RAPORT 2014 ISSN 2084-7785

RAPORT 2014 ISSN 2084-7785

SPIS TREŚCI EDUKACJA I BEZPIECZEŃSTWO ZESPÓŁ DYŻURNET.PL 3 Dyżurnet.pl funkcjonuje już 10 lat. To jedyny działający w Polsce zespół zajmujący się przyjmowa- Z tego 425 zgłoszeń trafiło do Policji. Te dane wskazują zarówno na wzrost świadomości społecznej dotyczącej problema- Szkolimy nauczycieli, wychowawców, funkcjonariuszy policji oraz przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. W raporcie przed- STATYSTYKI ZGŁOSZEŃ 9 niem zgłoszeń o nielegalnych i szkodliwych tyki zagrożeń internetowych, ale pokazują stawiamy także informacje na ten temat. TRENDY I WYZWANIA 16 treściach znajdujących się w Internecie, zagrażających najmłodszym użytkownikom także, jak duża jest skala zagrożeń. Warto przy tym pamiętać, iż dane te nie pokazują Jestem przekonany, iż lektura Przedstawienie dziecka w erotycznym kontekście 16 sieci. 10 lat to czas podsumowań i myślenia całości problemu. raportu nie tylko wzbudzi Niepokojące profile w serwisach społecznościowych 17 o przyszłości. Należy bowiem uświadomić sobie, refleksję na temat problematyki bezpiecznego internetu, Rozpowszechnianie treści CSAM 17 Nowelizacja prawa 20 Od początku istnienia Dyżurnet.pl przyjął 44 893 zgłoszeń. że za tymi zgłoszeniami kryje się krzywda dzieci dotkniętych przemocą, fizycznym i psychicznym wykorzystywaniem. ale może stać się także zachętą do podejmowania aktywnych działań na rzecz budowy Raport Dyżurnet.pl Badanie Nastolatki wobec Internetu 22 DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNO - POPULARYZATORSKA 23 Prawie dwie trzecie z nich dotyczyło zjawisk seksualnego wykorzystywania najmłodszych. Liczba napływających zgłoszeń Wiemy, że dzięki pracy zespołu wielu tych krzywd udało się uniknąć, a sprawcy już przyjaznej sieci. Na taki rezultat bardzo liczymy. Wszystkich, Adres: NASK ul. Wąwozowa 18 02-796 Warszawa WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA 28 z roku na rok jest coraz wyższa. Czytając raport z działań obejmujących 2014 rok zapoznają się Państwo ze statystykami i opisem popełnionych przestępstw odpowiedzieli za swoje czyny. którzy chcą uczestniczyć w takim projekcie, zapraszamy do współpracy. Tel. + 48 22 380 82 00 e-mail: dyzurnet@dyzurnet.pl bieżących trendów i tendencji. W codziennej pracy nie zapominamy, iż najskuteczniejszą metodą walki z za- Michał Chrzanowski Dyrektor NASK Opracowanie i redakcja: Zespół Dyżurnet.pl Projekt graficzny i skład: Monika Zielenkiewicz W ubiegłym roku zespół przyjął 11 063 zgłoszeń, co stanowi grożeniami pozostaje edukacja. Eksperci Dyżurnet.pl realizują szereg projektów aż 65 procentowy wzrost mających na celu budowanie wiedzy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w stosunku do 2013 roku. i społecznej świadomości zagrożeń. 3 RAPORT 2014

Zespół Dyżurnet.pl jest funkcjonującym w NASK od 2005 roku punktem kontaktowym reagującym na anonimowe zgłoszenia internautów o potencjalnie nielegalnych materiałach takich jak treści pornograficzne z udziałem osoby nieletniej. Biuro Rzecznika Praw Dziecka Centrum Edukacji Obywatelskiej Europejskie Centrum Konsumenckie Fundacja Dzieci Niczyje Dyżurnet.pl podejmuje także działania dawczy (NASK) oraz Fundacja Dzieci Niczyje Fundacja Orange Działamy na rzecz tworzenia bezpiecznego internetu Reagujemy na nielegalne i szkodliwe treści internetowe skierowane przeciwko bezpieczeństwu dzieci i młodzieży Popularyzujemy bezpieczne korzystanie z internetu popularyzacyjno-edukacyjne mające na celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, w tym inicjatywy, m.in. kampanie, konferencje, szkolenia dla profesjonalistów i ekspertów, jak również warsztaty dla najmłodszych użytkowników. Dyżurnet.pl funkcjonuje przy projekcie Safer Internet. Projekt Safer Internet prowadzony jest w ramach programu Komisji Europejskiej i ma na celu podnoszenie poziomu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie. W Polsce projekt realizowany jest przez Polskie Centrum Programu Safer Internet (PCPSI), które tworzą Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa instytut ba- (FDN). W ramach Centrum prowadzona jest również pomoc telefoniczna i online w konkretnych sytuacjach zagrożenia (Helpline.org.pl) oraz podejmowane są interwencje wobec treści nielegalnych (Dyżurnet.pl). Więcej: www.saferinternet.pl Działania zespołów reagujących Dyżurnet.pl i Helpline.org.pl oraz inne przedsięwzięcia Safer Internet wspiera Komitet Konsultacyjny, w skład którego wchodzą przedstawiciele ministerstw, instytucji rządowych, organizacji pozarządowych, środowiska akademickiego oraz przedstawiciele biznesu: Google Polska Instytut Badań Edukacyjnych Komenda Główna Policji Kuratorium Oświaty Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ośrodek Rozwoju Edukacji Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji Polski Komitet ds. UNESCO Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Kuratorium Oświaty w Warszawie Polski Komitet Narodowy UNICEF Urząd Komunikacji Elektronicznej Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Związek Producentów Audio-Video 4 DYŻURNET.PL 5 RAPORT 2014

Dyżurnet.pl otrzymuje zgłoszenia w sieci od instytucji, innych zespołów reagujących oraz przede wszystkim od użytkowników internetu dotyczące szkodliwych treści znajdujących się w sieci. Każde zgłoszenie traktowane jest z należytą uwagą, a czynności podejmowane są z najwyższą starannością według jasnych, ściśle określonych zasad i procedur. Zgłoszenia można przesyłać za pomocą:»» formularza znajdującego się na stronie www.dyzurnet.pl»» e-maila: dyzurnet@dyzurnet.pl»» infolinii 0 801 615 005, która działa na zasadach automatycznego rejestru zgłoszeń»» aplikacji mobilnej Dyżurnet.pl odradza wyszukiwanie w sieci potencjalnie nielegalnych treści. Po otrzymaniu informacji specjaliści Zespołu analizują zgłoszone treści. Jeżeli jest to materiał potencjalnie nielegalny przystępują do zlokalizowania hostującego treści serwera. Miejsce w którym zlokalizowany jest serwer decyduje o dalszej procedurze. Czynności podejmowane przez zespół Dyżurnet.pl zgodnie z przyjętą procedurą obsługi zgłoszeń dotyczą:»» materiałów znajdujących się na serwerach zlokalizowanych na terenie Polski w takim przypadku informacja zostaje niezwłocznie przekazana do Wydziału do Walki z Cyberprzestępczością Biura Służby Kryminalnej w Komendzie podejmują odpowiednie czynności jeśli treści są nielegalne, przekazują informację do lokalnej policji»» materiałów znajdujących się na serwerach zlokalizowanych poza Polską oraz poza krajami działania INHOPE w takim przypadku Dyżurnet.pl przekazuje informacje do Policji, która jest zobowiązana powiadomić odpowiednich przedstawicieli lokalnych organów ścigania. Eksperci Dyżurnet.pl podejmują interwencje wobec treści znajdujących się na serwerach w Polsce i poza jej granicami. NOWE ZGŁOSZENIE! W POLSCE PRZEKAZANIE INFORMACJI DO POLSKIEJ POLICJI ANALIZA ZGŁOSZENIA GDZIE JEST ZLOKALIZOWANY SERWER? POZA POLSKĄ ALE W KRAJU GDZIE DZIAŁA ZESPÓŁ NALEŻĄCY DO STOWARZYSZENIA PRZEKAZANIE INFORMACJI DO LOKALNEGO ZESPOŁU ZRZESZONEGO W INHOPE POZA POLSKĄ ORAZ POZA KRAJAMI OBJĘTYMI DZIAŁANIAMI STOWARZYSZENIA PRZEKAZANIE INFORMACJI DO POLSKIEJ POLICJI Rysunek I. Schemat obsługi zgłoszenia Dyżurnet.pl o treściach zawierających seksualne wykorzystanie małoletniego. Informacje o zgłaszającym użytkowniku nigdy nie są przekazywane podmiotom trzecim. Jeśli użytkownik pozostawi swój adres mailowy, jest informowany o podjętych działaniach. W szczególnych sytuacjach, kiedy Głównej Policji»» materiałów znajdujących się na serwerach zlokalizowanych poza granicami Polski w przypadku materiałów tego rodzaju informacja zostaje niezwłocz- W internecie nie ma znaczenia lokalizacja odbiorcy i nadawcy treści oraz odległość między nimi. Międzynarodowa współpraca zapewnia szybką i efektywną reakcję oraz PRZEKAZANIE PROŚBY O ZABEZPIECZENIE INFORMACJI DO DOSTAWCY / WŁAŚCICIELA PORTALU zagrożenie bezpośrednio dotyczy zgłasza- nie przekazana do innego zespołu reagu- usunięcie nielegalnych materiałów, jącego, specjaliści Zespołu mogą przekazać jącego (hotline) zrzeszonego w INHOPE; w szczególności prezentujących sek- informacje tylko za wyraźną jego zgodą. specjaliści z innego narodowego hotline sualne wykorzystywanie dzieci. PRZEKAZANIE INFORMACJI ZWROTNEJ UŻYTKOWNIKOWI MONITOROWANIE DOSTĘPNOŚCI NIELEGALNYCH TREŚCI ZAMKNIĘCIE ZGŁOSZENIA 6 DYŻURNET.PL 7 RAPORT 2014

STATYSTYKI ZGŁOSZEŃ Zespół Dyżurnet.pl przystąpił do organizacji INHOPE na początku swojej działalności w 2005 roku. Członkowie stowarzyszenia INHOPE opracowują wspólne metody pracy z nielegalnymi materiałami, aby doprowadzić do jak najszybszego usunięcia ich z sieci. Kluczowym czynnikiem jest tutaj czas reakcji ze strony użytkowników internetu, specjalistów z zespołów reagujących, przedstawicieli organów ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości i administratorów. Działania te mogą prowadzić do pociągnięcia do odpowiedzialności osoby zamieszczającej nielegalne materiały w internecie, oraz, o ile to możliwe, do zidentyfikowania ofiary wykorzystania seksualnego i udzielenia jej pomocy. Międzynarodowe Stowarzyszenie Internetowych Zespołów Reagujących INHOPE Wysoka skuteczność działań podejmowanych przez zespół Dyżurnet.pl jest możliwa dzięki współpracy międzynarodowej z innymi zespołami reagującymi. Niezwykle ważna jest szybkość reakcji oraz sieć zaufanych instytucji, które podejmują działania wobec nielegalnych treści. Zespoły reagujące zrzeszone są w stowarzyszeniu INHOPE (Międzynarodowe Stowarzyszenie Internetowych Zespołów Reagujących). Jego misją jest wsparcie, zapewnienie sprawnego działania i zwiększanie skuteczności narodowych punktów kontaktowych w ich reagowaniu na zgłoszenia o nielegalnych treściach w internecie. Celem podejmowanych działań jest uczynienie internetu bezpieczniejszym dla jego użytkowników. Początki INHOPE sięgają 1997 roku. Obecnie do Stowarzyszenia należy 51 zespołów z Europy, Azji, Ameryki Północnej, Afryki oraz Australii. Stowarzyszenie współfinansowane jest przez Komisję Europejską. W 2010 utworzono Fundację INHOPE, której celem jest wspieranie powstawania zespołów reagujących w krajach poza Unią Europejską. Beneficjentami fundacji są m.in. organizacje z Kolumbii, Peru, Tajlandii, Kambodży oraz Kazachstanu. Więcej: www.inhope.org Podstawową aktywność ekspertów Dyżurnet.pl stanowi analiza nadesłanych do zespołu zgłoszeń o potencjalnie nielegalnych treściach obecnych w Internecie. Najpoważniejsze z punktu widzenia zespołu incydenty dotyczą rozpowszechniania za pomocą internetu materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie 1500 dzieci. 1200 900 600 300 0 Reagujemy na nielegalne i szkodliwe treści internetowe skierowane przeciwko bezpieczeństwu dzieci i młodzieży. 566 I 654 II 701 III 895 IV 859 V 733 VI 1073 VII VIII Podejmowana przez członków zespołu Dyżurnet.pl interwencja ma na celu powiadomienie organów ścigania lub zagranicznego zespołu reagującego, celem jak najszybszego uniemożliwienia publicznego dostępu do treści. 1112 1113 IX 1329 X 1082 XI Rysunek II. Liczba incydentów w poszczególnych miesiącach 2014 roku. 946 XII SUMA: 11063 ŚREDNIA: 922 98 procent zgłoszeń przesyłanych jest przez indywidualnych użytkowników internetu, którzy natrafili na ich zdaniem nielegalne treści. O niebezpiecznych materiałach informują zespół także takie instytucje jak: Biuro Rzecznika Praw Dziecka, CERT Polska, Helpline.org.pl oraz zagraniczne zespoły zrzeszone w INHOPE. Głównym sposobem przekazywania informacji jest formularz na stronie internetowej www.dyżurnet.pl w ten sposób przekazane zostało 95 procent wszystkich zgłoszeń. Największa część z nich (84 procent zgłoszeń) dotyczyła materiałów związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci. W roku 2014 pracownicy zespołu przeanalizowali 11 063 incydentów, co stanowiło wzrost aż o 65 procent w stosunku do roku poprzedniego. Miesięczna liczba incydentów wyniosła średnio 922, czyli o 364 więcej w porównaniu z rokiem 2013, kiedy to średnia wynosiła 558 incydentów miesięcznie. 8 DYŻURNET.PL 9 RAPORT 2014

CSAM (CHILD SEXUAL ABUSE MATERIALS) - to termin określający materiały przedstawiające seksualne wykorzystanie dziecka. Jest on bardziej adekwatny od terminu pornografia dziecięca, ponieważ kładzie nacisk na fakt wykorzystania dziecka w świecie realnym. Zamieszczenie w Internecie CSAM może być tylko jednym z etapów przestępczego działania począwszy od uwiedzenia dziecka, wykorzystania seksualnego i udokumentowania tego aktu, a następnie udostępniania i rozpowszechniania takiego materiału. O ile wykorzystanie seksualne dziecka może być sprawą utrzymywaną w tajemnicy między sprawcą a ofiarą, to upublicznienie dowodu przestępstwa naraża ofiarę na dodatkowy, bardzo poważny stres. Specjaliści zwracają uwagę, że wtórna wiktymizacja odbywająca się poprzez dystrybucję CSAM, może mieć bardzo poważne skutki dla ofiary, dlatego tak ważne jest skuteczne eliminowanie tego typu materiałów z internetu. 3500 3000 2500 2000 1500 pornografia dorosłych 3379 nie znaleziono CSAM erotyka dziecięca strona / forum z linkami inne treści brak dostępu Rysunek IV. Klasyfikacja incydentów zgłoszonych do Dyżurnet.pl jako pornografia dziecięca. 12000 10000 8000 ogólna liczba incydentów CSAM - zgłoszenia CSAM - incydenty Ogółem w latach 2005-2014 zostało przeanalizowanych prawie 45 tysięcy zgłoszeń (44 893 incydenty) Najwięcej informacji otrzymanych przez Dyżurnet.pl dotyczyło materiałów zaklasyfi- 1000 500 0 1281 1250 1130 767 696 458 nudyzm dziecięcy CSAM - wyprowadzone ze zgłoszeń 189 137 6000 4000 2000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rysunek III. Zgłoszenia i incydenty CSAM na tle ogólnej liczby zgłoszeń w latach 2005-2014. kowanych przez użytkowników jako przedstawiające seksualne wykorzystywanie dziecka (z ang. CSAM Child Sexual Abuse Materials). W roku 2014 stanowiły one ponad 80 procent ogólnej liczby zgłoszeń. Pracownicy zespołu po otrzymaniu informacji weryfikowali, czy dany materiał rzeczywiście może być interpretowany jako treść pornograficzna z udziałem osoby małoletniej 1, a następnie klasyfikowali zgłoszenie nadając mu status incydentu. Rys. III pokazuje liczbę zgłoszeń (informacji przesłanych przez użytkowników) i incydentów (uzasadnionych zgłoszeń przeanalizowanych i odpowiednio zaklasyfikowanych przez Zespół) dotyczących CSAM na tle ogólnej liczby incydentów w latach 2005-2014. Z wykresu wynika, że liczba zarówno zgłoszeń, jak i incydentów dotyczących CSAM, uległa zwiększeniu od 2013 roku. Widać też, że zgłoszenia te stanowią coraz większy udział w ogólnej liczbie otrzymywanych zgłoszeń. Rys. IV prezentuje klasyfikację incydentów opracowanych przez pracowników zespołu na bazie zgłoszeń, które zostały przesłane do Dyżurnet.pl i oznaczone przez zgłaszającego jako pornografia dziecięca. Jak wynika z wykresu przedstawionego na Rys. IV, większość z nich dotyczy prezentowania treści, w których występują osoby ocenione jako pełnoletnie i takim incydentom nadana została klasyfikacja pornografia dorosłych. Natomiast 1 250 incydentów zostało ocenionych jako treść pornograficzna z udziałem osoby małoletniej Zdarza się, że po wyświetleniu strony z takimi materiałami automatycznie otwierają się kolejne strony z podobnymi treściami. W takich sytuacjach pracownicy zespołu podejmują czynności również wobec takich powiązanych witryn. Dlatego na wykresie uwzględniono dodatkową 1 Por. paragraf 202 Kodeksu Karnego 10 DYŻURNET.PL 11 RAPORT 2014

kategorię o nazwie CSAM wyprowadzone ze zgłoszeń. Takich przypadków w roku 2013 było 137. Należy zaznaczyć, że ogólna liczba adresów URL przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci, które zostały zanalizowane przez zespół w roku 2014 wynosi 1 395. Różnica 8 incydentów między ogólną liczbą incydentów CSAM przedstawioną na Rys. III a Rys. IV wynika z faktu, że powiadamiający o nielegalnej treści nie zawsze zgłosi materiał jako pornografia dziecięca, lecz np. jako inne nielegalne treści. W 1 281 przypadkach materiały zgłoszone przez użytkowników nie były już dostępne w momencie analizy. Przypadki te nie zostały ujęte w zestawieniu czasu dostępności typu stron prowadzą albo do innych witryn o podobnym charakterze (link farm), albo do plików umieszczonych na serwisach hostingowych. Po zinterpretowaniu zgłoszonej treści jako nielegalnej lub szkodliwej dla młodego użytkownika, pracownicy Dyżurnet.pl podejmują interwencję zgodnie z przyjętą procedurą. W związku z tym, że większość materiałów znajduje się na serwerach poza granicami Polski, najczęstszą metodą reakcji jest przekazanie zgłoszenia do zagranicznego odpowiednika Dyżurnet.pl, zrzeszonego w Stowarzyszeniu INHOPE. Taka interwencja podejmowana była w blisko 1300 przypadkach. BIK NET (BETTER INTERNET FOR KIDS NETWORK) Od stycznia 2014 Polskie Centrum Programu Safer Internet realizował 12-miesięczny pilotażowy program BIK NET. W ramach projektu powstały rozwiązania informatyczne umożliwiające z jednej strony prezentację wyprodukowanych materiałów edukacyjnych oraz wymianę wiedzy i doświadczeń między organizacjami tworzącymi krajowe centra Projektu Safer Internet, a z drugiej budowę nowoczesnej platformy wspomagającej pracę zespołów reagujących (hotline). Zespół Dyżurnet.pl aktyw- 1500 1376 1203 1267 1200 900 870 659 600 488 425 300 46 31 65 48 61 0 2012 2013 2014 Od połowy roku 2014 zespół Dyżurnet.pl uczestniczy w europejskim projekcie BIK jących się na serwerze w Polsce lub poza zasięgiem działania zespołów zrzeszonych zgłoszone Policji przekazane innemu podmiotowi zgłoszone administratorowi / właścicielowi serwisu zgłoszone do odpowiedniego zespołu INHOPE Rysunek V. Działania zespołu Dyżurnet.pl podjęte wobec nielegalnych i szkodliwych treści w latach 2012-2014 r. Kolejną metodą reakcji zespołu jest kontakt z działem bezpieczeństwa serwisu inter- stron z materiałami przedstawiającymi seksualne wykorzystywanie dzieci po ich zgłoszeniu do Dyżurnet.pl (Rys. VII). Duża część zgłoszeń odnosi się do stron lub forów dyskusyjnych, na których zostały zamieszczone wyłącznie linki z podejrzaną treścią. Strony te nie zawierają materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci i w większości krajów nie są traktowane jako nielegalne. Linki z tego nie uczestniczył w projekcie od samego początku. Od września 2014 r. testował nowoczesną bazę danych, umożliwiającą szczegółową analizę zgłoszonych materiałów oraz usprawniającą proces przekazywania treści bezpośrednio do międzynarodowych organów ścigania, w celu szybszej identyfikacji ofiar wykorzystania seksualnego. NET, w którym informacja o materiale spełniającym określone kryteria (mogą to być zarówno zdjęcia, jak i filmy) przesyłana jest bezpośrednio do odpowiednich organów ścigania. Program określa tzw. hash value danego pliku, które może służyć automatycznemu wyszukiwaniu opublikowanych materiałów lub blokowania ich powtórnego zamieszczenia w internecie. W przypadku treści nielegalnych znajdu- w INHOPE, informacja przekazywana jest do Komendy Głównej Policji. W 2014 takich zgłoszeń było 425, z czego większość dotyczyła serwisu hostingowego, na którym znajdowały się również materiały przedstawiające seksualne wykorzystywanie dzieci. netowego lub firmy hostingowej w sprawie usunięcia, przeniesienia lub odpowiedniego oznaczenia szkodliwej treści (blisko 900 interwencji). W przypadku kiedy sprawa wykracza poza ramy działalności zespołu lub interwencja wymaga kooperacji z innymi instytucjami, zgłoszenie było przekazywane do organizacji bądź m.in. CERT Polska, Helpline.org.pl, Biuro Rzecznika Praw Dziecka. 12 DYŻURNET.PL 13 RAPORT 2014

USA 38% inne UE 3% inne poza UE 6% Rysunek VI. Lokalizacja serwerów z CSAM zgłoszonych do Dyżurnet.pl w 2014 r. od 8 do 14 dni 2% do 7 dni 12% dłużej niż 14 dni 6% Rysunek VII. Czas dostępności CSAM po zgłoszeniu do Dyżurnet.pl w 2014 r. Rosja 21% Niemcy 3% Holandia 4% sieć TOR / niezidentyfikowano 1% do 3 dni 16% do 48 h 64% Polska 24% Skuteczne zwalczanie nielegalnych treści wymaga precyzyjnego określenia kraju lokalizacji serwera, a następnie ustalenia czy dany materiał jest nielegalny według lokalnego prawodawstwa. Lokalizację serwerów z treściami przedstawiającymi seksualne wykorzystanie dzieci zgłoszonymi do Dyżurnet.pl w roku 2014 prezentuje Rys. VI. Niestety po raz pierwszy w takiej skali pojawiła się na tym wykresie Polska, co spowodowane było dużą liczbą zgłoszonych incydentów dotyczących nielegalnych materiałów zlokalizowanych w jednym z polskich serwisów hostujących pliki. Od lipca do października przesłano do Dyżurnet.pl ponad trzysta zgłoszeń dotyczących tego serwisu. Specjaliści z zespołu byli w ciągłym kontakcie zarówno z Komendą Główną Policji, jak i właścicielem serwisu. Przypadek ten pokazuje, jak ważna jest odpowiedzialna rola administratorów, którzy powinni umożliwić zgłaszanie niepożądanych treści, podejmować szybką reakcję wobec treści nielegalnych oraz posiadać bezpośredni kontakt z organami ścigania. Tylko 3 procent incydentów związanych z treściami przedstawiającymi seksualne wykorzystywanie dzieci dotyczyło krajów, gdzie nie funkcjonuje zespół zrzeszony w INHOPE w takiej sytuacji interwencja podejmowana była na poziomie międzynarodowej współpracy organów ścigania. Stanowi to o połowę mniejszą liczbę w porównaniu do poprzedniego roku. Niewątpliwie wpływ na Zespół Dyżurnet.pl przykłada dużą wagę do kwestii jak najkrótszej publicznej dostępności nielegalnych materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dziecka zamieszczanych w internecie. W 2014 roku 80 procent zgłoszonych materiałów było niedostępnych w ciągu trzech dni od momentu podjęcia interwencji przez zespół Dyżurnet.pl, a łącznie 92 procent W związku ze względnie dużą liczbą incydentów CSAM w Polsce liczba materiałów usuniętych przez administratorów serwisów w ciągu 48 godzin wyniosła 67 procent. Materiały usunięte w ciągu trzech dni stanowiły 95 procent zgłoszonych treści. Wszystkie nielegalne materiały CSAM zostały usunięte z polskich serwerów w ciągu tygodnia. to miała stale zwiększająca się liczba człon- w ciągu tygodnia. ków INHOPE, która na koniec 2014 liczyła 51 podmiotów z 45 krajów świata. 14 DYŻURNET.PL 15 RAPORT 2014

TRENDY I WYZWANIA 10 procent zgłoszeń analizowanych w 2014 r. przez ekspertów Dyżurnet.pl stanowiły strony z materiałami przedstawiającymi erotykę dziecięcą. Choć w większości były legalne w myśl polskiego prawa, przedstawiały materiał atrakcyjny dla osób o pedofilskich skłonnościach. Małoletni prezentowany był na nich w nieodpowiednim, erotycznym ujęciu. O zamiarach autora świadczyła organizacja galerii lub zbioru filmów, a także tytuły, opisy, czy słowa kluczowe, takie jak sexy, young, fresh, lolitka itp. Zgłoszone materiały to zdjęcia lub filmy, które są wykonywane podczas specjalnych sesji. PRZEDSTAWIENIE DZIECKA W EROTYCZNYM KONTEKŚCIE Małoletnie ofiary pozują w bieliźnie, kostiumach kąpielowych lub innych obcisłych strojach. Są częściowo ubrane, albo rozbierane w trakcie sesji. Mocny makijaż, pozowanie z gadżetami erotycznymi oraz seksualne i prowokacyjne pozy są dowodem, że intencje osoby wykonującej i zamieszczającej zdjęcia wiązały się z wykorzystaniem seksualnego zainteresowania dziećmi przez potencjalnych odbiorców. Innymi materiałami, zgłoszonymi do zespołu były zdjęcia robione z ukrycia, np. na placach zabaw, gdzie dziecko było obserwowane przez osoby postronne. Fotografie zazwyczaj ukazywały bieliznę lub nawet nagość dziecka. Takie zdjęcia są w myśl polskiego prawa legalne, ale umiejscowienie ich w erotycznym kontekście powoduje, że stały się dowodem na seksualne intencje autora. Kolejną grupą zdjęć klasyfikowanych jako erotyka dziecięca są fotografie, które pochodzą z legalnych źródeł, takich jak albumy rodzinne, galerie zamieszczone przez rodziców na portalach społecznościowych bądź komercyjne banki zdjęć. Dziecko jest na nich ukazane w neutralnym kontekście, jednak sposób organizacji galerii, prezentacji materiałów, kontekst (np. strona z materiałami pornograficznymi osób dorosłych) są nieodpowiednie. Eksperci Dyżurnet.pl niejednokrotnie przestrzegają przede wszystkim rodziców i opiekunów przed publikacją zdjęć lub filmów dzieci, które mogą być wykorzystywane przez osoby o pedofilskich skłonnościach. NIEPOKOJĄCE PROFILE W SERWISACH SPOŁECZNOŚCIOWYCH Przykładem wykorzystywania całkowicie legalnych zdjęć o neutralnym charakterze były w zeszłym roku profile zamieszczane na Facebooku, których nazwy odwoływały się do seksualności oraz wieku dzieci np. najseksowniejsze 12-latki, najseksowniejsze 10-latki. Do zespołu Dyżurnet.pl spłynęło ponad 250 zgłoszeń dotyczących profili tego typu. Użytkownicy zgłaszali, że informacje o niepokojących treściach przekazali do policji, prokuratury, Biura Rzecznika Praw Dziecka, a także administratorów serwisu. W mediach pojawiło się szereg publikacji na ten temat. Zdjęcia publikowane na facebookowych profilach nie miały pornograficznego charakteru, ale komentarze pojawiające się pod zdjęciami oraz nazwa profili umiejscawiały je w seksualnym kontekście. Moderatorzy Facebooka po kilku dniach usunęli najpierw najbardziej kontrowersyjne i skupiające wielu użytkowników strony, a później klony profili, które miały mniej odwiedzających. Sytuacja ta pokazuje, że internauci są uwrażliwieni na problem wykorzystywania zdjęć małoletnich do celów seksualnych. Nie ma społecznego przyzwolenia na publikację fotografii, filmów, komentarzy na temat dziecka w erotycznym kontekście. Ciągle natomiast brakuje wiedzy i ostrożności ze strony opiekunów, dotyczącej publikowania wizerunku najmłodszych w sieci. Rodzice chętnie chwalą się dzieckiem w internecie. Warto zastanowić się, czy na pewno jest to konieczne. Jeśli zapada decyzja o pokazaniu takiego materiału, powinno się przemyśleć, w jaki sposób go zaprezentować, aby maksymalnie ochronić swoje dziecko. Portale społecznościowe pozwalają na ograniczenia prywatności całego profilu, ale również pojedynczych zdjęć lub postów. Można zawęzić ich widoczność do znajomych lub wybranych grup czy osób. Zamieszczając filmy lub zdjęcia na ogólnodostępnych stronach można ograniczyć je hasłem, udostępnianym też tylko i wyłącznie wybranym osobom. ROZPOWSZECHNIANIE TREŚCI CSAM Zgodnie ze standardami Stowarzyszenia INHOPE, dotyczącym prezentacji danych, w pierwszym półroczu 2014 roku zespół pilotażowo przeprowadził pogłębioną analizę zgłoszonych treści. W analizie wzięto pod uwagę rodzaj usługi internetowej służącej do rozpowszechniania treści CSAM oraz cechy ofiar występujących w materiałach. Usługi internetowe Najpopularniejszą usługą rozpowszechniającą treści CSAM są nadal klasyczne strony www. To one były najczęściej zgłaszane do zespołu jako materiały naruszające bezpieczeństwo sieci. Jest to zgodne z tendencją obserwowaną wśród wszystkich członków stowarzyszenia INHOPE w statystykach zbiorczych za 2013 rok 2, strony www stanowiły 37 procent usług i były najliczniej reprezentowaną kategorią. 2 http://inhope.org/tns/resources/statistics-and-infographics.aspx 16 DYŻURNET.PL 17 RAPORT 2014

Rysunek VIII. Rodzaje serwisów internetowych publikujących materiały przedstawiające seksualne wykorzystanie małoletnich. Inne: archiwum strona z bannerami blog serwis wideo przekierowanie wyszukiwarka strona www 33% hosting zdjęć 18% inne 5% nie określono 2% strona z linkami 2% forum obrazkowe 5% forum 10% hosting plików 12% serwis społecznościowy 12% Prawie tak samo popularne jak strony internetowe okazały się serwisy hostujące pliki oraz obrazy, które stanowiły 30 procent zgłoszeń opracowanych przez ekspertów Dyżurnet.pl. Są to usługi coraz częściej stosowane do udostępniania nielegalnych materiałów, prawdopodobnie ze względu na łatwość zakładania anonimowych kont oraz możliwości transferu do wielu klientów jednocześnie. Chociaż treści publikowane w takich serwisach są stosunkowo szybko usuwane przez usługodawców, wystarczy tylko kilka godzin, aby zostały udostępnione setkom zainteresowanych. Według danych INHOPE w 2013 stanowiły aż 50 procent usług internetowych wykorzystywanych do rozpowszechniania CSAM. Kolejną znaczącą kategorią są serwisy społecznościowe oraz fora internetowe. Wykorzystywanie tych serwisów jest atrakcyjne podobnie jak w przypadku serwisów hostingowych ze względu na istniejącą infrastrukturę oraz łatwość dotarcia do zainteresowanych. Płeć i wiek ofiary Eksperci Dyżurnet.pl zawsze zwracają uwagę na fakt, że zjawisko tzw. pornografii dziecięcej jest dowodem przestępstwa, jakim jest seksualne wykorzystanie dziecka w świecie realnym. Pojęcie pornografia dziecięca w opinii ekspertów Dyżurnet.pl rozumiane jest jako materiał filmowy lub fotograficzny, który stanowi dokumentację tego aktu. Dlatego też do opisu powyższego zjawiska eksperci starają się używać bardziej adekwatnego terminu, czyli CSAM materiały prezentujące seksualne wykorzystanie dziecka. Termin ten jest klarowny i nie pozostawia miejsca na inne interpretacje. Warto pamiętać, że o ile wykorzystanie dziecka w świecie realnym miało miejsce w danym miejscu i czasie (chociaż zdarza się, że jest powtarzalne), to dokumentacja tego wydarzenia trafiająca do internetu skazuje ofiarę na kolejne upokorzenia, które mogą skutkować tzw. wtórną wiktymizacją. Co więcej, takie materiały mogą być wykorzystywane przez sprawców w procesie uwodzenia dzieci w celu stopniowego oswojenia ich z przedstawionymi tam zachowaniami seksualnymi. Z pilotażowo przeprowadzonych analiz wynika, że na zgłoszonych materiałach najczęściej występują dziewczynki (70 procent materiałów), znacznie rzadziej chłopcy (15 procent materiałów). Stosunkowo rzadko zdarzają się materiały prezentujące ofiary obu płci jednocześnie (15 procent). Obserwacje te są zgodne z wynikami zbiorczymi Stowarzyszenia INHOPE 3. Zdecydowana większość materiałów (70 procent) prezentuje dzieci o białym kolorze skóry. Dwie trzecie materiałów przedstawia osoby w wieku przed okresem dojrzewania (do ok. 13 roku życia), 30 procent dzieci starsze, ale najprawdopodobniej małoletnie. 3 procent materiałów prezentuje dzieci najmłodsze do 1. roku życia. 3 http://inhope.org/tns/resources/statistics-and-infographics.aspx 18 DYŻURNET.PL 19 RAPORT 2014

NOWELIZACJA PRAWA W maju 2014 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu Karnego 4 mająca na celu dostosowanie polskiego prawodawstwa do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/E, z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej 5. Z punktu widzenia zespołu Dyżurnet.pl bardzo istotna była nowelizacja art. 202 Kodeksu Karnego, regulującego kwestię nielegalnych treści pornograficznych. Po pierwsze nowelizacja ujednoliciła z przepisami unijnymi kwestię wieku małoletniego do tej pory istniało rozróżnienie na małoletniego poniżej lat 18 i małoletniego poniżej lat 15. Przed nowelizacją dozwolone było utrwalanie sprowadzanie, przechowywanie i posiadanie treści pornograficznych z małoletnim powyżej lat 15, o ile nie miało to na celu rozpowszechniania lub publicznego prezento- 4 Dz.U. 2014 poz. 538 (Ustawa z dnia 4 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw) 5 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/ TXT/?uri=CELEX:32011L0093 wania takiego materiału. W obecnym stanie prawnym karalne jest utrwalanie, przechowywanie, posiadanie oraz uzyskiwanie dostępu do treści pornograficznych z udziałem małoletniego rozumianego jako każda osoba poniżej lat 18. ART. 202. KODEKSU KARNEGO 3. Kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, przechowuje lub posiada albo rozpowszechnia lub prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo treści pornograficzne związane z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 4. Kto utrwala treści pornograficzne z udziałem małoletniego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 4a. Kto przechowuje, posiada lub uzyskuje dostęp do treści pornograficznych z udziałem małoletniego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kodeks Karny nie definiuje terminu treści pornograficzne i dlatego też pojawia się trudność z klasyfikacją materiałów. W interpretowaniu materiału jako pornograficznego pomocna jest opinia prof. Mariana Filara 6. Uważa on, że ważna jest intencja autora takich treści. Można uznać materiał za pornograficzny, jeśli skupia się on wokół wywołania podniecenia seksualnego u odbiorcy. Istotny jest także sposób przedstawiania czynności seksualnej, czy są to wyłącznie techniczne aspekty, w oderwaniu od warstwy intelektualnej i osobistej oraz czy organy płciowe są ukazywane w ich funkcjach seksualnych, sprowadzając się wyłącznie do rejestracji odhumanizowanej technologii seksu. Nowelizacja uregulowała kwestię dostępu do treści prezentujących seksualne wykorzystywanie małoletnich. Do tej pory zdania prawników były podzielone, czy termin sprowadzanie, użyty w art. 202 4a, można było odnosić do uzyskiwania dostępu do nielegalnej treści za pośrednictwem sieci teleinformatycznej. Obecnie zostało to sprecyzowane i uzyskiwanie dostępu do takich treści jest penalizowane. 6 Kodeks Karny. Komentarz pod redakcją M. Filara, Warszawa, 2012, str.965. W nowelizacji uwzględniono też nowe zagrożenie związane z internetowymi wideotransmisjami na żywo. Po raz pierwszy zagadnienie to poruszone zostało w Konwencji Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych z 2007 r. (tzw. Konwencja z Lanzarote), gdzie w art. 21 mówi się o penalizacji doprowadzenia, czerpania korzyści lub świadomego udziału w prezentacji pornograficznej z udziałem dziecka. W Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej doprecyzowano, że chodzi również o prezentację odbywającą się poprzez sieć teleinformatyczną: ARTYKUŁ 2 e) przedstawienie pornograficzne oznacza skierowane do publiczności ukazywanie na żywo, w tym za pośrednictwem technologii informacyjno-komunikacyjnych: (i) dziecka uczestniczącego w rzeczywistym lub symulowanym zachowaniu o wyraźnie seksualnym charakterze; (ii) organów płciowych dziecka, w celach głównie seksualnych; Konieczność dostosowania prawa polskiego do wyżej wymienionej Dyrektywy doprowadziła do pojawienia się nowego punktu w art. 202 który brzmi: ART. 202 KODEKSU KARNEGO 4c. Karze określonej w 4b (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2) podlega ten, kto w celu zaspokojenia seksualnego uczestniczy w prezentacji treści pornograficznych z udziałem małoletniego. Nowelizacja zaktualizowała instrumenty prawne ochrony małoletnich przed treściami pornograficznymi. ART. 200 KODEKSU KARNEGO 3. Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 4. Karze określonej w 3 podlega, kto w celu swojego zaspokojenia seksualnego lub zaspokojenia seksualnego innej osoby prezentuje małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej. 5. Karze określonej w 3 podlega, kto prowadzi reklamę lub promocję działalności polegającej na rozpowszechnianiu treści pornograficznych w sposób umożliwiający zapoznanie się z nimi małoletniemu poniżej lat 15. Należy pamiętać, że przepisy te odnoszą się do witryn internetowych znajdujących się na serwerach zlokalizowanych w Polsce. Duża liczba witryn z treściami pornograficznymi nie posiada odpowiedniego ostrzeżenia o treściach, dlatego zespół Dyżurnet.pl zdecydowanie zaleca korzystanie z oprogramowania kontroli rodzicielskiej. 20 DYŻURNET.PL 21 RAPORT 2014

BADANIE NASTOLATKI WOBEC INTERNETU W roku 2014 eksperci Dyżurnet.pl brali udział w przygotowaniu ogólnopolskiego badania Nastolatki wobec Internetu. Realizowane było ono przez Wyższą Szkołę Nauk Społecznych Pedagogium na zlecenie NASK oraz Rzecznika Praw Dziecka. 5,6 procent przyznaje, że zdarzyło im się wysłać swoje intymne zdjęcie osobie poznanej w internecie 7,9 procent przyznaje, że wysłało przez internet własne intymne zdjęcia swojemu chłopakowi/ dziewczynie 12,7 procent osób uczestniczących w rozmowie z nieznajomym otrzymało od nich propozycję rozebrania się 2,3 procent zgodziło się na taką propozycję DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNO-POPULARYZATORSKA Popularyzujemy bezpieczne korzystanie z internetu. Badanie odbyło się w maju i czerwcu 2014 na próbie 1 235 uczniów z 50 szkół z terenu całego kraju. Zostali oni dobrani metodą losowania warstwowego. W badaniu uczestniczyły dwie grupy: uczniowie klas 2 gimnazjów i klas 2 szkół ponadgimnazjalnych wszystkich typów szkół. N (gimnazjaliści) = 561 (45,4 procent) N (szkoły ponadgimnazjalne) = 674 (54,6 procent ). Szczególnie istotne dla ekspertów zespołu Dyżurnet.pl było zbadanie zjawiska sekstingu, czyli przesyłania swoich, samodzielnie wykonanych intymnych zdjęć lub filmów wśród gimnazjalistów. Poniższe wyniki badania dotyczą właśnie tej grupy wiekowej. 26 procent otrzymało przez internet intymne (rozebrane) zdjęcia 31 procent przyznaje, że zna osoby, którym zdarzyło się wysłać swoje intymne zdjęcia osobie poznanej w internecie Eksperci Dyżurnet.pl zainteresowani byli również zbadaniem zjawiska prezentowania zachowań seksualnych podczas transmisji wideo na żywo. 69 procent gimnazjalistów uczestniczy w wideo rozmowach 32 procent spośród nich uczestniczyło w wideorozmowie z osobą, której wcześniej nie znało Wynik 2 procent osób przyznających się do rozebrania się lub prezentowania zachowań seksualnych podczas wideorozmów pokrywa się z wynikiem badania, które eksperci NASK przeprowadzili wraz z NK Research we wrześniu 2013 r. na blisko tysiącosobowej próbie użytkowników serwisu nk.pl w wieku 13-16 lat. Ze względu na intymny charakter pytania zakładać można, że rzeczywisty odsetek takich zachowań jest wyższy i zbliżony jest do 8 procent (tyle osób przyznaje, że zna osobę, która rozbiera się lub prezentuje zachowania seksualne na wideoczatach). Eksperci zespołu Dyżurnet.pl w ramach różnych projektów angażują się w organizację inicjatyw, których celem jest zwiększanie społecznej świadomości na temat zagrożeń, jakie niesie ze sobą korzystanie z najnowszych technik komunikacji. Wśród podejmowanych działań priorytetem jest edukacja, zarówno dzieci, jak i rodziców, a także podnoszenie kompetencji profesjonalistów w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Eksperci Dyżurnet.pl przekazują swoją unikalną wiedzę i doświadczenie szkoląc przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. Tematyka szkoleń jest poświęcona zagadnieniom cyberprzestępczości, a w szczególności zwalczania zja- i pornografii dziecięcej. Tworząc programy szkoleniowe eksperci zespołu Dyżurnet.pl są wspierani przez przedstawicieli specjalistycznych lokalnych jednostek Policji oraz zespół CERT Polska. Projekt Safer internet Program Komisji Europejskiej, którego celem jest kompleksowa promocja bezpiecznych zachowań wśród dzieci i młodzieży w świecie cyfrowym. Realizowany przez NASK i Fundację Dzieci Niczyje od 2005 roku W ramach projektu zrealizowano następujące inicjatywy: Dzień Bezpiecznego Internetu, 11 lutego 2014 Dzień Bezpiecznego Internetu (DBI) obchodzony jest z inicjatywy Komisji Europejskiej od 2004 roku. Ma na celu inicjowanie i propagowanie działań na rzecz bezpiecznego dostępu dzieci i młodzieży do zasobów internetowych. Hasło przewodnie DBI 2014 Razem tworzymy lepszy Internet miało zwrócić uwagę na to, że każdy internauta ma prawo wykorzystywać potencjał sieci do samorealizacji, zdobywania informacji, nauki czy zabawy; ponosi jednak odpowiedzialność za swoje działania w internecie. wiska seksualnego wykorzystywania dzieci 22 DYŻURNET.PL 23 RAPORT 2014

Seminarium eksperckie, 16 maja 2014 16 maja 2014 roku odbyło się kolejne seminarium z cyklu spotkań dotyczących funkcjonowania młodzieży w świecie nowych mediów przeznaczone przede wszystkim dla nauczycieli, pedagogów i kadry zarządzającej oświatą. Seminarium dotyczyło tematu zapobiegania groźnemu zjawisku cyberprzemocy wśród młodzieży agresywnych zachowań realizowanych w internecie. W szczególności poruszany był temat roli świadków, czyli młodych ludzi, którzy nie będąc ani sprawcami, ani ofiarami cyberprzemocy, stykają się z jej przypadkami. Kongres Młodych Internautów (KoMin), 27 maja, 29 października 2014 To inicjatywa skierowana do uczniów gimnazjów i liceów oraz ich nauczycieli. Służy lepszemu poznaniu potrzeb edukacyjnych oraz wiedzy na temat bezpieczeństwa online. Podczas piątego spotkania 27 maja eksperci Dyżurnet.pl zaproponowali uczestnikom przetestowanie edukacyjnej gry karcianej o bezpieczeństwie w internecie RODOKO. 29 października odbyło się szóste spotkanie KoMin-u. Było ono okazją do poznania naukowej działalności NASK w zakresie bezpieczeństwa systemów informatycznych ze szczególnym uwzględnieniem biometrycznych metod identyfikacji. Podczas spotkania uczestnicy poznali również narzędzia edukacyjne NASK i najnowsze wyniki badań poświęconych korzystaniu z internetu przez dzieci i młodzież. VIII Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w internecie, 25-26 września 2014 Organizatorami konferencji byli PCPSI (Polskie Centrum Programu Safer Internet) oraz niemieckie konsorcjum realizujące projekt klicksafe. Konferencja adresowana była do przedstawicieli sektora edukacyjnego, organizacji pozarządowych, wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania oraz dostawców usług i treści internetowych. Celem VIII edycji konferencji było przekazanie uczestnikom wiedzy na temat zachowań najmłodszych w internecie, najnowszych zjawisk online, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo dzieci, działań edukacyjnych skierowanych do różnych grup odbiorców oraz przedstawienie możliwości reagowania na niepokojące zjawiska w sieci. Projekt Kursor 2.0 Projekt KURSOR 2.0 jest kontynuacją cenionego projektu KURSOR. Nowa edycja zakłada członkostwo przedstawicieli szkół w Ogólnopolskiej Inicjatywie Edukacyjnej KURSOR oraz przyznawanie placówkom spełniającym określone kryteria certyfikatu Wiemy jak! Nowe technologie w szkole. W ramach projektu uczestnicy mają dostęp do narzędzi i materiałów portalu edukacyjnego edukator.pl oraz materiałów multimedialnych. Innowacyjność programu szkoleniowego dla nauczycieli dotyczy ujęcia problematyki zagrożeń cyberprzestrzeni. Instruktorzy przekazują nauczycielom wiedzę między innymi na temat uzależnienia od korzystania z komputera i internetu, czy obowiązującej w sieci edunetykiecie. Dodatkowo projekt zakłada wsparcie nauczycieli poprzez wyposażenie ich w treści poświęcone tematyce bezpieczeństwa, które przeznaczone są dla rodziców. Więcej: www.kursor.edukator.pl. Cykl konferencji Innowacyjna edukacja, styczeń-marzec 2014 Od listopada 2013 roku do marca 2014 roku odbyło się 16 konferencji, prezentujących tematykę wykorzystania multimediów w edukacji oraz popularyzacji bezpiecznego korzystania z internetu przez uczniów. W konferencjach wzięło udział około 1 000 uczestników: przedstawicieli środowiska oświatowego, władz lokalnych i samorządowych oraz mediów. Podczas konferencji przedstawiciel Dyżurnet.pl miał okazję zaprezentować działalność zespołu oraz zachęcić do korzystania z materiałów powstałych w projekcie KURSOR. W wybranych miastach konferencjom towarzyszyły lekcje pokazowe z wykorzystaniem przykładowych multimediów projektu KURSOR przeprowadzone w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Zagrożenia w Sieci profilaktyka, reagowanie, kwiecień, wrzesień 2014 W 2014 r. kontynuowany był projekt organizowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Małopolską Komendę Wojewódzkiej Policji. Miał on na celu podjęcie działań edukacyjnych dotyczących przeciwdziałania zagrożeniom w sieci. Projekt odbywał się na terenie województwa małopolskiego i adresowany był do uczniów klas IV VI szkół podstawowych, a także do ich rodziców i nauczycieli. Policjanci przeszkoleni w ramach projektu informowali uczniów, nauczycieli oraz rodziców o zagrożeniach, z jakimi dziecko może się spotkać w Internecie, o sposobach bezpiecznego korzystania z nowych technologii, a także o tym, gdzie można szukać pomocy. W ramach projektu odbyło się szkolenie dotyczące nowych trendów obserwowanych w cyberzagrożeniach oraz aspektów prawnych cyberprzestępczości. Konferencja Przestępstwa seksualne interdyscyplinarna konferencja naukowa. Perspektywa prawna, psychologiczna i psychiatryczna, 8-9 września 2014 Instytut badawczy NASK wraz ze Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej (SWPS) oraz Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji byli organizatorami ogólnopolskiej konferencji naukowej Przestępstwa seksualne perspektywa prawna, psychologiczna i psychiatryczna. Odbywała się ona 8 i 9 września 2014 roku w poznańskim oddziale SWPS. Celem konferencji była próba wypracowania metod, dzięki którym wzrośnie wykrywalność sprawców przestępstw na tle seksualnym oraz sprawność orzecznictwa w tego typu sprawach. Innym problemem omawianym na konferencji była resocjalizacja sprawców oraz nadzór nad nimi. Jednym z elementów konferencji była też kwestia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie. 24 DYŻURNET.PL 25 RAPORT 2014

Eksperci z zespołu Dyżurnet.pl prowadzili m.in. warsztaty, podczas których dzielili się doświadczeniami w zwalczaniu niebezpiecznych i nielegalnych treści w internecie związanych z seksualnym wykorzystywaniem osób małoletnich. Przedstawili także najnowsze tendencje w wirtualnej przestępczości oraz prawne aspekty zjawiska rozpowszechniania CSAM. W wystąpieniu panelowym natomiast zaprezentowano aktualne trendy w przeciwdziałaniu publikacji i rozpowszechnianiu nielegalnych materiałów związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci oraz działania podejmowane na szczeblu międzynarodowym przez INTERPOL oraz INHOPE. Kampania Bezpieczny miesiąc w ramach Europejskiego Miesiąca Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni (ECSM), październik 2014 W październiku roku 2014, po raz trzeci w Europie (drugi raz w Polsce) odbyła się europejska kampania propagująca szerzenie wiedzy o bezpieczeństwie w cyberprzestrzeni. W ramach kampanii ECSM (European Cyber Security Month) Komisja Europejska przy wsparciu ENISA (Agencja Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji) prezentuje inicjatywy podejmowane w krajach Unii Europejskiej (i nie tylko) Szkolenia i warsztaty dedykowane przedstawicielom wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania Poznań, maj, warsztaty dla policjantów na temat aspektów technicznych nadużyć internetowych. Jurata, listopad, szkolenie dla przedstawicieli wojewódzkich jednostek Policji ds. zwalczania cyberprzestępczości. Radom, listopad, Warszawa, grudzień, szkolenie dla funkcjonariuszy prewencji dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, zagrożeń internetowych oraz wybranych aspektów cyberprzestępczości. PONADTO PRZEDSTAWICIELE ZESPOŁU BRALI UDZIAŁ W NASTĘPUJĄCYCH WYDARZENIACH: Nowy Tomyśl, Krosno, Mińsk Mazowiecki, Gdynia, styczeń marzec 2014, prelekcje dla uczniów i nauczycieli o bezpieczeństwie w internecie. Siedlce, luty, Uniwersytet Przyrodniczo - Humanistyczny, seminarium dla studentów o prywatności w internecie. Poznań, maj, CEOP (Conference Safeguarding Children Training), prelekcja dla policjantów, nauczycieli, pracowników służb społecznych o zagrożeniach związanych Warszawa, wrzesień, Festiwal Nauki, warsztaty o prywatności dla uczniów szkół ponadpodstawowych oraz o bezpieczeństwie w Internecie dla uczniów szkół podstawowych. Warszawa, wrzesień, Festiwal Dzień Nauki, warsztaty nt. bezpieczeństwa i prywatności w internecie dla finalistów ogólnopolskiego konkursu Fundacji Nauka i Wiedza. Warszawa, 22-23 października 2014, Konferencja Secure. skierowane do szerokiej rzeszy użytkowników internetu. Eksperci Dyżurnet.pl byli w składzie jury konkursu na artykuł o tematyce cyberbezpieczeństwa. z prezentacją przez dzieci i młodzież zachowań seksualnych w trakcie transmisji wideo. Coroczna konferencja poświęcona zagadnieniom bezpieczeństwa teleinformatycznego. Jej organizatorami są NASK i działający w jego strukturach zespół CERT Polska. Więcej: www.cybersecuritymonth.eu. W XVIII edycji Konferencji przedstawiciel Dyżurnet.pl podczas wystąpienia mówił o zjawisku sekstingu. 26 DYŻURNET.PL 27 RAPORT 2014

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA POLECAMY PUBLIKACJE I MATERIAŁY EDUKACYJNE Bezpieczeństwo dzieci online. Kompendium dla rodziców i profesjonalistów Reprezentanci zespołu uczestniczą w wielu wydarzeniach organizowanych przez te podmioty, co znacznie ułatwia budowaniu współpracy z partnerami zagranicznymi. Zespół Dyżurnet.pl jest aktywnym członkiem Stowarzyszenia INHOPE oraz europejskiej sieci Safer Internet. Bruksela, kwiecień, Google European Youth and Tech Summit, spotkanie dla europejskich stowarzyszeń oraz organizacji pozarządowych na temat polityki bezpieczeństwa, współpracy z organami ścigania, inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie. Warszawa, czerwiec, Dubrownik, listopad, spotkania Stowarzyszenia INHOPE, wymiana informacji między zespołami reagującymi, weryfikacja procedur, przyjęcie nowych członków Stowarzyszenia. Spotkanie otworzył Minister Administracji i Cyfryzacji Rafał Trzaskowski oraz Dyrektor NASK ds. Naukowych prof. Ewa Niewiadomska- Szynkiewicz. Berlin, październik, spotkanie w ramach projektu BIK NET dotyczące wymianie informacji oraz aktualnych trendów nadużyć internetowych związanych z seksualnym wykorzystywaniem osób małoletnich. Książka przygotowana przez ekspertów z Polskiego Centrum Programu Safer Internet (NASK i Fundacja Dzieci Niczyje), która w jednym miejscu zbiera wiedzę dotyczącą zróżnicowanych aspektów bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie. Uporządkowane alfabetycznie hasła dotyczą zarówno aplikacji i usług internetowych, jak i poszczególnych zagrożeń takich jak cyberprzemoc, czy nadużywanie internetu. www.saferinternet.pl Raporty Dyżurnet.pl Raporty z działań Zespołu Dyżurnet.pl za okres od roku 2005 do 2013. Zawierają statystyki i opisy trendów oraz zjawisk dotyczących niebezpiecznych zachowań w Internecie w kolejnych latach. www.dyzurnet.pl Podczas spotkania w Warszawie przedstawiciele Zarządu i Sekretariatu Stowarzyszenia INHOPE oraz członków stowarzyszenia INHOPE mieli okazję odwiedzić NASK oraz bliżej poznać zespół Dyżurnet.pl. Lyon, czerwiec, szkolenie organizowane przez INTERPOL dedykowane analitykom zespołów reagujących. Tematyka była ściśle związana z oceną materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie małoletnich. Zagrożenia internetowe. Wybrane zjawiska Zeszyt serii: Internet-Edukacja-Bezpieczeństwo, skierowany do dorosłych, prezentujący zagadnienia związane z bezpieczeństwem internetowym oraz sposobami reagowania i przeciwdziałania sieciowym zagrożeniom. www.dyzurnet.pl Zagrożenia w Internecie, część 1 i 2 Informator dla nauczycieli i rodziców w formie plakatu. Zawiera m. in. porady dotyczące bezpieczeństwa dziecka w Internecie, schemat szkolnej procedury w przypadku ujawnienia cyberprzemocy oraz instrukcje, jak i gdzie zgłaszać nielegalne treści znalezione w sieci. Plakaty zostały wydane we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji. www.ore.edu.pl 28 DYŻURNET.PL

Tworzymy bezpieczny Internet Album z plakatami młodych artystów w ramach kampanii mającej na celu zwrócenie uwagi na kwestię bezpieczeństwa w sieci. Multimedia projektu KURSOR www.plakat.edu.pl Program dotyczący bezpiecznego korzystania z nowych technologii, multimediów i edutainment w praktyce szkolnej oraz życiu codziennym. Jest przeznaczony dla uczniów, młodych użytkowników technologii oraz dorosłych: pedagogów i rodziców. W skład materiałów multimedialnych wchodzą: filmy animowane, spoty promujące bezpieczne zachowania w sieci, gra fabularna, a także prezentacje i wykłady. Materiały zrealizowane zostały w ramach projektu KURSOR, którego organizatorami są NASK oraz Fundacji Nauka i Wiedza. www.kursor.edukator.pl Przygody Plika i Foldera w Sieci Projekt edukacyjny dla uczniów szkół podstawowych składający się z sześciu krótkich filmów, scenariuszy zajęć, audiobooka oraz zeszytu ćwiczeń dla dzieci młodszych o zasadach bezpieczeństwa w Internecie. www.plikifolder.pl Zostań znajomym swojego dziecka Projekt edukacyjny składający się z serii pięciu filmów oraz broszury informacyjnej adresowany do rodziców i opiekunów w celu zachęcenia ich do aktywnego uczestniczenia w internetowym życiu dzieci. Projekt realizowany w ramach programu Safer Internet. www.saferinternet.pl Zakup kontrolowany Kampania, która ma na celu pomóc dorosłym w świadomym wyborze sprzętu komputerowego lub gier, kupowanych z myślą o dzieciach. Akcja realizowana w ramach programu Safer Internet. W ramach projektu wydano także poradnik Zakup kontrolowany, kompendium wiedzy na temat bezpiecznych zakupów sprzętu komputerowego, konsoli, gier, smartfonów i zakupów przez internet. www.saferinternet.pl Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa jest instytutem badawczym podległym Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Celem badań naukowych prowadzonych w NASK jest opracowywanie rozwiązań zwiększających efektywność, niezawodność i bezpieczeństwo sieci teleinformatycznych oraz innych złożonych systemów sieciowych. Istotne miejsce zajmują badania dotyczące biometrycznych metod weryfikacji tożsamości. Kluczowym polem aktywności NASK są działania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa Internetu. Reagowaniem na zdarzenia naruszające bezpieczeństwo sieci zajmuje się zespół CERT Polska (Computer Emergency Response Team), natomiast zespół Dyżurnet.pl przyjmuje zgłoszenia dotyczące nielegalnych treści w Internecie, przede wszystkim związane z materiałami przedstawiającymi seksualne wykorzystywanie dzieci. Ważną rolę pełni działalność edukacyjna i popularyzacja idei społeczeństwa informacyjnego. Jako operator telekomunikacyjny NASK oferuje innowacyjne rozwiązania teleinformatyczne dla klientów finansowych, biznesowych, administracji i nauki (m.in. ARAKIS - system wczesnego ostrzegania o zagrożeniach w sieci). NASK oferuje innowacyjne rozwiązania teleinformatyczne dla klientów biznesowych, administracji i nauki. NASK prowadzi także rejestr narodowej domeny PL. Więcej: www.nask.pl Akademia NASK jest działem NASK, który odpowiada za tworzenie i prowadzenie działalności szkoleniowej, edukacyjnej oraz popularyzatorskiej. Do głównych zadań Akademii należy tworzenie programów oraz realizacja szkoleń i kursów bazujących na wiedzy eksperckiej pracowników instytutu, jak również działania non-profit w zakresie edukacji i popularyzacji idei bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie. Akademia NASK realizuje wiele projektów o charakterze edukacyjnym skierowanych zarówno do najmłodszych użytkowników Internetu, jak i przedstawicieli różnych grup zawodowych między innymi Safer Internet (projekt Komisji Europejskiej realizowany wspólnie z Fundacją Dzieci Niczyje), Senior dla seniora (wspólnie z Orange), akcja społeczna i konkurs Tworzymy bezpieczny Internet, Bądźmy Bezpieczni w Internecie, projekt Kursor (wspólnie z Fundacją Nauka i Wiedza) Przygody Plika i Foldera, Akademia Bezpiecznego Internetu - równe szanse na rynku pracy (wspólnie z Warszawską Wyższą Szkołą Informatyki) oraz projekt Podaj Dalej Senior dla Kultury. W ramach działu funkcjonuje zespól Dyżurnet.pl. Więcej: www.akademia.nask.pl

www.dyzurnet.pl tel. 0 801 615 005 e-mail: dyzurnet@dyzurnet.pl