WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE. Dokument z posiedzenia

WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE Dokument z posiedzenia ACP-EU/100.291/B/08 16.9.2008 SPRAWOZDANIE w sprawie ochrony ludności cywilnej podczas operacji pokojowych ONZ i organizacji regionalnych Komisja Spraw Politycznych Współsprawozdawcy: Komi Selom Klassou (Togo) i Johan Van Hecke CZĘŚĆ B: UZASADNIENIE PR\742595.doc APP/100.291/B

UZASADNIENIE 1. Wprowadzenie Kwestia bezbronności ludzi wobec działań wojennych jest bardziej złożona, niż się to często zakłada i o wiele trudniejsza do właściwego oszacowania z powodu braku rzetelnych, a zwłaszcza oficjalnych danych dotyczących uchodźców, osób wewnętrznie przesiedlonych, kobiet, dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych, osób walczących i personelu cywilnego, czyli wszystkich kategorii osób, które są w różnym stopniu dotknięte przemocą w czasie konfliktu lub na nią narażone. Przełomem w kwestii ochrony cywilów było sprawozdanie Międzynarodowej Komisji ds. Interwencji i Suwerenności Państwowej (grudzień 2001 r.). U podstaw sprawozdania znajdowało się założenie, że suwerenność kraju z definicji implikuje odpowiedzialność za dobrobyt jego obywateli. Kiedy państwo uchyla się od tej odpowiedzialności dopuszczając do ludobójstwa, czystek etnicznych i masowych mordów, spada ona na społeczność międzynarodową. Właśnie dlatego coraz większy nacisk kładzie się na wyraźne uwzględnienie ochrony ludności cywilnej w ramach mandatów operacji pokojowych ONZ oraz regionalnych operacji wspierania pokoju. 2. Zmieniający się charakter operacji pokojowych Działania pokojowe podlegały ważnym zmianom. Celem klasycznych misji pokojowych (czyli operacji, które prowadzono w czasie zimnej wojny) było zasadniczo rozdzielenie stron konfliktu poprzez zajęcie pozycji między siłami zbrojnymi wcześniej walczących stron. Istniały trzy warunki prowadzenia działań pokojowych: 1) zawieszenie działań wojennych; 2) zgoda stron konfliktu; 3) użycie siły wyłącznie w obronie własnej. Nierzadko w czasie trwania misji dochodziło do zmiany mandatu, jak na przykład w Salwadorze, a następnie w Mozambiku, gdzie zastosowany model obejmował cztery wymiary operacji pokojowej: polityczny, wojskowy, wyborczy i humanitarny. Operacje w Somalii i w byłej Jugosławii przyniosły kolejną zmianę w mandacie operacji pokojowych ONZ, pozwalając na użycie siły w celu ochrony organizacji humanitarnych. Ostatnio operacjom pokojowym przypadła o wiele większa i bardziej ambitna rola polityczna polegająca na przywracaniu pokoju i zasad państwa prawa, a także tworzeniu podstaw dla odbudowy państwa (Sierra Leone, Kosowo i Timor Wschodni). Stanowiło to punkt zwrotny dla złożoności mandatów operacji pokojowych i roli osób w nich uczestniczących, a także wzajemnych relacji z innymi podmiotami działającymi na tym polu. Pod koniec lat 90-tych nacisk kładziony na suwerenność państwową i same tylko zasady wojenne wyraźnie zelżał lub w ogóle zniknął, a operacje pokojowe straciły nieodwracalnie swój klasyczny charakter na rzecz kompleksowości. 3. Długa droga ku ochronie: rozwój polityki Biuro ONZ ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (OCHA) odegrało wiodącą rolę w tworzeniu ram politycznych kultury ochrony, działając w ścisłej współpracy z innymi organami ONZ, partnerskimi organizacjami humanitarnymi i zainteresowanymi państwami członkowskimi. Wśród działań OCHA można wymienić opracowanie przez Wydział APP/100.291/B 2/8 PR\742595.doc

ds. Kształtowania Polityki i Badań (PDSB) aide-mémoire (memorandum przyjętego w marcu 2002 r.) w sprawie ochrony ludności cywilnej w czasie konfliktów, będącego instrumentem diagnostycznym ułatwiającym Radzie Bezpieczeństwa i związanym z nią wydziałom określenie zagrożeń dla ochrony cywilów w sytuacjach konfliktu wewnętrznego, przygotowanie projektów rezolucji, mających zapewnić cywilom lepszą ochronę, oraz analizę operacji pokojowych i zagrożeń dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Idea ochrony ludności cywilnej została z powodzeniem przedstawiona szerszym gremiom, a przyjęcie odpowiedzialności za ochronę za podstawę interwencji spotkało się z powszechnym poparciem podczas światowego szczytu ONZ we wrześniu 2005 r. Podkreślono również potrzebę rozważenia przez ONZ cech, jakie powinny charakteryzować mandat w przypadku operacji pokojowych prowadzonych w celu ochrony ludności cywilnej przed masowymi mordami w odróżnieniu od mandatu sprawowanego w celu ochrony ludności cywilnej przed znacznie mniejszymi zagrożeniami. 4. Operacje pokojowe a ochrona ludności cywilnej Podstawowa definicja działań na rzecz utrzymania pokoju sformułowana przez Departament Operacji Pokojowych (DPKO) brzmi następująco: Misje pokojowe są sposobem pomocy krajom dotkniętym konfliktem w stworzeniu warunków trwałego pokoju. Uczestnicy misji pokojowych ONZ personel wojskowy, policyjny oraz cywilny z wielu krajów nadzorują i obserwują przebieg procesów pokojowych, które toczą się po zakończeniu konfliktów oraz pomagają ich byłym uczestnikom we wprowadzaniu w życie porozumień pokojowych, które podpisali. Taka pomoc przybiera różne formy i obejmuje m.in. środki mające na celu wspieranie bezpieczeństwa ludności, odbudowę zaufania, ustalenia dotyczące podziału władzy, pomoc w organizacji i przeprowadzaniu wyborów, umacnianie zasad państwa prawa oraz rozwój gospodarczy i społeczny. 1 Co znamienne, definicja ta nie zawiera bezpośredniego odniesienia do ochrony ludności cywilnej z wyjątkiem ogólnej wzmianki o wspieraniu bezpieczeństwa ludzi. Przyjęcie zasady odpowiedzialności za ochronę uwydatniło potrzebę uwzględnienia przez ONZ w mandacie operacji pokojowych idei ochrony ludności cywilnej. Schyłek starych operacji pokojowych od późnych lat 90-tych zbiegł się ze zmianą mandatów misji i rozmiaru sił pokojowych, wykorzystaniem siły i przeprowadzaniem operacji pokojowych głównie w Afryce. Ponadto, w tym samym czasie znacząco zwiększył się budżet przewidziany na działania związane z utrzymaniem pokoju. Nadal jednak istnieje wiele wyzwań, a niektóre operacje nie zdołały osiągnąć celu ochrony ludności cywilnej przed masowymi mordami czy choćby celu wsparcia trwałego pokoju. 5. Wyzwania dla ochrony Od roku 1999 regularnie nawiązuje się do ochrony ludności cywilnej w ramach mandatów związanych z operacjami prowadzonymi pod dowództwem ONZ lub koalicji. Mimo to wspólnota międzynarodowa przedstawiła siłom pokojowym bardzo skąpe wytyczne dotyczące sposobów wypełniania powierzonych im zadań z zakresu ochrony ludności cywilnej, szczególnie w targanych gwałtownymi konfliktami, niestabilnych regionach, gdzie 1 http://www.un.org/depts/dpko/dpko/faq/q1.htm PR\742595.doc 3/8 APP/100.291/B

istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia masowych mordów. Możliwości sił pokojowych w zakresie ochrony ludności cywilnej ograniczają następujące czynniki: Brak jasności co do upoważnienia do podjęcia działania: zakłada się, że oddziały kierowane do danych regionów działają za zgodą podmiotów lokalnych, ale możliwe są też odwrotne sytuacje, takie jak w Darfurze lub w Demokratycznej Republice Konga, gdzie siły rządowe ignorują działania wymierzone przeciwko ludności cywilnej, nie są w stanie ich powstrzymać lub same się w nie angażują; Brak uczestników: niektóre kraje nie chcą wysyłać swoich oddziałów do starć z uzbrojonymi grupami, ponieważ zdecydowana operacja wojskowa mogłaby doprowadzić do poważnej traumatyzacji ludności; Brak wystarczającego potencjału do podjęcia działań: na tak wielkich obszarach jak Darfur praktycznie niemożliwe jest zapewnienie operacjom rozmiaru, wyposażenia, mobilności, środków finansowych i zdolności koordynacyjnych koniecznych do skutecznej ochrony milionów cywilów, którzy stoją w obliczu zagrożenia; Brak wytycznych operacyjnych i przygotowania wojskowego: zważywszy na ograniczone środki, większość misji musi podejmować decyzje, których przedstawicieli ludności cywilnej chronić, a których pozostawić bez pomocy, w jaki sposób przydzielać środki poszczególnym programom i jak zachować równowagę podczas prowadzenia operacji na jak największym obszarze, chroniąc jak najwięcej cywilów przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony samym siłom pokojowym. Ponadto różne inne warunki na szczeblu politycznym ograniczają możliwości sił pokojowych w zakresie ochrony ludności cywilnej: Brak harmonizacji i spójności: wielorakość zadań związanych z mandatami w zakresie ochrony cywilów zmusza siły pokojowe do wielokierunkowych działań; Inercja polityczna czasem jako rezultat strategicznego chaosu, który może występować między siedzibami ONZ, i sytuacji na danym terytorium; Niedostatecznie jasne rozróżnienie między ochroną fizyczną, prawną a humanitarną. 6. Organizacje regionalne: gotowość i potencjał w zakresie ochrony W ostatnich latach nastąpił wzrost liczby regionalnych reakcji na konflikty i sytuacje wymagające działań humanitarnych. Mimo to organizacjami regionalnymi i lokalnymi, które dysponują potencjałem w zakresie przeprowadzania interwencji wraz z siłami wojskowymi w celu ochrony ludności cywilnej przed masowymi mordami są zasadniczo: NATO, UE, Unia Afrykańska i ECOWAS. Wykorzystanie podmiotów regionalnych i lokalnych w interwencjach w sytuacjach kryzysowych wiąże się z tak istotnymi korzyściami, jak bliskość miejsca konfliktu i kontakt z zaangażowanymi stronami. Wiążą się z tym również pewne poważne minusy związane szczególnie z zasadnością interwencji (z mandatem ONZ lub bez niego), wymaganą niezależnością oraz faktem, że tylko kilka takich organizacji dysponuje potencjałem umożliwiającym działanie. Istotne kwestie, które należy rozważyć w związku z organizacjami regionalnymi i lokalnymi, dotyczą bardzo zróżnicowanych programów szkoleniowych i wyposażenia; braku APP/100.291/B 4/8 PR\742595.doc

interoperacyjności na miejscu; różnych podejść do stosunków cywilno-wojskowych; braku jasnych kanałów komunikacji między nimi itd. NATO: zostało stworzone do celów interwencji, których może dokonywać pod dowództwem swoich państw członkowskich. Dysponuje potencjałem umożliwiającym organizację i prowadzenie interwencji wojskowych, a ponadto może działać bez mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ. Mimo ewidentnej gotowości i potencjału doktryna NATO nie wymienia wyraźnie ochrony ludności cywilnej. Odnosi się ona jednak do zadań związanych z ochroną, takich jak tworzenie stref zakazu lotów, rozdzielanie stron konfliktu, tworzenie chronionych obszarów i korytarzy bezpieczeństwa. Unia Europejska: od czasu stworzenia europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony UE poczyniła postępy na drodze ku zwiększeniu potencjału w zakresie reakcji na sytuacje kryzysowe. Zgodnie z misjami petersberskimi UE może wykonywać ograniczoną liczbę zadań wojskowych, obejmujących misje humanitarne i ratunkowe, działania związane z utrzymaniem pokoju oraz wykorzystanie sił zbrojnych w zarządzaniu kryzysowym, w tym w przywracaniu pokoju. Strategia bezpieczeństwa UE obejmuje również szczegółowe obszary zaangażowania, takie jak wspólne operacje rozbrojeniowe, wsparcie krajów trzecich w walce z terroryzmem oraz w reformie sektora bezpieczeństwa. W porównaniu z ONZ podejście UE w Demokratycznej Republice Konga zostało docenione za jasne i jednoznaczne przedstawienie ludności celu jej obecności w kraju oraz metod działania. Oddziały UE zasłynęły dzięki okazywaniu przyjaźni miejscowej ludności nie unikając, lecz raczej zachęcając do kontaktów z tubylcami w czasie trwania misji. Ważną częścią tej strategii był nacisk na przekazywanie opinii publicznej jasnych informacji i propagowanie pozytywnego wizerunku operacji, które ułatwił fakt, że większość sił UE mówiła po francusku i mogła porozumiewać się skutecznie z Kongijczykami oraz zbierać informacje wywiadowcze. Siły UE doceniono za widoczność, profesjonalne zachowanie i postawę, wyposażenie, a przede wszystkim za okazanie determinacji w zapewnieniu ludności poczucia bezpieczeństwa. Unia Afrykańska: jej akt założycielski potwierdza zasadę nieingerencji i zakazuje użycia siły przeciwko innym państwom członkowskim, jednak od czasu jego przyjęcia przywódcy afrykańscy w coraz większym stopniu zobowiązywali się do ponoszenia odpowiedzialności za ochronę, akceptując w szczególności, że zasada nieingerencji nie powinna prowadzić do obojętności. Unia Afrykańska opiera się w dużej mierze na wsparciu ONZ i UE w rozmieszczaniu jej oddziałów na obszarach kryzysowych, jednak w praktyce wyniki jej działań w zakresie ochrony są różne. ECOWAS: kompetencje ECOWAS w zakresie bezpieczeństwa zostały określone w Protokole dotyczącym mechanizmów zapobiegania konfliktom, zarządzania nimi, ich rozwiązywania, utrzymania pokoju i bezpieczeństwa z 1999 r. Celem mechanizmu jest rozwiązywanie konfliktów wewnętrznych i międzypaństwowych, wzmacnianie instrumentów na rzecz zapobiegania konfliktom oraz wspieranie operacji pokojowych oraz misji pomocy humanitarnej. Zgodnie z protokołem ECOWAS ma prawo interweniować z użyciem sił zbrojnych w szeregu sytuacji, w tym takich, które wymagają zastosowania środków przymusu. PR\742595.doc 5/8 APP/100.291/B

7. Podmioty zaangażowane w działania humanitarne a ochrona Podmioty zaangażowane w działania humanitarne, takie jak organizacje pozarządowe i organy ONZ (UNHCR, OCHA itd.), zajmują odmienne stanowisko w odniesieniu do ochrony niż ich odpowiednicy wojskowi. Dla niektórych ochrona jest równoznaczna z przestrzeganiem międzynarodowego prawa humanitarnego i rozumiana legalistycznie. Dla innych ma ona charakter adwokatury, a dla jeszcze innych jest nadal ściśle związana z programami pomocowymi. Ochrona nie jest ograniczona do wysiłków prawnych, lecz wiąże się również z bezpieczeństwem fizycznym i dobrobytem materialnym. Ochrona humanitarna, nawet jeżeli jest niezwykle istotna i cenna w czasach przemocy, nie może zastąpić energicznych działań politycznych, które mogą być konieczne w celu przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa oraz zagwarantowania ochrony ludności cywilnej. Wymóg bezstronności, niezależności i neutralności podmiotów zaangażowanych w działania humanitarne zajmuje nadrzędne miejsce wśród ich trosk. Przyczynia się do tego między innymi fakt, że ich własne bezpieczeństwo zostałoby narażone na niebezpieczeństwo, gdyby stwierdzono, że okazują jednym potrzebującym cywilom większe wsparcie niż innym lub są rozmieszczone w takim regionie a nie w innym, lub ich praca jest ściśle powiązana z działaniami oddziałów pokojowych, przez co same stają się celem ataków. W związku z tym organizacje humanitarne i pomocowe zazdrośnie chronią swojej neutralności w sytuacjach konfliktu, podczas gdy operacje wojskowe są przeprowadzane w celu realizacji szczególnych celów politycznych. Oznacza to, że jeżeli cieszą się one zaufaniem wszystkich stron, a jego rezultatem ma być bezpieczeństwo, wówczas stosunki z podmiotami wojskowymi są bardzo problematyczne. Oprócz czynnika neutralności istotny jest również kontekst, w jakim funkcjonują podmioty zaangażowane w działania humanitarne. W przeszłości większość działań humanitarnych była prowadzona z dala od samego konfliktu, często w obozach dla uchodźców wzdłuż granic, i koncentrowała się głównie na kwestiach pomocy a nie ochrony. We współczesnych konfliktach pracownicy humanitarni są bliżej źródła konfliktu, stają się naocznymi świadkami agresywnych zachowań i coraz częściej są z nimi konfrontowani. 8. Skutki dla mandatów, zasad zaangażowania i szkoleń Skuteczne operacje wymagają jasnych i adekwatnych mandatów, dostatecznych środków, silnej struktury dowodzenia, zapewniających skuteczną współpracę stosunków między środowiskiem cywilnym a wojskowym, właściwego stosowania siły, gotowości do poniesienia strat w ludziach oraz odpowiedniej strategii komunikacyjnej. Konkretne wymogi dotyczące ochrony ludności cywilnej w ramach mandatów ONZ oraz zasad zaangażowania (określających gdzie, kiedy i w jaki sposób zastosować siłę) stanowią ważne kroki w stronę skutecznej ochrony ludności cywilnej. Mimo to oddziały w terenie mogą nadal unikać stosowania siły, uzasadniając to restrykcyjnym charakterem zasad zaangażowania i sprawowania mandatów. Należy właściwie przeszkolić w zakresie zasad zaangażowania kontyngenty wojskowe prowadzące operacje zgodnie z tymi zasadami, które dopuszczają zastosowanie siły. Równie ważne jest, aby przywódcy polityczni w pełni zrozumieli, co obejmują zasady APP/100.291/B 6/8 PR\742595.doc

zaangażowania, które zezwalają na użycie środków przymusu. Na te elementy należy zwrócić większą uwagę w aktualnych programach szkoleniowych w celu odpowiedniego przygotowania sił pokojowych (takich jak zintegrowane służby szkoleniowe ONZ lub dwustronne i regionalne jednostki szkoleniowe), co przyczyni się do lepszego uwzględnienia funkcjonowania zasad zaangażowania w terenie. Równie ważne jest zrozumienie ogólnej strategii misji oraz sposobu myślenia. Skuteczna komunikacja powinna zagwarantować, że wszystkie oddziały i kraje uczestniczące zrozumieją spoczywającą na nich odpowiedzialność, charakter misji oraz rodzaj sytuacji, z jaką mogą mieć do czynienia na miejscu. W terenie misje pokojowe powinny informować społeczność humanitarną o swojej koncepcji operacyjnej w odniesieniu do ochrony cywilów. Dowództwo polityczne i wojskowe misji powinno podejmować podobne inicjatywy w zakresie nawiązania kontaktu z lokalnymi władzami politycznymi i administracyjnymi, ponadto należy w jasny sposób przekazać ludności informacje na temat warunków i ograniczeń związanych z ochroną. Szkolenie wielonarodowych oddziałów może odbywać się zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, jednak szkolenie wojskowego personelu misji pod przewodnictwem ONZ uznawane jest za zadanie krajowe, a operacje ONZ są najbardziej skuteczne, gdy poszczególne państwa zapewniają solidne szkolenie wojskowe na poziomie podstawowym, obejmujące umiejętność przestrzegania łańcucha dowodzenia i zrozumienie zasad zaangażowania. Obecnie DPKO rozmieszcza zespoły oceniające, które wskazują na luki w szkoleniu, certyfikuje kraje, które szkolą swoje siły zgodnie z normami ONZ, oraz opracował ogólne moduły prowadzenia ustandaryzowanych szkoleń. Natomiast Instytut ONZ ds. Szkoleń i Badań (UNITAR) nie jest bezpośrednio zaangażowany w ochronę ludności cywilnej ani w interwencje dokonywane w celu zapewnienia takiej ochrony. 9. Określenie strategii i metodologii interwencji Jaśniejsza definicja przedmiotu ochrony i skupienie się na kwestii bezpieczeństwa cywilnego oraz jego czynnikach warunkujących mogłoby pomóc podmiotom zaangażowanym w ochronę uświadomienie sobie wspólnych zadań w zakresie ochrony. Metodologie angażujące przedstawicieli państwa i społeczeństwa obywatelskiego pomagają określić czynniki zagrożenia w celu przygotowania odpowiednich reakcji. Zrozumienie czynników warunkujących brak poczucia bezpieczeństwa cywilów w danym kontekście powinno opierać się na dogłębnej analizie bazującej na postrzeganiu bezpieczeństwa przez samych cywilów oraz ich zachowaniach i strategiach w zakresie ochrony. Wszelkie strategie w zakresie bezpieczeństwa powinny mieć charakter całościowy, unikać przeceniania jednego podejścia względem innych i uwzględniać prawa człowieka oraz działania humanitarne, wojskowe, polityczne i rozwojowe. W sytuacjach, kiedy ochrona została określona głównie w kontekście wojskowym, podmioty zaangażowane w działania humanitarne i prawa człowieka stawiają się na ogół w opozycji do swoich odpowiedników wojskowych, tracąc możliwość koordynacji działań. 10. Wnioski i zalecenia Z zadowoleniem należy przyjąć fakt, że społeczność międzynarodowa dysponuje coraz większą wiedzą i praktyką w zakresie ochrony ludności cywilnej. PR\742595.doc 7/8 APP/100.291/B

Rezolucje i oświadczenia polityczne Rady Bezpieczeństwa ONZ, jak również zmiany w aktach założycielskich i metodach działania organów regionalnych przyczyniają się do upowszechnienia kultury prowadzącej do zapobiegania przemocy i położenia kresu bezkarności. Jednak takie apele zamienią się szybko w puste słowa, jeżeli nie zostaną uzupełnione praktycznymi i konkretnymi środkami na rzecz poprawy ochrony integralności fizycznej cywilów. Debata na temat programu na rzecz ochrony jest szczególnie ważna na poziomie UE, biorąc pod uwagę wielość inicjatyw UE w zakresie zarządzania kryzysowego i precedens powstały w wyniku operacji wojskowych w Demokratycznej Republice Konga. Wymaga to rozwoju unijnego pojmowania i określenia koncepcji operacji, w jakim zakresie misje UE będą obejmowały ochronę ludności cywilnej oraz środków wymaganych do jej zapewnienia. Parlament Europejski i Wspólne Zgromadzenie Parlamentarne AKP-UE dysponują odpowiednim potencjałem, by zwiększyć świadomość i zachęcić do dyskusji na temat tego, jak uczynić program na rzecz ochrony podstawą mandatu operacji prowadzonych w ramach EPBiO, szczególnie w odniesieniu do tzw. miękkich zakończeń. Podobnie koncepcja ochrony cywilów powinna wzbogacić debaty i inicjatywy w zakresie przygotowania działań na rzecz zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa w Afryce. Należy ponadto uwzględniać specyficzną rolę parlamentów jako organów stanowiących pomost między interesami politycznymi a społecznymi w zakresie potrzeb związanych z bezpieczeństwem i ochroną oraz pomóc w uzyskaniu równowagi między priorytetami państw członkowskich a priorytetami obywateli. UE powinna zachęcać do refleksji nad rozróżnieniem między ochroną humanitarną a przymusowym użyciem sił wojskowych w celu ochrony ludności cywilnej, a także nad sposobem harmonizacji takich środków w kontekście UE. Kwestia bezstronności i świadomość, że interwencja w sytuacji konfliktu może go zaostrzyć, jak również konsekwencje bycia postrzeganym jako kierująca się motywami politycznymi strona konfliktu, również zasługuje na poważną analizę. Ważne jest uznanie specyficznych potrzeb szkoleniowych w odniesieniu do ochrony ludności cywilnej oraz znaczenia zebranych doświadczeń. UE próbuje zharmonizować podejścia do interwencji poszczególnych państw członkowskich, szczególnie poprzez organizację wspólnych szkoleń. Koncepcja ochrony ludności cywilnej powinna stać się nieodłączną częścią takich szkoleń i odnosić się również do rozważań na poziomie ONZ dotyczących tej samej kwestii. APP/100.291/B 8/8 PR\742595.doc