1. Wstęp - dlaczego sieci bezprzewodowe?

RADOSŁAW ADAMUS *, DOMINIK SANKOWSKI *,**, ARTUR SIERSZEŃ *, ŁUKASZ STURGULEWSKI * SIECI BEZPRZEWODOWE PRZYSZŁOŚĆ W EDUKACJI ZDALNEGO NAUCZANIA WIRELESS NETWORKS - THE FUTURE OF E-LEARNING SYSTEMS STRESZCZENIE. Tradycyjne metody komunikacji, w tym także i stacjonarny Internet oraz standardowe techniki umożliwiające budowanie sieci okazywały się niewystarczające do tego, by sprostać wymaganiom stawianym przez nowy styl życia. Korzystając z mediów przewodowych do transmisji danych w sieciach jesteśmy ciągle skazani na przebywanie w ściśle określonym miejscu. Stąd najbardziej oczywistą zaletą komputerowych sieci bezprzewodowych jest mobilność oraz bez porównania większa elastyczności. Tradycyjne formy kształcenia wymagają od nauczyciela i uczącego się bezpośredniego kontaktu. Nie zawsze jest to konieczne i możliwe. Nauczanie na odległość może odbywać się za pomocą różnych rodzajów mediów. W przyszłości najprawdopodobniej rozwój systemów zdalnego nauczania ukierunkowany zostanie właśnie na bezprzewodową komunikację użytkowników z systemem. Wynika to głownie z niepodważalnych zalet takiego sposobu przesyłania danych: mobilność urządzeń działających w sieci, łatwość instalacji sieci (możliwość zastosowania uproszczonej konfiguracji w przypadku urządzeń tymczasowo podłączanych do sieci), oszczędność. ABSTRACT. Traditional methods of communication, including wire internet and standard techniques which enable creating networks, were not sufficient enough to meet new lifestyle requirements. Using wire media to transmit data in networks we are forced to be in precisely defined place. Therefore the most obvious advantage of wireless networks is their mobility and incomparably greater flexibility. Traditional forms of learning require direct contact between a student and a tutor. It is not always possible and necessary. E-learning can be organized with many kinds of media. In future the development of e-learning systems will most probably be directed to wireless communication between users and the system. This way of communicating has unquestionable advantages like the mobility of devices working in a network, an easiness of network installation (the possibility of using the simplified configuration in case of connecting devices temporarily), economy. 1. Wstęp - dlaczego sieci bezprzewodowe? W ciągu ostatnich kilku lat coraz większą popularność zdobywają technologie mobilne. Nie jest to krótkotrwały trend, ale nowa jakość w sposobie komunikacji. Tradycyjne * Katedra Informatyki Stosowanej Politechniki Łódzkiej ** Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi 26

metody, w tym także i stacjonarny Internet oraz standardowe techniki umożliwiające budowanie sieci okazywały się niewystarczające do tego, by sprostać wymaganiom stawianym przez nowy styl życia. Jeżeli użytkownicy sieci komputerowych są zmuszeni korzystać z mediów transmisji przewodowej, ich swoboda zostaje znacznie ograniczona. Łączność bezprzewodowa nie wiąże się z takimi skrępowaniem. Właśnie to powoduje, iż technologie bezprzewodowe wkraczają w świat tradycyjnych sieci określanych mianem stałych lub przewodowych. Ta zmiana jest oczywista dla każdego, kto choćby często podróżuje. Żyjemy obecnie w momencie głębokich zmian na tym polu. Nowe technologie znajdujące swoje zastosowanie w sieciach komputerowych noszą znamiona sukcesu szczególnie w zakresie łączności z Internetem. Dotychczas najszybciej rozwijają się, zdobywając rynek, technologie z rodziny 802.11, w szczególności standardy b, g (Europa) oraz a (Stany Zjednoczone). (Gast 2003) Użytkownicy korzystający z rozwiązań bezprzewodowych uzyskali swobodę poruszania się bez konieczności rezygnacji z komfortu pracy. Bezprzewodowe sposoby wymiany danych uwolniły twórców i użytkowników oprogramowania od konieczności posiadania na biurku końcówek łączy ethernetowych. Teraz mogą oni bez przeszkód pracować w bibliotekach, salach konferencyjnych, na parkingu, a nawet w restauracji po drugiej stronie ulicy. Dopóki tylko pozostają w zasięgu stacji bazowej dopóty mogą korzystać ze wszystkich zasobów znajdujących się w sieci. Dzięki możliwościom łatwo dostępnego sprzętu taka sieć bezprzewodowa może pokryć swoim zasięgiem całą siedzibę firmy. Przy większym nakładzie pracy, mając do dyspozycji bardziej zaawansowany sprzęt oraz sprzyjające ukształtowanie terenu, możemy zbudować sieć w standardzie 802.11 o zasięgu kilku kilometrów, obejmując zakresem swojego działania całe osiedla akademickie lub nawet mniejsze miejscowości. Ważną cecha sieci bezprzewodowych jest także elastyczność i prostota jej budowy - szybkie i łatwe wprowadzenie w życie danego projektu (konstrukcji sieci), głównie dzięki wykorzystywanemu medium transmisyjnemu - powietrzu. W sieciach bezprzewodowych wykorzystuje się zwykle wiele tzw. stacji bazowych umożliwiających podłączanie kolejnych użytkowników do istniejących już sieci. Infrastruktura sieci bezprzewodowej jest właściwie taka sama niezależnie od tego, czy przyłącza się jednego użytkownika, czy też liczy się miliony. Aby zaoferować na danym terenie usługi sieci bezprzewodowej, potrzebujemy stacji bazowej i anteny. Kiedy zainstalowane zostaną te dwa elementy, dodanie nowego użytkownika sprowadza się właściwie tylko do jego autoryzacji. Taka infrastruktura musi być tak skonfigurowana, aby rozpoznawać nowych użytkowników sieci, oferując im określone usługi. Sama autoryzacja nie wymaga wszelako rozbudowy infrastruktury. Dodanie nowego użytkownika sieci bezprzewodowej wiąże się z koniecznością jej rekonfiguracji, co nie oznacza jednak, iż trzeba będzie ciągnąć nowe okablowanie, kupować terminale i podłączać je do istniejących gniazdek sieciowych. (Gast 2003) 27

2. Technologie sieci bezprzewodowych. Same początki powstania bezprzewodowych sieci lokalnych WLAN (Wireless Local Area Network), nazywanych też często sieciami Wi-Fi (Wireless Fidelity), sięgają roku 1994. Jednak wówczas karty oferujące tą usługę były nieporównywalnie droższe (około 5 razy od obecnych), co w skuteczny sposób blokowało ich rozwój. W roku 1997 organizacja IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) opracowała standard tworzenia i eksploatacji bezprzewodowych sieci lokalnych WLAN. Standard ten uzyskał oznaczenie 802.11 (Tabela 1) i przydzielono mu pasmo radiowe 2.4 GHz. Jednak bardzo szybko o nim zapomniano, głównie ze względu na niskie przepustowości, które wynosiły 1 Mb/s i 2 Mb/s.. Dzięki pracy w zakresie 2.4 GHz nie ma zagrożenia zakłóceniami pochodzącymi z urządzeń mikrofalowych, napędów sterowanych częstotliwościowo lub silników prądu zmiennego, gdyż one generują zakłócenia w zakresie khz oraz MHz. Dopiero w 1999 roku wprowadzono standard IEEE 802.11b, który umożliwił wzrost przepustowości z dotychczasowych 2 Mb/s do 11 Mb/s. Opracowanie tego standardu było krokiem milowym, gdyż od razu tą technologią zainteresowali się najwięksi światowi producenci, tacy jak: Cisco Systems czy 3COM. Później przyszła kolej na teoretycznie szybszy standard 802.11a. Oferował on już przepustowość rzędu 54 Mb/s i korzystał z pasma powyżej 5 GHz. Ważnym jego atutem było również posiadanie ośmiu nieinterferujących się kanałów. Co w porównaniu do standardu "b" czyniło go teoretycznym faworytem. Jednak standard 802.11a nie zyskał poparcia. Po pierwsze przyczyniła się do tego bardzo wysoka cena urządzeń, po drugie brak kompatybilności ze standardem 802.11b (różne pasma, choć pojawiły się już urządzenia obsługujące oba standardy "a/b"). Po trzecie, jak się okazało ich efektywny zasięg był mniejszy aniżeli w przypadku standardu 802.11b. Przysłowiowym gwoździem do trumny były targi Comdex 2002, gdzie po raz pierwszy zaprezentowano urządzenia pracujące w nowym standardzie IEEE 802.11g. W roku 2003 standard ten otrzymał ostateczną akceptację organizacji IEEE i pojawił się w ofertach u większości producentów. Jego atutami okazała się przepustowość rzędu 54 Mb/s (tyle oferował standard 802.11a) oraz zasięg zbliżony do tego, jaki mieliśmy przy standardzie 802.11b. Jednak i w tym przypadku, podobnie jak w standardzie "b", wykorzystuje się tylko trzy niezależne kanały. Standard 802.11g jest całkowicie zgodny z 802.11b, co oznacza, iż bez żadnych nowych sterowników będziemy mogli współpracować z urządzeniami opartymi o ten standard. Niestety, są i złe strony tej zgodności. Również tutaj nasz sygnał będzie mógł być zakłócany poprzez bezprzewodowe telefony (korzystające z pasma 2.4 GHz) lub w mniejszym stopniu kuchenki mikrofalowe czy nawet (teoretycznie) technologię Bluetooth. Teoretycznie, gdyż te dwie technologie, mimo korzystania z tego samego pasma wykorzystują dwa różne typy transmisji (FHSS i DSSS), przez co urządzenia te nie przeszkadzają sobie w pracy. Czyli, jeśli ktoś miał problemy z poprawną pracą urządzeń pracujących w standardzie 802.11b to wystąpią one również i tutaj. 28

Tabela 1: Porównanie standardów 802.11 Standard WLAN 802.11a 802.11b 802.11g Ilość kanałów dla częstotliwości fal radiowych 8 niepokrywających się (w niektórych krajach 4 niepokrywające się) 3 niepokrywające się 3 niepokrywające się Pasmo częstotliwości 5 GHz 2,4 GHz 2,4 GHz Maksymalna szybkość 54 Mb/s 11 Mb/s 54 Mb/s Istnieją dwa tryby działania urządzeń w sieci Wi-Fi: infrastruktury oraz ad-hoc. W przypadku trybu ad-hoc urządzenia łączą się bezpośrednio ze sobą, a w typie infrastruktury w komunikacji między sprzętami (np. kilkoma bezprzewodowymi kartami sieciowymi) pośredniczy punkt dostępowy - odpowiednik huba lub switcha w sieci przewodowej. W sieci Wi-Fi występują ponadto routery bezprzewodowe, odpowiadające routerom znanym z sieci przewodowych - po podłączeniu do nich (bezprzewodowo) modemu umożliwią one dostęp do Internetu za pośrednictwem sieci bezprzewodowej (Dorosz 2004). Bezprzewodowe lokalne sieci komputerowe, a także punkty dostępu do Internetu, tzw. hot spoty oparte na serii standardów 802.11 powoli przestają obecnie spełniać rosnące wciąż oczekiwania odbiorców. Zakończenie prac nad wersją g" pozwoliło im zaoferować przepływność ok. 54 Mb/s. Wysiłki projektantów zaowocowały znaczną poprawą bezpieczeństwa transmisji, nadal pozostał problem często bardzo drogiego połączenia z siecią dostawcy usług. Prace nad rozwiązaniem tego problemu zostały podjęte przez organizację standaryzacyjną IEEE już pod koniec 1998 r. Zaowocowały one opracowaniem standardu 802.16 (Tabela 2). Dokument, opublikowany w kwietniu 2001 r., zawierał dokładną definicję warstwy fizycznej i protokołów dostępu do medium (Media Access Control) dla bezprzewodowych sieci metropolitalnych WirelessMAN (Wireless Metropolitan Area Networks). Przewiduje on m.in. pracę w paśmie dostępnym w przeważającej części świata, tj. 10-66 GHz, i przepływności nawet większe niż 100 Mb/s. Tak wysokie częstotliwości stwarzają jednak wiele problemów, z których części dotychczas nie udało się rozwiązać. Działające w tym zakresie urządzenia praktycznie zawsze wymagają bezpośredniej widoczności między antenami nadawczą a odbiorczą. Warunek ten, często trudny do spełnienia (np. w mieście), znacznie ograniczył potencjalne zastosowania. Dlatego zdecydowano się rozszerzyć specyfikację 802.16 na niższe częstotliwości. Opracowana i zatwierdzona w kwietniu 2003 r. wersja 802.16a obejmuje licencjonowane i niewymagające zezwoleń pasma znajdujące się w zakresie 2-11 GHz (przepływności do ok. 70 Mb/s). W zamyśle twórców 802.16(a) ma być konkurencją dla łączy opartych na włóknach światłowodowych, modemach kablowych czy też xdsl i uzupełnieniem ich. Architektura składa się ze stacji bazowych i abonenckich. Stworzono ją z myślą o transmisji punktwielopunkt. W związku z tym wybór potencjalnych zastosowań jest duży. (Suszkiewicz 2004) 29

Do najczęściej wskazywanych należą: 1. Zapewnienie połączeń stacji bazowych telefonii komórkowej z siecią operatora. W mieście, gdzie większość masztów jest lokalizowana na dachach budynków, trudno doprowadzić niezbędne łącze często będące wielokrotnością El. Stosuje się inne rozwiązania, takie jak horyzontowe linie radiowe czy LMDS. Niestety, większość z nich nie będzie w stanie przenieść stale rosnącego ruchu generowanego przez nowe usługi udostępniane użytkownikom. Sytuacja jeszcze bardziej się skomplikuje w momencie uruchamiania UMTS, który ma zaoferować znacznie wyższe przepływności niż GSM/GPRS. 2. Przyspieszenie rozwoju sieci LAN w domach i małych przedsiębiorstwach przez umożliwienie im taniej, szybkiej i skalowalnej łączności z Internetem. 3. Uzupełnienie pokrycia technologią xdsl, której zasięg wynosi jedynie kilka kilometrów, oraz dostępu opartego na telewizji kablowej, który nie zawsze jest możliwy. 4. Pokrycie terenów słabo zaludnionych, także w ramach bezprzewodowej pętli abonenckiej. 5. Umożliwienie stałej łączności bezprzewodowej nawet poza zasięgiem 802.11. W obawie przed niekompatybilnością rozwiązania IEEE 802.16 z projektami organizacji ETSI - HIPERMAN i HIPERACCESS w kwietniu 2003 r. powstało zrzeszenie producentów sprzętu i podzespołów telekomunikacyjnych o nazwie WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access Forum www.wimaxforum.org). W jego skład weszli tacy giganci, jak Intel, Nokia, Thomson, Agilent Technologies oraz National Institute of Standards and Technology (NIST). Działalnością przypomina powołaną do promocji WLAN 802.11 grupę Wi-Fi Alliance. Współpracując z ETSI, stara się przygotować odpowiednie produkty spełniające wymagania jak najszerszego grona operatorów, różnicując parametry pracy, takie jak szerokość kanału. Dlatego standard 802.16 przewiduje zarówno tryby TDD, jak i FDD oraz zmienne szerokości kanałów (od 3.5 do 28 MHz dla Europy). Ponadto WiMAX czuwa, aby rozwiązania różnych firm mogły ze sobą działać. Organizacja ma w przyszłości certyfikować takie produkty. Tabela 2: Opis standardów 802.16 802.16 - oryginalny standard opublikowany w kwietniu 2001 r. Zawiera definicję MAC i kilku rodzajów warstw fizycznych. Pozwala na adaptacyjną zmianę schematu modulacji i kodowania. Przewidziany do zastosowania w zakresie 10-66 GHz. Pracuje w trybie FDD lub TDD wykorzystując modulacją z jedną nośną. 802.16a - rozszerzenie promowane przez WiMAX Forum, które zostało zaaprobowane przez IEEE w 2003 r. pozwalające na pracę w zakresie 2-11 GHz, wykorzystujące modulację z pojedynczą nośną, 256 OFDM lub OFDMA. Nie wymaga bezpośredniej widoczności anten. Zasięg 10-50 km w zależności od 30

warunków propagacyjnych. Osiągana przepływność ok. 100 Mb/s przy kanale 20 MHz. 802.16b - standard do pracy w paśmie UNII (5-6 GHz) z szero kością kanału 20 MHz. Wykorzystuje 256 OFDM i wielowartościowe QAM. Cechuje go zmniejszone zużycie energii ze względu na wykorzystanie nielicencjonowanego pasma. 802.16c - procedury testujące zgodność i poprawność implementacji 802.16. 802.16d - profile 802.16a i testy określające możliwość zastosowania określonej warstwy fizycznej. 802.16e - nieukończone rozszerzenie 802.16a pozwalające na obsługę ruchomych stacji abonenckich. 802.16.2 - dokument mówiący o koegzystencji WMAN w paśmie 10-66GHz. 802.16.2a - nieukończony dokument mówiący o koegzystencji w paśmie 2-1 lghz. Opisując technologie bezprzewodowe nie sposób nie wspomnieć chociażby o telefonii komórkowej. Świat teleinformatyki to środowisko heterogeniczne. Dziś niemal każdy operator ma kilka różnych technologicznie sieci dostępowych do realizacji określonych usług. Z punktu widzenia abonenta oznacza to konieczność używania coraz większej liczby terminali, numerów itp. Dodatkową kwestią jest problem mobilności - przemieszczając się, użytkownik odwiedza różne sieci dostępowe, tworzące nakładające się wyspy (overlay networks), np. GPRS, EDGE, UMTS, WLAN itp. Gdy posiada terminal działający tylko w sieci określonego typu (np. z kartą WLAN), nie jest w stanie korzystać z innych technologii dostępnych w danej lokalizacji. Gdy dysponuje terminalem wielointerfejsowym (np. GPRS/WLAN), musi ręcznie wybierać sieci, nie mając szans na zapewnienie ciągłości sesji TCP - w większości przypadków konieczny jest restart aplikacji sieciowych. Rozwiązaniem jest koncepcja tzw. inteligentnych terminali wielointerfejsowych, które przy wykorzystaniu odpowiednich mechanizmów zarządzania mobilnością przełączają się pomiędzy różnymi sieciami, zapewniając jak najlepszą jakość usług i/lub minimalizację kosztów ponoszonych przez abonenta. Zastosowanie odpowiednich mechanizmów zarządzania mobilnością umożliwia automatyczne (realizowane wyłącznie przez terminal lub przez terminal i sieć) przełączanie bez konieczności dodatkowych interakcji ze strony użytkownika. Prostym przykładem praktycznego zastosowania tej koncepcji jest przełączanie z sieci GPRS do sieci WLAN, np. w sytuacji, gdy podróżujący pociągiem użytkownik, korzystając z sieci komórkowej, wjeżdża na stację, na której funkcjonuje hot spot WLAN operatora sieci komórkowej. Zakładając, że pociąg stoi na stacji przez kilka minut, użytkownik może wykorzystać dostęp do sieci WLAN bez straty czasu na rekonfigurację połączenia i załogowanie się do sieci - terminal po wykryciu sieci WLAN automatycznie dokonuje przełączenia, nie 31

zrywając aktywnych sesji TCP. Tego typu przykłady można mnożyć, szczególnie w odniesieniu do coraz popularniejszych urządzeń typu PDA, mających wbudowaną funkcjonalność GPRS/WLAN. Co więcej, przełączanie międzysystemowe można zastosować w odniesieniu do sieci stacjonarnych, np. używając odpowiednich przystawek Bluetooth dla terminali stacjonarnych, umożliwiających korzystanie ze stacjonarnego dostępu do Internetu w ramach zasięgu osobistej sieci domowej (przełączanie GPRS - Bluetooth) (Sewera 2004). W odniesieniu do międzysystemowego przełączania zarządzanie mobilnością może się odbywać na trzech poziomach: na poziomie warstwy aplikacji realizowane przez mechanizmy specyficzne dla konkretnych aplikacji, przy braku przenośności na aplikacje standardowe (korzystające ze standardowego stosu protokołów TCP/IP); zarządzanie na poziomie warstwy sieci - zastosowanie protokołu Mobile IP (lub mniej popularne go protokołu Cellular IP); zarządzanie na poziomie warstwy łącza danych - mechanizmy ściśle związane z konkretną techniką dostępu, np. w sieci GPRS. W międzysystemowym przełączaniu istotny jest fakt, iż mechanizmy zarządzania mobilnością na poziomie warstwy sieci jako jedyne zapewniają zupełną niezależność technologiczną, a co za tym idzie - elastyczność w ramach konkretnych implementacji. W przeciwieństwie do takich rozwiązań jak protokół Sip w którym mechanizmy zarządzania mobilnością są uzależnione od konkretnej aplikacji, Mobile IP umożliwia w tym względzie dowolność. Podobna sytuacja dotyczy procedur stosowanych w warstwach niższych (np. w GSM) - zarządzanie mobilnością na poziomie warstwy łącza danych. Niezależność Mobile IP względem konkretnej technologii dostępowej pozwala na integrację pomiędzy dowolnymi systemami dostępowymi opartymi na stosie protokołów TCP/IP, co ma znaczenie, gdy chodzi o nowe standardy dla sieci komunikacji ruchomych, takie jak 802.16e. 3. Wykorzystanie sieci bezprzewodowych w nauczaniu. Kształcenie na odległość (Distance Education) jest obecnie bardzo popularną formą nauczania i uczenia się, szeroko rozpowszechnioną w świecie, z powodzeniem stosowaną w najbardziej rozwiniętych krajach. W Polsce ta metoda również cieszy się coraz większą popularnością. Edukacja na odległość oznacza: Elastyczny sposób nauczania w miejscu i tempie dogodnym dla uczącego się. Odseparowanie nauczyciela i uczącego się. 32

Zastosowanie specyficznych form nauczania, w tym specjalnie przygotowanych materiałów dydaktycznych. Ustanowienie dogodnego komunikowania się między nauczycielem i uczącym sięwykorzystanie mediów. Możliwość zastosowania w części tradycyjnych form kształcenia. Tradycyjne formy kształcenia wymagają od nauczyciela i uczącego się bezpośredniego kontaktu. Nie zawsze jest to konieczne i możliwe. Nauczanie na odległość może odbywać się za pomocą różnych rodzajów mediów: telewizji, radia, kaset magnetofonowych i video, komputera, płyt kompaktowych, telefonu, telefaxu, Internetu, słowa pisanego itp. Wykorzystywane media są zróżnicowane i wciąż zmieniają się dzięki dynamicznemu rozwojowi informatyki i telekomunikacji. W ślad za tymi zmianami doskonalona jest także metodologia kształcenia. Edukacja na odległość bazuje na koncepcji połączenia pracy własnej uczącego się i opieki dydaktycznej nauczyciela/opiekuna. Tak, więc uczenie się na odległość polega przede wszystkim na samokształceniu z elementami samokontroli. Rolą nauczyciela /opiekuna nie jest wyłącznie egzekwowanie wiedzy uczącego się, ale przede wszystkim pomoc w opanowaniu materiału. W dzisiejszych czasach, gdy pracodawcy coraz częściej wymagają stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych, nauka na odległość jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Przy obecnym tempie zmian otaczającego nas świata nie możemy ograniczyć się do ukończenia szkoły średniej czy wyższej. Musimy uczyć się ustawicznie, praktycznie przez całe życie. Kształcenie na odległość posiada wiele zalet, które uwypuklają się po zaznaczyć korzyści wynikających z faktu wykorzystania sieci bezprzewodowych w zdalnym nauczaniu. 1. Kształcenie na odległość przede wszystkim znosi bariery czasu i przestrzeni, które uniemożliwiają podjęcie/uzupełnienie nauki bardzo wielu osobom. Sieci bezprzewodowe niwelują całkowicie, niedogodności organizowani przewodowego zaplecza sieciowego. 2. Edukacja na odległość umożliwia naukę w dogodnym czasie i pełne jego wykorzystanie. Uczący się może, zależnie od potrzeb, skracać lub wydłużać czas nauki. Korzystanie z bezprzewodowych terminali (PDA - Personal Digital Assistant, tablet czy laptop) znacząco zwiększają miejsce nauki. Już nie musi to być sala komputerowa, kafejka internetowa czy zacisze własnego domu, ale z równym powodzeniem park, ulubiony pub czy środek komunikacji miejskiej. 3. Odpadają koszty dojazdów i zakwaterowania. 4. Jest to przyjazna forma kształcenia dla osób z małych miast i wiosek, gdzie wdrożenie sieci bezprzewodowej jest często o wiele tańsze od tradycyjnych technologii. 5. Można samodzielnie kształtować swoją edukację z modułów składających się na standardowe programy różnych kursów. Wszystko w zależności od indywidualnych potrzeb. Dzięki temu staje się możliwe łączenie nauki z pracą i obowiązkami rodzinnymi. 6. Kształcenie na odległość umożliwia dyskretne, niestresujące zdobywanie wiedzy. 33

Kształcenie na odległość adresowane jest praktycznie dla wszystkich osób. Jednak szczególnie zainteresowane osoby, tą formą kształcenia, to przede wszystkim Osoby cierpiące na chroniczny brak czasu (kadra kierownicza). Osoby z małych miejscowości. Osoby niepełnosprawne. Osoby obciążone obowiązkami rodzinnymi. Wszystkie powyższe grupy osób też powinny docenić zalety wykorzystani sieci bezprzewodowych w nauczaniu. Możliwość wykorzystania każdej wolnej chwili do nauki nie jest ograniczana przez barierę dostępności medium. 4. Przyszłość bezprzewodowego nauczania. Używając metaforyki morskiej, tak rozpowszechnionej w opisach Internetu, można powiedzieć, że zadaniem szkoły jest uczenie żeglowania, a nie surfowania w Internecie. Surfing to wspaniały sport, umiejętność utrzymywania się na desce na falach, żeglowanie to podróż morska z jasno wytyczonym celem, wymagająca opanowania sztuki żeglarskiej, w tym używania instrumentów (busole, mapy) i posiadania wiedzy. Hasło profesora Ryszarda Tadeusiewicza, pioniera wprowadzania powszechnych technik teleinformatycznych w życie uczelni i studentów - "Bądź Kolumbem cyberprzestrzeni" - jest wyśmienitą dyrektywą dla e-edukacji w e-szkole (Tadeusiewicz 2002). Poprzez analogię do powyższych słów, trzeba zauważyć, iż nauczanie zdalne przy wykorzystaniu technologii bezprzewodowych wymaga więcej trudu w przygotowaniu materiału dydaktycznego jak i opracowaniu metod ewaluacji wiedzy jak i mechanizmów oceny poziomu nauczania i jakości materiału dydaktycznego. Wykorzystanie bezprzewodowych terminali o znacząco innych od stacjonarnego komputera parametrach technicznych wymaga większej uwagi, wiedzy i pracy w projektowaniu i wdrażaniu witryny zdalnego nauczania do której dostęp możliwy jest poprze telefon komórkowy czy palmtop. Sądzimy, iż dalszy rozwój systemów zdalnego nauczania ukierunkowany zostanie właśnie na umożliwienie mobilnym użytkowników korzystania z dobrodziejstwa nauczania na odległość. 5. Podsumowanie Zainteresowanie sieciami bezprzewodowymi i wykorzystaniem ich jako technologii ułatwiającej nauczanie będzie ciągle rosnąć. Decydują o tym następujące zalety: 34

mobilność wszystkich urządzeń działających w sieci, łatwość instalacji sieci - nie ma potrzeby łączyć kabli, urządzenia podłączane są do sieci automatycznie - gdy tylko znajdą się w jej zasięgu, oszczędność (brak wydatków na kable czy wiercenia dziur w ścianach, zmniejszenie kosztów utrzymania sieci), możliwość zastosowania uproszczonej konfiguracji w przypadku urządzeń tymczasowo podłączanych do sieci. Nawet takie niedogodność jak niższa (w porównaniu z siecią przewodową) przepustowość czy też zmienna przepustowość (w zależności od warunków transmisji - urządzenia widzą się" lub nie - odległości od punktu dostępowego czy od urządzenia zarządcy), nie przysłonią wyżej wymienionych korzyści. Bibliografia Dorosz P.: Precz z kablem!, Chip Special Urządzenia Mobilne,2004, s.58-62 Gast M.S.: 802.11. Sieci bezprzewodowe, Helion, tłum. Arkadiusz Romanek, Witold Zioło, Gliwice 2003 Sewera M.: MobileIP - nowe możliwości usług w sieciach, NetWorld,6/2004, s.67-71 Suszkiewicz M.: 802.16 - bezprzewodowe miasto, NetWorld,5/2004, s.54-59 Urbanek A.: Ilustrowany leksykon teleinformatyka, IDG Poland S.A., Warszawa, 2001 Tadeusiewicz R.: Społeczność Internetu, AOW EXIT, Warszawa, 2002. WiFi Alliance: www.wi-fi.org WiMAX - Worldwide Interoperability for Microwave Access Forum: www.wimaxforum.org WLANA - Wireless LAN Association: www.wlana.org 35