwi w bogatych, zdrowych lasach, urokliwych drogach i ścieŝkach leśnych, jeziorach ukrytych wśród lasów, polanach i polach otoczonych lasem, na których ukryły się samotne zabudowania; dwie odmienne, charakterystyczne formy krajobrazowe na obszarze gminy stanowią: - dolina Jeziora śarnowieckiego - od strony zachodniej jezioro otaczają wysokie wzgórza morenowe o często bardzo stromych stokach, pokryte lasami i przeorane jarami i wąwozami; wzgórza te szczególnie atrakcyjnie prezentują się ze wschodnich brzegów jeziora (obszar gminy Krokowa); - pradolina rzeki Redy - południowa, zalesiona część gminy przechodzi nagle w otwarty krajobraz pradoliny rzeki Redy; ze wzgórz na krawędzi doliny (okolice Chynowca, Słuszewa, Rybna) rozciąga się szereg malowniczych panoram na sąsiednie miejscowości, okoliczne wzgórza i na otwarte wnętrze samej doliny; dwa zorganizowane punkty widokowe: - na zbiorniku elektrowni w Czymanowie; - Skowroniak w zespole dworsko-parkowym w Bychowie; - istniejący potencjał pozwala na większe wykorzystanie walorów widokowych. Wody powierzchniowe Jezioro śarnowieckie szczególny obiekt przyrodniczy, zbiornik wodny całkowicie połoŝony w granicach gminy; - największe jezioro w regionie PobrzeŜa Kaszubskiego (22 wśród największych jezior w Polsce); - wydłuŝenie do 7765 m w najdłuŝszej północno-południowej osi, co powoduje równieŝ wysoką podatność mas wodnych na działanie wiatru; 2 według B. Augustowski Gniewino, czerwiec 2004 10
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino - maksymalna głębokość jeziora to 19,4 m; - woda w jeziorze najcieplejsza jest w miesiącach od czerwca do lipca (ok. 16-18 o C), kiedy to średnie temperatury wody przekraczają wartości średnich temperatur powietrza w tym rejonie; dwa cieki wodne w zachodniej części gminy - Bychowska Struga i jej dopływ Salinka; w wschodniej części gminy rzeka Piaśnica; parametry największych rzek w granicach gminy: - Piaśnica długość górnego biegu wynosi 16,7 km, średni spadek 3,30/00, w dnie rynny subglacjalnej 1,30/00; - Bychowska Struga długość 20,1 km, średni spadek 2,2 0/00; inne, mniejsze jeziora to: - Jezioro Choczewskie; - jezioro Salińskie, Czarne; - jezioro Dąbrze - zaliczane do jezior wytopiskowych. Lasy główne skupiska leśne w południowej części gminy i wzdłuŝ brzegów Jeziora śarnowieckiego; stanowią ok. 40% powierzchni gminy; krajobraz tworzony przez lasy bukowe, bukowo-dębowe, bukowo-sosnowe, sosnowe, świerkowe; występujące chronione i rzadkie gatunki roślin, np: - storczyk plamisty, wawrzynek wilcze łyko, widłak jałowcowaty, bluszcz pospolity; występujące na terenie Nadleśnictwa Wejherowo chronione gatunki ptaków: - orzeł bielik, bocian czarny, orlik krzykliwy, puchacz, zimorodek; występujące gatunki zwierząt: - jeleń, sarna, daniel, - dzik, - lis, jenot, borsuk, kuna, - zając, - gęsi, kaczki. Formy ochrony przyrody gmina charakteryzuje się bardzo duŝymi walorami przyrodniczymi, czego wyrazem są znajdujące się na jej obszarze liczne formy ochrony przyrody: - rezerwat przyrody Długosz Królewski w Łęczynie; rezerwat florystyczny, o powierzchni 1,17 ha. Rezerwat ustanowiono w celu zachowania stanowiska gatunku paproci będącej przedstawicielem bardzo starej, prawie juŝ wymarłej rodziny długoszowatych; - Choczewsko-Saliński Obszar Chronionego Krajobrazu; - Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Redy Łeby; - pomniki przyrody 17 pomników przyrody oŝywionej i 1 głaz; - liczne obszary i obiekty kwalifikujące się do objęcia ochroną przyrody; w sąsiedztwie gminy występuje wiele obszarów objętych ochroną przyrody; naleŝy wymienić tu przede wszystkim: - Nadmorski Park Krajobrazowy wraz z otuliną parku; - Nadmorski Obszar Chronionego Krajobrazu; - Choczewsko Saliński Obszar Chronionego Krajobrazu; - rezerwaty przyrody: Białogóra, Piaśnickie Łąki, Widawa, Zielono oraz obszary projektowane do objęcia ochroną rezerwatową. Klimat: w północnej części gminy posiada cechy klimatu morskiego charakteryzującego się: - najmniejszymi na całym polskim pobrzeŝu amplitudami rocznymi temperatur powietrza (16,5 0 C); - najwyŝszą średnią prędkością wiatru (6,1 m/s); ok. 40% częstotliwości przypada na Gniewino, czerwiec 2004 11
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino wiatry z kierunku SW-W; - wiatrami wiejącymi wzdłuŝ dłuŝszej osi Jeziora śarnowieckiego, powodującymi częste i o duŝym nasileniu piętrzenia wiatrowe wody w zbiorniku; - znaczną roczną sumą opadów - ponad 700 mm; - duŝą liczbą dni z mgłą; południowa część gminy posiada odmienne cechy klimatyczne: - oddziaływanie morza na złagodzenie rocznej amplitudy temperatury powietrza; - mniejsza liczba dni mroźnych i gorących; - wysokie sumy opadów; - teren przechodzenia głównych szlaków gradowych. 1.1.3. Struktura funkcjonalna i przestrzenna Jednostki osadnicze: obszar o umiarkowanej koncentracji ludności; Gniewino - wieś gminną zamieszkuje ok. 27% ogółu ludności gminy; największe miejscowości, poza Gniewinem: - Nadole, - Rybno, - Chynowie, - Kostkowo, - Lisewo. Zabudowa letniskowa: trzy obszary koncentracji zabudowy letniskowej: - rejon wsi Nadole nad Jeziorem śarnowieckim; - rejon wsi Salino, Salinko, Mierzynko nad Jeziorem Salińskim; - rejon wsi Perlino i Perlinko nad Jeziorem Choczewskim; nie rozproszona zabudowa letniskowa. System komunikacyjny: przez obszar gminy nie przebiegają Ŝadne ponadregionalne trasy komunikacyjne drogowe ani kolejowe; główne drogi w gminie posiadają nawierzchnię utwardzoną, a ich stan techniczny jest dobry; parkingi leśne: - na trasie Czymanowo Gniewino, - na trasie Czymanowo Brzyno; - we wsi Dąbrówka, przy Chacie Baby Jagi ; - na skraju wsi Dąbrówka, przy plaŝy nad jeziorem; - przy leśniczówce w pobliŝu szosy Chynowie Kostkowo; - przy leśniczówce w Brodnicy; nieprzystosowanie systemu drogowego do ruchu turystycznego: - drogi są często zbyt wąskie; - brak zorganizowanych poboczy; - brak parkingów; - brak ścieŝek rowerowych; - brak turystycznych tablic informacyjnych. Gniewino, czerwiec 2004 12
Usługi: Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino miejscowość gminna Gniewino jest głównym ośrodkiem skupiającym większość usług w gminie; w pozostałych większych miejscowościach gminy oferowany jest podstawowy zakres usług handlu; brak usług w miejscowościach: - Płaczewo, - Jęczewo, - Strzebielinko, - Rybienko, - Opalino, - Rukowo, - Gniewinko, - Dąbrówka; usługi gastronomii oferowane są w miejscowościach: - Gniewino, - Bychowo, - Nadole, - Czymanowo; brak rozwiniętych usług rzemieślniczych; usługi zdrowia świadczy Gminny Ośrodek Zdrowia w Gniewinie (w Czymanowie znajduje się prywatny gabinet stomatologiczny). Struktura uŝytkowania terenów: grunty rolne - 42,3% ogólnej powierzchni gminy; stosunkowo duŝy jest udział terenów leśnych i parkowych - 40,8%; znaczna powierzchnia wód powierzchniowych w tym stawów - 11,2% powierzchni gminy; w granicach gminy Gniewino znajduje się kilka jezior, w tym cały akwen Jeziora śarnowieckiego w tym J. śarnowieckie (1470 ha), J. Czarne (60 ha) i J. Dąbrze (56 ha); tereny zabudowane i pod drogami - 4,4%; nieuŝytki 1,3%; Ryc. 1 Struktura uŝytkowania gruntów gminy 0,80% 10,40% 4,40% 1,30% UŜytki rolne Lasy i parki 42,30% Stawy Grunty pod wodami 40,80% Drogi i powierzchnie pod zabudowaniami NieuŜytki: Źródło: dane Urzędu Gminy Gniewino za rok 2001. Gniewino, czerwiec 2004 13
1.2. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE 1.2.1. Struktura gospodarcza gminy Struktura gospodarki regionu stanowi szereg powiązań o charakterze interaktywnym; poszczególne działy gospodarki lokalnej są ze sobą ściśle powiązane, tworząc jedną, zazwyczaj o znacznej dozie spójności, strukturę przestrzenną. Turystyka, będąca jedną z gałęzi działalności ekonomicznej, jest takŝe ściśle powiązana z innymi działami gospodarki. Związki turystyki z pozostałymi działami gospodarki mogą mieć zarówno charakter komplementacyjny gdy pozostałe działy stają się walorami i przyczyniają się do podnoszenia atrakcyjności regionu, bądź teŝ konkurencyjny kiedy rozwój innych aktywności powoduje spadek atrakcyjności turystycznej gminy. Turystyka naleŝy do wyjątkowo wraŝliwych i podatnych na wahania koniunktury i uwarunkowań działów gospodarki. Stan i przemiany konkurencyjnych działów mogą być czynnikami wpływającymi na zahamowanie i ograniczenie napływu turystów. Ogólną strukturę gospodarki gminy moŝna przedstawić przy pomocy wskaźnika zatrudnienia w podziale na sekcje (Tab. 1, Ryc. 2) oraz poprzez strukturę uŝytkowania terenów w gminie (o czym mowa w pkt 1.1.3. str. 12). W gminie Gniewino na turystykę oddziaływać mogą następujące cechy ogólnej struktury gospodarki gminy: relatywnie duŝa aktywność ekonomiczna mieszkańców; korzystna struktura przestrzenna gminy; brak wyraźnych i drastycznych konfliktów gospodarki nieturystycznej z turystyczną; bliskość aglomeracji gdańskiej; bliskość duŝych cenrtów turystycznych i obszarów o znacznym potencjale rozwojowym turystyki. Tab. 1 Struktura zatrudnienia w gminie Gniewino w wybranych sekcjach gospodarki narodowej w 2002 r. sekcje gospodarki narodowej liczba osób % rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo rybołówstwo, rybactwo 65 5 przemysł 789 61,1 budownictwo 5 0,4 handel i naprawy 36 2,8 transport, gospodarka magazynowa, łączność 17 1,3 pośrednictwa finansowe 8 0,6 obsługa nieruchomości i firm, nauka 1 0,1 administracja publiczna i obrona narod., obowiązkowe ubezp. 44 3,4 społeczne i zdrowotne edukacja 128 9,9 ochrona zdrowia i opieka społeczna 139 10,8 pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i 60 4,6 indywidualna Razem 1292 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Pomorskiego 2003. Gniewino, czerwiec 2004 14
Ryc. 2 Struktura zatrudnienia w gminie Gniewino w wybranych sekcjach gospodarki narodowej w 2002 r. 4,60% 5% 10,80% 9,90% 3,40% 0,10% 0,60% 1,30% 2,80% 0,40% 61,10% rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo, rybactwo przemysł budownictwo handel i naprawy transport, gospodarka magazynowa, łączność pośrednictwa finansowe obsługa nieruchomości i firm, nauka administracja publiczna i obrona narod., obowiązkowe ubezp. społeczne i zdrowotne edukacja ochrona zdrowia i opieka społeczna pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna Źródło: na podstawie Tab. 1. Do głównych cech gospodarki gminy, obecnie lub potencjalnie oddziaływujących w pośredni bądź bezpośredni sposób na rozwój turystyki w gminie naleŝy zaliczyć: rolnictwo jest jedną z podstawowych gałęzi gospodarki lokalnej gminy: - licznie występujące w gminie Gniewino niewielkie i średnie gospodarstwa rolne; - relatywnie niski poziom chemizacji rolnictwa; - wysoki udział gruntów ornych oraz niewielki łąk i pastwisk; - kompleksy dobrych gleb w północno wschodniej części gminy i słabych w części centralnej; - zróŝnicowana struktura upraw oraz hodowli; - relatywnie duŝy areał gruntów odłogowanych (pow. 10 ha); leśnictwo, z uwagi na zajmowany przez lasy obszar oraz potencjał, moŝe stać się waŝnym czynnikiem wpływającym na gospodarkę turystyczną w gminie Gniewino: - znaczny udział lasów w powierzchni gminy (pow. 40%); - zwarte kompleksy lasów w południowej części gminy oraz w szczególnie atrakcyjnych Gniewino, czerwiec 2004 15
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino obszarach nadjeziornych; - zróŝnicowanie gatunkowe lasów, zarówno drzew, jak i innych gatunków roślin; - występowanie licznych gatunków fauny leśnej; - gospodarka leśna prowadzona przez Nadleśnictwo Wejherowo i Nadleśnictwo Choczewo; - zagroŝenie poŝarowe w okresie letnim; przemysł nie pełni obecnie istotnych funkcji w strukturze gminy, choć moŝliwy jest rozwój średnich i małych firm zarówno w SSE, jak i innych miejscowościach południowo wschodniej części gminy: - elektrownia jako specyficzna atrakcja turystyki industrialnej; - na ogół nieatrakcyjna forma architektoniczna zabudowy przemysłowej; - eksploatacja surowców mineralnych powodująca dewastację środowiska naturalnego; - zagroŝenie zanieczyszczenia środowiska; system komunikacyjny gminy naleŝy do względnie dobrych, choć brak jest odpowiednich powiązań z potencjalnym obszarem popytu (aglomeracja i pas nadmorski): - relatywnie dobra lokalizacja komunikacyjna w pobliŝu aglomeracji gdańskiej; - dobrze rozwinięta sieć dróg kołowych; - zły stan nawierzchni na niektórych odcinakach dróg; - brak komunikacji kolejowej; - brak systemu ścieŝek rowerowych; handel i gastronomia są waŝnym elementem, zaliczanym często do infrastruktury turystycznej lub paraturystycznej: - rozwinięta sieć podstawowego handlu; - ograniczona struktura rodzajowa placówek; - ograniczona dostępność czasowa; pozostałe usługi - zaopatrzenie w podstawowe media w gminie wymaga dalszych inwestycji, zwłaszcza zaopatrzenie w wodę, gaz ziemny, a takŝe kanalizację oraz zaopatrzenie w ciepło; - oświata w gminie pełni podstawowe funkcje lokalne, brak jest jednakŝe działań zmierzających do edukacji proturystycznej. 1.2.2. PodaŜ usług turystycznych Baza noclegowa: Dwór w Bychowie: - spośród oferty noclegowej dostępnej w gminie Gniewino Dwór w Bychowie, będący hotelem i restauracją, ulokowany w budynku odremontowanego XVI wiecznego dworku, świadczy najwyŝszy standard oferowanych usług, w tym takŝe gastronomicznych; hotel dysponuje 43 miejscami noclegowymi w komfortowo urządzonych pokojach, wyposaŝonych w łazienki, TV, telefon i stały dostęp do internetu; Kaszubianka w Czymanowie: - niewielki hotelik posiada 18 miejsc noclegowych w 9 pokojach dwuosobowych, wyposaŝonych w łazienki i aneks kuchenny; średni standard; Ośrodek letnich domków Elektrowni Wodnej w Czymanowie: - 55 miejsc noclegowych w drewnianych, jednopiętrowych domkach letniskowych ze spadzistym dachem; funkcjonujące jedynie w sezonie letnim; domki o podstawowym standardzie, wyposaŝone w łazienki z WC; kwatery prywatne u mieszkańców Czymanowa; ośrodek wczasowy Cztery Wiatry w Nadolu - 10 miejsc noclegowych plus sezonowo pole namiotowe; średni standard; Gniewino, czerwiec 2004 16
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino prywatny domek letniskowy do wynajęcia w Nadolu: - domek w zabudowie szeregowej, parterowy; trzy pokoje sypialnie, salon z aneksem kuchennym i kominkiem; 7 miejsc noclegowych; kuchnia z pełnym wyposaŝeniem; łazienka; TV; kwatery prywatne u mieszkańców Nadola: - wielu mieszkańców Nadola wynajmuje w sezonie kwatery dla letników; są to zazwyczaj pokoje w prywatnych domach; Zajazd Leśne Wrota w Kostkowie: - połoŝony przy lesie; standard dość wysoki; 20 miejsc noclegowych; obecnie tylko moŝliwość wynajęcia pokoi w sezonie; restauracja nieczynna. Tab. 2 Zestawienie miejsc noclegowych w gminie Gniewino Obiekt Ilość miejsc noclegowych ogółem % ilość miejsc całorocznych % ogółu Dwór w Bychowie 43 28,1 43 28,1 Kaszubianka w Czymanowie 18 11,8 18 11,8 Ośrodek letnich domków Elektrowni Wodnej w Czymanowie 55 35,9-0 Ośrodek wczasowy Cztery Wiatry w Nadolu 10 6,5 10 6,5 prywatny domek letniskowy do wynajęcia w Nadolu 7 4,6 7 4,6 Zajazd Leśne Wrota w Kostkowie: 20 13,1-0 Razem 153 100 78 51 Źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadów. Gastronomia: Restauracja i hotel Dwór w Bychowie: - elegancka restauracja, specjalizująca się w przyrządzaniu dań tradycyjnej kuchni polskiej; Restauracja Kaszubianka w Czymanowie: - restauracja o średnim standardzie, serwująca popularne dania; Restauracja i Pub Malwa w Gniewinie - Miejscowa restauracja i pub o niskim standardzie; Bar Kawowy U Ewy w Gniewinie: - bar serwujący przede wszystkim napoje alkoholowe; malutki, o bardzo niskim standardzie; Karczma Judyta w Rybnie: - nowo wybudowana, nieduŝa karczma, o wysokim standardzie; czynna w godzinach popołudniowych; serwująca popularne dania i napoje alkoholowe. Sport i rekreacja: Pływalnia kryta w Gniewinie: - funkcjonująca od 2001 roku pływalnia jest elementem kompleksu budynków szkoły podstawowej w Gniewinie; udostępniane są m.in. atrakcje: sauna fińska, hydromasaŝe, solarium czy kafejka internetowa; Stadion w Gniewinie: - pełno wymiarowy stadion, składający się z boisk, bieŝni, skoczni i rzutni; Stajnia w Dworze w Bychowie: - niewielka stajnia z 3 końmi, oferująca przejaŝdŝki; Stadnina koni w Salinie: - największy w gminie ośrodek jazdy konnej; Gniewino, czerwiec 2004 17
Projekt Wzmacniania Atrakcyjności Turystycznej Gminy Gniewino Stadnina koni w Chynowiu: - funkcjonujący w sezonie ośrodek jazdy konnej. Usługi konferencyjne i kongresowe: Sale wielofunkcyjne Dworu w Bychowie: - organizatorzy zjazdów, konferencji i szkoleń mają do dyspozycji 4 sale wielofunkcyjne: myśliwską 20 miejsc, balową 50 miejsc, kominkową 80 miejsc oraz bankietową 100 miejsc; Trzy Korony w Gniewinie. Usługi turystyczne Nadleśnictw: Nadleśnictwo Choczewo: - wyznaczone ścieŝki i szlaki turystyczne turystyczne poza granicami gminy Gniewino, - Chata Baby Jagi - we wsi Dąbrówka, nad Jeziorem Dąbrze - jednoizbowy budynek z kominkiem, 2 miejsca na ognisko, ławostoły i toaleta; obiekt bez prądu elektrycznego i bieŝącej wody; warunki korzystania - nieodpłatnie, po zgłoszeniu u leśniczego Leśnictwa Dąbrówka; - usługi przewodnickie; Nadleśnictwo Wejherowo:. - organizuje na terenie Ośrodka Hodowli Zwierzyny polowania dla myśliwych krajowych i dewizowych; - leśniczówka Sobieńczyce (gm. Krokowa): świadczenia pobytowe dla myśliwych krajowych i zagranicznych, - usługi dodatkowe w zakresie wędkowania; - Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Oliwsko DarŜlubskie: edukacja ekologiczna izba przyrodniczo leśna Muza (Kępino), 3 ścieŝki przyrodnicze, ogród dendrologiczny (Wejherowo); - przebiegające poza obszarem gminy Gniewino: trasy rowerowe, trasy do jazdy konnej, trasa narciarstwa biegowego, punkty widokowe; Informacja turystyczna: Ogólnych informacji turystycznych udzielają: - Gniewińskie Centrum Sportu, Turystyki i Rekreacji; - Gminny Ośrodek Informacyjny. Szlaki turystyczne: szlak kajakowy przez jezioro śarnowieckie jedyny szlak turystyczny przebiegający przez obszar gminy. Inne obiekty: Trzy Korony w Gniewinie: - otwarta w sierpniu 2002 roku, naleŝąca do gminy, sala do imprez okolicznościowych, słuŝy zarówno gminie i oficjalnym imprezom przez nią organizowanym, jak i prywatnym osobom np. na wesela, komunie, rocznice; Trzy Korony to budynek wolnostojący, drewniany, składający się z 2 duŝych sal z kominkami, sali bufetowej i zaplecza kuchennego; standard wysoki. Gniewino, czerwiec 2004 18
1.2.3. Ruch turystyczny Liczba turystów odwiedzających gminę: brak aktualnych danych dotyczących ruchu turystycznego na obszarze gminy; ostatnie dane statystyczne pochodzą z 1999 roku, liczba osób, które skorzystały z noclegów na terenie gminy wyniosła wówczas 1516 osób, w tym 21 turystów zagranicznych 3 ; szacunkowo liczbę turystów odwiedzających gminę moŝna określić na poziom 2 3 tys. w miesiącach lipiec sierpień. Dominująca forma turystyki: turystyka wypoczynkowa, urlopowa 4 ; turystyka rekreacyjna, letniskowa: - zespoły zabudowy letniskowej: nad południowo-zachodnim brzegiem Jeziora śarnowieckiego Nadole, Czymanowo; nad południowo-wschodnim brzegiem Jeziora Choczewskiego Perlino, Perlinko; nad Jeziorem Salińskim Salino, Salinko, Mierzynko; w rejonie miejscowości Opalino; Sezon turystyczny: zwiększenie natęŝenia ruchu turystycznego występuje w miesiącach od lipca do sierpnia; sezon letniskowy wykorzystanie domków letniskowych, od maja do października. Organizacje i samorząd turystyczny: Gniewińskie Centrum Sportu, Turystyki i Rekreacji zajmuje się organizowaniem lokalnych imprez skierowanych przede wszystkim do społeczności gminy; Lokalna Organizacja Turystyczna Ziemia Wejherowska z siedzibą w Wejherowie. PrzynaleŜność ma zapewnić sprawną promocję, tworzenie lokalnych produktów turystycznych oraz współpracę między przedsiębiorcami świadczącymi usługi dla turystów, samorządem, stowarzyszeniami oraz innymi instytucjami oraz przedsiębiorcami; Tradycje turystyczne: Tradycje turystyczne w gminie Gniewino to przede wszystkim turystyka wypoczynkowa w formie rekreacji indywidualnej. 3 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego 2000 4 wg. kryteriów T. Lijewskiego, B. Mikułowskiego, J. Wyrzykowskiego, 2002, Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa Gniewino, czerwiec 2004 19
1.3. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE 1.3.1. Rozmieszczenie ludności Struktura przestrzenna rozmieszczenia ludności moŝe w pośredni sposób warunkować rozwój turystyki w regionie. Do najwaŝniejszych cech rozmieszczenia sieci osadniczej gminy Gniewino zaliczyć moŝna: umiarkowaną koncentrację ludności; zaplecze osadnicze zespołu miejskiego Trójmiasta oraz połoŝenie w strefie submetropolitalnej; wysoki poziom przestrzennej, ekonomicznej i społecznej urbanizacji centralnej i południowej części gminy; liczbę ludności gminy, na poziomie ok. 6600 osób, nie wykazującą wyraźnych tendencji zmian w ostatnich latach; charakter zabudowy zdominowanej w większości wsi przez budownictwo indywidualne lat 70., 80., i 90. dwudziestego wieku oraz zabudowania byłych PGR-ów nie stanowiące w większości atrakcji turystycznej. 1.3.2. Struktura społeczna i demograficzna WaŜnym czynnikiem kształtującym rynek usług turystycznych jest struktura społeczna mieszkańców regionu. Od mieszkańców bowiem zaleŝy, w znacznej mierze, poziom atrakcyjności turystycznej. Oni tworzą społeczne ramy wypoczynku i rekreacji, stając się magnesem lub barierą dalszego rozwoju. Znaczenie struktury społecznej wzrasta wraz ze spadkiem atrakcyjności środowisk przyrodniczego czy kulturowego. Przyjazna turystom społeczność lokalna moŝe stać się istotnym walorem, przyciągającym licznych wypoczywających. Wśród cech demograficznych i społecznych warunkujących rozwój turystyki w gminie wyróŝnić moŝna: strukturę płci i wieku w nieznaczny sposób oddziałujące na rozwój turystyki; w gminie Gniewino w nieznaczny sposób odbiegają one od średnich dla obszarów wiejskich regionu i kraju; migracje są waŝnym wskaźnikiem demograficznym poza dynamicznymi zmianami we wczesnych latach 90., poziom migracji utrzymuje się na relatywnie stałym poziomie, z napływem i odpływem wahającymi się w granicach 60-70 osób rocznie, z chwilowymi przewagami bądź to imigracji, bądź to emigracji; brak jest wyraźnych trendów migracyjnych w gminie; wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Gniewino wykazuje ostatnio pewien spadek, podobnie jak i wartość netto przyrostu naturalnego; pozostaje on wysoki i typowy dla obszarów wiejskich Polski północnej; tak wysoki wskaźnik przyrostu świadczy o młodej i produktywnej strukturze demograficznej lokalnej społeczności; zauwaŝalny jest takŝe stopniowy spadek wskaźnika przyrostu naturalnego; poziom wykształcenia jest istotną cechą tworzącą warunki dla rozwoju turystyki wykształcona społeczność lokalna moŝe w pełni wykorzystywać walory otoczenia; strukturę wykształcenia przedstawia Ryc. 3; Gniewino, czerwiec 2004 20