Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego 825[01].Z4.01

q MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Magdalena Fijałkowska Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego 825[01].Z4.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

Recenzenci: mgr inŝ. Maria Widawska mgr inŝ. Adam Kanas Opracowanie redakcyjne: mgr ElŜbieta Gonciarz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z4.01, Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu drukarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Charakteryzowanie maszyn sitodrukowych 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 13 4.1.3. Ćwiczenia 13 4.1.4. Sprawdzian postępów 14 4.2. Eksploatowanie maszyn i urządzeń do drukowania sitowego 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 17 4.2.3. Ćwiczenia 17 4.2.4. Sprawdzian postępów 18 4.3. Organizowanie stanowiska pracy przy maszynach sitodrukowych zgodnie z przepisami bhp, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 19 4.3.1. Materiał nauczania 19 4.3.2. Pytania sprawdzające 23 4.3.3. Ćwiczenia 23 4.3.4. Sprawdzian postępów 24 5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 25 6. Literatura 30 2

1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu eksploatowania maszyn do drukowania sitowego. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 825[01].Z4.01 Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego. Jest to jednostka modułowa zawarta w module Technologia drukowania sitowego (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika). Tak jak kaŝda jednostka modułowa, równieŝ i ta ma ściśle określone cele kształcenia, materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŝ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŝonych celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŝ opanowałeś określone treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. Treść programu jednostki modułowej Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego podzielona została na 3 rozdziały. KaŜdy z nich zawiera ćwiczenia i materiał nauczania niezbędny do ich wykonania. Ze względu na fakt, Ŝe drukowanie sitowe przeprowadza się na maszynach, naleŝy zdobyć wiedzę i umiejętności o właściwej ich eksploatacji, poznać budowę, mechanizmy maszyn, a takŝe zastosować przepisy bhp podczas ich uŝytkowania. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są zamieszczone w kaŝdym rozdziale, po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci sprawdzić, czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań. Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego. Abyś miał moŝliwość dokonania ewaluacji swoich działań, rozwiąŝ przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu poniŝszego poradnika. 3

825[01].Z4 Technologia drukowania sitowego 825[01].Z4.01 Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego 825[01].Z4.02 Przygotowanie form do drukowania sitowego 825[01].Z4.03 Drukowanie sitowe wielokolorowe Schemat układu jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: charakteryzować główne grupy materiałów poligraficznych, klasyfikować i charakteryzować podłoŝa drukowe, klasyfikować farby drukarskie i lakiery, charakteryzować właściwości drukowe i uŝytkowe farb, klasyfikować materiały pomocnicze stosowane podczas drukowania, klasyfikować kleje, charakteryzować materiały stosowane do konstrukcji maszyn poligraficznych, określać przeznaczenie materiałów poligraficznych, określać właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów stosowanych w poligrafii, kwalifikować materiały poligraficzne do produkcji, dobierać materiały do wykonaniu określonego wyrobu poligraficznego, korzystać z PN, literatury technicznej i innych źródeł informacji, określać metody utylizacji odpadów poligraficznych, analizować schematy blokowe automatycznego sterowania i automatycznej regulacji, rozpoznawać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn, rozpoznawać i charakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane w maszynach i urządzeniach, określać rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach, określać zasady uŝytkowania oraz bieŝącej konserwacji maszyn i urządzeń, określać wymagania jakie muszą spełniać formy sitodrukowe, wykonywać sitodrukową formę drukową, zmontować formę sitodrukową w maszynie, oceniać jakość sitodrukowych form drukowych, stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŝarowej, współpracować w grupie, analizować i wyciągać wnioski, oceniać swoje umiejętności, uczestniczyć w dyskusji, prezentować siebie i grupę w której pracujesz, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: posłuŝyć się terminologią dotyczącą drukowania w technice sitodrukowej, scharakteryzować zasady drukowania w technice sitodrukowej, rozróŝnić podstawowe typy maszyn sitodrukowych, rozpoznać główne zespoły i mechanizmy maszyn do drukowania sitowego, określić parametry techniczne i moŝliwości technologiczne maszyn sitodrukowych, dobrać maszynę do drukowania sitowego w zaleŝności od rodzaju i wielkości produkcji, obliczyć czas wykonania określonej produkcji, obsłuŝyć maszyny sitodrukowe zgodnie z instrukcją obsługi, zaplanować czynności obsługowe na stanowisku pracy maszyn sitodrukowych, rozpoznać zabezpieczenia stosowane w maszynach sitodrukowych, przygotować maszynę do drukowania, zastosować zasady eksploatacji maszyn sitodrukowych, przewidzieć zagroŝenia dla Ŝycia i zdrowia podczas obsługi maszyn sitodrukowych, dobrać środki ochrony indywidualnej podczas obsługi maszyn sitodrukowych, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Charakteryzowanie maszyn sitodrukowych 4.1.1. Materiał nauczania W technice sitodrukowej stosowane są następujące rodzaje urządzeń i maszyn drukujących: stoły drukowe do drukowania ręcznego, półautomatyczne i ¾ automatyczne maszyny sitodrukowe, automatyczne maszyny sitodrukowe (płaskie i cylindryczne), maszyny rotacyjne. Stoły drukowe do sitodruku ręcznego Stoły do sitodruku ręcznego to stoły z nieruchomym, płaskim blatem, do którego mocowana jest forma sitodrukowa. Ramę z formą sitodrukową mocuje się na zawiasach lub łoŝyskach, co pozwala na skrzydłowe podnoszenie szablonu po zadrukowaniu podłoŝa drukowego. PodłoŜe przeznaczone do zadrukowania jest nanoszone na blat stołu, zgodnie ze znakami pasującymi. Unieruchomienie podłoŝa drukowego następuje przez zastosowanie podciśnienia lub dwustronnych klejących taśm samoprzylepnych. W celu ustawienia wymaganej wartości odskoku stosuje się odpowiednie podkładki. Szybkość podnoszenia się formy sitodrukowej po przejściu rakla moŝe być regulowana za pomocą cięŝarków umieszczanych na szynie, do której przymocowana jest forma sitodrukowa. Ruch raklem wykonywany jest ręcznie w kierunku od przodu do miejsca mocowania ramy. W ten sposób mogą być wykonywane odbitki sitodrukowe o niezbyt skomplikowanych wzorach oraz na stosunkowo sztywnych podłoŝach. W nowoczesnych stołach sitodrukowych do drukowania ręcznego zastosowano wiele rozwiązań technicznych ułatwiających pracę drukarza, skracających czas przygotowania stołu do drukowania oraz zapewniających stabilność i powtarzalność procesu drukowania. Rys. 1. Ręczny stół sitodrukowy [8] Oferowanych jest wiele rodzajów stołów sitodrukowych (rys. 1) przeznaczonych do drukowania ręcznego. RóŜnią się one budową oraz ceną w zaleŝności od zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych. 7

Stoły do sitodruku ręcznego mogą być wyposaŝone w: stabilny perforowany blat, umoŝliwiający mocowanie podłoŝa za pomocą podciśnienia. PróŜnia moŝe być włączana odpowiednim przyciskiem przez drukarza lub moŝe być włączana automatycznie w chwili opuszczenia ramy na podłoŝe. Stół moŝe być równieŝ wyposaŝony w układ mikrometryczny ustawienia podłoŝa na blacie stołu (za pomocą ręcznych pokręteł); układ do skrzydłowego podnoszenia i opuszczania ramy z cięŝarkami regulującymi moment i siłę podnoszenia się ramy po przejściu rakla lub z odpowiednimi naciągami spręŝynowymi, powodującymi unoszenie się ramy po procesie drukowania. Unoszenie ramy moŝe być równieŝ regulowane mechanizmami pneumatycznymi, samohamującymi w krańcowych połoŝeniach ramy. Wygodniejsze w uŝyciu są stoły z pneumatycznym mechanizmem podnoszenia ramy. W przypadku drukowania na stołach z cięŝarkami lub naciągami spręŝynowymi, drukarz musi w trakcie drukowania dodatkowo dociskać ramę, aby zapewnić dobry kontakt siatki z zadrukowywanym podłoŝem; układ do mocowania ramy o bardziej stabilnej konstrukcji. Na ruchomej ramie konstrukcyjnej zamontowana jest rama pomocnicza z odpowiednio umieszczonymi kołkami pasującymi lub zaciskami, w które wkładane są kołki pasujące, znajdujące się na ramie formy sitodrukowej. Zastosowanie takiego sposobu mocowania formy sitodrukowej znacznie poprawia dokładność pasowania, jak równieŝ skraca czas montowania formy sitodrukowej na stole drukowym; w większości nowoczesnych stołów sitodruku ręcznego zastosowano róŝne konstrukcje, ułatwiające montaŝ i stabilizujące pracę rakla. Rakiel zamontowany jest na specjalnej listwie, umieszczonej na ramie konstrukcyjnej bezpośrednio nad formą sitodrukową. Przed procesem drukowania drukarz ustawia odpowiednią wysokość i kąt nachylenia rakla. Drukowanie odbywa się przez ręczne przesuwanie listwy z zamocowanym raklem równolegle do dłuŝszego boku formy sitodrukowej. Listwy mogą być umocowane z podparciem jednostronnym lub obustronnym. Rys. 2. Stół do sitodruku ręcznego 6-kolorowego [7, s. 110] Stosuje się takŝe stoły do sitodruku ręcznego na przedmiotach o kształtach okrągłych, stoŝkowych, cylindrycznych itp. Rozwiązania konstrukcyjne są zbliŝone do stołów stosowanych w sitodruku płaskim. Zamiast nieruchomych blatów zastosowano uchwyty pozwalające na mocowanie przedmiotów o róŝnych kształtach. 8

Półautomatyczne i ¾ automatyczne maszyny sitodrukowe Maszynami półautomatycznymi określane są maszyny sitodrukowe, w których wszystkie czynności związane z procesem drukowania, oprócz nakładania i zdejmowania podłoŝa drukowego, wykonywane są automatycznie. W maszynach określanych jako ¾ automatyczne ręcznie wykonywane jest tylko nakładanie druków. Maszyny sitodrukowe ¾-automatyczne po połączeniu z odpowiednimi urządzeniami nakładającymi mogą tworzyć w pełni zautomatyzowane ciągi drukujące (rys. 3). Rys. 3. Maszyna sitodrukowa ¾ automatyczna z wysuwanym stołem [7, s. 111] Oferowanych jest wiele rodzajów pół- i ¾-automatycznych maszyn sitodrukowych zarówno do drukowania płaskiego, jak i sferycznego na róŝnych podłoŝach drukowych. Podobnie jak stoły sitodrukowe, równieŝ maszyny półautomatyczne (rys. 4) róŝnią się budową poszczególnych elementów konstrukcyjnych, decydujących o przebiegu procesu drukowania. Rys. 4. Półautomatyczna maszyna sitodrukowa [9] Pół- i ¾-automatyczne maszyny sitodrukowe mają następujące rozwiązania konstrukcyjne: mogą być wyposaŝone w napęd pneumatyczny lub elektryczny; mogą posiadać ciągły cykl pracy, sterowany za pomocą przycisków umieszczonych na pulpicie sterowniczym. Cykl pracy musi być tak ustawiony, aby przerwa w pracy rakla umoŝliwiała wymianę podłoŝa drukowego przez drukarza. Praca maszyny moŝe być równieŝ sterowana za pomocą przycisku ręcznego lub pedału noŝnego. Szybkość drukowania na kaŝdej maszynie limitowana jest szybkością pracy drukarza (szybkością podawania i odbierania zadrukowywanego podłoŝa); 9

wszystkie maszyny pół- i ¾-automatyczne przeznaczone do sitodruku płaskiego posiadają stabilny perforowany blat, umoŝliwiający mocowanie podłoŝa za pomocą podciśnienia. Maszyny te wyposaŝone są równieŝ w pompy próŝniowe wytwarzające próŝnię o odpowiedniej wysokości. Włączenie próŝni następuje automatycznie w momencie opuszczenia ramy na podłoŝe drukowe. W maszynach uniwersalnych przeznaczonych do sitodruku płaskiego i sferycznego, blat moŝe być wymieniony na układ łoŝysk rolkowych, umoŝliwiających mocowanie przedmiotów o kształcie cylindrycznym lub stoŝkowym; do drukowania duŝych formatów oferowane są maszyny sitodrukowe ¾-automatyczne z wysuwanym stołem (rys. 3), na którym umieszcza się zadrukowywany materiał. Stół wsuwa się pod formę drukową umieszczoną na specjalnej ramie. Forma drukowa z odpowiednio umocowanym raklem i raklem dodatkowym opuszcza się na zadrukowywane podłoŝe i wówczas następuje ruch rakla, powodując uzyskanie druku. Przy formacie druku 2 4 m moŝna drukować z szybkością 400 taktów na godzinę; forma sitodrukowa najczęściej mocowana jest w ramie pomocniczej, zaopatrzonej w odpowiednie wypusty lub kołeczki pasujące; podnoszenie i opuszczanie ramy moŝe przebiegać na zasadzie skrzydłowego odchylenia (podobnie jak w stołach sitodrukowych). Rama moŝe równieŝ podnosić się pionowo do góry lub moŝe podnosić się do góry z jednoczesnym przesunięciem o 45 do tyłu (rys. 5). Podnoszenie i opuszczanie ramy sterowane jest automatycznie i jest zsynchronizowane z cyklami pracy rakla; Rys. 5. Półautomatyczna maszyna sitodrukowa [8] rakiel mocowany jest w specjalnych uchwytach lub zaciskach znajdujących się na bocznych lub środkowych szynach górnej konstrukcji maszyny, bezpośrednio nad formą drukową. W zaleŝności od zamocowania rakiel moŝe pracować wzdłuŝ lub wszerz formy sitodrukowej. Praca rakla moŝe być sterowana pneumatycznie (rakiel umocowany w specjalnej głowicy lub elektronicznie. Regulacja kąta nachylenia rakla moŝe być automatyczna lub za pomocą zaopatrzonego w skalę pokrętła. W maszynach półautomatycznych najczęściej stosuje się dodatkowy rakiel, wspomagający pracę rakla podstawowego. Rakiel dodatkowy montowany jest przed raklem podstawowym. Wzajemne zsynchronizowanie pracy obu rakli umoŝliwia w jednym cyklu rozprowadzenie farby po siatce za pomocą rakla dodatkowego (rakiel podstawowy jest wówczas odchylony, nie dotyka siatki), a następnie w drugim cyklu przeciskanie farby przez siatkę za pomocą rakla podstawowego (rakiel dodatkowy jest wówczas odchylony i nie dotyka siatki). W przypadku stosowania rakla dodatkowego, maszyny wyposaŝone są w mechanizmy blokujące ramę przed podnoszeniem po przejściu rakla dodatkowego oraz mechanizmy zabezpieczające jednakowy odskok w czasie cykli pracy obu rakli. Mocowanie rakla podstawowego i dodatkowego za pomocą zacisków umoŝliwia szybką ich wymianę. Nakładanie podłoŝa drukowego odbywa się na podobnej zasadzie jak w stołach do sitodruku ręcznego. Na blacie stołu umieszczane są znaki pasujące, na 10

które drukarz nakłada podłoŝe drukowe. Maszyny mogą być równieŝ wyposaŝone w urządzenia elektroniczne ułatwiające dokładne pasowanie; niektóre maszyny pół- i ¾-automatyczne zaopatrzone są w urządzenia dozujące farbę, doprowadzające stałą objętość farby na formę sitodrukową do kaŝdego cyklu pracy rakla. Zapewnia to otrzymywanie równomiernych wydruków, jak równieŝ powoduje oszczędność farby; maszyny pół- i ¾-automatyczne powinny być równieŝ wyposaŝone w mechanizmy umoŝliwiające prawidłowe, odpowiednio wypoziomowane ustawienie maszyny; kaŝda maszyna powinna posiadać wyłącznik bezpieczeństwa, pozwalający na nagłe zatrzymanie maszyny w przypadku awarii. Automatyczne maszyny sitodrukowe W maszynach automatycznych podłoŝe drukowe podaje się i odbiera mechanicznie, najczęściej za pomocą pneumatycznych samonakładaków, przenoszących arkusze za stosu bezpośrednio na płytę stołu drukowego za pomocą głowic ssących. Po zadrukowaniu podłoŝa drukowego, takie same głowice ssące, znajdujące się po drugiej stronie stołu sitodrukowego, pozwalają na umieszczenie podłoŝa drukowego na taśmie transportowej i przeniesienie do tunelu suszącego. Są dwa rodzaje cylindrycznych maszyn sitodrukowych, róŝniące się pracą cylindra. W maszynach pierwszego rodzaju cylinder i forma sitodrukowa po procesie drukowania wracają do pozycji wyjściowej. W tym czasie rakiel dodatkowy rozprowadza farbę po siatce. W maszynach drugiego rodzaju cylinder obraca się cały czas w jedną stronę. Dzięki temu moŝna drukować z większą szybkością. Obecnie cylindryczne maszyny sitodrukowe stosowane są przede wszystkim do drukowania rolowego (z roli na rolę). Sitodruk rolowy, którego rozwój nastąpił w latach 70. XX w. stosowany był przede wszystkim do druku etykiet samoprzylepnych. Ograniczeniem wówczas była szerokość wstęgi zadrukowywanego papieru max 350 mm. Obecne sitodrukowe maszyny rolowe średnio i wielkoformatowe mogą drukować w formacie: szerokość wstęgi 750 2000 mm przy maksymalnej długości odbitki 3200 mm. Szybkość drukowania 30 m/min z dokładnością ±0,1 mm. Stosowane są do drukowania plakatów, etykiet, podkładów do druku transferowego, klawiatur i skal na foliach oraz róŝnego rodzaju tabliczek stosowanych w urządzeniach technicznych. Automatyczne maszyny sitodrukowe wyposaŝone są w podzespoły, zapewniające pełną automatyzację poszczególnych etapów drukowania oraz umoŝliwiające skrócenie czasu przygotowania maszyny przed drukowaniem. Posiadają systemy automatycznego pasowania, automatycznego regulowania pracy rakla z pneumatycznym wyrównywaniem docisku rakla, elektroniczną kontrolę procesu drukowania oraz urządzenia dozujące farbę. Rola drukarza ogranicza się do ogólnej kontroli pracy maszyny oraz do uzupełniania zapasu podłoŝa drukowego na stanowisku nakładania i odbierania zadrukowanego podłoŝa ze stanowiska składania druków. Automatyczne maszyny sitodrukowe zestawiane są z wysokowydajnymi tunelami suszącymi w linie produkcyjne, na końcu których otrzymuje się gotowe druki. Na płaskich maszynach automatycznych moŝna zadrukowywać podłoŝa o róŝnych grubościach (grube kartony, tekturę, płyty z tworzyw sztucznych), jak równieŝ podłoŝa sztywne i elastyczne. Na maszynach cylindrycznych moŝna zadrukowywać podłoŝa stosunkowo cienkie i elastyczne (papier, folie samoprzylepne, cienkie kartony). Szybkość drukowania na płaskich maszynach automatycznych zaleŝy od formatu oraz grubości podłoŝa drukowego i wynosi ok. 1500 2500 odbitek/godzinę. Szybkość drukowania na cylindrycznych maszynach automatycznych wynosi ok. 4000 5000 odbitek/godzinę. 11

Automatyczne maszyny sitodrukowe, przeznaczone do drukowania z roli na rolę (do drukowania na tkaninach, cienkich foliach, etykietach na foliach samoprzylepnych), wyposaŝone są w urządzenia kontrolujące przebieg wstęgi zadrukowywanego podłoŝa oraz w urządzenia regulujące prawidłowe odwijanie i nawijanie się podłoŝa drukowego. Maszyny sitodrukowe, stosowane do drukowania wielokolorowego, składają się z kilku sekcji drukujących, w liczbie odpowiednio do liczby drukowanych kolorów. Suszenie druków moŝe odbywać się po drukowaniu kaŝdego koloru lub moŝna prowadzić drukowanie mokro na mokro, stosując farby o odpowiednich właściwościach reologicznych. Suszenie druków następuje wówczas po nadrukowaniu ostatniego koloru. Dynamiczny rozwój przemysłu opakowań z tworzyw sztucznych był przyczyną zaprojektowania automatycznych maszyn sitodrukowych do drukowania na przedmiotach. Techniką sitodrukową wykonuje się nadruki na róŝnego rodzaju butelkach, słoikach i pudełeczkach do środków kosmetycznych i chemicznych. Automatyczne maszyny sitodrukowe tworzą ciągi produkcyjne, w których oprócz drukowania są równieŝ sekcje wstępnej aktywacji powierzchni zadrukowywanego tworzywa sztucznego (rys. 6). Rys. 6. Automatyczna maszyna sitodrukowa do druku na przedmiotach owalnych z aktywacją płomieniową [7, s. 116] Maszyny rotacyjne Sitodrukowe maszyny rotacyjne przygotowane są do drukowania na tkaninach, papierze, tworzywach sztucznych, foliach samoprzylepnych, tapetach, dywanach itp. Maksymalna szybkość drukowania na nowoczesnych maszynach rotacyjnych wynosi ok. 80 100 m/min. Szerokość druku moŝe wynosić do ok. 5 metrów (drukowanie dywanów). RóŜnica pomiędzy maszynami płaskimi i cylindrycznymi a maszynami rotacyjnymi polega na stosowaniu form sitodrukowych w kształcie cienkich metalowych gilz, otrzymywanych galwanicznie lub gilz z metalizowanego poliestru. Metalowe gilzy powlekane są światłoczułą emulsją sitodrukową w specjalnych urządzeniach, naświetlane w specjalnych naświetlarkach, wymywane i wypalane w temperaturze ok. 150 C (172 godz.), w celu dodatkowego termicznego utwardzenia warstwy kopiowej. Zasada drukowania rotacyjnego: Stalowy rakiel, stabilnie zamontowany wewnątrz gilzy, przeciska farbę na zewnątrz gilzy przez niezakryte oczka siatki. Farba doprowadzana jest za pomocą pomp do wnętrza szablonu. W maszynach rotacyjnych, przeznaczonych do drukowania wielokolorowego na tkaninach, gilzy drukujące w poszczególnych kolorach montowane są obok siebie nad stołem drukowym, po którym przesuwa się podłoŝe drukowe. Na końcu znajduje się sekcja suszenia. 12

Inną konstrukcję mają maszyny przeznaczone do zadrukowywania tapet i folii PVC. Poszczególne jednostki drukujące w róŝnych kolorach połączone są z urządzeniami suszącymi i walcami chłodzącymi, tak jak to przedstawiono na rysunku 7. Rys. 7. Rotacyjna maszyna sitodrukowa do druku tapet i folii PVC [7, s. 116] 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak klasyfikujemy maszyny sitodrukowe? 2. Z jakich zespołów składają się poznane maszyny sitodrukowe? 3. Jakie są róŝnice pomiędzy poznanymi maszynami sitodrukowymi? 4. Jakie narysujesz schematy maszyn sitodrukowych? 5. Jaka jest zasada działania maszyn sitodrukowych? 6. Jakie są nazwy elementów maszyn sitodrukowych? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie rysunku omów budowę i zasadę działania drukowania sitowego na maszynie cylindrycznej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) uwaŝnie prześledzić, jakie elementy posiada maszyna sitodrukowa, 2) nazwać prawidłowo wyszczególnione elementy maszyn sitodrukowych, 3) prześledzić drogę podłoŝa drukowego przez maszynę sitodrukową, 4) omówić na podstawie własnej analizy budowę i zasadę drukowania na maszynie sitodrukowej cylindrycznej. WyposaŜenie stanowiska pracy: schemat maszyny sitodrukowej cylindrycznej bez objaśnień części maszyny, schemat maszyny sitodrukowej cylindrycznej z objaśnieniami części maszyny. Ćwiczenie 2 Nazwij prawidłowo elementy maszyny sitodrukowej płaskiej wskazane na rysunku. 13

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) uwaŝnie prześledzić, jakie elementy posiada maszyna sitodrukowa, 2) rozróŝnić schematycznie przedstawione elementy maszyny sitodrukowej, 3) poznać zasadę drukowania sitowego, 4) podać nazwy wskazanych elementów maszyny sitodrukowej płaskiej. WyposaŜenie stanowiska pracy: schemat maszyny sitodrukowej płaskiej bez objaśnień części maszyny, schemat maszyny sitodrukowej płaskiej z objaśnieniami części maszyny. Ćwiczenie 3 Podaj róŝnice w budowie i zasadzie działania pomiędzy maszyną sitodrukową ręczną a półautomatyczną. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie sposób drukowania na maszynie ręcznej, 2) przypomnieć sobie sposób drukowania na maszynie półautomatycznej, 3) porównać schematy maszyn, 4) zastanowić się nad elementami wspólnymi i róŝniącymi obu maszyn, 5) sporządzić tabelę, w której zamieścisz róŝnice w budowie i zasadzie działania pomiędzy maszyną sitodrukową ręczną a półautomatyczną. WyposaŜenie stanowiska pracy: schemat maszyny sitodrukowej ręcznej, schemat maszyny sitodrukowej półautomatycznej. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sklasyfikować maszyny sitodrukowe? 2) wymienić podstawowe elementy maszyn sitodrukowych? 3) wymienić róŝnie pomiędzy maszynami sitodrukowymi? 4) narysować poznane maszyny sitodrukowe? 5) omówić zasadę działania maszyn sitodrukowych? 14

4.2. Eksploatowanie maszyn i urządzeń do drukowania sitowego 4.2.1. Materiał nauczania Właściwa eksploatacja produkcyjna maszyn polega na wykorzystaniu ich zgodnie z przeznaczeniem, obsłudze zgodnej z instrukcją oraz planowym przebiegiem przeglądów i napraw. Praca na maszynie, zgodna z instrukcją obsługi, polega przede wszystkim na właściwej i dokładnej regulacji poszczególnych mechanizmów i zespołów oraz prawidłowej konserwacji maszyn. Konserwacja maszyn obejmuje: dokładne czyszczenie mechanizmów maszyny z kurzu, pyłu papierowego, resztek farby, zuŝytego oleju i smaru, smarowanie maszyny zgodne z instrukcją smarowniczą (właściwe smary i oleje), codzienny przegląd maszyny przez obsługę. Czas przewidziany w ciągu dnia pracy na konserwację maszyny naleŝy obowiązkowo wykorzystać na ten cel; nie moŝna przeznaczać go na inne czynności. Pracownik odpowiada za awarie wynikłe z przyczyny złej konserwacji maszyny. Instrukcja smarownicza podaje, jaki rodzaj olejów i smarów stałych naleŝy uŝywać do smarowania centralnego i ręcznego. RozróŜniamy następujące rodzaje smarowania: olejowe centralne obiegowe pod ciśnieniem, w kąpieli olejowej, olejowe ręczne, ręczne smarem stałym. Podaje takŝe, w jaki sposób i w jakim czasie powinno odbywać się napełnianie i wymiana oleju w pojemniku centralnego olejenia oraz jak czyścić filtry olejowe w zbiorniku. Poziom oleju musi być dokładnie kontrolowany i nie moŝe opaść poniŝej wskaźnika. W niektórych maszynach specjalny system zabezpieczający unieruchamia maszynę w przypadku braku oleju lub niesprawności centralnego olejenia. Wymiana oleju w zbiorniku centralnego olejenia obiegowego odbywa się w zaleŝności od instrukcji fabrycznej co 3 6 miesięcy, zaś uzupełnianie w zaleŝności od potrzeby. Smarowanie w kąpieli olejowej polega na tym, Ŝe niektóre części maszyny pracują zanurzone w pojemniku z olejem, np. niektóre krzywki, przekładnie zębate. Na planie smarowania zaznaczone są pojemniki i miejsca, które przed uruchomieniem maszyny naleŝy dopełnić olejem. Napełnianie olejem pojemników do oznaczonego punktu odbywa się podczas postoju maszyny. Podczas pracy maszyny pomimo najlepszej obsługi i konserwacji niektóre części i mechanizmy podlegają procesowi powolnego lub szybszego zuŝycia. Smarowanie jest nieodzownym czynnikiem do podniesienia wydajności i przedłuŝenia okresu eksploatacji produkcyjnej maszyny. ZuŜywanie się części maszyny zaleŝy od wielu czynników: od właściwości materiału, od sił działających w czasie pracy i od smarowania. W czasie eksploatacji maszyny wyróŝniamy trzy etapy: etap I okres docierania, etap II okres właściwej pracy eksploatacji produkcyjnej, etap III okres przyśpieszonego zuŝywania się niszczenia. W okresie docierania, którego czas określa producent maszyny, następuje wygładzanie się współpracujących części maleje tarcie w łoŝyskach. 15

W okresie eksploatacji właściwej występują najbardziej odpowiednie warunki współpracy ruchomych części. Tarcie ich powierzchni jest minimalne. ZuŜywanie się maszyny jest wprost proporcjonalne do czasu eksploatacji. Okres niszczenia charakteryzuje nadmierne zuŝywanie się części i powstawanie luzów w łoŝyskach, moŝe to doprowadzić do awarii maszyny. Te trzy okresy doskonale charakteryzuje zapotrzebowanie maszyny na czynniki smarujące. Po okresie docierania dotychczasowe zapotrzebowanie na oleje i smary powinno zmaleć. W okresie właściwej eksploatacji powinno utrzymywać się na tym samym poziomie. Ponowny wzrost zapotrzebowania na czynniki smarujące świadczy, iŝ maszyna osiągnęła okres niszczenia. Naprawy maszyn W kaŝdej maszynie moŝemy wyodrębnić części zuŝywające się szybciej i wolniej. PoniewaŜ części zuŝywają się w róŝnym czasie, podlegają wymianie w ściśle określonych terminach. RozróŜniamy naprawy: bieŝące (B), średnie (S), główne (G). W czasie między naprawami dokonuje się przeglądów maszyny i prowadzi dokładną regulację róŝnych mechanizmów. Części zuŝywające się szybciej są wymieniane przy kaŝdej naprawie, części zuŝywające się wolniej są wymieniane jedynie podczas napraw średnich lub głównych. Podczas napraw bieŝących, trwających do kilku dni, wymienia się najczęściej róŝne spręŝyny, łoŝyska, łapki itp. Czasem naprawie podlegają tylko niektóre mechanizmy. Podczas napraw średnich, trwających do kilkunastu dni, dokonuje się częściowo demontaŝu niektórych mechanizmów i zespołów maszyny. Wymienia się części, a czasem całe podzespoły mechanizmów. W czasie napraw głównych maszyna wyłączona jest z eksploatacji na okres kilku tygodni, a nawet miesięcy; dokonuje się demontaŝu maszyny niemal w całości. Wymiana części i wykonanie napraw wiąŝe się z ustaleniem tzw. cyklu naprawczego maszyny, który podaje okres pracy maszyny między dwiema naprawami głównymi. Oprócz napraw wchodzących w cykl naprawczy, bywają naprawy pozaplanowe. NaleŜą do nich naprawy awaryjne i przeciwawaryjne. WydłuŜanie cyklu naprawczego maszyn drukujących nie jest wskazane ze względów technologicznych i mechanicznych, gdyŝ tracą one stopniowo swą dokładność. Otrzymuje się złą jakość druku i niektóre części maszyny przedwcześnie zuŝywają się. KaŜda maszyna w pierwszym okresie eksploatacji powinna drukować prace trudne. Instalacja elektryczna Konserwacją instalacji elektrycznej zajmuje się elektryk konserwator. WaŜne jest, aby wszystkie włączniki, wyłączniki, styki były zawsze sprawne. Instalacja elektryczna jest jednym z najwaŝniejszych elementów wyposaŝenia kaŝdej maszyny. Składa się zazwyczaj z: głównej tablicy rozdzielczej, do której są doprowadzone przewody zasilania z sieci elektrycznej zewnętrznej oraz odchodzą przewody do wszystkich podzespołów instalacji elektrycznej w maszynie, silnika elektrycznego, napędzającego maszynę i hamulca, głównej tablicy sterowniczej, 16

dodatkowych tablic sterowniczych: przy odbieraniu, zespołach drukujących, samonakładaku, silnika elektrycznego spręŝarki, instalacji oświetleniowej, elektromagnetycznych i fotoelektrycznych urządzeń zabezpieczających, przewodów łączących. Od stanu instalacji elektrycznej sterującej pracę całej maszyny, zaleŝy często bezpieczeństwo, a nawet Ŝycie załogi. Dlatego wszelkie uszkodzenia instalacji powinny być zgłaszane przez pracownika do konserwatora (elektryka) w celu ich natychmiastowego usunięcia. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak określić czas potrzebny do zadrukowania zadanej ilości podłoŝa drukowego? 2. Jaka zdefiniujesz smarowanie maszyny sitodrukowej? 3. Jak korzystać z instrukcji smarowniczej? 4. Jak wyznaczyć części maszyny przeznaczone do smarowania przed jej uruchomieniem? 5. Jak zdefiniujesz eksploatację maszyn sitodrukowych? 6. Jakie są etapy pracy maszyn sitodrukowych? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Maksymalna wydajność rotacyjnej maszyny sitodrukowej wynosi 100 m/min. Oblicz czas potrzebny do zadrukowania 10 000 m podłoŝa. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się nad prawidłowym przeliczeniem czasu do wykonania zadanej ilości odbitek, 2) pamiętać o zachowaniu jednakowych jednostek miary i czasu. WyposaŜenie stanowiska pracy: kalkulator. Ćwiczenie 2 Zaplanuj proces smarowania maszyny przedstawionej na rysunku. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować pytania prowadzące do ćwiczenia praktycznego, 2) zapoznać się z budową maszyny sitodrukowej przedstawionej na rysunku, 3) zapoznać się z instrukcją smarowniczą danej maszyny, 4) wyznaczyć właściwy rodzaj smarowania poszczególnych części maszyny, 5) zaznaczyć na rysunku pojemniki i miejsca, które przed uruchomieniem maszyny naleŝy dopełnić olejem. 17

WyposaŜenie stanowiska pracy: zestaw pytań prowadzących do wykonania ćwiczenia, rysunek maszyny sitodrukowej, instrukcja smarownicza. Ćwiczenie 3 Określ etap eksploatacji maszyny na podstawie kontroli zapotrzebowania na czynniki smarujące. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia, 2) scharakteryzować eksploatację maszyn sitodrukowych, 3) rozpoznać zadany etap eksploatacji. WyposaŜenie stanowiska pracy: instrukcja do wykonania ćwiczenia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) obliczyć czas potrzebny do zadrukowania określonej ilości podłoŝa drukowego? 2) zdefiniować smarowanie maszyn sitodrukowych? 3) korzystać z instrukcji smarowniczej? 4) wyznaczyć części maszyny przeznaczone do smarowania przed jej uruchomieniem? 5) zdefiniować eksploatację maszyn sitodrukowych? 6) scharakteryzować etapy pracy maszyn sitodrukowych? 18

4.3. Organizowanie stanowiska pracy przy maszynach sitodrukowych zgodnie z przepisami bhp, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 4.3.1. Materiał nauczania Przystępując do procesu drukowania naleŝy, bezwzględnie pamiętać o obowiązujących przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz środkach ochrony indywidualnej. Stosując wymagane środki ostroŝności, nie naraŝamy siebie ani innych osób na utratę zdrowia lub Ŝycia. Organizując stanowisko pracy drukarza, naleŝy zadbać nie tylko o wyposaŝenie w odpowiednie materiały, narzędzia, urządzenia itd., ale takŝe zapewnić bezpieczne stanowisko pracy. Przed rozpoczęciem pracy w zakładzie naleŝy odbyć szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Prowadzone jest ono jako: szkolenie wstępne, szkolenie okresowe. Szkolenie wstępne przeprowadzane jest według programów opracowanych dla poszczególnych grup zawodowych i obejmuje: szkolenie wstępne ogólne (instruktaŝ ogólny) przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaŝ stanowiskowy) przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku. W normie PN-80/Z-08052 podano klasyfikację niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie drukowania. W zaleŝności od charakteru oddziaływania czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w procesie pracy dzieli się na następujące grupy: fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne. Wśród czynników fizycznych rozróŝnia się następujące rodzaje: poruszające się części maszyn, ruchome elementy urządzeń technicznych, przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały, powierzchnie, na których jest moŝliwy upadek pracujących, ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szorstkość wyrobów, urządzeń i narzędzi, temperatura powierzchni wyposaŝenia technicznego i materiałów, hałas, wibracja, oświetlenie, promieniowanie laserowe. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki chemiczne dzieli się w zaleŝności od rodzajów działania na organizm ludzki na: toksyczne, draŝniące, uczulające, 19

rakotwórcze, mutagenne, upośledzające funkcje rozrodcze, Pyły Pyły mogą powstawać w procesie drukowania na szybkobieŝnych maszynach rotacyjnych, co moŝe być spowodowane nieodpowiednimi parametrami stosowanych farb i zadrukowywanego papieru lub jednego z tych czynników. Jednak po zaobserwowaniu takiej nieprawidłowości drukowanie nie moŝe być kontynuowane. Hałas Hałasem przyjęto określać wszelkie niepoŝądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciąŝliwe lub szkodliwe drgania ośrodka spręŝystego, oddziałujące za pośrednictwem powietrza na narząd słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach naraŝenia zawodowego moŝna podzielić na dwa rodzaje: wpływ hałasu na narząd słuchu, pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy oraz zmysły człowieka). Prąd elektryczny Instalacje elektryczne mogą stanowić źródło zagroŝeń Ŝycia, zdrowia, mienia i środowiska. ZagroŜenia te mogą wynikać z: poraŝenia prądem elektrycznym, poŝaru, jeŝeli instalacje elektryczne są źródłem powstania tego poŝaru lub wpływają na jego rozprzestrzenianie się, zatrucia wynikłego z zastosowania w instalacjach i urządzeniach elektrycznych szkodliwych materiałów, surowców i tworzyw sztucznych (lub zatrucia produktami ich spalania). W celu wyeliminowania zagroŝeń powodowanych przez instalacje elektryczne konieczne jest zastosowanie następujących rodzajów środków ochrony: przed poraŝeniem prądem elektrycznym, przed przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi, przed prądem przetęŝeniowym, przed zanikiem lub obniŝeniem napięcia, przed skutkami oddziaływania cieplnego, instalacji niskiego napięcia przed uszkodzeniami między systemami wysokiego napięcia, przed skutkami oddziaływań pól elektromagnetycznych, przed hałasem, przed zanieczyszczeniem środowiska materiałami i produktami uŝywanymi w instalacjach i urządzeniach elektrycznych. Farby stosowane w technice sitodrukowej zawierają około 5 20% rozpuszczalników organicznych. Rodzaje stosowanych farb i rozpuszczalników zaleŝą od podłoŝa na jakim wykonywany jest nadruk Rozpuszczalniki, a raczej ich pary, są powaŝnym zagroŝeniem dla układu oddechowego człowieka oraz, chociaŝ w mniejszym stopniu, dla przewodu pokarmowego, gdyŝ na wchłanianie ich par w pewnym stopniu naraŝony jest równieŝ przewód pokarmowy. Dlatego teŝ maszyny drukujące, a w szczególności ich aparaty farbowe oraz urządzenia suszące powinny być wyposaŝone w obudowy zaopatrzone w urządzenia wentylacji mechanicznej, wydalające opary rozpuszczalników z hal maszyn drukujących. 20

Ponadto w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona taka liczba wymian powietrza, aby zapewnić czystość powietrza co najmniej w granicach wartości najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń par występujących tam rozpuszczalników, określonych odpowiednimi przepisami. Nowym rodzajem farb graficznych ostatnio coraz częściej stosowanych w róŝnych technologiach drukowania są farby UV utrwalane promieniowaniem nadfioletowym, które nie zawierają rozpuszczalników organicznych lub zawierają ich niewielkie ilości. Utrwalanie farb UV wymaga zastosowania kanałów suszących wyposaŝonych w lampy emitujące promieniowanie UV. Podczas procesu utrwalania farb UV nie powstają Ŝadne uboczne produkty ani nie wydzielają się toksyczne substancje, a przez to Ŝe nie zawierają rozpuszczalników organicznych są równieŝ bezpieczne dla środowiska. Mogą jednak zawierać agresywne rozcieńczalniki (lub Ŝywice) działające draŝniąco na skórę i dlatego podczas pracy z farbami UV naleŝy stosować rękawice i ubrania ochronne. W przypadku zanieczyszczenia skóry naleŝy ją zmyć za pomocą wody i mydła. Nie naleŝy zmywać rozpuszczalnikami organicznymi ani detergentami. Stosowanie kanałów suszących wyposaŝonych w lampy UV wymaga zabezpieczenia pracowników przed szkodliwym działaniem promieniowania UV oraz wydzielającego się podczas pracy tych lamp ozonu. Kanały suszące powinny być odpowiednio zabudowane oraz posiadać sprawną wentylację: strumień powietrza, pochodzący z urządzeń wentylacji ogólnej, nie moŝe być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy, powietrze w pomieszczeniach maszyn drukujących powinno być okresowo badane na zawartość par rozpuszczalników zawartych w farbach, rozcieńczalnikach i zmywaczach. Rozpuszczalniki organiczne mogą teŝ w przypadkach losowych lub w wyniku nieostroŝności lub niestosowania się do zaleceń bhp stanowić zagroŝenie dla skóry i oczu. Przy wszelkich manipulacjach z rozpuszczalnikami organicznymi naleŝy chronić zarówno skórę (przede wszystkim naraŝona jest skóra rąk), jak i oczy. Mycie ręczne, np. zespołów farbowych, obowiązkowo naleŝy wykonywać w odpowiednio dobranych okularach ochronnych lub w goglach. Pojemniki z rozpuszczalnikami powinny być zawsze szczelnie zamykane. W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników organicznych lub w przypadku oblania pracownika zmywaczem zawierającym te rozpuszczalniki, naleŝy zastosować się do następujących zaleceń dotyczących pierwszej pomocy: usunąć poszkodowanego ze środowiska zanieczyszczonego oparami, zdjąć i usunąć oblaną odzieŝ, zapewnić dopływ świeŝego powietrza, zapewnić spokój i ciepło, skaŝone oczy przepłukać wodą, w przypadku polania, skórę zmyć letnią wodą z mydłem, wezwać lekarza. Czynniki mechaniczne Przy obsłudze maszyn drukujących naraŝenie pracowników na wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne jest stosunkowo wysokie. ZaleŜy od rodzaju, stanu technicznego oraz automatyzacji maszyn sitodrukowych. Zaleca się podczas drukowania sitowego następujące środki bezpieczeństwa dla wskazanych czynników szkodliwych: 21

Substancje chemiczne: wymagana kontrola: pomiary stęŝeń substancji niebezpiecznych zawartych w farbach, rozcieńczalnikach i zmywaczach, wymagane środki ochrony: techniczne: wentylacja powietrza, organizacyjne: dbałość o stosowanie materiałów i preparatów chemicznych moŝliwie bezpiecznych dla zdrowia i posiadanie ich kart charakterystyk; środki ochrony indywidualnej: ubrania i odpowiednie rękawice ochronne. Hałas: wymagana kontrola: pomiary poziomu hałasu, wymagane środki ochrony: techniczne: dbałość o stan techniczny maszyn, ekranowanie stanowisk będących źródłem hałasu; środki ochrony indywidualnej: ochronniki słuchu. Ochrona środowiska w drukowaniu sitowym Ścieki Proces drukowania nie powoduje powstawania ścieków ani teŝ stosowanie systemów nadawania farb wodnych tego nie powoduje. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe w trakcie mycia rakli, noŝy raklowych, pojemników po farbach itd. powstają ścieki, które później naleŝy oczyścić, zanim zostaną odprowadzone do kanalizacji. Emisje gazów Farby sitodrukowe wysychają w wyniku odparowywania rozpuszczalników. Rozpuszczalniki ulatniają się z formy sitodrukowej oraz w czasie suszenia druków. W przypadku maszyn bez urządzenia suszącego (suszenie powietrzem) rozpuszczalniki zostają wyemitowane w całości do pomieszczenia roboczego i/lub pomieszczenia będącego suszarnią. Przy takiej zasadzie pracy musi istnieć dobra wentylacja i częste sprawdzanie stęŝenia rozpuszczalników w atmosferze. Odprowadzanie powietrza wylotowego W przypadku maszyn sitodrukowych z zainstalowanym urządzeniem suszącym, opary rozpuszczalnika są odprowadzane poprzez przewody do atmosfery. NaleŜy stwierdzić, Ŝe produkty drukowane techniką sitodruku mogą zawierać resztki rozpuszczalników zaraz po wydrukowaniu. Te pozostałości stopniowo ulatniają się. Musi być zastosowana wymiana powietrza, Ŝeby odprowadzać te odparowane substancje pochodzące równieŝ z samej formy sitodrukowej. Oczyszczanie powietrza wylotowego Powietrze wylotowe z urządzeń suszących, obciąŝone rozpuszczalnikami, stanowi wielkie wyzwanie techniczne. Na skutek ogromnej róŝnorodności zawartości rozpuszczalników i ogólnie stosunkowo niskich obciąŝeń przepływów powietrza wylotowego, jest rzeczą bardzo trudną efektywnie wykorzystywać tradycyjne technologie, takie jak katalityczne dopalanie lub kondensację rozpuszczalników. Analizy wykazały, Ŝe dominujące technologie oczyszczania powietrza wylotowego często nie stanowią satysfakcjonującego rozwiązania w przypadku techniki sitodrukowej. Do pewnego stopnia metoda adsorbowania oparów w układach węgla aktywnego moŝe być jakimś rozwiązaniem. KaŜda drukarnia musi sama zadecydować o tym, jakie podjąć kroki w kierunku zapobieŝenia emisjom rozpuszczalników. 22

Substancje odpadowe PoniŜej są wymienione podstawowe rodzaje odpadów zwykle powstających w czasie drukowania techniką sitodrukową: resztki farb drukowych (zawierających rozpuszczalniki), resztki farb drukowych (na bazie wodnej, utwardzone), rozcieńczalnik do farb, szlam farbowy, folie z tworzyw sztucznych (zniszczone arkusze), zanieczyszczone ściereczki, odpady papierowe, ramy form sitodrukowych, środki do czyszczenia sit, resztki farb UV, pojemniki po farbach UV, pojemniki po farbach rozpuszczalnikowych. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp? 2. Jak korzystać z instrukcji bhp? 3. Jakie są potrzebne podczas drukowania środki ochrony indywidualnej? 4. Jak sklasyfikować szkolenia bhp? 5. Jakie zagroŝenia zdrowia występują podczas druku sitowego? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dobierz środki do ochrony indywidualnej podczas mycia maszyny sitodrukowej po drukowaniu farbami UV. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z właściwościami farb UV, 2) zaplanować kolejność mycia elementów maszyny, 3) dobrać środki ochrony indywidualnej. WyposaŜenie stanowiska pracy: zestaw instrukcji bhp, ubrane ochronne, rękawice ochronne, okulary ochronne. Ćwiczenie 2 Określ, jakie szkolenie powinien odbyć pracownik przed dopuszczeniem do pracy na półautomatycznej maszynie sitodrukowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z przepisami bhp, 2) sprawdzić zagroŝenia występujące na danym stanowisku pracy, 3) sklasyfikować rodzaje szkoleń bhp. WyposaŜenie stanowiska pracy: zestaw instrukcji bhp. 23

Ćwiczenie 3 Zorganizuj stanowisko pracy przy stole do sitodruku ręcznego zgodnie z zasadami ergonomii. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować materiały, sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania drukowania, zgodnie z zasadami ergonomii, 2) pamiętać o przepisach bhp, 3) dobrać odpowiednie środki do ochrony indywidualnej. WyposaŜenie stanowiska pracy: zestaw przepisów bhp i ochrony przeciwpoŝarowej, arkusz do sporządzenia notatek, materiały, sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sklasyfikować szkolenia bhp? 2) sklasyfikować zagroŝenia zdrowia podczas drukowania sitowego? 3) korzystać z przepisów bhp? 4) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp? 5) dobrać środki ochrony indywidualnej do procesu produkcyjnego? 24

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŝnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŝdego zadania dołączone są 4 moŝliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŝy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŝ jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min. 9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŝ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę. Powodzenia! Materiały dla ucznia: instrukcja, zestaw do zadań testowych, karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Rysunek przedstawia zasadę drukowania sitowego a) bezkontaktowego. b) bez odskoku. c) z odskokiem. d) kontaktowego. 2. Twardość listwy raklowej podaje się w stopniach a) niemieckich. b) Shorea A. c) francuskich. d) Schoppera. 3. Elementy charakterystyczne dla maszyny sitodrukowej to a) mechanizm unoszenia ramy, mocowania rakla. b) duktor farbowy, rakiel zgarniający. c) zespół zwilŝający, walec rastrowy. d) rakiel zgarniający, samonakładak. 25

4. Na schemacie przedstawiono zasadę działania maszyny sitodrukowej a) rotacyjnej. b) płaskiej. c) dociskowej. d) cylindrycznej. 5. WyposaŜenie stanowiska pracy do sitodruku ręcznego to a) stół sitodrukowy, podłoŝe w zwoju, rakiel, rama sitodrukowa. b) półautomat sitodrukowy, podłoŝe w arkuszach, sito cylindryczne. c) stół sitodrukowy, podłoŝe w arkuszach, rakiel, rama sitodrukowa. d) półautomat sitodrukowy, karuzela, podłoŝe w arkuszach. 6. Informację na temat olejów i smarów uŝywanych do smarowania centralnego i ręcznego podawane są w instrukcji a) technologicznej. b) smarowniczej. c) bhp i ppoŝ. d) elektrycznej. 7. NiepoŜądanym skutkiem gromadzenia się elektryczności statycznej mogą być a) wyładowania iskrowe i wybuch. b) zatrucie oparami rozpuszczalników. c) jonizacja powietrza. d) obciąŝenia statyczne. 8. W urządzeniach elektrycznych o napięciu powyŝej 1 kv jako ochronę przeciwporaŝeniową stosuje się a) odgrodzenie się. b) odzerowanie. c) jonizowanie. d) uziemienie. 9. Zadrukowywanie tapet umoŝliwiają a) stoły do sitodruku ręcznego. b) półautomaty sitodrukowe. c) automaty sitodrukowe. d) maszyna rotacyjna. 10. Schemat przedstawia zasadę działania maszyny sitodrukowej a) cylindrycznej do drukowania plakatów. b) półautomatycznej do drukowania stoŝków. c) płaskiej do drukowania tkanin. d) uniwersalnej do drukowania sferycznego. 26

11. Szybkość drukowania na cylindrycznej maszynie sitodrukowej wynosi 5000 odbitek/godzinę. Czas potrzebny do wykonania 100 000 odbitek wynosi a) 5 godzin. b) 10 godzin. c) 20 godzin d) 50 godzin. 12. Maszyna sitodrukowa do drukowania na przedmiotach z tworzyw sztucznych to maszyna a) automatyczna z sekcją aktywacji powierzchni. b) rotacyjna z proszkowaniem. c) cylindryczna z sekcją aktywacji powierzchni. d) płaska z proszkowaniem. 13. ZagroŜenia występujące podczas obsługi maszyn sitodrukowych to a) zapylenie. b) opary rozpuszczalników. c) wibracje. d) promieniowanie IR. 14. Czas potrzebny do 2-kolorowego zadrukowania 500 koszulek na 1 kolorowej maszynie o wydajności 100 odbitek/godzinę, wynosi a) 2 godziny. b) 5 godzin. c) 10 godzin. d) 20 godzin. 15. Konserwacja maszyn obejmuje: a) oczyszczenie, smarowanie codzienny przegląd. b) mycie, przyrządzanie, smarowanie. c) naprawę, smarowanie, oczyszczanie. d) regenerację, smarowanie, mycie. 16. Środki ochrony indywidualnej przy pracy z farbami i zmywaczami rozpuszczalnikowymi to: a) okulary, fartuch. b) rękawice, kask. c) ubranie ochronne, rękawice. d) okulary, ubranie ochronne. 17. Towotnica słuŝy do smarowania a) olejowego centralnego. b) olejowego ręcznego. c) w kąpieli olejowej. d) ręcznie smarem stałym. 18. W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników naleŝy a) zapewnić dopływ świeŝego powietrza. b) wykonać masaŝ serca. c) wykonać sztuczne oddychanie. d) ułoŝyć na prawym boku. 27