MAPA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Analiza rozkładu branżowego i przestrzennego MSP

MAPA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Analiza rozkładu branżowego i przestrzennego MSP Stanisław Szultka Piotr Tamowicz Opracowanie wykonane na zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego Gdańsk, maj 2003 r. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 1

Spis treści I. Wprowadzenie...3 II. Wnioski i uwagi...4 III. Ogólna charakterystyka gospodarki Pomorza...8 IV. Branżowy rozkład przedsiębiorczości na Pomorzu...10 V. Ogólna ocena pozycji branż woj. pomorskiego i głównych problemów (barier) rozwojowych...24 VI. Lokalne branże kluczowe...31 VII. Rozkład bezrobocia rejestrowego...37 VIII. Aktywność zawodowa i poziom przedsiębiorczości...39 IX. Analiza małych i średnich przedsiębiorstw (MSP)...41 X. Bariery rozwoju MSP...43 Załączniki: Załącznik 1 Charakterystyka gospodarki województwa pomorskiego dane źródłowe. Załącznik 2 Wskaźnik LQ wyniki analizy Załącznik 3 Mapki rozkładu przestrzennego branż przemysłu województwa pomorskiego Załącznik 4 Rozkład branż w powiatach województwa pomorskiego dane finansowe Załącznik 5 Rozkład branżowy gospodarek powiatów w województwie pomorskim pod względem zatrudnienia i liczby firm Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2

I. Wprowadzenie [1]. Celem opracowania jest przedstawienie rozkładu i charakterystyki branż zlokalizowanych na terenie województwa pomorskiego mogących stanowić materiał analityczny przy podejmowaniu decyzji o konstrukcji programów operacyjnych i alokacji środków strukturalnych UE. Do przygotowania opracowania wykorzystano dane statystyczne udostępnione przez Urząd Statystyczny w Gdańsku, dane zawarte od rocznikach tematycznych (przemysł, zatrudnienie, region). Korzystano także z wcześniejszych materiałów sporządzonych przez IBnGR (profile społecznogospodarcze, przegląd sektorowy). Zasady udostępniania danych statystycznych powodują dwa ograniczenia w użyteczności niniejszego opracowania. Po pierwsze niektóre zaprezentowane przekroje analityczne odnoszą się do okresów wcześniejszych (2001, 2000); po drugie tzw. tajemnica statystyczna powoduje, że niektóre zgrupowania przedsiębiorstw na poziomie gmin (ale także i powiatów) nie zostały objęte analizą. [2]. Przy analizie rozkładu branżowego działalności gospodarczej w województwie pomorskim wykorzystano dane statystyczne o liczbie pracujących oraz przychodach ze sprzedaży z roku 2002. Dane finansowe oraz dynamika (zmiana liczby pracujących) dotyczą przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób (składających sprawozdania F-01 do GUS); natomiast dane o liczbie pracujących w branży dotyczą wszystkich podmiotów prowadzących działalność w województwie pomorskim (na podstawie rejestru REGON). Dynamika zmian w branżach (zarówno przychody ze sprzedaży oraz liczba pracujących) dotyczy okresu 2000-2002. Podstawą do analizy rozmieszczenia przestrzennego prowadzonej działalności był tzw. współczynnik lokalizacji (LQ) 1 liczony dla poszczególnych branż na poziomie powiatów. Pozwoliło to zrelatywizować występowanie danych branż w stosunku do wielkości gospodarki danego powiatu. Odpowiednie przeliczenia wskaźnika znajdują się w załączniku 2. [3]. Dane dotyczące małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) (produkcja, zatrudnienie, eksport, rentowność) dotyczą jedynie przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 pracowników. Dane te dotyczą roku 2001. 1 Współczynnik lokalizacji (LQ ang. location quotient): LQ = (Eij/Ej)/(Ein/En), gdzie Eij zatrudnienie w przemyśle i (można również wykorzystać inne kategorie ekonomiczne np. wartość dodaną, dochody, liczbę firm) w powiecie j, Ej całkowite zatrudnienie w powiecie j, Ein zatrudnienie województwa w przemyśle i, En - całkowite zatrudnienie w województwie. Jeśli LQ=1 oznacza to, że powiat posiada taki sam udział zatrudnienia w danym przemyśle jak gospodarka województwa, np. dla branży rolnictwo i łowiectwo współczynnik LQ w powiecie sztumskim wynosi ponad 5 co oznacza, iż w tym powiecie działalność związana z rolnictwem ma ponad 5 krotnie większy udział w gospodarce powiatu, w porównaniu do całego województwa pomorskiego. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 3

II. Wnioski i uwagi [4]. W raporcie przedstawiliśmy charakterystykę sektora przedsiębiorstw w województwie pomorskim. Próbę naszej odpowiedzi na pytanie jakie sektory należy poddać dalszej analizie ankietowej zawarliśmy w tabeli 1. Pokazuje ona sektory o największym znaczeniu dla lokalnych rynków pracy, sektory, których znaczna część jest zlokalizowana w danym powiecie ( lokalne zagłębia ) oraz sektory, dla których wskaźnik specjalizacji LQ osiąga wartość co najmniej 2. Sektory, które jednocześnie są istotne dla rynku pracy i są swoistymi zagłębiami tradycji powinny być objęte dalszymi analizami. W końcowej części opracowania przedstawiamy kilka uwag na temat barier rozwoju sektora MSP. W naszej ocenie większość problemów rozwojowych MSP wynika ze zbyt niskiej wiedzy menedżerskoorganizacyjnej wśród przedsiębiorców (właścicieli, kadry zarządzającej) a nie niesprzyjających warunków fiskalnych i makroekonomicznych. Dlatego też główną rekomendacją pod adresem regionalnej polityki gospodarczej postawienie sobie za cel wspierania szeroko rozumianej edukacji biznesowej poprawiającej poziom lokalnej kultury przedsiębiorczości. W szczególności rekomendujemy: i) stymulowanie procesu dostosowywania struktur organizacyjnozarządczych pomorskich przedsiębiorstw do uznanych, międzynarodowych standardów (certyfikacja systemów zarządzania jakością, certyfikacja produktów, certyfikacja laboratoriów badawczych), ii) stymulowanie zainteresowania wykorzystywaniem przez przedsiębiorców nowoczesnych technik informatycznych w zarządzaniu przedsiębiorstwem, procesami produkcji i relacji z otoczeniem, promocji (własne strony www, e-commerce, B2B), iii) ułatwianie przedsiębiorcom dostępu do szkoleń w zakresie posługiwania się nowoczesnymi narzędziami informatycznymi, iv) tworzenie lokalnych centrów informacji branżowych dla przedsiębiorców umożliwiających przedsiębiorcom stały kontakt z literaturą fachową (np. finansowanie lokalnym bibliotekom publicznym prenumeraty specjalistycznych, krajowych i zagranicznych periodyków branżowych) v) ułatwianie przedsiębiorcom dostępu do kluczowych, krajowych i zagranicznych imprez wystawienniczych (np. refinansowanie części kosztów udziału w targach) vi) szerokie dystrybuowanie informacji o możliwościach rozwojowych oferowanych przez różne programy UE (np. organizowanie w województwie tzw. road shows na temat możliwości udziału MSP w VI Programie Ramowym UE), vii) sugerujemy bardzo ostrożne i rozważne angażowanie środków publicznych w przedsięwzięcia o charakterze infrastruktury typu inkubatory, parki technologiczne; efektywność przedsięwzięć tego typu realizowanych w Polsce nie została jeszcze dokładnie oszacowana. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 4

Tabela 1: Najistotniejsze branże w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego wybrane wg zatrudnienia 2. Lokalne zagłębia działalności gospodarczej Powiat bytowski chojnicki człuchowski gdański kartuski kościerski Branże kluczowe dla rynków pracy w powiatach Handel detaliczny; produkcja drewna i wyrobów z drewna; produkcja metalowych wyrobów gotowych >10% udział w branży w województwie >20% udział w branży w województwie Produkcja drewna i wyrobów; leśnictwo, ----- Handel detaliczny; produkcja mebli; budownictwo Produkcja mebli; leśnictwo ---- Wskaźnik LQ (LQ>2) Leśnictwo; produkcja drewna i wyrobów z drewna; produkcja metalowych wyrobów gotowych Produkcja mebli; leśnictwo; produkcja metalowych wyrobów gotowych; produkcja pojazdów mechanicznych; produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw Handel detaliczny; rolnictwo; handel hurtowy ---- --- sztucznych; leśnictwo; rolnictwo; produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja masy włóknistej, Produkcja masy włóknistej, papieru i wyrobów z Budownictwo; handel detaliczny; papieru i wyrobów z papieru papieru; produkcja maszyn i urządzeń; produkcja handel hurtowy odzieży i wyrobów futrzarskich, Handel detaliczny; budownictwo; --- --- Górnictwo i kopalnictwo (piasek i żwir); handel hurtowy leśnictwo Handel detaliczny; budownictwo; Produkcja wyrobów z --- produkcja wyrobów z surowców surowców niemetalicznych Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych niemetalicznych; leśnictwo 2 Branże w powiatach są analizowane w wg trzech kryteriów 1) branże kluczowe dla rynków pracy w powiatach wskazują, które branże dostarczają najwięcej miejsc pracy w danym powiecie, lokalne zagłębia działalności gospodarczej (odpowiednio ponad 10 lub 20% pracujących z branży skoncentrowanych jest w danym powiecie) wskazują na przestrzenną koncentracje działalności określonych branż w powiatach, wskaźnik LQ (powyżej 2) wskazuje, iż w danym powiecie występuje relatywna specjalizacja w danej branży w porównaniu do całego województwa. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 5

kwidzyński lęborski malborski nowodworski słupski starogardzki tczewski wejherowski Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych; budownictwo; handel detaliczny Handel detaliczny; produkcja drewna i wyrobów z drewna; budownictwo Handel detaliczny; produkcja artykułów spożywczych; handel hurtowy Handel detaliczny; hotele i restauracje; rolnictwo i łowiectwo Handel detaliczny; produkcja artykułów spożywczych; rolnictwo Handel detaliczny; produkcja wyrobów chemicznych; budownictwo Handel detaliczny; budownictwo; rolnictwo Handel detaliczny; budownictwo; handel hurtowy Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej Produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych Produkcja metali --- --- --- --- Produkcja skór i wyrobów ze skór; leśnictwo Leśnictwo Rolnictwo Produkcja mebli; produkcja odzieży; produkcja maszyn i aparatów elektrycznych Rybołówstwo i rybactwo Produkcja wyrobów chemicznych; produkcja skór i wyrobów ze skór Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, produkcja instrumentów medycznych i precyzyjnych, produkcja maszyn biurowych i komputerów Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych telewizyjnych i telekomunikacyjnych; produkcja maszyn i aparatury elektrycznej; produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja metali (odlewnictwo); produkcja drewna i wyrobów z drewna; hotele i restauracje Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych; produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich; rolnictwo, Rybołówstwo; hotele i restauracje; rolnictwo; produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych; rybołówstwo; leśnictwo; rolnictwo Produkcja wyrobów chemicznych; produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych; leśnictwo; produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja maszyn biurowych i komputerów; produkcja pojazdów mechanicznych; produkcja instrumentów medycznych; precyzyjnych i optycznych; rolnictwo Produkcja mebli; produkcja maszyn i aparatury elektrycznej; produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 6

sztumski M. Gdańsk M. Gdynia M. Słupsk Rolnictwo; handel detaliczny; budownictwo Budownictwo; handel detaliczny; handel hurtowy; usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Produkcja sprzętu transportowego; handel detaliczny; hurtowy; budownictwo Handel detaliczny; pozostałe usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; handel hurtowy; budownictwo --- --- Rolnictwo; produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię; zagospodarowanie odpadów; działalność wydawnicza; działalność wspomagająca Wytwarzanie produktów rafinacji ropy naftowej; transport; informatyka zagospodarowywanie odpadów Wytwarzanie energii; produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw Produkcja sprzętu transportowego, Produkcja skór i wyrobów ze skór M. Sopot Ubezpieczenia; handel detaliczny; hurtowy; pozostałe usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej --- Ubezpieczenia Źródło: Opracowanie IBnGR Produkcja statków i łodzi; działalność wspomagająca transport; transport wodny; rybołówstwo Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych; produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych; produkcja pojazdów mechanicznych, Ubezpieczenia i fundusze emerytalno-rentowe; informatyka; działalnośc wydawnicza i poligraficzna; produkcja mebli i artykułów jubilerskich Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 7

III. Ogólna charakterystyka gospodarki Pomorza [5]. Województwo pomorskie w porównaniu do reszty kraju jest obszarem o stosunkowo niewielkiej aktywności gospodarczej. Udział w ogólnej liczbie pracujących kształtuje się na poziomie 4,9% co lokuje Pomorskie na 13 pozycji w kraju. Wskaźnik tej jest niższy od udziału w liczbie ludności (5,7% - 10 miejsce w kraju), co może wskazywać na niezadowalający poziom aktywności zawodowej. W przekonaniu takim może utwierdzać stosunkowo wysoki wskaźnik bezrobotnych na 1000 pracowników dający Pomorskiemu 10 lokatę w kraju. (załącznik 1 tabela 1). [6]. Mimo niewielkich rozmiarów gospodarki Pomorza należy wskazać, że jest to gospodarka dynamiczna i efektywna w relacji krajowej. Pod względem wartości nominalnej wypracowywanego produktu krajowego Pomorskie zajmuje 7 lokatę w kraju. Jednakże pod względem regionalnego PKB per capita jest to już lokata 5. Wskaźnik ten niewątpliwie świadczy o istnieniu dużej produktywności pracy i majątku. Z kolei wskaźnik wartości dodanej na pracującego oddający charakter zlokalizowanych w województwie sektorów - lokuje Pomorze na drugim miejscu w kraju po województwie mazowieckim. Oznacza to, że w regionie naszym zlokalizowana jest znaczna ilość przedsiębiorstw opartych o pracę przetworzoną charakteryzująca się dużą wartością dodaną (załącznik 1 tabela 1). [7]. Zasadniczo wszystkie działy gospodarki zlokalizowane na Pomorzu są - pod względem swoich rozmiarów mierzonych liczbą pracujących - mniejsze od wartości średniej dla kraju. W przypadku przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa są to wartości zbliżone do wartości średniej (6% i 6% wobec średniej dla kraju wynoszącej odpowiednio 6,3% i 6,3%). Liczba pracujących zdecydowanie przekracza wartości średnie dla kraju w przypadku sektora hotele i restauracje (8,5% wobec średniej krajowej wynoszącej 6,3%) oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność (6,9% wobec średniej krajowej wynoszącej 6,3%) (załącznik 1 tabela 2). [8]. Gospodarka Pomorza pod względem liczby pracujących jest zdominowana przez przetwórstwo przemysłowe (21,7%), handel i naprawy (15,4%), transport gospodarkę magazynową i łączność (7,3%) oraz budownictwo (6,6%) i obsługę nieruchomości i firm (6,3%). Udział rolnictwa w liczbie pracujących kształtuje się na poziomie 15%; w porównaniu do innych regionów oznacza to bardzo niewielkie uzależnienie od tego sektora (załącznik 1 tabela 3). [9]. Dane publikowane na listach rankingowych największych przedsiębiorstw ( Rzeczpospolita - top 500) wskazują na stosunkowo małą obecność na terenie Pomorza dużych przedsiębiorstw. Na liście z roku 1999 znalazło się zaledwie 20 pomorskich firm. Ich udział w sprzedaży całej 500 Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 8

wynosił 3,2% a zatrudnieniu 2,6%. Wyłączenie z rachunku kilku największych firm (np. Rafineria, IP Kwidzyn, Stocznia Gdynia) powoduje znaczne zmniejszenie obu wskaźników. Najnowsze dane (lista z roku 2003, Rzeczpospolita, 7 maja 2003 r.) wskazują na utrzymywanie się takich tendencji. Reasumując sytuacja taka oznacza znaczne rozpowszechnienie na Pomorzu przedsiębiorstw małych i średnich (MSP). Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 9

IV. Branżowy rozkład przedsiębiorczości na Pomorzu [10]. Ogółem w roku 2002 w województwie Pomorskim produkcja sprzedana kształtowała się na poziomie 55,36 mld PLN 3. Największy udział w tych przychodach miały takie branże jak wytwarzanie i przetwarzanie produktów rafinacji ropy naftowej (PKD 4 232), której udział wynosi ponad 11,5% przychodów ze sprzedaży województwa 5. Kolejną branżą pod względem wielkości przychodów ze sprzedaży w województwie pomorskim była produkcja i naprawa statków i łodzi (PKD 351) zapewniająca 6,45% przychodów ze sprzedaży województwa. Na dalszych miejscach znalazły się następujące branże: wznoszenie kompletnych obiektów budowlanych lub ich części; inżynieria lądowa i wodna (PKD 452), produkcja nadajników telewizyjnych i radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej (PKD 323) oraz sprzedaż hurtowa żywności, napojów i tytoniu 6 (PKD 513) zapewniające odpowiednio 5,26%, 5,2% oraz 4,85% przychodów ze sprzedaży w województwie (patrz załącznik 1 tabela 13). [11]. Najwyższą dynamiką przychodów w okresie 2000-2002 charakteryzowały się następujące branże: telekomunikacja PKD 642 (wzrost o 390%), sprzedaż hurtowa płodów rolnych i żywych zwierząt PKD 512 (wzrost o 238%), konserwacja i naprawa maszyn biurowych, księgujących i liczących PKD 725 (wzrost o 182%) oraz handel detaliczny poza siecią sklepową PKD 526 (wzrost o 146%). Należy zaznaczyć, iż powyższe działalności charakteryzują się stosunkowo niskim udziałem w całkowitych przychodach województwa (od 0,11 do 0,41%). Spośród branż mających stosunkowo duży udział w przychodach województwa (powyżej 1 %) najwyższą dynamikę przychodów w analizowanym okresie wykazały następujące branże: produkcja nadajników telewizyjnych i radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej PKD 232 (wzrost o 53%), wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej PKD 401 (wzrost o 52%), produkcja wyrobów farmaceutycznych PKD 244 (wzrost o 41%) oraz produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych PKD 252 (wzrost o 35%) (patrz załącznik 1 tabela 13). [12]. W roku 2002 w województwie pomorskim pracowało 848,7 tys. pracowników 7. Największa liczbą pracujących charakteryzowała się grupa 3 Informacje o przychodach ze sprzedaży dotyczą jedynie podmiotów zatrudniających powyżej 9 osób. 4 W niniejszym opracowaniu często w celu łatwiejszej identyfikacji przytaczamy odpowiednie numery branż Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Dwucyfrowa liczba oznacza dział natomiast trzycyfrowa grupę wg tej klasyfikacji. 5 Należy zaznaczyć, iż zdecydowana większość z tych przychodów generowana jest przez jeden podmiot Rafinerię Gdańską S.A. 6 Należy zaznaczyć, iż cały dział handel hurtowy i komisowy obejmujący sprzedaż artykułów przemysłowych zapewnia łącznie ponad 17% przychodów ze sprzedaży w województwie (patrz dalej opis branży handel hurtowy). 7 Dane na podstawie rejestru REGON dotyczą wszystkich podmiotów. W dalszej analizie pominięto tzw. Usługi nierynkowe sekcje L administracja publiczna i obrona narodowa, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 10

PKD 452 wznoszenie kompletnych obiektów budowlanych lub ich części; inżynieria lądowa i wodna, w której pracowało 5,7% ogółu pracujących w województwie. Dalsze miejsca pod względem liczby pracujących zajmowały następujące branże: sprzedaż detaliczna w nie wyspecjalizowanych sklepach PKD 521 (4,3% pracujących w województwie), produkcja i naprawy statków i łodzi PKD 351 (3,8% pracujących w regionie), transport lądowy pozostały PKD 602 (3,7%), pozostała sprzedaż detaliczna nowych towarów w wyspecjalizowanych sklepach PKD 524 (2,95% pracujących w województwie) oraz pozostała sprzedaż hurtowa PKD 517 (2,5% pracujących w województwie) (patrz załącznik 1 tabela 14). [13]. Najszybszy wzrost liczby pracujących w latach 2000-2002 podobnie jak w przypadku dynamiki przychodów ze sprzedaży nastąpił w branżach mających relatywnie niski udział w rynku pracy województwa - konserwacja i naprawa maszyn biurowych, księgujących i liczących PKD 725 (wzrost o 175%), handel detaliczny poza siecią sklepową PKD 526 (wzrost o 90%), sprzedaż detaliczna w nie wyspecjalizowanych sklepach PKD 521 (wzrost o 70%). Spośród branż mających udział w liczbie pracujących w województwie powyżej 1% jedynie nieliczne zanotowały wzrost liczby pracujących: działalność dochodzeniowo-detektywistyczna i ochroniarska PKD 746 (wzrost o 36%), produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa PKD 203 (wzrost o 24%), produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych PKD 252 (wzrost o 19%), produkcja nadajników telewizyjnych i radiowych oraz aparatów dla telefonii i telegrafii przewodowej PKD 232 (wzrost o 16%), transport lądowy pozostały PKD 602 (wzrost o 8%), produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych PKD 281 (wzrost o 7,7%), produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i produktów mięsnych PKD 151 (wzrost o 2,6%) oraz produkcja pozostałych maszyn ogólnego przeznaczenia PKD 292 (wzrost o 2,3%) (patrz załącznik 1 tabela 15). [14]. Przeciętnie w roku 2002 przedsiębiorstwa przeznaczały na inwestycje 3,7% przychodów ze sprzedaży. Analiza poziomu inwestycji w poszczególnych branżach wskazuje na znaczne zróżnicowanie inwestycji w różnych branżach. Największym udziałem inwestycji w przychodach ze sprzedaży charakteryzowała się grupa PKD 702 wynajem nieruchomości na własny rachunek (blisko 80% przychodów ze sprzedaży stanowiły nakłady inwestycyjne). Kolejne branże o najwyższym wskaźniku inwestycji w przychodach ze sprzedaży to telekomunikacja PKD 602 oraz obsługa nieruchomości na własny rachunek PKD 701 (odpowiednio 26,7 i 22,8 % przychodów ze sprzedaży stanowiły nakłady inwestycyjne). Ponad 15% udział nakładów inwestycyjnych w przychodach ze sprzedaży zanotowano również w następujących branżach: działalność radiowej i telewizyjnej PKD 922 (19,4%), sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie PKD 551 (17,2%), handel detaliczny poza siecią sklepową PKD 526 (16,4%), obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne, M edukacja oraz N ochrona zdrowia i opieka społeczna. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 11

pozostałe pośrednictwo finansowe PKD 652 (15,7%), uprawy rolne połączone z chowem zwierząt PKD 013 (15,4%) oraz produkcja wyrobów nożowniczych, narzędzi i wyrobów metalowych ogólnego przeznaczenia PKD 286 (15,2%) (patrz załącznik 1 tabela 16) Rolnictwo i łowiectwo 8 [15]. Branża ta obejmuje działalność związaną z rolnictwem prowadzoną przez podmioty gospodarcze (nie obejmuje indywidualnych gospodarstw rolnych). Rolnictwo dostarcza 3127 miejsc pracy (1,45% w województwie) oraz blisko 0,9% przychodów ze sprzedaży województwa. W ostatnich dwóch latach branża ta zanotowała niewielki kilku procentowy spadek zarówno przychodów ze sprzedaży jak i liczby pracujących. [16]. Rozkład przestrzenny działalności związanej z rolnictwem pokazuje, iż jest ona silnie reprezentowana w powiatach: sztumskim, tczewskim, nowodworski, słupskim, bytowskim oraz człuchowskim. Przemysł spożywczy [17]. Branża spożywcza obejmuje następujące grupy PKD: 151- produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i produktów mięsnych, 152 przetwarzanie i konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa, 153 - przetwórstwo owoców i warzyw, 154 produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, 155 - wytwarzanie artykułów mleczarskich, 156 wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i produktów skrobiowych, 157 produkcja gotowych pasz dla zwierząt, - 158 produkcja pozostałych artykułów spożywczych, 159 produkcja napojów. [18]. W województwie Pomorskim przemysł spożywczy zapewnia blisko 4 % miejsc pracy oraz 7,1% przychodów ze sprzedaży. Największe znaczenie zarówno pod względem przychodów ze sprzedaży, jak i zatrudnienia ma przetwarzanie i konserwowanie ryb, produkcja pozostałych artykułów spożywczych oraz w mniejszym stopniu grupy PKD 151 (produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i produktów mięsnych) oraz PKD 159 (produkcja napojów). [19]. Działalność związana produkcją i przetwórstwem mięsa zdołała zwiększyć zatrudnienie (o 2%) w okresie ostatnich dwóch lat. Pozostałe branże spożywcze zanotowały spadek liczby pracujących, z czego najbardziej drastyczny spadek (o ok. 30%) nastąpił w grupach przetwórstwa ryb, wytwarzanie produktów przemiału zbóż skrobi i produktów skrobiowych oraz produkcji napojów. [20]. Eksport tej branży stanowi ok. 6,6% produkcji sprzedanej województwa. Głównymi produktami eksportowymi są produkty połowów i przetwory rybne oraz przetwory owocowe, warzywne i grzybowe, 8 Branża ta nie obejmuje indywidualnych gospodarstw rolnych, a jedynie podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą w branży rolniczej. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 12

zapewniające odpowiednio 1,1% i 0,7% przychodów z eksportu województwa. [21]. Branża spożywcza jest stosunkowo słabo skoncentrowana przestrzennie, co oznacza, iż jej udział w gospodarkach poszczególnych powiatów województwa pomorskiego (pod względem liczby pracujących) kształtuje się na podobnym poziomie. Największe znaczenie ma ona jednak dla gospodarek powiatów puckiego, słupskiego i malborskiego oraz w nieco mniejszym stopniu kartuskiego, chojnickiego, lęborskiego i kwidzyńskiego. [22]. Poszczególne grupy PKD wchodzące w skład przetwórstwa spożywczego są bardziej skoncentrowane. Przetwórstwo ryb ma duże znaczenie dla gospodarek powiatów nadmorskich puckiego oraz w mniejszym stopniu słupskiego, lęborskiego i wejherowskiego. Z kolei przetwórstwo owoców dominuje w powicie chojnickim, lęborskim oraz mieście Słupsk. Produkcja artykułów mleczarskich ma duże znaczenie dla powiatów chojnickiego oraz sztumskiego. Produkcja napojów wykazuje stosunkowo silną koncentrację w powiecie malborskim. Włókiennictwo [23]. Branża ta obejmuje następujące grupy PKD: 171 produkcja przędzy z włókien tekstylnych i nici, PKD 172 produkcja tkanin włókienniczych, PKD 173 wykończenia materiałów włókienniczych, PKD 174 produkcja gotowych artykułów włókienniczych, oprócz odzieży, PKD 175 produkcja pozostałych wyrobów włókienniczych, PKD 177 produkcja dzianin. Przemysł włókienniczy odgrywa w województwie Pomorskim znikomą rolę zapewniając jedynie 2,5 tys. miejsc pracy oraz 0,06% przychodów ze sprzedaży. Produkcja ta skoncentrowana jest w Gdańsku, Gdyni oraz powiatach słupskim, wejherowskim i nowodworskim. Przemysł odzieżowy [24]. Branża ta obejmuje następujące grupy PKD: 181 produkcja odzieży skórzanej, PKD 182 produkcja odzieży i dodatków do odzieży z wyjątkiem odzieży skórzanej, PKD 183 wyprawianie i barwienie skór futerkowych, produkcja wyrobów futrzarskich. Przemysł odzieżowy zapewnia ok. 0,4% produkcji sprzedanej województwa i 1,3% miejsc pracy. Branża ta stanowi około 1,4% eksportu województwa (60% produkcji sprzedanej tej branży stanowi eksport). Główną część tego przemysłu stanowi grupa PKD 182 produkcja odzieży i dodatków do odzieży z wyjątkiem odzieży skórzanej. W latach 2000-2002 branża ta zwiększyła swoje przychody ze sprzedaży o blisko 40%, zmniejszyła się natomiast liczba pracujących w tej branży o 8%. Przemysł odzieżowy największe znaczenie ma dla powiatów malborskiego, wejherowskiego, gdańskiego, kartuskiego oraz w mniejszym stopniu dla lęborskiego i człuchowskiego. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 13

Produkcja obuwia (PKD 193) [25]. Dostarcza ponad 5 tys. (co stanowi 0,6% wszystkich pracujących w województwie) miejsc pracy w województwie. Oraz niecałe 0,6% przychodów ze sprzedaży. Produkcja obuwia jest stosunkowo silnie skoncentrowana w powiatach słupskich (zarówno ziemskim jak i grodzkim) oraz starogardzkim. W ostatnich dwóch latach branża ta zanotowała spadek zarówno pod względem liczby pracujących (o 6%) oraz przychodów ze sprzedaży (15% ). Produkcja drewna i wyrobów z drewna [26]. Dział ten obejmuje następujące grupy PKD: 201 produkcja wyrobów tartacznych, impregnacja drewna, 202 - produkcja arkuszy fornirowych, produkcja płyt i sklejek, 203 produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, 204 produkcja opakowań drewnianych, 205 produkcja pozostałych wyrobów z drewna. Przemysł ten zapewnia 15,2 tys. (1,8%) miejsc pracy w województwie oraz ok. 1,3% produkcji sprzedanej. Jest to również branża silnie eksportowa 36,2% produkcji sprzedanej stanowi eksport. Największe znaczenie zarówno pod względem przychodów ze sprzedaży jak i zatrudnienia odgrywa grupa PKD 203 oraz PKD 201. [27]. Produkcja wyrobów tartacznych odgrywa duże znaczenie w powiatach lęborskim i bytowskim; produkcja arkuszy fornirowanych występuje wyłącznie w powiecie starogardzkim. Powiaty lęborski, bytowski i człuchowski wykazują stosunkowo silną specjalizację w produkcji wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa. Z kolei produkcja opakowań drewnianych jest silnie skoncentrowana w powiecie kwidzyńskim oraz w mniejszym stopniu bytowskim i kartuskim. [28]. Pod względem przychodów ze sprzedaży najwyższa dynamikę w ciągu ostatnich dwóch lat wykazywały produkcja wyrobów dla budownictwa (wzrost o 36%) oraz produkcja pozostałych wyrobów z drewna (wzrost o 22%). Zatrudnienie w tym samym okresie wzrosło w branży produkcji wyrobów stolarskich dla budownictwa (o 24%) oraz w nieznacznym stopniu w przypadku produkcji opakowań drewnianych (o 3%). W pozostałych branżach zanotowano spadek liczby pracujących w analizowanym okresie. Produkcja papieru i wyrobów z papieru [29]. Branża papiernicza obejmuje dwie grupy PKD: 211 produkcję masy włóknistej, papieru i tektury oraz 212 produkcję wyrobów z papieru i tektury. [30]. Przemysł ten zapewnia 0,4% miejsc pracy w województwie. Branża ta jest silnie skoncentrowana przestrzennie szczególnie produkcja papieru (w powiecie kwidzyńskim). Udział przemysłu papierniczego w eksporcie regionalnym stanowi 5%. W roku 2002 produkcja wyrobów z papieru charakteryzowała się znacznym spadkiem liczby pracujących (o ponad 30%). Produkcja papieru jest zlokalizowana w powiecie kwidzyńskim; produkcja Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 14

wyrobów z papieru wykazuje silną specjalizację w powiecie gdańskim, oraz w znacznie mniejszym stopniu w Słupsku, powiecie kwidzyńskim i tczewskim. Działalność wydawnicza (PKD 221) [31]. Branża ta zapewnia ponad 2,1 tys. miejsc pracy (0,25% w województwie) oraz 0,1% przychodów ze sprzedaży w województwie. W latach 2000-2002 branża ta charakteryzowała się stagnacją pod względem przychodów ze sprzedaży oraz znacznym spadkiem (o 30%) liczby pracujących. Branża jest skoncentrowana w miastach takich jak Sopot, Gdańsk, Gdynia, Tczew. Działalność poligraficzna (PKD 222) [32]. Branża poligraficzna zapewnia blisko 3,7 tys. miejsc pracy w województwie (0,4% pracujących) oraz 0,2% przychodów ze sprzedaży. W ostatnich dwóch latach poligrafia charakteryzowała się spadkiem zarówno pod względem przychodów ze sprzedaży, jak i liczby pracujących (w obu przypadkach o ok. 20%). Podobnie jak działalność wydawnicza poligrafia skoncentrowana jest w obrębie aglomeracji trójmiejskiej oraz w powiecie malborskim. Produkcja wyrobów chemicznych [33]. Branża chemiczna obejmuje następują grupy PKD: 241 produkcję podstawowych chemikaliów, 242 produkcję pestycydów i pozostałych środków agrochemicznych, 243 produkcję farb i lakierów, 244 produkcję wyrobów farmaceutycznych, 245 produkcję środków myjących i czyszczących, wyrobów kosmetycznych i toaletowych, 246 produkcję wyrobów chemicznych pozostałych, 247 produkcję włókien chemicznych. [34]. Ogółem przemysł chemiczny zapewnia w województwie pomorskim blisko 5,5 tys. miejsc pracy. Największe znaczenie ma produkcja wyrobów farmaceutycznych (3,5 tys.. pracowników) oraz w dużo mniejszym stopniu produkcja środków myjących i czyszczących, wyrobów kosmetycznych i toaletowych (800 pracowników), produkcja podstawowych chemikaliów (674 pracowników) oraz produkcja farb i lakierów (455 pracowników). Również pod względem przychodów ze sprzedaży produkcja farmaceutyków odgrywa najistotniejszą rolę zapewniając 1,7% przychodów ze sprzedaży województwa. [35]. Pod względem przychodów ze sprzedaży wszystkie branże przemysłu chemicznego za wyjątkiem produkcji podstawowych chemikaliów odnotowały wzrost. Największy wzrost nastąpił w branży farmaceutycznej (40%). Natomiast w przypadku zatrudnienia wzrost nastąpił tylko w przypadku grupy PKD 245 (o 8%). Najgorzej sytuacja przedstawia się w przypadku produkcji podstawowych chemikaliów, gdzie nastąpił 50% spadek zarówno przychodów ze sprzedaży oraz zatrudnienia. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 15

[36]. Branże przemysłu chemicznego wykazują silną tendencję koncentracji wokół dużych ośrodków miejskich. Najbardziej skoncentrowana jest produkcja wyrobów farmaceutycznych; zlokalizowana jest ona w powiecie starogardzkim oraz w Gdańsku. Produkcja farb i lakierów koncentruje się w Gdańsku i Gdyni oraz powiecie tczewski. Z kolei produkcja podstawowych chemikaliów zlokalizowana jest w Gdańsku, Gdyni, powiatach kartuskim, słupskim oraz malborskim. Produkcja środków myjących i czyszczących, wyrobów kosmetycznych i toaletowych wykazuje tendencje do lokalizacji w aglomeracji trójmiejskiej, Słupsku oraz powiatach tczewskim, kartuskim oraz gdańskim. Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych (grupa PKD 252) [37]. W branży tej pracuje ponad 7,8 tys. pracowników, co stanowi 0,9% ogółu zatrudnionych w województwie. Branża dostarcza blisko 2,3% produkcji sprzedanej województwa oraz posiada 1,9% udział w eksporcie województwa. Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych charakteryzuje się również wysokim wzrostem zarówno pod względem przychodów ze sprzedaży (wzrost o 35% w latach 2000-2002) jak i liczby pracujących (wzrost o 20%). Branża ta ma duże znaczenie dla gospodarek powiatów człuchowskiego, malborskiego oraz miast Słupska i Sopotu. Przemysł metalowy [38]. Przemysł metalowy obejmuje produkcję metali (PKD 27) oraz produkcję metalowych wyrobów gotowych z wyjątkiem maszyn i urządzeń (PKD 28). Dział PKD 28 obejmuje z kolei następujące grupy PKD: produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych 281, produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych, produkcja grzejników i kotłów centralnego ogrzewania 282, produkcja wytwornic pary 283, kucie, prasowanie, wytłaczanie i walcowanie metali, metalurgia proszków 284, obróbka metali i nakładanie powłok na metale, obróbka mechaniczna elementów metalowych 285, produkcja wyrobów nożowniczych, narzędzi i wyrobów metalowych ogólnego przeznaczenia 286, produkcja pozostałych metalowych wyrobów gotowych 287. [39]. W województwie pomorskim produkcja metali występuje w bardzo niewielkim stopniu (zatrudnionych ok. 450 pracowników zatrudnionych w branży odlewnictwa metali) i zlokalizowana jest głównie w powiecie malborskim. Bardzo istotna jest natomiast produkcja metalowych wyrobów gotowych. W tej działalności zatrudnionych jest ponad 18,5 tys. pracowników (co stanowi 2,2 % pracujących w województwie). Produkcja metalowych wyrobów gotowych zapewnia również 2,4% produkcji sprzedanej województwa oraz 4,5% udziału w eksporcie województwa. [40]. W ramach tej branży najważniejsze znaczenie ma: PKD 281 - produkcja metalowych elementów konstrukcyjnych (ponad 5,6 tys.. pracujących oraz 1,13% przychodów ze sprzedaży województwa), PKD 285 - obróbka metali i nakładanie powłok na metale (, 5,3 tys.. pracowników) oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 16

w mniejszym stopniu PKD 282 -produkcja cystern, pojemników i zbiorników metalowych, produkcja grzejników i kotłów centralnego ogrzewania (1,8 tys. pracowników). [41]. W ostatnich dwóch latach przemysł metalowy charakteryzował się wysoką dynamiką przychodów. W działalności związanej z obróbką metali i nakładaniem powłok na metale oraz produkcji wyrobów nożowniczych, narzędzi i wyrobów metalowych wzrost ten wyniósł ok. 50%, natomiast w przypadku produkcji metalowych elementów konstrukcyjnych 23%. W grupach PKD 281 oraz PKD 286 nieznacznie wzrosła również liczba pracujących (odpowiednio o 7,7% i 2,4%); natomiast w przypadku pozostałych grup PKD nastąpił spadek liczby pracujących. W branży metalowej największą specjalizację wykazują powiaty bytowski oraz w mniejszym stopniu chojnicki, lęborski, kartuski, sztumski i gdański. Przemysł maszynowy [42]. Przemysł ten obejmuje PKD 291 produkcję urządzeń wytwarzających i wykorzystujących energię mechaniczną, z wyjątkiem silników lotniczych, samochodowych i motocyklowych, PKD 292 produkcję pozostałych maszyn ogólnego przeznaczenia, PKD 293 produkcję maszyn dla rolnictwa i leśnictwa, PKD 294 produkcja obrabiarek i narzędzi mechanicznych, PKD 295 produkcję pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia, PKD 296 produkcję broni i amunicji oraz PKD 297 produkcję sprzętu gospodarstwa domowego. [43]. Ogółem branża zapewnia ponad 10,5 tys. miejsc pracy, co stanowi 1,25% pracujących w województwie, 1,3% przychodów ze sprzedaży i blisko 2% eksportu województwa. W województwie pomorskim w przemyśle tym dominuje produkcja zakwalifikowana do grup PKD 292 oraz w mniejszym stopniu grupy PKD 291 i PKD 295, w których pracowało w 2002 roku odpowiednio 4588, 2032 i 1892 pracowników. [44]. W przypadku grup PKD 295 oraz PKD 292 nastąpił wzrost przychodów ze sprzedaży w okresie 2000-2002 odpowiednio o 20% i 6%. W tym drugim przypadku zanotowano również wzrost liczby pracujących (o 2,3%). W pozostałych przypadkach nastąpił spadek zarówno przychodów ze sprzedaży jak i liczby pracujących. [45]. Przemysł metalowy wykazuje ponadprzeciętną koncentrację w powiatach gdańskim, malborskim, puckim, sztumskim oraz w dużych miastach Słupsku, Gdańsku i Gdyni. Produkcja maszyn biurowych i komputerów (PKD 300) [46]. W branży tej pracuje jedynie 678 pracowników, co stanowi 0,08% wszystkich pracujących w województwie. Dominują tu podmioty bardzo małe zatrudniające poniżej 10 pracowników (w 2002 roku istniały jedynie dwa przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 10 pracowników). Działalność Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 17

ta jest silnie zlokalizowana w powiecie tczewskim oraz w aglomeracji trójmiejskiej. Elektronika [47]. Przemysł elektroniczny obejmuje produkcję maszyn i aparatury elektrycznej PKD 31 oraz produkcję sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych PKD 32. Przemysł elektroniczny zapewnia ponad 12,7 tys. miejsc pracy w województwie. Wyroby elektroniczne stanowią ponad 15% całego eksportu województwa 40% produkcji maszyn i aparatury elektrycznej jest sprzedawane na eksport. [48]. W przemyśle elektronicznym pod względem przychodów ze sprzedaży i zatrudnienia dominującą role odgrywa działalność związana z produkcją nadajników telewizyjnych i radiowych (PKD 323) zapewniająca 5,2% przychodów ze sprzedaży województwa oraz blisko 6 tys. miejsc pracy. Ta działalność charakteryzuje się również najwyższą dynamiką przychodów ze sprzedaży w latach 2000-2002 wzrost o ponad 50%. Ponadto w tym okresie przychody ze sprzedaży wzrosły w produkcji lamp elektronowych i innych elementów elektronicznych (PKD 321) wzrost o 48%, produkcji aparatury rozdzielczej i sterowniczej energii elektrycznej (PKD 311) wzrost o 45% oraz produkcji sprzętu oświetleniowego i lamp elektrycznych (PKD 315) wzrost o 13%. Wzrost liczby pracujących zanotowano jedynie w przypadku grupy PKD 323 oraz PKD 315 odpowiednio o 16 % i 1,3 %. Branża elektroniczna jest silnie skoncentrowana w powiecie kwidzyńskim i Gdańsku. Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych [49]. Branża ta obejmuje następujące rodzaje działalności wg PKD: 331 produkcję sprzętu medycznego i chirurgicznego oraz przyrządów ortopedycznych, PKD 332 produkcję instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych, badawczych, nawigacyjnych i innego przeznaczenia, z wyjątkiem sprzętu do sterowania procesami przemysłowymi, PKD 333 produkcję systemów do sterowania procesami przemysłowymi, PKD 334 produkcję instrumentów optycznych i sprzętu fotograficznego oraz PKD 335 produkcję zegarów i zegarków. Branża ta zapewnia ponad 2,7 tys. miejsc pracy. Pod względem liczby pracujących oraz przychodów ze sprzedaży dominuje działalność w ramach grupy PKD 332 oraz w mniejszym stopniu PKD 331 i PKD 333. [50]. W latach 2000-2002 produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych (PKD 332) nie wykazała zasadniczych zmian zarówno pod względem przychodów ze sprzedaży jak i zatrudnienia. W przypadku produkcji systemów do sterowania procesami przemysłowymi widoczny jest spadek zarówno przychodów jak i pracujących w analizowanym okresie o ok. 10%. Pod względem rozmieszczenia przestrzennego branża ta wykazuje tendencje do silnej koncentracji w powiecie tczewskim oraz w dużo mniejszym stopniu w powiecie lęborskim oraz aglomeracji trójmiejskiej. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 18

Produkcja i naprawa statków i łodzi (PKD 351) [51]. Branża ta zapewnia 6,5% produkcji sprzedanej województwa oraz 10,2 % miejsc pracy w województwie. Jednocześnie przychody z eksportu statków stanowią aż 30,9% wartości przychodów z eksportu województwa. W latach 2000-2002 nastąpił ponad 12% spadek zarówno w odniesieniu do przychodów ze sprzedaży jak i liczby pracujących. Branża ta z oczywistych względów wykazuje silną koncentrację przestrzenną w Gdyni i Gdańsku. Produkcja mebli (PKD 361) [52]. Przy produkcji mebli w województwie pomorskim pracuje ponad 2,8 tys. osób, co stanowi 1,56 % ogółu zatrudnionych. Branża zapewnia również 0,9% produkcji sprzedanej województwa. Jest to branża silnie proeksportowa 50% produkcji sprzedanej stanowi eksport. W latach 2000-2002 nastąpiło zmniejszenie przychodów ze sprzedaży o ponad 20% oraz spadek liczby pracujących o blisko 30%. Pod względem przestrzennym branża meblowa jest silnie zlokalizowana w powiecie chojnickim oraz w mniejszym stopniu w powiatach wejherowskim, kartuskim, sztumskim, starogardzkim. Budownictwo [53]. Branża budowlana obejmuje następujące grupy PKD: przygotowanie terenu pod budowę 451, wznoszenie kompletnych obiektów budowlanych lub ich części, inżynieria lądowa i wodna 452, wykonywanie instalacji budowlanych 453, wykonywanie robót budowlanych wykończeniowych 454 oraz wynajem sprzętu budowlanego i burzącego z obsługą operatorską - 455. [54]. Łącznie w branży budowlanej pracuje 71,9 tys. pracowników (8,5% pracujących w województwie). Budownictwo zapewnia również 5,4% przychodów województwa. Dominujące znaczenie ma grupa PKD 452 ( 48,5 tys. pracowników) oraz PKD 453 (15 tys. pracowników). W latach 2000-2002 branża zanotowała spadek przychodów o ok. 20% oraz w jeszcze większym stopniu spadek liczby pracujących w branży (spadek o 27,5%). Usługi budowlane pod względem liczby pracujących są stosunkowo równomiernie rozłożone w powiatach województwa. Niewielka ich koncentracja występuje w powiatach wejherowskim, gdańskim, kartuskim, kościerskim, tczewskim oraz Gdańsku. Hotele i restauracje [55]. Branża hotele i restauracje obejmuje następujące grupy PKD: 551 hotele, PKD 552 pozostałe obiekty noclegowe turystyki i inne miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, PKD 553 restauracje i inne placówki gastronomiczne, PKD 554 bary, PKD 555 działalność stołówek i katering. [56]. Ogółem branża ta zapewnia 25 tys. miejsc pracy (blisko 3% pracujących w województwie). Dominujące znaczenie pod względem liczby Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 19

pracujących zajmują restauracje i inne placówki gastronomiczne z tym, że należy podkreślić, iż są to zazwyczaj podmioty bardzo małe tzw. mikroprzedsiębiorstwa 9. W branży działa ok. 11 tys. podmiotów, z czego jedynie 41 zatrudnia powyżej 9 pracowników. Większe podmioty występują jedynie w grupie 551 (hotele). Rozmieszczenie przestrzenne wskazuje, iż branża ta szczególnie silnie jest skoncentrowana w powiatach nadmorskich tj. puckim nowodworskim lęborskim słupskim oraz Sopocie. Pośrednictwo finansowe [57]. W skład pośrednictwa finansowego wchodzi PKD 651 pośrednictwo pieniężne, PKD 652 pozostałe pośrednictwo finansowe oraz PKD 671 działalność pomocnicza związana z pośrednictwem finansowym. W działalności związanej z pośrednictwem finansowym pracuje 5,4 tys. pracowników, co stanowi 0,6% pracujących w województwie. Działalność ta jest skoncentrowana przestrzennie w dużych miastach aglomeracja trójmiejska, Słupsk oraz w powiatach wejherowskim i starogardzkim. Obsługa nieruchomości [58]. Branża obsługa nieruchomości obejmuje trzy grupy PKD: 701 obsługę nieruchomości na własny rachunek, PKD 702 wynajem nieruchomości na własny rachunek oraz PKD 703 obsługę nieruchomości na zlecenie. W działalności związanej z obsługą nieruchomości pracuje w województwie ponad 15,8 tys. pracowników, z czego zdecydowana większość (12,6 tys.) zatrudniona jest w usługach zaliczanych do grupy PKD 703. Działalność ta dostarcza również 2,2% przychodów ze sprzedaży województwa. [59]. W ostatnich dwóch latach przychody ze sprzedaży wzrosły w grupie PKD 701 oraz PKD 703 odpowiednio o 49% i o 18 %; natomiast liczba pracujących wzrosła jedynie nieznacznie (o 2,1%) w przypadku obsługi nieruchomości na własny rachunek. Z kolei w przypadku wynajmu nieruchomości oraz obsługi nieruchomości na zlecenie zatrudnienie spadło odpowiednio o 31% oraz 12 %. [60]. Przestrzenne rozmieszczenie działalności związanej z obsługą nieruchomości wskazuje na ponadprzeciętną specjalizację w tej dziedzinie w powiatach lęborskim, człuchowskim oraz największych miastach Słupsku i aglomeracji trójmiejskiej. Usługi okołobiznesowe [61]. Usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej obejmują następujące grupy PKD: 741 działalność prawniczą, rachunkowoksięgową; doradztwo, zarządzanie holdingami, PKD 742 działalność w zakresie architektury, inżynierii, PKD 743 badania i analizy techniczne, 9 Mikroprzedsiębiorstwa - przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników włącznie patrz rekomendacja Komisji Europejskiej z dnia 3 kwietnia 1996 r. w sprawie definicji małych i średnich przedsiębiorstw (96/280/EC) Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 20

PKD 744 reklama, PKD 745 rekrutacja pracowników i pozyskiwanie personelu, PKD 746 działalność dochodzeniowo-detektywistyczna i ochroniarska, PKD 747 sprzątanie i czyszczenie obiektów oraz PKD 748 pozostała działalność komercyjna. [62]. Usługi okołobiznesowe łącznie zapewniają blisko 49 tys. miejsc pracy oraz 1,4% przychodów ze sprzedaży województwa. W ramach usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej największe znaczenie dla rynku pracy mają grupy PKD 741, PKD 742 oraz PKD 748; pod względem przychodów ze sprzedaży najistotniejsze są grupy PKD 742, PKD 746 oraz PKD 748. [63]. W okresie ostatnich dwóch lat najbardziej dynamicznie rozwijały się usługi związane z działalnością dochodzeniowo-detektywistyczną i ochroniarską oraz sprzątanie i czyszczenie obiektów (pod względem przychodów ze sprzedaży wzrost odpowiednio o 38% oraz 42%, natomiast pod względem liczby pracujących nastąpił wzrost o 35% oraz 17%). Liczba pracujących wzrosła również w grupie PKD 741 oraz PKD 748 odpowiednio o 22% i 4%. W pozostałych przypadkach zanotowano spadek zarówno przychodów ze sprzedaży jak i liczby pracujących. [64]. Przestrzenne rozmieszczenie usług okołobiznesowych wskazuje na specjalizację tego typu usług o obrębie największych miast Trójmiasto, Słupsk oraz powiat kwidzyński. Informatyka [65]. Działalność w branży informatycznej obejmuje PKD 721 doradztwo w zakresie sprzętu komputerowego, PKD 722 działalność w zakresie oprogramowania, PKD 723 przetwarzanie danych, PKD 724 działalność związana z bazami danych, PKD 725 konserwacja i naprawa maszyn biurowych, księgujących i liczących, oraz PKD 726 pozostałą działalność związaną z informatyką. Branża ta dostarcza 5126 (co stanowi 0,6% pracujących w województwie) miejsc pracy oraz 0,5% przychodów ze sprzedaży w województwie. Duża liczba podmiotów (2700) wskazuje, iż w większości przypadków są to przedsiębiorstwa bardzo małe wręcz jednoosobowe (jedynie 36 przedsiębiorstw zatrudnia powyżej 9 pracowników). Największe znaczenie zarówno pod względem liczby pracujących oraz przychodów ma działalność w zakresie oprogramowania. [66]. W okresie ostatnich dwóch lat nastąpił w branży informatycznej wzrost zarówno przychodów ze sprzedaży jak i liczby pracujących W grupie PKD 722 przychody wzrosły o 24%, a liczba pracujących o 9% natomiast w przypadku grupy PKD 725 przychody wzrosły o 180%, a liczba pracujących o 175%. Przestrzenne rozmieszczenie działalności wskazuje na silne skoncentrowanie działalności informatycznej w aglomeracji trójmiejskiej oraz Słupsku. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 21

Transport lądowy [67]. Transport lądowy obejmuje grupy PKD: 601 transport kolejowy, PKD 602 transport lądowy pozostały oraz PKD 603 transport rurociągowy. W województwie pomorskim w zasadzie branża ta obejmuje jedynie pozostały transport lądowy (samochodowy) transport kolejowy ma marginalne znaczenie. Branża zapewnia 6,72% miejsc pracy oraz 1,3% przychodów ze sprzedaży województwa. W ostatnich dwóch latach zarówno przychody ze sprzedaży jak i zatrudnienie wzrosło odpowiednio o 24 i 8 %. [68]. Rozmieszczenie przestrzenne w układzie powiatów pokazuje, iż branża ta jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona w powiatach z lekką silniejszą reprezentacją w powiecie starogardzkim. Handel hurtowy [69]. Branża ta obejmuje PKD 511 sprzedaż hurtową realizowaną na zlecenie, PKD 512 sprzedaż hurtową płodów rolnych i żywych zwierząt, PKD 513 sprzedaż hurtową żywności, napojów i tytoniu, PKD 514 sprzedaż hurtową artykułów użytku domowego i osobistego, PKD 515 sprzedaż hurtową półproduktów i odpadów pochodzenia nierolniczego oraz złomu, PKD 516 sprzedaż hurtową maszyn, sprzętu i dodatkowego wyposażenia oraz PKD 517 sprzedaż hurtową pozostałą. [70]. Handel hurtowy zapewnia 15,5 tys. miejsc pracy w województwie pomorskim (7,17% ogółu pracujących) i zapewnia ponad 17% przychodów ze sprzedaży. W latach 2000-2002 najdynamiczniej rosły przychody ze sprzedaży i liczba pracujących w działalności zaliczanej do grup PKD 511 oraz PKD 512, w których przychody wzrosły odpowiednio o 30 i 228%, natomiast liczba pracujących o 34 i 36%. [71]. Analiza rozmieszczenia przestrzennego pokazuje, iż działalność ta jest silnie reprezentowana w obrębie aglomeracji trójmiejskiej oraz powiatu gdańskiego. Handel detaliczny [72]. Do handlu detalicznego zaliczane są następujące grupy PKD: 521 sprzedaż detaliczna w nie wyspecjalizowanych sklepach, PKD 522 sprzedaż detaliczna żywności, napojów i wyrobów tytoniowych w wyspecjalizowanych sklepach, PKD 523 sprzedaż detaliczna wyrobów farmaceutycznych i medycznych, kosmetyków i artykułów toaletowych, 524 pozostała sprzedaż detaliczna nowych towarów w wyspecjalizowanych sklepach, PKD 525 sprzedaż detaliczna artykułów używanych prowadzona w sklepach, PKD 526 handel detaliczny poza siecią sklepową oraz PKD 527 naprawa artykułów użytku osobistego i domowego. [73]. Branża ta ma bardzo istotne znaczenie dla rynku pracy województwa łącznie zapewnia aż 88,8 tys. miejsc, co stanowi ponad 18% pracujących w województwie. Duża liczba podmiotów (blisko 40 tys.) wskazuje, iż Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 22