Agata Jakubowska Monika Krakowiak Akademia Ekonomiczna w Katowicach WYKORZYSTANIE INTERNETU W PROCESACH DECYZYJNYCH W GMINIE Wprowadzenie Wiedza we wszystkich dziedzinach gospodarki i w działalności wszystkich podmiotów rynkowych nabiera coraz większego znaczenia. Determinuje działalność podmiotów rynkowych i jest czynnikiem stanowiącym o ich rozwoju. Jest coraz częściej postrzegana jako czynnik postępu cywilizacyjnego, usprawniający działanie przedsiębiorstw i ludzi, co spowodowane jest faktem, że tradycyjne czynniki konkurencji mogą być łatwo kopiowane. Możemy wyróżnić kilka czynników wpływających na zmiany w obszarze wiedzy: postępująca kodyfikacja wiedzy i rozwój technologii (z Internetem na czele), bliskie związki pomiędzy nauką, innowacyjnością i skróconym okresem życia produktów, większa waga edukacji, szkoleń kadry i ustawicznego nauczania, zwiększający się udział inwestycji w badania i rozwój, edukację i oprogramowanie, konkurencyjność i wzrost gospodarczy w dużej mierze powodowany innowacyjnością i zwiększoną produktywnością, ogólny wzrost globalizacji i konkurencyjności. Nowe uwarunkowania oddziałujące na inne postrzeganie i wzrost znaczenia wiedzy sprawiają, że we współczesnej gospodarce trzeba myśleć i działać w inny sposób niż dotychczas. W literaturze, dla podkreślenia tej tezy, pojawił się termin gospodarka oparta na wiedzy. Gospodarka oparta na wiedzy to gospodarka bezpośrednio oparta o wytwarzanie, dystrybucję oraz wykorzystanie wiedzy i informacji (definicja według Organizacji Współpracy i Rozwoju) 1 Gospodarka ta bazuje na czterech elementach: 1. Systemie gospodarczym i instytucjonalnym motywującym do skutecznego wykorzystania posiadanej i tworzenia nowej wiedzy. 2. Wykształconych ludziach tworzących i wykorzystujących wiedzę. 3. Infrastrukturze informacyjnej, która ułatwia skuteczną komunikacje, rozprzestrzenianie i przetwarzanie informacji. 4. Skutecznym systemie innowacyjnym obejmującym sieć firm, centrów badawczych, uniwersytetów, konsultantów innych organizacji, które potrafią sięgnąć do zasobów światowej wiedzy, zasymilować ją i przystosować do lokalnych potrzeb oraz stworzyć nową wiedzę i nowe technologie. W gminach, podobnie jak w innych podmiotach rynkowych, wspieranie procesów decyzyjnych a także pozyskiwanie wiedzy, wymaga korzystania z wszechstronnej, szybko dostępnej informacji. Pojęcie wiedza w kontekście dynamicznie rozwijających się technologii informacyjnych odnosi się zarówno do posiadania zasobów informacji i wiedzy, jak i zdolności do jej szybkiego zlokalizowania. Z kolei szybką dystrybucję wiedzy umożliwiają Internet, Intranet czy bazy danych on-line lub na CD-ROM-ach. 2 Rozwój i upowszechnianie się technologii teleinformatycznych umożliwiających 1 WWW.pldg.pl (10.04.2005) 2 WWW.pldg.pl (10.04.2005)
170 Agata Jakubowska, Monika Krakowiak podmiotom życia gospodarczego i społecznego nieprzerwane gromadzenie i przesyłanie niemal nieograniczonej ilości danych zasadniczo wpływa na podejście do badań marketingowych. Pokonując bariery czasu, przestrzeni i kosztów Internet rewolucjonizuje badania marketingowe, egalitaryzuje dostęp do informacji i samych badań. 3 Internet w procesie gromadzenia informacji marketingowych umożliwia pozyskanie informacji ze źródeł wtórnych jak i realizację ilościowych i jakościowych badań marketingowych. Internet może być również wykorzystywany jako narzędzie wspomagające tradycyjne badania marketingowe. 4 Celem prezentowanego artykułu jest przedstawienie roli jaką odgrywa Internet w działalności samorządów terytorialnych i podejmowaniu decyzji w gminie za pomocą tego narzędzia informacji. Internet w gminie w świetle badań empirycznych W kwietniu 2004 roku przeprowadzone zostały badania bezpośrednie, których celem było zdobycie informacji na temat wykorzystania Internetu w badaniach marketingowych prowadzonych przez śląskie samorządy terytorialne. Podstawowe założenia przyjęte w projekcie dotyczyły niepełnego wykorzystania możliwości Internetu w badaniach marketingowych. Badania przeprowadzono metodą wywiadu na próbie 71 gmin województwa śląskiego (po wstępnej weryfikacji do analizy przyjęto 69 prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy) 5. Wśród badanych gmin 35 to gminy miejskie, 19 to miasta na prawach powiatu, a 15 to gminy miejsko-wiejskie (tabela 1). Respondentami najczęściej byli pracownicy ds. promocji lub strategii rozwoju gmin, sekretarze urzędów, burmistrzowie i ich zastępcy, rzecznicy prasowi, kierownicy wydziałów i informatycy. Tabela 1. Struktura badanych gmin Wyszczególnienie Liczebność Próba ogółem w % 35 51 Gminy miejskie Gminy miejsko-wiejskie 15 21 Miasta na prawach powiatu 19 28 Jak się okazuje Internet wykorzystywany jest do prowadzenia badań marketingowych jedynie w 37,7% gmin. Badania marketingowe w gminach miejskich są prowadzone w 31,4%, w gminach miejsko-wiejskich w 20% oraz w miastach na prawach powiatu w 63,2%. Z informacji uzyskanych z badań wynika, że wszystkie gminy posiadają własne bazy danych, z których czerpią informacje na temat mieszkańców (100%), przedsiębiorców (91,3%) i inwestorów (35%). Ciekawostką jest, że gminy wiejskie i miejsko-wiejskie nie różnią się zasadniczo w ilości posiadanych baz danych na ten temat. Miasta na prawach powiatu wyróżniają się wśród pozostałych gmin wielkością posiadanych baz danych o potencjalnych inwestorach i innych gminach. Internet jest wykorzystywany do pozyskiwania informacji z różnych źródeł. Mogą to 3 Por. Internet w marketingu, pod red. A. Bajdaka, PWE, Warszawa 2003, s. 80. 4 M.Sobocińska, Obszary zastosowań badań marketingowych przez Internet, w Wykorzystanie Internetu w badaniach marketingowych, pod red. E.Zeman-Miszewska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005, s.34-35. 5 Szerzej na temat wyników przeprowadzonych badań w Badania marketingowe w Internecie, pod red. K.Karcz, A.Bajdak, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005, s. 119-126.
Wykorzystanie internetu w procesach decyzyjnych w gminie 171 być: strony internetowe innych gmin, bazy danych dostępne w Internecie, artykuły z czasopism, raporty czy opracowania firm badawczych (tabela 2). Tabela 2. Zestawienie Internetowych wtórnych źródeł informacji w przekroju gmin Wyszczególnienie Gminy miejskie Gminy miejskowiejskie Miasta na Próba ogółem w prawach powiatu % N N N % Strony internetowe innych gmin 32 13 19 92,7 Bazy danych dostępne w Internecie 32 12 16 87,0 Artykuły 30 10 17 82,6 z czasopism Raporty 23 9 11 62,3 i opracowania firm badawczych Archiwa grup dyskusyjnych 9 2 7 26,1 Inne źródła 9 4 7 29,0 Najpopularniejsze internetowe wtórne źródła informacji wśród przedstawicieli samorządów to: strony internetowe innych gmin (92,7% wskazań) internetowe bazy danych (87%), artykuły z czasopism (82,6%), raporty i opracowania firm badawczych (62,3%), archiwa grup dyskusyjnych (26,1%). Wśród innych wtórnych źródeł informacji wymieniono: - w gminach miejskich: instytucje współpracujące z gminami, opracowania publikacje zamieszczane w Internecie, portale prawne i inne merytoryczne, serwisy jednostek nadrzędnych, przepisy prawne, strony Komisji Europejskiej, Regionu Silesia, Funduszy Europejskich, Sejmu, współpraca z organami samorządowymi i pozarządowymi, strona internetowa Komitetu Integracji Europejskiej dla pozyskania informacji o nowych funduszach strukturalnych, nowelizacja informacji, strony rządowe, materiały promocyjne, UKIE, strony www ministerstw, - w gminach miejsko-wiejskich: aktualizacja przepisów prawnych, dane dotyczące pozyskania środków zewnętrznych, różnych instytucji, strony internetowe ministerstw i Urzędu Wojewódzkiego, Marszałkowskiego oraz PKS, strony internetowe administracji państwowej, - w miastach na prawach powiatu: Biuletyn Informacji Publicznej, Sejm, Senat, Rada Ministrów, dane z innych firm, Archiwa gazety prawnej, internetowe związki gmin, powiatów, nieruchomości, strony administracji państwowej, Biuletyn Informacji Publicznej, strony UE (programy), gov.pl,lex. Tematyka informacji pozyskiwanych przez gminy z Internetu jest bardzo różnorodna. Najczęściej, bo aż w ponad 97% gminy z Internetu czerpią informacje prawne, następnie o innych gminach (85,5%) oraz o inwestorach (65,2%). W dalszej kolejności znalazły się informacje o ogólnym stanie gospodarki (50,7%), o potrzebach mieszkańców (47,8%) oraz informacje polityczne (43,5%). Respondenci dodawali, że w Internecie poszukują informacji dotyczących programów pomocowych, funduszy strukturalnych, zamówień publicznych. Za główne zalety wykorzystywania Internetu w badaniach wtórnych, przedstawiciele gmin uznali: oszczędność czasu (76,8%), możliwość dotarcia do bardzo różnorodnych informacji (73,9%),
172 Agata Jakubowska, Monika Krakowiak pokonywanie barier przestrzennych w pozyskiwaniu informacji (44,95%). Główne wady wskazane przez reprezentantów gmin w wykorzystywaniu Internetu w badaniach wtórnych to: brak pewności co do jakości wyników badań prezentowanych w sieci (79,7%), informacje w różnych językach z poszczególnych krajów (30,4%), wysokie ceny odpłatnych udostępnianych informacji (23,2%). Jak się okazuje tylko największe jednostki samorządowe doceniają wartość informacji i pozyskaną wiedzę z pierwotnych badań marketingowych prowadzonych za pomocą Internetu. Tylko 30,43% gmin realizuje badania pierwotne w ten sposób, natomiast aż 69,57% nie prowadzi takich badań. Wśród gmin, które prowadzą takie badania 47,37% to miasta na prawach powiatu, 31,43% to gminy miejskie natomiast 6,67% to gminy miejsko-wiejskie. Najczęściej wykorzystywanymi technikami w badaniach marketingowych za pośrednictwem Internetu są kolejno: ankieta internetowa, uczestnictwo w grupach/forach dyskusyjnych, wywiady pogłębione on-line, zogniskowane wywiady grupowe, internetowe panele badawcze (tabela 3). Tabela 3. Techniki wykorzystywane w badaniach marketingowych za pośrednictwem Internetu Wyszczególnienie Gminy miejskie Gminy miejsko-wiejskie Miasta na Próba ogółem w prawach powiatu % N N N % Ankieta internetowa 10 1 8 90,5 Uczestnictwo 8 0 3 52,4 w grupach/forach dyskusyjnych Wywiady pogłębione online 1 0 2 14,3 Zogniskowane wywiady 1 0 1 9,5 grupowe Internetowe panele 0 0 1 4,8 badawcze W inny sposób 1 0 1 9,5 Gminy, które nie wykorzystują Internetu do badań pierwotnych (69,6%) za powód wskazują w pierwszej kolejności brak doświadczeń i kompetencji (23,2%) oraz niską dostępność respondentów wyposażonych w komputery z dostępem do Internetu (20,3%). Podstawowymi zaletami wykorzystywania Internetu w bezpośrednich badaniach marketingowych są według gmin: niski koszt prowadzenia takich badań (27,5%) oraz szybkość uzyskania odpowiedzi (17,3%). W dalszej kolejności wskazywano na duży zasięg terytorialny, możliwość stworzenia interaktywnego narzędzia badawczego oraz możliwość zebrania informacji od trudnodostępnych respondentów. Gminy oprócz tego, że pozyskują wiedzę na temat pewnych obszarów gospodarczych, to również same dostarczają otoczeniu informacji o sobie. Czynią to najczęściej za pomocą: BIP (98,6 %), stron internetowych (ponad 97,1%), biuletynów informacyjnych (65,2%),
Wykorzystanie internetu w procesach decyzyjnych w gminie 173 punktów informacyjnych w urzędzie (65,2%), uczestnictwa w badaniach przeprowadzanych przez inne instytucje (62,3%), baz danych (36,2%), prasy lokalnej (23%). Jak wynika z przeprowadzonych badań Internet w gminach wykorzystywany jest do gromadzenia informacji, badań o charakterze wtórnym. Jedynie w co trzeciej gminie przeprowadza się badania pierwotne z wykorzystaniem Internetu. Taka forma badań uznawana jest za uzupełnienie badań realizowanych w tradycyjny sposób. W Internecie samorządowcy poszukują najczęściej informacji prawnych, o innych gminach, inwestorach i mieszkańcach korzystając z artykułów z czasopism (on-line), stron internetowych innych gmin oraz internetowych baz danych. Za główną zaletę wykorzystania Internetu w badaniach wtórnych wskazywano oszczędność czasu, natomiast w badaniach pierwotnych niski koszt prowadzenia badań. Posiadanie przez gminy własnych baz danych jest konieczne do podejmowania decyzji związanych z jej rozwojem i wszystkie gminy mają bazy danych o mieszkańcach, a znaczna większość o przedsiębiorcach. Zakończenie Wykorzystanie Internetu w badaniach marketingowych gmin stwarza szansę na szybkie reagowanie samorządów lokalnych na zmieniające się warunki rynkowe a zdobyta w ten sposób wiedza w istotny sposób zmniejsza ryzyko podejmowania błędnych decyzji gospodarczych. Jednak do tej pory nie są wykorzystywane przez samorządy wszystkie możliwości oferowane przez Internet w obszarze badań. W większości przypadków zawęża się zakres wykorzystywania Internetu do wyszukiwania potrzebnych informacji. Jedną z barier powstrzymującą samorządy terytorialne przed prowadzenia badań w sieci jest brak dostatecznych kompetencji. Drugą - aktualny dostęp potencjalnych respondentów do Internetu. Ograniczenia te mają jednak charakter przejściowy i z czasem znikną. LITERATURA: 1. Badania marketingowe w Internecie, pod red. K.Karcz, A.Bajdak, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005. 2. Internet w marketingu, pod red. A. Bajdaka, PWE, Warszawa 2003. 3. Wykorzystanie Internetu w badaniach marketingowych,pod red. E.Zeman-Miszewska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005. 4. www.pldg.pl THE USAGE OF THE INTERNET IN THE LOCAL GOVERNMENT DECISION- MAKING PROCESSES Summary The new determinants, which influence the modern economy, brought out a new notion 'economy based on knowledge'. A great significance in these changes should be ascribed to the development of the internet, which, apart from many other fields, also revolutionized the marketing research. This paper presents an open research results which concerned the usage of the internet in the marketing research conducted by the local governments in Silesia.