BADANIE GOTOWYCH OPAKOWAŃ ZIP (TiIPO) Część teoretyczna Opakowania odgrywają ważną rolę w gospodarce każdego kraju, a przemysł opakowaniowy zajmuje znaczące miejsce wśród innych dziedzin produkcji. Zdefiniowanie pojęcia opakowanie nie jest łatwe, ponieważ spełnia ono różnorakie funkcje. Z tego względu definicja opakowania powinna zawierać charakterystykę najbardziej istotnych jego cech, do których zalicza się: ochronę wyrobu w czasie magazynowania, transportu i użytkowania, a w niektórych przypadkach ochronę otoczenia przed ewentualnymi szkodliwymi wpływami wyrobu, ułatwienie produkowania, przemieszczania, sprzedaży i użytkowania wyrobów, informację o wyrobie, a przede wszystkim o jego przydatności konsumpcyjnej, odpowiednie zaprezentowanie wyrobu (oddziaływanie psychologiczne na konsumenta dzięki swoim walorom estetycznym). Na podstawie wymienionych cech można zdefiniować opakowanie jako gotowy wytwór, zazwyczaj posiadający odpowiednią konstrukcję, mający za zadanie ochronę opakowanego wyrobu przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych (lub odwrotnie ochronę otoczenia przed szkodliwym oddziaływaniem wyrobu), umożliwiający przemieszczanie wyrobów podczas magazynowania, transportu, sprzedaży i użytkowania, informujący o zawartości, dzięki swej estetyce oddziaływujący na kupującego oraz posiadający walory ekonomiczne. Norma terminologiczna PN-O/79000 podaje natomiast definicję opakowania jako wyrobu zapewniającego utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji, a także chroniący środowisko przed szkodliwym oddziaływaniem niektórych produktów. Podobną definicję opakowania zawiera Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Według niej opakowania są to wprowadzane do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych. Klasyfikacja i systematyka produkowanych opakowań ze względu na ich dużą ilość i różnorodność musi opierać się na różnych kryteriach. Powszechnie stosuje się podziały opakowań przy uwzględnieniu takich kryteriów, jak: zasadnicza funkcja, jaką spełnia opakowanie w stosunku do zawartości, materiał, z którego wykonane są główne elementy konstrukcji opakowania, zasadniczy kształt opakowania, forma własności opakowań oraz forma obrotu nimi, sposób wykorzystania opakowań, punkt widzenia ekologii, przemysł użytkujący, kontakt z zawartością. 1
Podział opakowań przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Kryteria podziału opakowań Kryterium podziału spełniane funkcje jednostkowe, transportowe, zbiorcze. zastosowany materiał do papierowe, tekturowe, wykonania opakowania szklane, metalowe, z tworzyw sztucznych, ceramiczne, drewniane i z tworzyw drzewnych, tkaninowe, z materiałów kompleksowych (wielowarstwowych) 1 kształt opakowania opakowania jednostkowe częściowo osłaniające wyrób, opakowania jednostkowe całkowicie osłaniające wyrób, opakowania transportowe częściowo osłaniające wyrób, opakowania transportowe całkowicie osłaniające wyrób sposób ich wykorzystania opakowania do jednorazowego użytku, które najczęściej ulegają zniszczeniu przy otwarciu, opakowania do wielokrotnego użytku, którymi zwykle są opakowania transportowe, jednostkowe z kaucją lub podlegające skupowi aspekt ekologiczny degradowalne, niedegradowalne nadające się do wtórnego przerobu (recyklingu), nieprzetwarzalne kryterium własności opakowania własne, stanowiące własność producenta, opakowania obce, stanowiące własność dostawcy i dostarczane do zakładu produkującego wyroby, opakowania dzierżawione, stanowiące własność producenta opakowań lub firmy usługowej styczność z produktem opakowania bezpośrednie, opakowania pośrednie Współczesne opakowania powinny pełnić następujące funkcje: ochronne, obejmujące relacje makrośrodowisko opakowanie mikrośrodowisko wewnętrzne opakowania, logistyczne, obejmujące relacje opakowania z innymi elementami w systemach związanych z przemieszczaniem w łańcuchach magazynowo transportowych, informacyjne marketingowe, obejmujące wszystkie aspekty sprawiające, że opakowany produkt jest atrakcyjny dla konsumentów, 1 W przypadku gdy opakowanie wyprodukowane zostało z różnych materiałów podziału dokonuje się według tworzywa podstawowego użytego do jego wykonania 2
ekologiczne, obejmujące wszystkie aspekty sprawiające, że opakowanie jest zdolne do zaspokojenia ekologicznych potrzeb użytkowników i konsumentów w całym cyklu życia zapakowanego produktu, użytkowe obejmujące funkcjonalne cechy opakowania i wygodę konsumenta. Tabela 2. Główne funkcje opakowań funkcja Cechy ochronna ochrona zapakowanego produktu, - zabezpieczeniu przed ubytkiem spowodowanym np. wylaniem, wysypaniem lub kradzieżą, - zabezpieczeniu przed zmianą: barwy, kształtu, konsystencji lub cech użytkowych (np. wyschnięciem, zawilgoceniem, zmiana smaku lub zapachu, utratą wartości spożywczych, leczniczych, itp.), - zabezpieczeniu przed zanieczyszczeniem lub skażeniem bakteryjnym, - zabezpieczeniu przed zamoczeniem lub korozją, - zabezpieczeniu przed uszkodzeniem mechanicznym ochrona środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem produktu, ochronę użytkownika produktu. logistyczna magazynowe (składowania w stosach lub w paletowych jednostkach ładunkowych, przemieszczania w magazynie i na frontach przeładunkowych, kompletowania dostaw ) transportowe (relacje masy pakowanego towaru do masy samego opakowania oraz wymiary i kształty opakowań) informacyjna znaki zasadnicze - umożliwiające identyfikację wyrobu i wytwórcy (nazwa handlowa, użytkowa lub chemiczna wyrobu; zastosowanie wyrobu; pełna lub skrócona nazwa zakładu wytwórcy ewentualnie znak firmowy), znaki informacyjne - informujące o niektórych cechach wyrobu, jak np. jakość (symbole znaków jakości Q lub 1 ) oraz gatunek (poziom jakości) wyrobu, znak bezpieczeństwa B, skład wyrobu, ilość wyrobu, data produkcji, termin przydatności do spożycia, znaki niebezpieczeństwa - wskazujące na niebezpieczne dla ludzi i otoczenia cechy wyrobu (np. materiały ciekłe zapalne, materiały trujące, materiały szkodliwe dla zdrowia, materiał promieniotwórczy), w celu zastosowania specjalnych środków ostrożności w czasie przechowywania, przemieszczania i użytkowania, znaki manipulacyjne - wskazujące na konieczność zastosowania określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem z zawartością w czasie manipulacji związanych z przechowywaniem i użytkowaniem ( chronić przed ciepłem, chronić przed wilgocią ). marketingowa być łatwo widzialne i dostrzegalne zawierać niezbędny zakres informacji wzbudzać uczucia i emocje być funkcjonalne i niezawodne ekologiczne rodzaj materiału, z którego wykonano opakowanie, pełnioną przez opakowanie funkcję ochronną, przydatność do ponownego użycia, przydatność do ponownego przetwórstwa, przydatność do spalania z odzyskiem energii. użytkowe wygodę przenoszenia, łatwość otwierania, 3
wartość informacyjna, bezproblemowość przechowywania w nich pozostałej części produktu, dogodność składowania w domu, funkcjonalność w użytkowaniu i dozowaniu, wygodę w wyzbywaniu się, wartość ekologiczna. Oprócz wyżej wymienionych funkcji w literaturze spotyka się także funkcje: ekonomiczną, obejmujące relacje kosztów opakowania i produktu, a także kosztów w całym cyklu życia zaprojektowanego produktu, aż do zakończenia cyklu życia opakowania, estetyczną, szczególnie istotną dla dóbr luksusowych, upominkowych i kosmetycznych, edukacyjną, zwracającą uwagę na właściwości produktu i jego cechy dotąd nieznane lub niezauważalne, np. w przypadku proszków do prania - wpływ fosforanów na wody rzek i jezior, w przypadku wyrobów spożywczych wpływ cholesterolu na zdrowi człowieka. Zestawienie wymagań stawianych określonym opakowaniom jednostkowym w powiązaniu z funkcjami jakie one spełniają podano w tabeli 3. Tabela 3. Wymagania stawiane opakowaniom w powiązaniu z funkcjami Funkcja opakowań Wymagania stawiane opakowaniom Funkcje ochronne mała wrażliwość na zmiany temp., szczelność, odporność na korozję, odporność na przenikanie tłuszczu, neutralność chemiczna, zdolność do zachowania ilości, trudna zapalność Funkcje związane z transportem stabilność formy, odporność na uderzenie, odporność na nacisk, odporność na rozrywanie i magazynowaniem podatność na sztaplowanie, odporność na wstrząsy, znormalizowane wymiary, łatwość manipulacji, podatność do automatyzacji, możliwość ujmowania widłami wózków podnośnikowych, podatność do tworzenia jednostek ładunkowych Funkcje sprzedażne oszczędność przestrzeni, oszczędność powierzchni ekonomiczność Funkcje ekologiczne Funkcje identyfikacyjne i informacyjne Funkcje związane z użytkowaniem cechy reklamowe, informacyjność, kody kreskowe, łatwość identyfikowania, odróżnialność łatwość otwierania możliwość ponownego zamykania ekologiczność, łatwość utylizacji, higieniczność 4
W dobie wolnego rynku, gospodarki konkurencyjnej, opakowanie jest ostatnim ogniwem w kreowaniu produktu na drodze od producenta do konsumenta. Często jednak ono decyduje o efektach ekonomicznych. Jeśli opakowanie jest złe, nieudane, to dany produkt może być nie trafiony na rynku i w efekcie ma to odbicie w stratach finansowych przedsiębiorstwa. Dlatego kreowanie nowego opakowania, ulepszanie, poprawianie go jest czynnością złożoną. Powinno być poprzedzone badaniami rynku i oparte na metodach zaczerpniętych z psychologii i socjologii. Wśród tych wyróżników wzornictwa decydujące znaczenie ma forma opakowania i barwa, która działa w sferze psychologicznej człowieka. Forma konstrukcyjna i zastosowany materiał opakowaniowy dosyć mocno są ze sobą zespolone. Dlatego muszą one zapewniać: - odpowiedni kształt i wielkość, - łatwość chwytania i przemieszczania opakowania, - stabilność, - łatwość użytkowania zawartości, - łatwość otwierania i zamykania,, - barierowość opakowania, - szczelność opakowania, - odporność na wydzielanie i pochłanianie zapachów. Barwa posiada zdolność zwracania uwagi i rozróżniania towarów. Odgrywa rolę w podkreślaniu jakości produktu, przekazywania pewnych jego cech. Oddziaływanie barwą związane jest między innymi z szerokością geograficzną i narodowością. Kolor biały kojarzy się zawsze z czystością i higieną. Kolory złoty i srebrny występujące w opakowaniach wskazują na luksusowy lub upominkowy charakter. Przy komponowaniu liternictwa najważniejszym warunkiem jest czytelność. Należy podkreślić, że barwy działają intensywniej, gdy tworzą elementy figuralne niż samo tło. Przez grafikę opakowania rozumie się wszystkie teksty, elementy barwne, symbole, znaki, ilustracje i rysunki umieszczane na opakowaniach. Informacje na opakowaniach przekazywane są obecnie poprzez formy rysunku, ilustracji itp. Dziś często ogląda się, a nie czyta. Ta forma jest popularna w produktach spożywczych, wyrobach wyposażania wnętrz, artykułach motoryzacyjnych. W przekazywaniu informacji wykorzystuje się wszystkie ścianki opakowania. Wśród wielu znaków umieszczanych na opakowaniu najważniejszym wydaje się znak towarowy, który identyfikuje się z producentem lub sprzedawcą (hurtownie, sklepy). Przyciąga on uwagę klienta, to jego poszukuje konsument. Jest on gwarantem jakości towaru i podlega ochronie prawnej. W dobie standaryzacji opakowań, gdzie na całym świecie spotyka się identyczne puszki, butelki, słoiki czy torebki, barwa, grafika i znak towarowy pozwalają indywidualizować produkty i je odróżniać od siebie. Olbrzymią rolę odgrywają obecnie etykiety, które są elementem opakowania. Zamieniają one np. puste butelki, puszki w konkretny produkt. Ocena jakości opakowania nie może sprowadzać się do określenia jednego parametru, lecz powinny to być metody oceny kompleksowej. Wartość opakowania wyznacza się poprzez zestawienie cech różnych funkcji przy zastosowaniu metody punktowej oceny. Ważnym czynnikiem jest kolejność analizowanych cech. Powinna odpowiadać naturalnej kolejności zwracania uwagi na te cechy. 5
Jedną z najważniejszych cech, na którą klient zwraca w pierwszej kolejności uwagę i której poszukuje, jest informacja o wyrobie. Dotyczy to szczególnie wyrobów kosmetycznych, chemii gospodarczej, leków i artykułów spożywczych. Jakich informacji szuka? Przede wszystkim: o pojemności i wadze produktu, terminie ważności, terminie produkcji, informacji o składzie i sposobie stosowania wyrobu, znaku towarowego producenta itp. Opakowanie jest nośnikiem wielu informacji istotnych zarówno dla producenta, nabywcy i użytkownika. Cały szereg różnych znaków graficznych umieszczonych na opakowaniach służy temu celowi (tabele 4-7). Większość z nich jest dobrowolna. Obecnie po wejściu Polski do Unii Europejskiej obowiązują zasady unijne. Na producencie spoczywa obowiązek potwierdzenia zgodności produkowanego wyrobu z zasadniczymi wymaganiami dyrektyw nowego podejścia. Znak CE stanowi deklarację producenta, że wyrób wprowadzony przez niego do obrotu spełnia zasadnicze wymagania zgodności z wymaganiami tzw. dyrektywy nowego podejścia, określone w polskich przepisach prawnych (Dz.U.z 2004r. nr.204 poz.2087 oraz z 2005r. nr.64.poz.565.) Dotyczą one ponad dwudziestu grup produktów: urządzeń elektrycznych, w tym sprzętu AGD i elektronicznego, zabawek, środków ochrony indywidualnej, materiałów budowlanych, maszyn i wind. Konsument kupując produkt oznaczony znakiem CE ma pewność, że może go bezpiecznie i bezproblemowo użytkować. Znak CE nie jest świadectwem jakości, ani też nie potwierdza pochodzenia towaru z Unii Europejskiej. Nie jest też certyfikatem bezpieczeństwa, gdyż jego znaczenie jest szersze. Obejmuje także wymagania dotyczące np. zakłóceń elektromagnetycznych, hałasu lub zużycia energii. Stosowany w Polsce znak B" jest przyznawany przez niezależną od producenta i użytkownika jednostkę certyfikującą. Dziś nie jest on obligatoryjny, lecz obserwuje się, że wielu odbiorców wyrobów wywiera wpływ na producentów oczekując certyfikatu bezpieczeństwa. Traktują znak B" jako potwierdzenie jakości produktu, jego bezpieczeństwa. Z kolei producenci traktują oznakowanie znakiem B" jako poważny argument promocyjny. Materiały niebezpieczne są oznakowane obowiązkowo na opakowaniach znakiem un". Na towarach paczkowanych widnieje znak e" zgodnie z ustawą o towarach paczkowanych (Dz.U. Nr 128/01, poz. 1409). Określa ona jako towar paczkowany produkt przeznaczony do sprzedaży, umieszczony w opakowaniu jednostkowym dowolnego rodzaju, którego deklarowana ilość odmierzona bez udziału nabywcy, nie może zostać zmieniona bez otworzenia, uszkodzenia lub wyraźnego naruszenia opakowania. Ilość nominalna nie może być mniejsza niż 5 g i nie większa niż 10 kg. Z kolei dla cieczy paczkowanych w butelki miarowe o pojemności od 5 cm 3 do 10 dcm 3 stosuje się znak 3". Obecna certyfikacja dobrowolna obejmuje: certyfikację na znak zgodności z Polską Normą, certyfikację na znak jakości Q, certyfikację na znak ekologiczny Na opakowaniach pojawia się wiele różnych znaków informacyjnych i ekologicznych. Część z nich podaje informacje o produkcie. Na przykład na opakowaniach dezodorantów nie zawierających freonu pojawia się znak informacyjny pozbawiony FCKW", dla żywności utrwalanej promieniowaniem jonizującym znak radury. W Niemczech od 1978 roku używa się znaku tzw. "Błękitnego Anioła" dla oznakowania opakowań bezpiecznych dla środowiska. Na opakowaniach dopuszczonych do kontaktu z żywnością umieszcza się znak kieliszka i widelca (wg Ustawy o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością). Obecnie na wszystkich opakowaniach 6
jednostkowych są widoczne znaki kodów kreskowych EAN (European Article Numbering). Znaki te stosowane są w obrocie handlowym i pozwalają na jednoznaczną identyfikację towarów. Każdy towar ma niepowtarzalny standardowy numer identyfikacyjny. Numer taki zawiera najczęściej oznaczenie kraju wytwarzania, jednostki kodującej oraz numer indywidualny towaru. Znaki te umożliwiają sprzedaż towarów w sieci handlowej i racjonalną gospodarkę magazynową. W formie skondensowanej zawierają wszystkie niezbędne informacje o produkcie. Szeroko stosowane są oznakowania ekologiczne identyfikujące materiał opakowania. Mają one na celu przede wszystkim przeciwdziałanie powstawaniu odpadów. Ułatwiają one sortowanie opakowań zużytych, przeznaczonych do recyklingu materiałowego. Najczęściej stosuje się oznakowanie podane w normie. Obecnie bardzo powszechnie jest umieszczanie przez producenta opakowań z tworzyw sztucznych znaków identyfikujących zastosowany polimer do opakowania. Rysunek 1. Znaki identyfikujące zastosowany polimer do opakowania Oznaczenia umieszczone w trójkącie przypisane są odpowiednim tworzywom wg tabeli 4. Pierwsze tego rodzaju znaki zostały wprowadzone przez Amerykańskie Stowarzyszenie Przemysłu Tworzyw Sztucznych w 1988 roku. System RIC (Resin Identification Code) został przyjęty przez Europejskie Stowarzyszenie jako dobrowolny sposób identyfikacji tworzyw sztucznych. Jest to znak informacyjny i nie należy go utożsamiać z symbolem przydatności do recyklingu. Jest bardzo przydatny do sortowania zużytych opakowań w systemie odzysku surowców wtórnych. System ten jest stworzony w oparciu o Dyrektywę 94/62/EC oraz Ustawę o odpadach z 1997 r. Tabela 4. Skróty identyfikujące materiał opakowaniowy Materiał Symbol Kod numeryczny politereftalan etylenu PET 1 polietylen o dużej gęstości HDPE 2 polichlorek winylu PVC, 3 polietylen małej gęstości LDPE 4 polipropylen PP 5 polistyren PS 6 pozostałe 7 do 19 7
Znaki przedstawione poniżej są projektami i przewiduje się ich stosowanie razem ze znakami identyfikującymi materiał opakowaniowy. Znaki, które wskazują na przydatność do ponownego przetwórstwa podaje norma ISO 14021:1999. Znane są one pod nazwą Pętla Mobiusa. Jeśli obok znaku lub w jego środku widnieje liczba, to informuje ona na o zawartości surowca wtórnego w materiale opakowaniowym. W celu podniesienia świadomości edukacyjnej klientów pojawiły się znaki wskazujące jak postępować z opakowaniem po zużyciu produktu. Dla materiałów opakowaniowych ulegających biodegradacji zgodnie z normą EN 13432 stosuje się znak przydatności do kompostowania w postaci roślinki. Specjalny certyfikat nadaje m.in. DIN CERTCO. Od 2009 roku w Polsce znak ten przyznawany jest przez COBRO. Na naszych opakowaniach często występuje też znak tzw. Der grune Punkt". Wskazuje on na to, że producent ponosi koszty zbiórki odpadów. Osiem krajów UE: Niemcy, Holandia, Francja, Belgia, Portugalia, Hiszpania, Luksemburg i Irlandia przystąpiły do organizacji PRO EUROPE, która w oparciu o system prawny obliguje producentów opakowań do wnoszenia opłaty licencyjnej za użytkowanie znaku. Oznacz, że zużyte opakowania z tym znakiem podlegają na terenie tych państw zbiórce celem przetworzenia. Wnoszona opłata zależy od masy opakowania i jego przydatności do ponownego przetwórstwa, a to zależne jest od materiału, z którego została wykonany. Wraz z powstaniem wolnego rynku pojawiło się wiele znaków promujących produkty. Są to znaki informujące o wysokiej jakości wyrobu potwierdzonej przez zespoły rzeczoznawców do tego celu powołanych. Przyznawane są one przez różne instytucje o zasięgu lokalnym lub ogólnopolskim, które powołane są do oceny produktów, których wyróżnia jakość. Na opakowaniach można spotkać takie znaki, jak: Teraz Polska, Dobre bo Polskie, Wielkopolska Jakość, Złote Medale Międzynarodowych Targów Poznańskich oraz innych imprez wystawienniczych. Wszystkie omówione znaki, a szczególnie znaki jakości, przyciągają uwagę konsumenta. Są one gwarantem dobrej jakości, a więc niejako reklamują towar i nobilitują producenta. Jeśli produkt jest rzeczywiście dobry jakościowo, to poprzez znak zostaje trwale zakodowany w pamięci klienta, skłaniając go do ponownego zakupu. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniom klienta na zdrowy styl życia, a więc posiadania informacji o zawartości energii i wybranych składnikach odżywczych w porcji produktu, wprowadzono nowy system graficzny znakowania, tzw. GDA (z ang. Guadeline Daily Amonts). Podane liczby określają ilość składnika odżywczego lub energii w porcji produktu żywnościowego tj. 250 cm 3. Określenie procentowe podaje jaką część całkowitego wskazanego dziennego spożycia osoby dorosłej pokrywa porcja produktu żywnościowego. GDA pomaga w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących sposobu odżywiania oraz ułatwia prawidłowe stosowanie zasad zbilansowanej diety pod względem odżywczym i energetycznym. 8
Rysunek 2. Znakowanie GDA Tabela 5. Znaki Zgodność z polską normą Znak bezpieczeństwa B Gwarantowana Tradycyjna Specjalność Znak CE Produkty niebezpieczne Butelki miarowe Polski znak ekologiczny Bezpieczny dla ozonu Kontakt z żywnością Radura Znak e Tabela 6. Znaki ekologiczne Der Grune Punkt Pętla Mobiusa Błękitny Anioł opakowanie podlega zbiórce w ramach systemu organizowanego przez władze lokalne Europejski przydatności recyklingu znak do Znak dla opakowań wielokrotnego użytku Polski Znak przydatności do recyklingu Produkt biodegradowalny zgodnie z normą EN 13432 9
Tabela 7. Znaki jakości Znak jakości Q Znak Polskiego Godła Promocyjnego Nagrody Jakości Znak Polskiej Nagrody Jakości Dobre bo polskie Wielkopolska Jakość Złoty Medal Targów Poznańskich Przegląd materiałów opakowaniowych i konstrukcji opakowań gotowych Opakowania z wytworów papierniczych. Opakowania te dzielą się na opakowania z papieru(jeśli gramatura jest poniżej 250g/m 3 ) oraz tektury (jeśli gramatura jest powyżej 250g/m 3 ). Jednostkowe opakowania z wytworów papierniczych to: torby papierowe owinięcia pudełka tekturowe Ze względu na konstrukcję torby papierowe dzieli się na: 1. płaskie (nie mają uformowanego dna) 2. fałdowe (węższe boczki załamane są do środka i w ten sposób tworzą dwie fałdy boczne, dno pozostaje płaskie; po napełnieniu dno przyjmuje kształt prostokątny) 3. krzyżowe (nie posiadają bocznych fałd; na płasko dno ma kształt sześciokąta; Torba po napełnieniu przybiera kształt graniastosłupa) 4. klockowe (po złożeniu mają węższe boki załamane do środka, tworząc fałdy) 5. specjalne (np.trójkątne, płaskie z uchem) Tabela 8. Formy konstrukcyjne toreb papierowych płaskie Fałdowe krzyżowe klockowe 10
Formy konstrukcyjne pudełek to: 1. otwarte 2. klapkowe 3. szufladkowe 4. przeciągane 5. wieczkowe Jednostkowe opakowania szklane dzielą się pod względem konstrukcyjnym na: 1. butelki 2. słoje 3. fiolki 4. balony Do opakowań metalowych jednostkowych należą: 1. puszki (składane, nacinane, tłoczone) 2. pudełka (składane, tłoczone) 3. butelki i fiolki 4. tuby 5. tacki 6. torby i owinięcia 7. opakowania aerozolowe (natryskowe, rozpryskowe, pianowe) 8. puszki kombinowane 9. kanistry Do jednostkowych opakowań z tworzyw sztucznych należą: 1. butelki 2. balony 3. fiolki 4. kubki 5. pudełka 6. słoje 7. torby 8. tacki 9. tuby 11
Cześć praktyczna Spis badań: 1. Ocena wizualna opakowania 2. Ocena wielkości i wagi opakowania 3. Identyfikacja materiału opakowaniowego 4. Wyznaczenie wielkości charakteryzujących materiał: a. grubość b. gramatura c. wytrzymałość na przepuklenie d. wytrzymałość na zerwanie (PN-EN ISO 527-1) e. wskaźnik wytrzymałości zgrzewu (PN-EN ISO 527-1) 5. Ocena funkcji opakowania zgodnie ze skalą 5-ciostopniową Wyniki badań należy podać w formie tabeli: Wynik Ocena wizualna Forma konstrukcyjna Rodzaj zamknięcia Masa opakowania Rodzaj materiału Grubość Gramatura Gęstość Wytrzymałość na przepuklenie Wytrzymałość na zerwanie Wskaźnik wytrzymałości zgrzewu Ocena funkcji opakowania omówienie 1. Ocena wizualna opakowania Badanie odpowiedniej konstrukcji opakowania, nadruku, doboru kolorów i czcionek, zamknięcia, estetyka wykonania opakowania, estetyka wykończenia, czytelność napisów i kodu kreskowego. 2. Oznaczanie wielkości i wagi opakowania Należy nazwać poprawnie rodzaj opakowania zapoznając się z normami: PN-EN 14182:2005 Opakowania - Terminologia - Terminy podstawowe i definicje oraz PN-O-7900:1997 Opakowania -Terminologia. Kolejno wyznaczyć jego wielkość tj. pojemność i wagę. Etapy postępowania: 1. W przypadku opakowania objętościowego napełnić je całkowicie wodą i zawartość wylać do cylindra miarowego o pojemności 1 dcm 3. 12
2. Dla opakowań o regularnych kształtach (pudełek) należy zwymiarować wszystkie boki i wyliczyć objętość w dcm 3 wg znanych wzorów matematycznych dla prostopadłościanów. 3. Masę opakowania wyznaczyć poprzez zważenie na wadze technicznej z dokładnością do 0,1 g. 4. Obliczyć stosunek masy opakowania do masy zapakowanego wyrobu, podając go w procentach wagowych wg wzoru: X m = 1 100% m 2 gdzie: m 1 - masa opakowania, g, m 2 - masa zapakowanego produktu, g (odczytana z informacji producenta na opakowaniu), Obecny trend w opakowalnictwie nakazuje, by ten wskaźnik był jak najmniejszy. 3. Identyfikacja materiałów zastosowanych w badanym opakowaniu Powszechnie stosowane są jako materiały opakowaniowe w opakowaniach jednostkowych: papier, folie giętkie i sztywne, laminaty na bazie papieru oraz wielowarstwowe. W przypadku tworzyw sztucznych należy je zidentyfikować, wykorzystując znane metody, jak: próbę palenia w płomieniu palnika, określenie zapachu dymów wydzielających się, ich odczyn, obserwację zachowania się tworzywa podczas spalania i ewentualnie rozpuszczalność. Można także posłużyć się identyfikacją folii przy zastosowaniu spektroskopii w podczerwieni. 4. Wyznaczanie wielkości charakteryzujących materiał opakowaniowy 4.1. Wyznaczanie grubości Oznaczenie należy wykonać suwmiarką lub grubościomierzem w zależności od rodzaju materiału opakowaniowego. Pomiar należy powtórzyć co najmniej 10 razy. Jak wynik podać wartość średnią ze wszystkich pomiarów wraz z odchyleniem standardowym. 4.2. Wyznaczanie gramatury Gramatura jest to masa powierzchni 1m 2 papieru lub tektury wyrażona w g/m 2. Oznaczenie polega na wycięciu 5 próbek o danej powierzchni i ich zważeniu. Gramaturę oblicza się ze wzoru: gdzie: m masa badanej próbki, g A powierzchnia badanej próbki, cm 2 m G = 10000 A 13
4.3. Wyznaczanie wytrzymałości na przepuklinie Przepuklenie jest to odkształcenie próbki prowadzące do jej rozerwania pod wpływem stopniowo wzrastającego ciśnienia działającego na całą powierzchnię próbki w kierunku prostopadłym do tej powierzchni. Oznaczenie wykonać na aparacie do mierzenia przepuklenia. Próbkę ułożyć tak aby w całości była przykryta przez pierścień dociskający. Wynik ciśnienia niszczącego należy odczytać ze skali manometru w kpa. Przepuklenie bezwzględne to wartość średnia ze wszystkich odczytów, natomiast przepuklenie względne należy obliczyć korzystając ze wzoru: P w = g P b 100 gdzie: P w przepuklenie względne, kpa P b przepuklenie bezwzględne, g g gramatura materiału, g/m 2 4.4. Wyznaczanie wytrzymałości na zrywanie (dla giętkich opakowań z tworzyw sztucznych i laminatów) Metoda polega na poddaniu próbki folii rozciąganiu w szczękach maszyny wytrzymałościowej ze stałym przyrostem wydłużenia aż do osiągnięcia zerwania. Wyznacza się siłę maksymalną (N), naprężenie zrywające (MPa) oraz wydłużenie przy zerwaniu (%). 1. Z badanego materiału należy wyciąć po 5 próbek w kierunku podłużnym i poprzecznym o wymiarach 15mm x 200mm. 2. Umocować paski w szczękach maszyny wytrzymałościowej i uruchomić zrywarkę. 3. Rozciągać próbkę aż do jej rozerwania. 4. Odczytać siłę zrywającą, naprężenie zrywające oraz wydłużenie przy zerwaniu. 5. W sprawozdaniu podać średnią arytmetyczną dla każdego kierunku. 6. Wydłużenie względne określa się jako stosunek odkształcenia bezwzględnego do początkowej długości odcinka pomiarowego i wyrażane jest wzorem: l E = l x 100 gdzie: Ε - wydłużenie względne, % l x wydłużenie bezwzględne (różnica końcowej i początkowej długości odcinka pomiarowego), mm l 0 początkowa długość odcinka pomiarowego, mm Naprężenie zrywające to stosunek siły powodującej odkształcenie do początkowej powierzchni przekroju poprzecznego badanej próbki i wyraża się wzorem: 14
F S = A gdzie: S - naprężenie zrywające, Pa F siła odkształcająca, N A - początkowa powierzchnia przekroju poprzecznego badanej próbki, cm 2 4.5. Wyznaczanie wskaźnika wytrzymałości zgrzewu (dla giętkich opakowań z tworzyw sztucznych i laminatów). Oznaczenie wykonać dla min 5 próbek. 1. Próbki należy wyciąć z gotowego opakowania w ten sposób aby zgrzew był pośrodku paska o wymiarach 150mm x 15 mm. 2. W ten sposób otrzymaną próbkę założyć niezgrzewanymi końcami w szczęki zrywarki. 3. Odległość początkowa powinna być 100mm, a odcinek zgrzewu na próbce powinien znajdować się w połowie odległości początkowej między szczęką górną i dolną zrywarki. 4. Wykonać pomiar odczytując wartość siły zrywania w N. 5. Czas zrywania powinien wynosić ok. 20 s. 6. Następnie wykonać pomiar obciążenia zrywającego próbki bez zgrzewu. 7. Wskaźnik wytrzymałości zgrzewa oblicza się według następującego wzoru: R s = Ps P f 100 gdzie: R s wskaźnik wytrzymałości zgrzewu, % P s średnie obciążenie zrywające próbkę ze zgrzewem, N P f średnie obciążenie zrywające próbkę bez zgrzewu, N 5. Ocena funkcji opakowań Kompleksową ocenę wartości opakowania można uzyskać przy zastosowaniu metody punktowej, która pozwala ocenić od kilku do kilkunastu cech jakościowych wynikających z różnych funkcji opakowania: ochronnej, informacyjnej, ekologicznej, transportowej itp. W pierwszej kolejności należy ustalić listę ważnych cech dla danego opakowania, które poddane zostaną ocenie. Należy mieć na uwadze, że to produkt i jego własności decydują jaki materiał opakowaniowy i jaką konstrukcję wybierze producent, aby zabezpieczyć wysoki poziom jakości wytworzonego przez siebie wyrobu. Jest to uwarunkowane też tym czy mamy do czynienia z wyrobem masowym, niezbędnym do życia, czy w wyrobem droższym, luksusowym bądź okazjonalnym. Do oceny wybranych funkcji opakowań gotowych stosuje się skalę pięciopunktową. Obejmuje ona pięć poziomów jakości, w której: nota 5 oznacza bardzo dobrą realizację ocenianej funkcji opakowania, 15
nota 4 oznacza dobrą realizację ocenianej funkcji opakowania, nota 3 oznacza dostateczną realizację ocenianej funkcji opakowania, nota 2 oznacza niedostateczną realizację ocenianej funkcji opakowania, nota 1 oznacza złą realizację ocenianej funkcji opakowania. Bardzo ważnym etapem jest ustalenie współczynników wagowych dla poszczególnych cech w ocenie ogólnej opakowania. Poziom istotności danej cechy (jej ważkości) jest określony przez wytworzony produkt. Im ważniejsza jest dana cecha z punktu widzenia odbiorcy, tym wyższy współczynnik wagowy jej się przypisuje. Należy określić udział każdej z cech w ocenie ogólnej opakowania - współczynniki wagowe mają postać liczbową dziesiętną. Suma wszystkich współczynników ważkości dla konkretnej funkcji musi wynosić 1. Wszystkie otrzymane dane liczbowe wpisuje się do kart ocen, przemnaża przez odpowiadające im współczynniki wagowe, co daje określoną wartość iloczynu. Dalej uzyskane iloczyny sumuje się i otrzymana cyfra określa jakość opakowania. Zwykle ostateczne wartości liczbowe są mniejsze niż nota 5. Prowadząc ocenę zespołową, każdy członek wypełnia ankietę samodzielnie a wynik podaje się ją jako średnią arytmetyczną wszystkich członków zespołu. Dobór analizowanych funkcji zależy od rodzaju opakowania. Przykładowe funkcje opakowań przedstawiono w tabeli: Funkcja ochronna 1. Rodzaj materiału. 2. Forma konstrukcyjna. 3. Rodzaj zamknięcia. 4. Możliwość piętrzenia opakowań. 5. Funkcja marketingowa 1. Oprawa graficzna (Barwa i grafika, Czytelność i wielkość napisów, Umiejscowienie informacji na opakowaniu itd.) 2. Estetyka opakowania (Przed otwarciem, po otwarciu) 3. Funkcja informacyjna 1. Obecność informacji podstawowych (Nazwa produktu, Nazwa i adres producenta, Data trwałości, Masa, Liczba sztuk w opakowaniu, Znaki jakości) 2. Kod kreskowy (lokalizacja, kontrast i prawidłowość barw) 3. Obecność znaków manipulacyjnych. 4. Funkcja użytkowa 1. Łatwość otwierania. 2. Stabilizacja po otwarciu. 3. Łatwość złożenia po opróżnieniu. 4. Łatwość przemieszczania. 5. Funkcja ekologiczna 1. Jednorodność materiału. 2. Obecność znaków ekologicznych. 3. Możliwość ponownego użytku. 4. 16
Wyniki oceny funkcji należy zestawić w postaci tabeli wg wzoru: L.p. Analizowane funkcje Współczynnik ważkości Punkty Ocena Suma 1 Wynik końcowy 17