ŒCIANY W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM

Konstrukcja budynku Dr in. Piotr oboda ŒCIANY W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM Z czego budowaæ

RODZAJE ŒCIAN W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM 3. RODZAJE ŒCIAN W BUDYNKACH JEDNORODZINNYCH Œcianom jako przegrodom pionowym stawia siê szereg wymagañ, które s¹ podstaw¹ do ich klasyfikacji. Najczêœciej œciany dzieli siê: ze wzglêdu na funkcjê konstrukcyjn¹: - œciany noœne (konstrukcyjne), - œciany nienoœne (niekonstrukcyjne lub samonoœne), - œciany (œcianki) dzia³owe; ze wzglêdu na usytuowanie w stosunku do przestrzeni budynku: - œciany zewnêtrzne, - œciany wewnêtrzne; ze wzglêdu na usytuowanie w stosunku do poziomu terenu: - œciany przyziemia, - œciany nadziemia, - œciany dachowe (kolankowe, stolcowe, kalenicowe itp.); ze wzglêdu na konstrukcjê: - œciany jednorodne (jednowarstwowe), - œciany wielowarstwowe, - œciany wielowarstwowe z pustk¹ powietrzn¹, - œciany a urowe, - przeszklenia; ze wzglêdu na materia³ konstrukcji œciany: - œciany kamienne, - œciany drewniane, - œciany z tworzyw drewnopochodnych, - œciany ceramiczne, - œciany betonowe lub elbetonowe, - œciany z lekkich betonów komórkowych, www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 8

RODZAJE ŒCIAN W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM - œciany z wyrobów cementowych, wapiennych i gipsowych, - œciany ze szk³a i wyrobów szklanych, - œciany z tworzyw sztucznych, - œciany o konstrukcji mieszanej wielomateria³owej. Jak wynika z powy szych podzia³ów, rodzajów œcian jest wiele, a niektóre wymagaj¹ wyjaœnienia lub komentarza. Œciany na ogó³ przenosz¹ obci¹ enia pionowe, choæ niewykluczone s¹ inne rodzaje obci¹ eñ, np. parcie ziemi na œciany przyziemia, parcie lub ssanie wiatru, rozpór od konstrukcji dachu itp. Pod pojêciem œciany noœnej rozumieæ nale y œcianê, która oprócz funkcji fizycznej przegrody pe³ni równie funkcje ustroju noœnego dla innych elementów budynku, np. stropów, elementów klatek schodowych, dachów, balkonów itp. Œciana ta przenosi zatem obci¹ enia, g³ównie pionowe, pochodz¹ce od masy w³asnej oraz od innych elementów obiektu. W tym kontekœcie œciana nienoœna (samonoœna) przenosi w zasadzie wy³¹cznie obci¹ enia od masy w³asnej lub co najwy ej dodatkowe obci¹ enia wynikaj¹ce z funkcji usztywnienia. Odpowiednio œciany dzia³owe s¹ w zasadzie wy³¹cznie przegrodami pionowymi wewn¹trz budynku lub pomieszczenia, o wysokoœci nieprzekraczaj¹cej wysokoœci kondygnacji i przenosz¹ stosunkowo niewielkie obci¹ enia, pochodz¹ce wy³¹cznie od masy w³asnej. W odró nieniu od dwóch poprzednich œciany dzia³owe mo na demontowaæ lub przebudowywaæ bez wp³ywu na inne elementy konstrukcji. Przyjêty powszechnie podzia³ na œciany noœne i samonoœne nie w pe³ni odpowiada rzeczywistoœci. We wspó³czesnych budynkach jednorodzinnych stropy oparte s¹ na wieñcach obwodowych, co nawet przy ich jednokierunkowym oparciu powoduje oddzia³ywanie na wieñce, a w konsekwencji i na œciany usytuowane równolegle do kierunku rozpiêcia. Oznacza to, e w przypadku jednokierunkowych zmonolityzowanych stropów opartych na wieñcach obwodowych œciana nienoœna, czyli niebêd¹ca konstrukcyjn¹ podpor¹ tego stropu, jest w rzeczywistoœci tym stropem przynajmniej w czêœci obci¹ ona, trac¹c tym samym charakter œciany samonoœnej. Aby œciana mog³a byæ uznana za samonoœn¹ musi ona byæ oddylatowana od konstrukcji stropu. W stropach zmonolityzowanych bez dylatacji podstawowym problemem jest koniecznoœæ oszacowania wielkoœci przypadaj¹cego na œcianê, a pochodz¹cego od stropu obci¹ enia. Problem ten mo na rozwi¹zaæ w sposób œcis³y lub uproszczony. W przypadku konstrukcji prostych, do jakich zalicza siê domy jednorodzinne stosuje siê przewa nie sposób uproszczony. Doœæ powszechnie stosowan¹ w takich przypadkach zasadê przedstawiono na rys. 3.1. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 9

RODZAJE ŒCIAN W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM Rys. 3.1. Zasada rozdzia³u obci¹ eñ dla stropów zmonolityzowanych opartych na wieñcach A dla stropów opartych jednokierunkowo B dla stropów opartych dwukierunkowo gdzie: N œciana noœna stropu z za³o enia projektowego Nn œciana nienoœna nieoddylatowana od stropu No œciana nienoœna oddylatowana od stropu l rozpiêtoœæ stropu miêdzy œcianami noœnymi Obowi¹zuj¹ca norma projektowania konstrukcji murowych [3] dopuszcza obci¹ anie nienoœnych œcian nieoddylatowanych zastêpczym obci¹ eniem od stropu jako równomiernie roz³o onym i zdejmowanym z pasma o szerokoœci równej 0,30 rozpiêtoœci stropu. Dla stropów gêsto ebrowych jest to chyba wartoœæ nieco zawy ona i w tych przypadkach nale a³oby przyjmowaæ raczej wartoœæ równ¹ 1/3 wartoœci obci¹ enia od stropu na skrajn¹ œcianê noœn¹. Podzia³ na œciany zewnêtrzne i wewnêtrzne nie budzi zastrze eñ. Kryterium podzia³u jest usytuowanie przegrody wzglêdem przestrzeni zewnêtrznej. Wymagania stawiane obu rodzajom œcian ró ni¹ siê zasadniczo. W przypadku œcian wewnêtrznych (zw³aszcza dziel¹cych pomieszczenia o podobnym komforcie) s¹ to wymagania w g³ównej mierze o charakterze konstrukcyjnym. Wymagania dotycz¹ce szeroko rozumianej izolacyjnoœci schodz¹ w tym przypadku na plan dalszy, mo e z wyj¹tkiem wymagañ okreœlonej izolacyjnoœci akustycznej. Œciany zewnêtrzne pe³ni¹ funkcjê konstrukcyjn¹ jako œciany noœne lub samonoœne, a ponadto izolacyjn¹ przestrzeni wewnêtrznej od œrodowiska zewnêtrznego. podzia³ œcian Podzia³ na œciany przyziemia i nadziemia podyktowany jest oddzia³ywaniem pod³o a budowlanego. Pod³o e budowlane, czyli grunt, oddzia³uje na œcianê mechanicznie jako parcie, powoduj¹c jej zginanie lub wypieranie wywo³ane w tym przypadku zjawiskami mrozowymi. Oddzia³ywanie gruntu na œcianê ma równie charakter fizyczny i chemiczny, w g³ównej mierze dziêki wodzie zawartej w nim. Œciany nadziemia wymienionym wp³ywom, bezpoœrednio nie podlegaj¹. Œciany kolankowe s¹ w zasadzie œcianami zewnêtrznymi nadziemia, które oprócz standardowych oddzia³ywañ podlegaj¹ dodatkowo oddzia³ywaniom od konstrukcji dachu. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 10

RODZAJE ŒCIAN W BUDOWNICTWIE JEDNORODZINNYM Podzia³ œcian ze wzglêdu na konstrukcjê nie wymaga w zasadzie komentarza. Podstawowe typy œcian w tym podziale przedstawiono na rys. 3.2. Œciany te mo na zestawiaæ w dowolnych konfiguracjach materia³owych pod warunkiem uzyskania po ¹danych cech. Rys. 3.2. Podstawowe typy œcian w budownictwie A. œciana jednowarstwowa B. œciana wielowarstwowa zewnêtrzna bez pustki powietrznej C. œciana wielowarstwowa zewnêtrzna z pustk¹ powietrzn¹ gdzie: tz, tw odpowiednio tynk zewnêtrzny i wewnetrzny wm warstwa muru wf warstwa fakturowa (elewacyjna) i - warstwa izolacji cieplnej p pustka powietrzna wentylacyjna Na rysunku nie przedstawiono œcianki a urowej stosowanej obecnie rzadko. Pe³ni ona rolê niepe³nej przegrody, czyli przepierzenia, i jest stosowana w piwnicach, pomieszczeniach gospodarczych, a czasami jako podpora elementów dachowych w stropodachach wentylowanych. Œcianki te wykonywaæ mo na w zasadzie z dowolnych materia³ów nie powinny one byæ obci¹ ane ponad masê w³asn¹. Œciany pe³ni¹ce rolê przeszkleñ w domach jednorodzinnych wykonuje siê najczêœciej w postaci wielkoformatowej stolarki okiennej dla œcian zewnêtrznych lub z kszta³tek szklanych w przypadku œcian wewnêtrznych. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 11

OBLICZENIA STATYCZNO-WYTRZYMA OSCIOWE 5. OBLICZENIA STATYCZNO- -WYTRZYMA OŒCIOWE Obliczenia statyczno-wytrzyma³oœciowe wykonuje siê najczêœciej w oparciu o aktualnie obowi¹zuj¹ce normy projektowania i obci¹ eñ. Nale y zauwa yæ, i stosowanie norm mia³o w rozumieniu dotychczas obowi¹zuj¹cego Prawa Budowlanego charakter obligatoryjny (art. 5). Wyrazem tego by³ miêdzy innymi zestaw Polskich Norm do obowi¹zkowego stosowania, które aktualizowane by³y doraÿnie przez odpowiednich ministrów stosownymi rozporz¹dzeniami. Wprowadzenie dnia 10 maja 2003 r. podpisanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 80 z 2003 r. poz. 718) znios³o obligatoryjny charakter stosowania norm na rzecz ich uznaniowego i dobrowolnego stosowania. Znajduje to równie odzwierciedlenie w aktualnie obowi¹zuj¹cej Ustawie o normalizacji z dnia 12 wrzeœnia 2002 r. (Dz.U. Nr 169 z 2003 r., poz. 1386). W ustawie tej w art. 4 ust. 3 jako jedn¹ z zasad normalizacji krajowej uznano dobrowolnoœæ uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm, a w art. 5 ust. 3 stwierdzono: stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Oczywist¹ konsekwencj¹ Ustawy o normalizacji, s¹ zmiany z tego zakresu Ustawie Prawo Budowlane (27 marzec 2003r.). Zmiany te miêdzy innymi polegaj¹ na usuniêciu z tekstu Ustawy zwrotu Polskie Normy. Przyk³adowo: w art. 5 ust. 1 Prawa budowlanego by³o Obiekt budowlany nale y projektowaæ, budowaæ i utrzymywaæ zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, obowi¹zuj¹cymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, w sposób zapewniaj¹cy (...), obecnie jest Obiekt budowlany wraz ze zwi¹zanymi z nim urz¹dzeniami nale y, bior¹c pod uwagê przewidywany okres u ytkowania, projektowaæ i budowaæ w sposób okreœlony w przepisach, w tym techniczno budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniaj¹c: (...). W podobny sposób uleg³y zmianie pozosta³e artyku³y Prawa budowlanego. Wprowadzone zmiany nie oznaczaj¹ ca³kowitej rezygnacji z mo liwoœci lub koniecznoœci korzystania z norm. Projektant nadal ma prawo, a w wiêkszoœci przypadków powinien, korzystaæ z norm lub innych dokumentów powo³anych w okreœlonych przepisach prawnych. Nale y jednoczeœnie podkreœliæ, e powo³ywaæ siê, przytaczaæ, odnosiæ lub odwo³ywaæ mo na jedynie w stosunku do norm uznanych za obowi¹zuj¹ce. Za obowi¹zuj¹ce uznaæ nale y normy, które na podstawie odrêbnych przepisów [12] dopuszczone zosta³y do stosowania i ujête s¹ w stosownym wykazie Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 22

ZAGADNIENA FIZYCZNE DOTYCZ CE ŒCIAN Wspó³czynnik U oblicza siê z zale noœci: U = R 1 + R + si λ R se W rzeczywistoœci mamy do czynienia z przegrod¹, w której praktycznie zawsze wystêpuj¹ mostki termiczne, czyli miejsca o lokalnie zwiêkszonej przewodnoœci cieplnej, co nale y uwzglêdniæ przy obliczaniu wspó³czynnika U w postaci: U K = U C + U gdzie: U C wspó³czynnik przenikania bez uwzglêdniania mostków ÄU dodatek wyra aj¹cy wp³yw mostków cieplnych Wartoœci znormalizowanych dodatków przedstawiono w tablicy 6.3 Tabl. 6.3 Wartoœci dodatku ÄU wyra aj¹cego wp³yw mostków cieplnych RODZAJ PRZEGRODY Œciany zewnêtrzne pe³ne, stropy poddasza, stropodachy, stropy nad piwnicami Œciany zewnêtrzne z otworami okiennymi i drzwiowymi Œciany zewnêtrzne z otworami okiennymi i drzwiowymi oraz p³ytami balkonów lub logii przenikaj¹cymi œcianê ÄU W/m 2 K 0,00 0,05 0,15 Obowi¹zuj¹ce obecnie wymogi dotycz¹ce ochrony cieplnej, a zawarte w Warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budynki [11] precyzyjnie okreœlaj¹ nieprzekraczalne wartoœci wspó³czynnika U dla ró nych przegród oraz obiektów. W przypadku œcian wymagania te przedstawiaj¹ siê jak pokazano w (tabl. 6.4.) Tabl. 6.4. Maksymalne wartoœci wspó³czynnika U dla œcian budynków jednorodzinnych Lp 1. RODZAJ PRZEGRODY I TEMPERATURA W POMIESZCZENIU Œciany zewnêtrzne (stykaj¹ce siê z powietrzem zewnêtrznym) A. przy t i 16 C: - o budowie warstwowej (bez tynków) z izolacj¹ z materia³u o ë? 0,05 W/mK - pozosta³e B. przy t i = 16 C (niezale nie od rodzaju œciany) Umax [W/m2K] 0,30 0,50 0,80 2. Œciany piwnic nieogrzewanych bez wymagañ 3. Œciany wewnêtrz. oddzielaj¹ce pomieszczenia ogrzewane od nieogrzewanych 1.00 www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 34

ZAGADNIENA FIZYCZNE DOTYCZ CE ŒCIAN Kontrola wspó³czynnika U jest tylko jedn¹ z form kontroli poprawnoœci ukszta³towania przegrody. Ma ona znaczenie nie tyle fizyczne, co raczej ekonomiczne, charakteryzuje bowiem izolacyjnoœæ przegrody g³ównie z punktu widzenia oszczêdnoœci energetycznych. Podobne znaczenie ma wskaÿnik sezonowego zapotrzebowania na ciep³o do ogrzewania budynku, którego wartoœci maksymalne Eo w funkcji wspó³czynnika kszta³tu A/V równie zosta³y okreœlone [11] i wynosz¹: 1. Eo = 29 kwh/m 3.rok przy A/V = 0,20 2. Eo = 26,6 + 12A/V kwh/m 3.rok przy 0,20<A/V < 0,90 3. Eo = 37,4 kwh/m 3.rok przy A/V = 0,90 Nietrudno zauwa yæ, e powy sze wartoœci równie nie maj¹ sensu fizycznego lecz wyra aj¹ aktualny trend ekonomiczny, który oczywiœcie mo e i pewnie w wyniku lobbingu ulegnie zmianie. Przegroda œcienna mo e równie ulec zawilgoceniu. Zawilgocenie to mo e byæ wynikiem opadów atmosferycznych, kontaku z wod¹ gruntow¹, podci¹gania kapilarnego i wreszcie powierzchniowej lub skroœnej kondensacji pary wodnej. Szczególnie niebezpieczne s¹ zjawiska zwi¹zane z dyfuzj¹ i kondensacj¹ pary wodnej zawartej w powietrzu. Para wodna podlega w przegrodzie g³ównie zewnetrznej praktycznie nieustannej dyfuzji wywo³anej ró nic¹ temperatur po obu stronach przegrody lub ró nic¹ wilgotnoœci wzglêdnej albo dwoma czynnikami jednoczeœnie (rys. 6.3.) Rys. 6.3. Dyfuzja pary wodnej w przegrodzie zewnêtrznej A. kierunki przep³ywu pary wodnej B. warunek dyfuzji bez kondensacji pary wodnej C. warunek dyfuzji z kondensacj¹ pary wodnej www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 35

ZAGADNIENA FIZYCZNE DOTYCZ CE ŒCIAN gdzie: Z strona zewnêtrzna przegrody W strona wewnêtrzna przegrody tz, tw odpowiednio temperatura zewnêtrzna i wewnêtrzna wz, ww wilgotnoœæ wzglêdna powietrza zewnêtrznego i wewnêtrznego ps, p odpowiednio ciœnienie pary w stanie nasycenia oraz rzeczywiste ciœnienie pary wodnej w przegrodzie Z przedstawionego rysunku wynika jednoznacznie, i kondensacja wyst¹pi w œciœle okreœlonych warunkach, to jest w okolicznoœciach, w których ciœnienie stanu nasycenia ma wartoœæ ni sz¹ od ciœnienia rzeczywistego pary. Oznacza to, e nawet przy poprawnie skonstruowanej z punktu widzenia wspó³czynnika U przegrodzie istnieje teoretyczna mo liwoœæ kondensacji pary wodnej. Zatem w celu kontroli poprawnoœci rozwi¹zañ zachodzi równie koniecznoœæ sporz¹dzenia w przegrodzie obu wykresów ciœnieñ pod k¹tem sprawdzenia czy w okreœlonych okolicznoœciach nie wykazuj¹ tendencji do przecinania siê. Obecnie kontrole tego typu przez symulowanie okolicznoœci fizycznych (temperatura, wilgotnoœæ wzglêdna powietrza, ciœnienie) przy ró nych komponentach materia³owych wykonuje siê w oparciu o programy komputerowe, których wiele znajduje siê na krajowym rynku. Stosowanie tych programów umo liwia staranne przeanalizowanie w³asnoœci przegród, w tym równie w miejscach newralgicznych, np. w miejscach mostków cieplnych, naro ach œcian zewnêtrznych itp., a w konsekwencji dobór optymalnego uk³adu warstw przegrody. Aby uzyskaniaæ w³aœciwy komfort pomieszczeñ nie bez znaczenia jest równie w³aœciwa wentylacja pomieszczeñ. Przy z³ej wentylacji nawet bardzo starannie zaprojektowane przegrody nie spe³ni¹ swojego zadania. Brak odpowiedniej wentylacji jest czêst¹ przyczyn¹ kondensacji pary wodnej na powierzchni wewnêtrznej przegrody. Zjawisko to wystêpuje zarówno na powierzchniach absorbuj¹cych, jak i nieabsorbuj¹cych wilgoci. Warunkiem wyst¹pienia tego typu kondensacji jest spadek temperatury przegrody poni ej temperatury punktu rosy, czyli: T p = T r gdzie: T p temperatura powierzchni przegrody T r temperatura punktu rosy powietrza Powierzchnie absorbuj¹ce wilgoæ to najczêœciej tynki, boazerie, powierzchnie œcian i sufitów, nadpro y itp., nieabsorbuj¹ce natomiast to szk³o, metalowe lub z tworzyw sztucznych ramy okienne, lamperie, ok³adziny z p³ytek glazurowanych itp. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 36

ZAGADNIENA FIZYCZNE DOTYCZ CE ŒCIAN W pierwszym przypadku wilgoæ mo e nie byæ widoczna i inne objawy wskazuj¹ o jej obecnoœci (np. grzyby pleœniowe), w drugim wystêpuje najczêœciej roszenie powierzchni. Kondensacja powierzchniowa stwarza jednoczeœnie znakomite warunki do rozwoju czynników biotycznych, g³ównie grzybów pleœniowych. Zagadnienia fizyczne s¹ problemami z³o onymi i niejednokrotnie niedocenianymi przez projektantów co prowadzi do powa nych nastêpstw i strat. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 37

TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW JEDNORODZINNYCH 7. TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW JEDNORODZINNYCH Pod pojêciem temomodernizacji nale y rozumieæ zespó³ czynnoœci techniczno-technologicznych, maj¹cych na celu poprawienie bilansu energetycznego budynku lub/i usuniêcie negatywnych skutków, bêd¹cych efektem zjawisk fizycznych. Œwiadomie nie u yto tutaj czêsto wystêpuj¹cego okreœlenia termomodernizacja lub ocieplenie œcian. Zagadnienie temomodernizacji jest bowiem zagadnieniem kompleksowym, obejmuj¹cym ca³okszta³t zabiegów i nie mo na go rozpatrywaæ wy³¹cznie w stosunku do wybranych elementów lub przegród budynku. Nale y zauwa yæ, e termomodernizacja dotyczy wy³¹cznie budynków ju istniej¹cych, to jest budynków o dok³adnie zdeterminowanych cechach technicznych przegród i fizycznych w³aœciwoœciach klimatu wewnêtrznego. Decyzjê o chêci lub koniecznoœci dokonania termomodernizacji podejmuje siê w zasadzie w dwóch przypadkach: w przypadku chêci poprawienia bilansu energetycznego budynku, czyli, upraszczaj¹c, chêci obni enia kosztów jego ogrzewania, w przypadku koniecznoœci usuniêcia negatywnych skutków zjawisk fizycznych, jakie pojawi³y siê w trakcie eksploatacji budynku. Czêsto zdarza siê, e oba powody podejmowanej decyzji wystêpuj¹ jednoczeœnie. Bywa równie, najczêœciej dotyczy to pierwszego przypadku, e w budynku nie wystêpuj¹ negatywne zjawiska fizyczne, klimat pomieszczeñ jest korzystny, decyzjê o termomodrnizacji podejmuje siê ze wzglêdów oszczêdnoœciowych. Jest to postawa zupe³nie zrozumia³a, jednak decyzja ta musi zostaæ poprzedzona niezwykle starann¹ analiz¹. Analiza powinna obejmowaæ wp³yw ewentualnej modernizacji na stan fizyczny obiektu, g³ównie pod k¹tem udzielenia odpowiedzi na pytanie czy projektowane zabiegi go nie pogorsz¹ oraz czy projektowana modernizacja jest ekonomicznie uzasadniona, to jest czy przewidywane nak³ady na modernizacjê zwróc¹ siê w racjonalnie krótkim czasie w dziêki oszczêdnoœci energii. Wbrew obiegowym i najczêœciej demagogicznym opiniom udzielenie odpowiedzi na oba pytania nie jest ³atwe. Liczne przyk³ady nietrafionych tego typu inwestycji potwierdzaj¹ koniecznoœæ starannej analizy. Jednym z czêstych przypadków w takich okolicznoœciach jest tzw. pu³apka termomodernizacyjna, w któr¹ bez gruntownej analizy ³atwo mo na wpaœæ. Schemat takiej wpadki z regu³y przebiega nastêpuj¹co: inwestor na skutek okolicznej mody lub za namow¹ przystêpuje bez analizy do termomodernizacji œcian, przyjmuj¹c za jedyne kryterium wskaÿnik U, najêty wykonawca chêtnie ociepla œciany warstw¹ styropianu metod¹ lekk¹, nastêpuje nieznaczna poprawa, jednak niezbyt efektywna; poniewa teraz gro strat ciep³a nastêpuje przez star¹ stolarkê okienn¹, inwestor zmuszony jest dokonaæ jej wymiany, czego pocz¹tkowo nie przewidywa³. Po wymianie efekt jest widoczny, jednak przez nadmiern¹ szczelnoœæ stolarki i brak wystarczaj¹cej www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 38

TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW JEDNORODZINNYCH wentylacji pojawia siê wilgoæ a wraz z ni¹ grzyby pleœniowe. Zaskoczenie jest du e poniesiono znaczne nak³ady, a efekt jest odwrotny od zamierzonego. Przed modernizacj¹ by³o nieco ch³odniej ale sucho, po modernizacji jest cieplej ale mokro. Ten drastyczny, ale niestety doœæ czêsty przyk³ad wskazuje jednoznacznie, jak wa n¹ rzecz¹ jest analiza poprzedzaj¹ca zabiegi termomodernizacji. Przypadek drugi wymuszony jest przez z³y stan techniczny budynku lub jego elementów i jak wskazuje doœwiadczenie znacznie czêœciej jest poprzedzony stosown¹ opini¹ techniczn¹ lub ekspertyz¹, która na ogó³ okreœla równie zakres niezbêdnej modernizacji, a czêsto jest podstaw¹ do sporz¹dzenia odpowiedniej dokumentacji projektowej. Doœwiadczenie wskazuje, e ka dy przypadek potencjalnej termomodernizacji powinien byæ rozpatrywany indywidualnie. Najlepiej by³oby sporz¹dziæ pe³ny audyt energetyczny, poniewa dopiero w oparciu o zawarte w nim wnioski mo na w sposób rozs¹dny i efektywny tak¹ modernizacjê przeprowadziæ. Niestety w przypadku budownictwa jednorodzinnego audyt energetyczny jest rzadkoœci¹. Je eli nie wykonuje siê audytu, to nale y wykonaæ analizê, która w minimalnym zakresie powinna zawieraæ: charakterystykê techniczn¹ budynku ze szczególnym uwzglêdnieniem przegród, w miarê mo liwoœci termowizjê przegród zewnêtrznych, ocenê stanu technicznego i fizycznego przegród zewnêtrznych, ocenê parametrów fizycznych œrodowiska wewnêtrznego, ocenê stanu technicznego elementów wentylacji, inwentaryzacjê negatywnych skutków zjawisk fizycznych, koncepcjê i zakres przewidywanej termomodernizacji wraz z symulacjami komputerowymi przyjêtych rozwi¹zañ, wytyczne techniczno-materia³owe dotycz¹ce zabiegów modernizacyjnych, oszacowanie nak³adów na modernizacjê, symulacje rentownoœci i op³acalnoœci zabiegów termomodernizacyjnych. Opracowania tego typu powinny byæ wykonywane przez osoby, które s¹ dostatecznie przygotowane do wykonywania tego typu opracowañ. Stosowanie tej zasady uchroni inwestora przed b³êdnymi decyzjami i spowoduje podjêcie optymalnych decyzji. Prace termomodernizacyjne, jak ju wspomniano, powinny byæ poprzedzone stosownym projektem technicznym, który wykonuje siê na bazie opinii wymienionej wy ej. Projekt ten w minimalnym zakresie powinien zawieraæ: ogóln¹ koncepcjê termomodernizacji obiektu, wybór systemu ocieplenia elementów obiektu i charakterystykê projektowanych przegród, wstêpny dobór materia³u izolacji cieplnej i gruboœci warstw ocieplenia najczêœciej z warunku obowi¹zuj¹cego wskaÿnika U, www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 39

TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW JEDNORODZINNYCH analizy cieplno-wilgotnoœciowe (wraz z wykresami ciœnieñ stanu rzeczywistego i stanu nasycenia pary oraz temperatur¹ na powierzchni wewnêtrznej przegrody) ocieplonych przegród oraz wszystkich miejsc potencjalnych mostków cieplnych (wieñców, nadpro y, stref przyokiennych i wêgarkowych, przybalkonowych i innych), analizy te ze wzglêdu na pracoch³onnoœæ obliczeñ wykonywaæ nale y przy u yciu programów komputerowych, szczegó³owe charakterystyki projektowanych ociepleñ przegród wraz z danymi materia³owymi i gruboœciami warstw oraz korektami w miejscach potencjalnych mostków cieplnych, niezbêdne rysunki techniczne projektowanych rozwi¹zañ, niezbêdne opisy techniczne i wytyczne dotycz¹ce technologii wykonania (karty technologiczne), zestawienie zastosowanych materia³ów wraz z danymi technicznymi, kosztorys lub oszacowanie kosztów inwestycji. Ponadto do projektu zaleca siê do³¹czyæ dodatkowo: obliczenia wskaÿników sezonowego zapotrzebowania na ciep³o do ogrzewania budynku przed i po modernizacji przegród, analizê efektywnoœci i op³acalnoœci przedsiêwziêcia termomodernizacyjnego. Zabiegi termomodrenizacyjne nale y wykonywaæ wy³¹cznie jako rozwi¹zania systemowe ze starannym przestrzeganiem zaleceñ materia³owych i technologii wykonania. Stosowanie rozwi¹zañ indywidualnych, poza przypadkami szczególnymi nie jest zalecane. Przyjêcie systemu zatem jest równoznaczne z konsekwentnym jego stosowaniem ze wszystkimi szczegó³ami. W kraju dostêpnych jest wiele systemów termomodernizacji, ró ni¹ siê materia³ami, technik¹ wykonania oraz sposobem wykonania warstwy elewacyjnej. Ró nice te w przypadku domów jednorodzinnych, poza sposobem wykonania warstwy elewacyjnej, nie maj¹ znaczenia. Zatem po przyjêciu przez inwestora charakteru wykoñczenia warstwy elewacyjnej, pozosta³e rozwi¹zania maj¹ znaczenie wy³¹cznie techniczne. Podstawowym kryterium wyboru w tym przypadku jest kryterium finansowe. Przy wyborze systemu termomodernizacji budynku nale y kierowaæ siê miêdzy innymi nastêpuj¹cymi kryteriami: stanem technicznym przegród, wiekiem i potencjalnym czasem u ytkowania obiektu, zasobami finansowymi inwestora, sposobem wykoñczenia warstwy elewacyjnej, dostêpnoœci¹ systemu w regionie usytuowania obiektu, doœwiadczeniem wykonawcy w realizacji danego systemu (nale y wybieraæ systemy, w stosunku do których w regionie obiektu istnieje ju pewna tradycja stosowania), kosztem realizacji. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 40

TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW JEDNORODZINNYCH Oczywiœcie wymienione kryteria nie wyczerpuj¹ listy wszystkich, jakie nale a³oby braæ pod uwagê, ale wydaje siê, e s¹ decyduj¹ce. Procesowi ocieplania nale y poddawaæ wy³¹cznie te œciany (i inne przegrody), których stan techniczny jest zadowalaj¹cy i spe³nia wymogi systemu. W przeciwnym wypadku nale y przegrodê poddaæ dodatkowym zabiegom remontowym. Wstêpnymi zabiegami poprzedzaj¹cymi zasadnicze roboty ocipleniowe s¹ miêdzy innymi: usuniêcie zawilgoceñ przegród i ich przyczyn (np. przez wykonanie lub odtworzenie poziomych i pionowych izolacji fundamentów i œcian przyziemia), usuniêcie spêkañ, zarysowañ i uszkodzeñ mechanicznych œcian, wykonanie przekuæ i nowoprojektowanych otworów w œcianach, usuniêcie tynku i wykoñczenia zewnêtrznego istniej¹cych œcian, przygotowanie pod³o a œcian pod monta izolacji, w tym np. wzmocnienie strukturalne materia³u œcian. Zaniedbania w wykonaniu tych czynnoœci utrudniaj¹ poprawne wykonanie procesu termomodernizacji, wp³ywaj¹ na jego jakoœæ i podnosz¹ koszty realizacji. Jak nietrudno zatem zauwa yæ, proces termomodernizacji traktowany jako zabieg kompleksowy jest procesem z³o onym, kosztownym i wymagaj¹cym profesjonalnego podejœcia. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 41

CZÊSTE B ÊDY 9. CZÊSTE B ÊDY Jak w ka dym rodzaju budownictwa, tak i przy wznoszeniu domów jednorodzinnych pope³niano i prawdopodobnie zawsze bêdzie siê pope³nia³o liczne b³êdy. B³edy te dzieli siê na dwie grupy: b³êdy projektowe, b³êdy wykonawcze. Przedmiotem opracowania s¹ œciany, zatem uwagi dotycz¹ce b³êdów ograniczone zostan¹ wy³¹cznie do tych elementów. Przegrody œcienne w budynkach jednorodzinnych nale ¹ do elementów pod ka dym wzglêdem stosunkowo prostych, a tym samym w pewnym sensie odpornych na niewielkie b³êdy lub odstêpstwa. Powa ne b³êdy s¹ rzadkie i pope³niane w zasadzie przez amatorów. B³êdy projektowe wynikaj¹ najczêœciej z pewnej nonszalancji i rutyniarstwa projektantów, rzadko natomiast z niewiedzy. W wiêkszoœci przypadków nie maj¹ wp³ywu na bezpieczeñstwo eksploatacji, ale mog¹ pogarszaæ w³aœciwoœci u ytkowe. Do najczêœciej pope³nianych b³êdów projektowych nale ¹: nadmierne uproszczenie dokumentacji projektowej, brak optymalizacji rozwi¹zañ materia³owo-technologicznych, brak rozwi¹zañ szczegó³owych detali, niedocenianie zjawisk fizycznych w przegrodach œciennych, brak optymalizacji kosztowej rozwi¹zañ projektowych, brak szerszej wspó³pracy z inwestorem, brak uzgodnieñ z wykonawc¹. b³êdy projektowe Do niedoci¹gniêæ projektowych zaliczyæ równie nale y raczej sporadyczny nadzór projektowy budowy. Lista b³êdów wykonawczych jest oczywiœcie znacznie d³u sza. S¹ one efektem nadal jeszcze doœæ niskich kwalifikacji wykonawców, przypadkowego doboru si³y ludzkiej, poœpiechu i chêci szybkiego zysku. Do najczêœciej wystêpuj¹cych b³êdów wtykonawczych nale ¹: odstêpstwa od dokumentacji projektowej, nadmierne rutyniarstwo, stosowanie gorszych ni w projekcie materia³ów, nieprzestrzeganie zasad technologicznych, niedok³adnoœæ i niestarannoœæ wykonania, czêste nieprzestrzeganie elementarnych zasad sztuki budowlanej, b³êdy wykonawcze www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 49

CZÊSTE B ÊDY brak skutecznego nadzoru technicznego, niska jakoœæ narzêdzi i sprzêtu oraz nagminny brak narzêdzi specjalistycznych i systemowych, nieznajomoœæ systemów przewidzianych projektem, nadmierny poœpiech i nieprzestrzeganie terminów technologicznych, nieznajomoœæ nowoœci i luki w wiedzy technicznej, brak dyscypliny. Wyeliminowanie tych najwa niejszych b³êdów jest stosunkowo proste przez wzmo- ony nadzór i kary umowne. Mimo dostrzeganych jeszcze b³êdów i nieprawid³owoœci obserwowuje siê wyraÿn¹ poprawê jakoœci wykonawstwa i zanikaj¹c¹ iloœæ podstawowych b³êdów. Zosta³o to wymuszone konkurencj¹ na rynku, brakiem zleceñ spowodowanym malej¹ca liczb¹ inwestycji, a w pewnym sensie i bezrobociem. Nale y przypuszczaæ, poprawa jakoœci zostanie utrzymana ku zadowoleniu inwestorów. www.dashofer.pl Copyright 2003 by Dashöfer Holding, Ltd. 50