Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych Polacy o kondycji ekonomicznej kraju i własnej sytuacji materialnej w połowie pierwszego kwartału 2006 r.

K.021/06 Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych Polacy o kondycji ekonomicznej kraju i własnej sytuacji materialnej w połowie pierwszego kwartału 2006 r. Warszawa, marzec 2006 Początek 2006 r. przyniósł kolejny wzrost Wskaźnika Nastrojów Ekonomicznych. W połowie pierwszego kwartału średnia wartość WNE wyniosła 100 punktów (to wynik o 4,2 pkt lepszy niŝ trzy miesiące wcześniej i 10,9 pkt lepszy niŝ przed ubiegłorocznymi wyborami). Oznacza to, Ŝe po raz pierwszy od ponad siedmiu lat WNE osiągnął poziom symbolicznej równowagi między optymizmem a pesymizmem w postrzeganiu spraw makro- i mikroekonomicznych (do tej pory wskaźnik ten uzyskiwał wyniki niŝsze, wskazujące na przewagę krytycznych ocen i prognoz). Między ostatnim kwartałem 2005 r. a pierwszym kwartałem 2006 r. poprawa nastrojów ekonomicznych Polaków nastąpiła przede wszystkim za sprawą wyraźnie lepszych opinii o sprawach makrogospodarczych niŝ mikroekonomicznych. W tym czasie Wskaźnik Ocen Gospodarki wzrósł o 9,3 pkt do poziomu 110,2 pkt, podczas gdy zmiana Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych wyniosła 0,2 pkt (WSGD z wynikiem 91,8 pkt ustabilizował się więc na poziomie z końca ubiegłego roku). Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; 00-687 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. Oddział w Warszawie; Nr konta: 9710 6000 7600 0032 0000 436235; Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy Wydział Gospodarczy KRS 0000100746; Kapitał Zakładowy: 1.000.000,00 zł t +48 22 598 98 98; f +48 22 598 99 99 e office@tns-global.pl; www.tns-global.pl

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych jest cyklicznym badaniem prowadzonym przez TNS OBOP. WNE konstruowany jest na podstawie dziewięciu pytań: odnoszących się zarówno do sytuacji makroekonomicznej kraju, jak i mikroekonomicznej gospodarstw domowych. Pytania stanowiące bazę dla tworzenia tego wskaźnika diagnozują aktualną odczuwaną sytuację, oceniają kierunek dotychczasowych zmian oraz obejmują prognozy w perspektywie rocznej oraz trzyletniej 1. Charakter zadawanych pytań pozwala na wyodrębnienie ze Wskaźnika Nastrojów Ekonomicznych dwóch podwskaźników: Wskaźnika Ocen Gospodarki (WOG) oraz Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych (WSGD), umoŝliwiających łatwą i szybką weryfikację wpływu spraw mikro- oraz makrogospodarczych na poziom ogólnych nastrojów ekonomicznych panujących w społeczeństwie aktualnie oraz w latach poprzednich. Po raz pierwszy pomiaru nastrojów ekonomicznych dokonaliśmy jesienią 1994 r. Wyniki najnowsze pochodzą z badania zrealizowanego w połowie pierwszego kwartału 2006 r. 2. Prezentowane w tym opracowaniu wskaźniki (zarówno WNE, WOG jak i WSGD) oparte są na skali 0-200, gdzie 0 oznacza najniŝszą, minimalną wartość (skrajny pesymizm), 100 to wartość środkowa (symboliczna równowaga między optymizmem a pesymizmem), a 200 to najwyŝsza, maksymalna wartość w przypadku kaŝdego z omawianych tu wskaźników (skrajny optymizm). 1 Szczegółowe informacje znajdują się w aneksie. 2 SondaŜ TNS OBOP zrealizowany w dniach 2-6 lutego 2006 r. na reprezentatywnej, losowej 1005- osobowej ogólnopolskiej próbie osób od 15 roku Ŝycia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH TNS OBOP Początek 2006 r. przyniósł kolejny wzrost Wskaźnika Nastrojów Ekonomicznych. W połowie pierwszego kwartału średnia wartość WNE wyniosła 100 punktów. Oznacza to, Ŝe po raz pierwszy od ponad siedmiu lat WNE osiągnął poziom symbolicznej równowagi między optymizmem a pesymizmem w postrzeganiu spraw makro- i mikroekonomicznych do tej pory wskaźnik ten uzyskiwał wyniki niŝsze, wskazujące na przewagę krytycznych ocen i prognoz. Po raz ostatni co najmniej stupunktowy wynik WNE odnotowaliśmy przed ponad siedmioma laty w ostatnim kwartale 1998 roku. Od tamtego czasu nastroje ekonomiczne Polaków z okresowymi wahaniami wynikającymi z bieŝącej sytuacji pogarszały się. W lutym 2004 r. Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych osiągnął najniŝszą w historii tego badania wartość zaledwie 68,5 pkt. Od tamtego krytycznego okresu opinie Polaków na temat spraw miko- i makroekonomicznych zaczęły się poprawiać. Średnioroczny wynik WNE za 2005 r. wyniósł juŝ 91,5 pkt najwięcej od 1998 r. (średnioroczny wynik za 1998 r. kształtował się na poziomie 101,4 pkt, a za 1999 r. - 90,2 pkt czyli nadal niŝszym niŝ średnio w 2005 r.). Na poprawę nastrojów ekonomicznych Polaków w 2005 r. (niezaleŝnie od wskaźników makroekonomicznych) wpływ niewątpliwie miały ubiegłoroczne wybory parlamentarne i prezydenckie powszechne głosowania do naczelnych instytucji w państwie zawsze pozytywnie wpływały na Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych (o ile nie odnotowywaliśmy poprawy nastrojów, to przynajmniej czasowe wyhamowanie trendu spadkowego) 3. Ale w stosunku do ostatniego pomiaru ubiegłorocznego (zrealizowanego juŝ po wyborach w Poslce), w połowie pierwszego kwartału 2006 r. znów odnotowaliśmy wzrost WNE o 4,2 pkt. W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku WNE uzyskuje w połowie pierwszego kwartału 2006 r. wynik o 11,8 pkt lepszy. Od najbardziej optymistycznego okresu (z października 1997 r.) dzieli nas obecnie 13,5 pkt. (wówczas WNE osiągał rekordowy jak dotąd poziom 113,5 pkt), natomiast od najbardziej pesymistycznego (z lutego 2004 r.) - 31,5 pkt. Nastrojom ekonomicznym panującym obecnie bliŝej jest więc do odnotowanych rekordów optymizmu niŝ pesymizmu. 3 Między sierpniem w przełomem września i października (okres juŝ po wyborach parlamentarnych, ale jeszcze przed wyborami prezydenckimi) WNE poprawił swój wynik o 3,6 pkt. Miesiąc później juŝ po wyborach prezydenckich wzrósł o kolejne 3,1 pkt. W sumie więc, między okresem sprzed kampanii wyborczej do zakończenia wyborów w Polsce w 2005 r. WNE poprawił swój wynik o 6,7 pkt. 3

125 115 105 95 85 75 65 TNS OBOP Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych, sondaŝ z 2-6.02.2006 r. WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH TNS OBOP 88,4 86,9 85,8 85,2 97 92,292,2 97,5 107,8 107,5 102,5 105,3 99,9 98,2 101,9 99,9 100 101 99,5 107,5 101,5 106,2 104,5 104,8 103,9 101,1 102,7 113,3 111,1 106,3 111,4 107,9 113,5 109,4 108,7 97,6 92,5 103,4 103,4 96 100,7 105,7 102,6 105,3 100,8 101,8 97,8 90,8 95,5 88,6 90,4 97,3 90,6 88,1 87,3 86,5 87,3 85,5 86,2 79,5 74,7 77,1 73,6 76,5 77,7 75,9 76,8 80,4 70,3 80,4 80,6 76,7 88,2 91,8 86,4 89,1 100 95,8 92,7 68,5.1994 I II.1995 I I II I I I.1996 II III I I II III I I I.1997 II III I -2 I I-2 III I -2 I I.1998 II III I I III I I I.1999 II III I I I I I.2000 I.2001 III II.2002 III II.2003 III II.2004 III II.2005 III I/ II.2006 powołanie rządu Jerzego Buzka przyjęcie Polski do NATO wprowadzenie reformy oświaty wybory samorządowe wybory prezydenckie owołanie rządu Waldemara Pawlaka, powołanie gabinetu Józefa Oleksego wizyta PapieŜa w Skoczowie powódź wybory parlamentarne; powołanie rządu L. Millera wybory samorządowe referendum europejskie wizyta PapieŜa wybory prezydenckie referendum uwłaszczeniowe referendum konstytucyjne wejście Polski do UE ustąpienie rządu Leszka Millera, powołanie gabinetu Marka Belki wybory do Parlamentu Europejskiego śmierć Jana Pawła II wybory parlamentarne i prezydenckie wybory parlamentarne wprowadzenie reformy administracyjnej, słuŝby zdrowia, emerytalno-rentowej kryzys koalicyjny - wyjście UW z rządu 4

OPTYMIŚCI I PESYMIŚCI Większy optymizm w myśleniu o sprawach ekonomicznych wyróŝnia męŝczyzn niŝ kobiety, a takŝe mieszkańców miast niŝ mieszkańców wsi. Generalnie, im większe miejsce zamieszkania, tym korzystniejsze opinie o sprawach ekonomicznych. O ile jeszcze przed trzema miesiącami wynik powyŝej stupunktowej granicy równowagi odnotowywaliśmy tylko wśród mieszkańców największych aglomeracji, to obecnie z równie wysokim poziomem optymizmu mamy do czynienia takŝe wśród osób zamieszkujących średnie i duŝe miasta (o ludności 20-100 tys. i 100-500 tys.). WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH A: PŁEĆ MIEJSCE ZAMIESZKANIA MIEJSCE ZAMIESZKANIA 120,0 116,9 115,0 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 107,2 93,4 106,3 89,4 89,4 99,4 102,9 107,7 85,0 80,0 75,0 70,0 męŝczyźni kobiety wieś miasto wieś miasta do 20 tys. miasta 20-100 tys. miasta 100-500 tys. miasta pow. 500 tys. W porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy, w połowie pierwszego kwartału 2006 r. najbardziej poprawiły się nastroje mieszkańców średnich i duŝych miast (wynik WNE o 11,4 pkt lepszy w miastach 20-100 tys. i o 10,5 pkt 100-500 tys.), w mniejszym stopniu poprawa nastąpiła w największych aglomeracjach (4,2 pkt). Inaczej sytuacja wygląda w najmniejszych ośrodkach, gdzie nie odnotowano tak znaczącego wzrostu optymizmu w miastach do 20 tys. ludności róŝnica w stosunku do sytuacji sprzed trzech miesięcy wyniosła zaledwie 1,8 pkt, natomiast na wsiach wynik WNE był o 1,7 pkt niŝszy (przy średnim wzroście ogółem w miastach o 7,8 pkt). Poprawa nastrojów ekonomicznych następuje teŝ raczej za sprawą korzystniejszych opinii panujących wśród męŝczyzn (w porównaniu z poprzednim badaniem wzrost o 7,8 pkt, przy wyniku 0,9 pkt dynamiki w grupie kobiet). 5

WyŜsze wykształcenie i młodszy wiek pytanych sprzyja korzystniejszym opiniom o sprawach ekonomicznych w Polsce. Wśród osób poniŝej 30. roku Ŝycia oraz ludzi z wykształceniem co najmniej średnim WNE osiąga wynik powyŝej 100-punktowego poziomu równowagi. Stosunkowo najbardziej pesymistycznie nastawione są osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (wynik poniŝej 90 punktów) oraz w wieku 40 i więcej lat (wyniki WNE poniŝej 95 punktów). WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH A: 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 123,7 111,6 WIEK 97,8 93,8 92,8 90,8 WYKSZTAŁCENIE 95,1 87,8 103,6 121,0 80,0 70,0 60,0 50,0 15-19 lat 20-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 i więcej lat podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyŝsze i licencjat W stosunku do sytuacji sprzed trzech miesięcy, na początku 2006 r. największe zmiany odnotowaliśmy wśród osób z jednej strony najmłodszych (wśród nastolatków poprawa o 12,3 pkt), a z drugiej najstarszych (wśród osób w wieku 60. i więcej lat - - wzrost o 8,0 pkt) oraz z wykształceniem podstawowym (7,3 pkt róŝnicy) z jednej oraz z wyŝszym (6,6 pkt) z drugiej. Generalnie osoby aktywne zawodowo wykazują wyŝszy poziom optymizmu niŝ niepracujące. Wyjątek stanowią w grupie aktywnych rolnicy i robotnicy, wśród których wynik WNE kształtuje się poniŝej wyniku ogólnopolskiego, natomiast w grupie biernych uczniowie i studenci, których poziom zadowolenia jest niemal tak wysoki jak kierowników i specjalistów. Bardzo wysoki poziom zadowolenia charakteryzuje nie tylko kierowników i specjalistów oraz uczniów i studentów, ale takŝe prywatnych przedsiębiorców. W przeciwieństwie do nich, najbardziej pesymistycznie nastawieni 6

są: gospodynie domowe, bezrobotni oraz renciści (wyniki WNE kształtują się w tych grupach poniŝej 90 punktów). WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH A: aktywni zawodowo nie pracujący 97,3 104,8 AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA kierownicy i specjaliści 131,9 prywatni przedsiębiorcy 113,5 pracownicy administracji i usług 101,7 robotnicy rolnicy gospodynie domowe 86,1 95,5 92,7 GRUPA SPOŁECZNO- ZAWODOWA emeryci 91,0 renciści 88,0 uczniowie i studenci bezrobotni 87,9 122,4 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0 110,0 120,0 130,0 W ciągu trzech miesięcy dzielących nasze najnowsze badanie od poprzedniego, zmiana nastąpiła za sprawą nieco lepszych opinii wśród osób niepracujących (poprawa o 5,7 pkt, przy czym wśród uczniów i studentów nastąpił wzrost o 11,4 pkt, rencistów 13,8 pkt, a emerytów o 6,2 pkt) niŝ aktywnych zawodowo (3,1 pkt róŝnicy; przy czym choć wśród kierowników i specjalistów nastąpił wzrost o 15,4 pkt, a wśród prywatnych przedsiębiorców o 8,9 pkt, to juŝ wśród pracowników administracji i usług odnotowano minimalne pogorszenie opinii o 2,3 pkt). Im większe zainteresowanie polityką, lepsza ocena osobistej sytuacji materialnej oraz korzystniejsze opinie na temat kierunku zmian w kraju, tym większy poziom optymizmu. Największy krytycyzm odnotowujemy wśród osób w ogóle niezainteresowanych sprawami Ŝycia publicznego, negatywnie oceniających osobistą sytuację finansową oraz krytykujących kierunek, w którym zmierzają sprawy w kraju. 7

WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH A: bardzo zainteresowani 117,6 trochę zainteresowani raczej nie zainteresowani w ogóle nie zainteresowani 84,3 95,7 106,0 ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ dobry 121,8 zły trudno powiedzieć 90,9 99,6 KIERUNEK ZMIAN dobra 133,0 średnia zła 72,1 101,6 SYTUACJA MATERIALNA 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 Nastroje ekonomiczne lepsze niŝ przed trzema miesiącami mają osoby krytykujące kierunek przemian (wzrost WNE o 8,6 pkt), pozytywnie oceniające własną sytuację materialną (11,9 pkt) oraz trochę zainteresowane polityką (7,6 pkt, przy czym wśród zainteresowanych bardzo mieliśmy juŝ do czynienia ze spadkiem o 2,1 pkt). Osoby aktywne politycznie (biorące udział w wyborach, mające sprecyzowane poglądy i preferencje polityczne) oraz zwolennicy zwycięskich ugrupowań wykazują wyŝszy poziom optymizmu niŝ pozostali. WyróŜniają się tu przede wszystkim osoby o poglądach centrowych oraz prawicowych oraz elektoraty PiS i PO. 120 100 80 60 40 POGLĄDY POLITYCZNE 93,6 102,9 108,9 WSKAŹNIK NASTROJÓW EKONOMICZNYCH A: 105,9 93,8 96,7 112 AKTUALNE PREFERENCJE 74,9 114,5 88,5 lewicowe centrolewicowprawicowe centro- prawicowebrak opinii LPR PO PSL PiS Samoobrona 100,2 101,3 97,1 SLD inne niezdecydowani UDZIAŁ W WYBORACH DO SEJMU 103,7 87,6 głosowali nie w 2005 r. głosowali w 2005 r. niegłosujący z wyłączeniem wówczas niepełnoletnich 8

W porównaniu z poprzednim badaniem, w połowie pierwszego kwartału 2006 r. nastroje ekonomiczne w największym stopniu poprawiły się wśród elektoratów sygnatariuszy paktu stabilizacyjnego PiS (o 8,6 pkt), LPR (8,6 pkt) oraz Samoobrony (6,4 pkt). Poprawę nastrojów zaobserwowaliśmy takŝe wśród potencjalnych wyborców SLD (wzrost o 10,8 pkt). Jednocześnie tez nastąpiło pogorszenie opinii wśród elektoratu PSL (spadek o 10,0 pkt). Na początku tego roku największy poziom optymizmu ekonomicznego obserwowaliśmy w regionie wielkopolskim, natomiast najniŝszy w katowickim i małopolskim. NASTROJE EKONOMICZNE W REGIONACH 100,1 pomorski 100,3 wschodni 102,4 wielkopolski 100,7 centralny 100,4 dolnośląski 97,5 katowicki 98,5 małopolski W ciągu trzech miesięcy dzielących nasz najnowszy pomiar nastrojów ekonomicznych od poprzedniego, największy wzrost optymizmu odnotowaliśmy w regionie wielkopolskim (o 14,3 pkt) oraz wschodnim (11,5 pkt). Poprawy WNE nie odnotowaliśmy z kolei w regionie dolnośląskim (spadek o 1,4 pkt) ani małopolskim (0,9 pkt). 9

OCENY GOSPODARKI A SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH Początek 2006 r. przyniósł kolejną poprawę nastrojów ekonomicznych Polaków, które osiągnęły obecnie wynik najwyŝszy od ponad siedmiu lat. Między ostatnim kwartałem 2005 r. a pierwszym kwartałem 2006 r. poprawa nastąpiła przede wszystkim za sprawą wyraźnie lepszych opinii o sprawach makrogospodarczych niŝ mikroekonomicznych. W tym czasie Wskaźnik Ocen Gospodarki wzrósł o 9,3 pkt do poziomu 110,2 pkt, podczas gdy zmiana Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych wyniosła 0,2 pkt (WSGD z wynikiem 91,8 pkt ustabilizował się więc na poziomie z końca ubiegłego roku). Wskaźnik Ocen Gospodarki uzyskuje obecnie wynik najwyŝszy spośród odnotowywanych w tym samym okresie lat ubiegłych (do tej pory najwyŝszą wartość WOG z lutego zanotowaliśmy w 1996 r. 108,8 pkt). W stosunku do wyniku z analogicznego okresu ubiegłego roku wynik ten jest o 15,9 pkt lepszy, natomiast w stosunku do wyniku najniŝszego z dotychczas obserwowanych lutowych (z lutego 2004 r.) o 44,4 pkt lepszy. W sumie, od najniŝszego w historii spośród odnotowywanych rezultatu (z ostatniego kwartału 2003 r.) dzieli nas aŝ 44,7 pkt (wówczas WOG wynosił zaledwie 65,5 pkt), natomiast od najwyŝszego w historii (z października 1997 r., kiedy to WOG uzyskiwał 117,7 pkt) - 7,5 pkt. W przypadku Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych obecny wynik (zbliŝony do wyniku sprzed trzech miesięcy róŝnica 0,2 pkt) jest o 8,5 lepszy od uzyskanego przed równo rokiem. W stosunku do wyniku maksymalnego dla tego okresu roku obecny wynik WSGD jest o 10,6 pkt gorszy (w lutym 1999 r. WSGD uzyskał 102,4 pkt), natomiast w stosunku do wyniku minimalnego o 21,1 pkt lepszy (w lutym 2004 r. WSGD uzyskał 70,7 pkt). Pierwszy kwartał 2004 r. był okresem, kiedy WSGD uzyskiwał wyniki najniŝsze w historii tego podwskaźnika, wyniki najlepsze z kolei osiągał natomiast w sierpniu 1997 r. (111,1 pkt o 19,3 pkt więcej niŝ obecnie). W przypadku WOG po raz ostatni z równie korzystnymi opiniami mieliśmy do czynienia w listopadzie 1997 r. (113 pkt), natomiast w przypadku WSGD z równie wysokim poziomem optymizmu spotkaliśmy się w czerwcu 1999 r. (96,4 pkt). 10

11 105,2 110,2 100,9 99,7 92,8 99,1 94,3 92,6 83,7 82,9 65,8 65,5 76,5 83,3 82,4 85,9 84,9 85,3 85,6 90,7 98,4 89,9 88,2 93,5 98,6 104 106,6 107,1 107,9 109,9 107,6 107,6 103,1 106,8 97,3 96,2 90,8 113 117,7 114,1 110 111,8 114,3 117 109,4 106,3 104,1 103,6 106,3 104,5 105,1 107,6 98,5 95,7 99,1 101,5 102 99,6 98 103,9 108,8 112,1 109,9 103,8 98,3 97,4 92,4 93,3 85,4 86,4 86,4 84,2 88,8 90,4 82,9 77,5 76,8 80,2 78,4 79,1 83,3 91,8 91,6 87,1 86,1 83,3 85,9 81,5 78,1 78,4 70,7 74,1 76,9 78,1 72,3 73,2 88,6 87,8 88,8 90 101,5 85,3 90,6 96,4 90,8 88,9 88,7 93 92,8 97,9 95,7 103,3 102,3 98,6 100,1 98,8 100,8 95 98,7 93,8 110,2 105,7 106,2 111,1 108,6 110,5 103,9 99,8 105,3 99 102 104,4 107,1 107,4 104 102,6 100,7 100,6 101,7 100,1 98,4 96,7 102,4 104,3 105,7 96,8 96,7 91,9 91,4 90,8 87,3 86 82,8 82,9 76,7 72,4 71,1 74,7 73,9 74,4 65 75 85 95 105 115.1994 I II.1995 I I II I I I.1996 II III I I II III I I I.1997 II III I -2 I I-2 III I -2 I I.1998 II III I I III I I I.1999 II III I I I I I.200 I.200 III II.2002 III II.2003 III II.2004 III II.2005 III I/ II.2006 Wskaźnik Ocen Gospodarki Wskaźnik Samooceny Gospodarstw Domowych OCENY GOSPODARKI A SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH

OPTYMIZM I PESYMIZM W SAMOOCENIE GOSPODARSTW A W OCENACH GOSPODARKI Wśród męŝczyzn oraz wśród ludzi młodych zarówno Wskaźnik Ocen Gospodarki jak i Wskaźnik Samooceny Gospodarstw Domowych uzyskują wartości powyŝej średniej uzyskanej w badaniu. Wśród trzydziestolatków opinie i prognozy dotyczące kondycji własnego gospodarstwa domowego są nieco korzystniejsze niŝ średnio w badanej populacji, ale juŝ opinie na temat kondycji ekonomicznej kraju są krytyczniejsze. Im starszy wiek pytanych, tym deklaracje odnoszące się do sytuacji domowych budŝetów bardziej pesymistyczne (wśród czterdziesto- i pięćdziesięciolatków kształtują się poniŝej 90 punktów, natomiast wśród osób powyŝej 60. roku Ŝycia nie osiągają nawet 80 pkt); opinie na temat sytuacji makrogospodarczej kształtując się poniŝej średniej ogólnopolskiej są w tych grupach mniej więcej wyrównane (kształtują się poniŝej średniej ogólnopolskiej). Kobiety zarówno pod względem opinii o sprawach makro- jak i mikroekonomicznych są znacznie bardziej sceptyczne niŝ męŝczyźni. WIEK I PŁEĆ A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH 142,2 WOG WSGD 140 130 120 110 100 90 80 110,2 91,8 119,2 108,9 105,5 102,4 94,2 102,5 86,8 103,7 84,2 105,2 79,3 118,3 98,3 102,9 85,8 70 60 OGÓŁEM 15-19 lat 20-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 i więcej lat męŝczyźni kobiety W ciągu trzech miesięcy dzielących nasze najnowsze badanie od poprzedniego odnotowaliśmy wzrost zarówno WOG jak i WSGD wśród osób najmłodszych (wśród nastolatków o odpowiednio 19,8 pkt i 6,4 pkt) oraz najstarszych (11,2 pkt i 5,5 pkt). Oba podwskaźniki lepsze wyniki uzyskują takŝe wśród męŝczyzn (WOG o 12,4 pkt, a WSGD o 4,1 pkt); wśród kobiet poprawa WOG była mniej znacząca (6,5 pkt), 12

natomiast w przypadku WSGD odnotowaliśmy pogorszenie opinii (o -3,5 pkt). Na tle innych, korzystniejsze opinie o sprawach makrogospodarczych obserwowaliśmy takŝe wśród dwudziestolatków (wzrost o 13,2 pkt). Jedyną grupą, w której nie zanotowano poprawy opinii byli trzydziestolatkowie (minimalny spadek WOG o 1,7 pkt, a WSGD o 1,2 pkt); stosunkowo największy spadek WSGD analizując wyniki w róŝnych grupach wiekowych nastąpił wśród czterdziestolatków (-3,6 pkt). Korzystniejsze opinie o sprawach zarówno makro- jak i mikroekonomicznych mają mieszkańcy miast niŝ wsi. Generalnie, im większe miejsce zamieszkania, tym większy optymizm. Wśród mieszkańców najmniejszych miast (do 20 tys. ludności) WOG i WSGD uzyskują wartości lepsze niŝ na wsiach, jednak wyniki obu podwskaźników kształtują się na poziomie zbliŝonym od wyniku ogólnopolskiego. Najkorzystniejsze opinie i prognozy wypowiadają mieszkańcy największych aglomeracji (przy czym takŝe wśród mieszkańców miast o ludności 100-500 tys. WOG i WSGD uzyskują wartości powyŝej stupunktowej granicy równowagi). MIEJSCE ZAMIESZKANIA A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH 130,0 120,0 110,0 100,0 110,2 91,8 WOG WSGD 116,1 115,4 121,8 108,9 113,0 101,3 101,6 101,3 91,9 92,3 115,6 98,9 90,0 80,0 79,8 79,8 70,0 60,0 OGÓŁEM wieś miasta do 20 tys. miasta 20-100 tys. miasta 100-500 tys. miasta pow. 500 tys. wieś miasto Na początku 2006 r. w stosunku do ostatniego kwartału 2005 r. odnotowano poprawę opinii o sprawach makro- jak i mikroekonomicznych w miastach (o odpowiednio 12,3 pkt i 4,3 pkt), przy niŝszej zmianie na lepsze WOG (4,4 pkt) i spadku WSGD na wsiach (-6,7 pkt). Analizując dynamikę wyników w miastach w zaleŝności od ich wielkości moŝna zauwaŝyć, Ŝe w największym stopniu poprawiły się opinie w średniej wielkości miastach (w miastach o ludności 20-100 tys. mieszkańców odnotowano wzrost WOG o 19,1 pkt, a WSGD o 5,3 pkt). Opinie dotyczące kondycji gospodarstw domowych pogorszyły się nieznacznie w 13

najmniejszych miastach (5,2 pkt), a poprawiły w miastach 100-500 tys. (o 11,1 pkt). W najmniejszym stopniu zmiany zauwaŝalne były w największych aglomeracjach. WyŜsze wykształcenie i lepsza sytuacja materialna sprzyjają pozytywnym opiniom i prognozom dotyczącym zarówno spraw mikro- jak i makroekonomicznych. Wśród osób w złej sytuacji materialnej, z wykształceniem podstawowym i przede wszystkim zasadniczym zawodowym WOG jak i WSGD uzyskują wartości poniŝej średniej ogólnopolskiej. Wśród osób ze średnim wykształceniem i w średniej sytuacji bytowej, oba podwskaźniki kształtują się na poziomie zbliŝonym (są minimalnie lepsze) do średnich uzyskanych w badaniu. Osoby z wyŝszym wykształceniem oraz znajdujące się w dobrej sytuacji materialnej wykazują bardzo wysoki poziom optymizmu w myśleniu zarówno o sprawach związanych z kondycją domowych budŝetów jak i gospodarką kraju. WYKSZTAŁCENIE I SYTUACJA MATERIALNA A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH 140,0 WOG WSGD 138,4 128,4 128,7 120,0 110,2 108,0 113,3 115,0 111,2 100,0 80,0 91,8 84,8 97,3 80,3 95,9 87,6 93,9 60,0 59,8 40,0 OGÓŁEM podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyŝsze i licencjat zła średnia dobra W porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy najbardziej poprawiły się opinie osób w dobrej sytuacji materialnej (WOG o 16,0 pkt, a WSGD o 8,6 pkt). Wyraźnie lepiej niŝ inni o sytuacji ekonomicznej kraju wypowiadali się w porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy takŝe ludzie z wykształceniem wyŝszym (wzrost WOG o 14,6 pkt), z kolei wśród osób z wykształceniem podstawowym częściej moŝna było usłyszeć korzystne opinie dotyczące sytuacji ekonomicznej własnej (wzrost WSGD o 5,8 pkt). 14

Optymizm kierowników i specjalistów, prywatnych przedsiębiorców oraz uczniów i studentów przejawia się zarówno w korzystnych opiniach na temat sytuacji makroekonomicznej kraju jak i mikroekonomicznej gospodarstwa domowego. Zarówno WOG jak i WSGD uzyskują w tych grupach wyniki znacząco powyŝej średniej ogólnopolskiej. Z odwrotną sytuacją krytyczniejszymi niŝ wśród ogółu opiniami zarówno o sprawach dotyczących kondycji ekonomicznej kraju jak i własnego domowego budŝetu mamy do czynienia wśród gospodyń domowych, emerytów, rencistów oraz bezrobotnych. Warto zauwaŝyć, Ŝe w grupach tych silny krytycyzm pojawia się tylko w odniesieniu do WSGD, w przypadku WOG średnie (choć niŝsze niŝ uzyskane średnio w kraju) nie spadają jednak poniŝej granicy stu punktów. WOG poniŝej stu punktów spada w grupach rolników oraz robotników (wśród nich jednak WSGD kształtuje się na poziomie zbliŝonym do ogólnopolskiego). Generalnie, wśród aktywnych i biernych zawodowo opinie na temat sytuacji makroekonomicznej nie róŝnią się znacząco (minimalnie korzystniejsze opinie są udziałem niepracujących, ale róŝnica wynosi zaledwie 2,1 pkt), róŝnią się opinie dotyczące sytuacji gospodarstwa domowego osoby niepracujące wykazują znacznie więcej pesymizmu niŝ pracujące; wśród tych ostatnich WSGD uzyskuje wynik powyŝej stupunktowej granicy równowagi. GRUPA SPOŁECZNO-ZAWODOWA I AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH OGÓŁEM kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni 69,3 79,9 78,3 78,1 110,2 91,8 108,1 108,4 96,3 98,9 92,9 94,2 91,6 107,0 104,8 100,1 111 100,3 120,2 134,1 130,1 WOG WSGD 136,5 108,9 aktywni zawodowo 101,5 nie pracujący 111,0 86,3 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 15

W porównaniu z sytuacją z końca 2005 r., na początku 2006 r. najbardziej poprawiły się opinie kierowników i specjalistów (wzrost WOG o 19,0 pkt, a WSGD o 12,6 pkt), rencistów (wzrost o odpowiednio: 18,9 pkt i 9,7 pkt) oraz uczniów i studentów (róŝnica 16,5 pkt i 7,4 pkt). Korzystniej niŝ poprzednio o sprawach makrogospodarczych wypowiadali się ponadto emeryci (wzrost WOG o 11,0 pkt) oraz prywatni przedsiębiorcy (28,7 pkt róŝnicy), przy czym wśród osób pracujących na własny rachunek mieliśmy teŝ do czynienia ze wzrostem pesymizmu przy ocenianiu i prognozowaniu osobistej sytuacji finansowej (spadek WSGD o 7,0 pkt). ObniŜenie optymizmu w ocenach i prognozach dotyczących własnego gospodarstwa domowego zaobserwowano takŝe wśród gospodyń domowych (spadek WSGD o 27,5 pkt) oraz pracowników administracji i usług (6,9 pkt). Im większe zainteresowanie polityką, tym korzystniejsze opinie dotyczące spraw makro- jak i mikroekonomicznych. Wśród osób raczej niezainteresowanych sprawami Ŝycia publicznego WOG i WSGD co prawda nieznacznie, ale podobnie jak w przypadku osób w ogóle niezainteresowanych tą sferą Ŝycia uzyskują wyniki poniŝej średniej ogólnopolskiej. W przypadku osób polityką zainteresowanych (zwłaszcza wśród wykazujących bardzo duŝe zainteresowanie) WOG i WSGD uzyskują wyniki lepsze niŝ wśród ogółu). Wśród osób o róŝnych sympatiach politycznych, najbardziej optymistycznie nastawieni są ludzie o poglądach prawicowych oraz centrowych centrolewicowych i centroprawicowych (przy czym centroprawicowców wyróŝnia wyŝszy niŝ wśród innych poziom WSGD). Stosunkowo największy pesymizm zarówno w kontekście zagadnień w skali mikro- jak i makro- cechuje sympatyków lewicy oraz osoby o niesprecyzowanych przekonaniach politycznych. ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ I POGLĄDY POLITYCZNE A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH WOG WSGD 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 110,2 91,8 91,2 78,9 108,2 85,7 115,0 98,8 131,2 106,7 100,6 88,0 113,4 94,6 119,5 117,4 103,1 102,1 95,1 86,4 70,0 60,0 50,0 OGÓŁEM w ogóle się nie raczej się nie interesują interesują trochę się interesują bardzo zainteresowani lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć 16

W połowie pierwszego kwartału 2006 r. w porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy WOG poprawił swój wynik w większym stopniu wśród osób zainteresowanych polityką (13,9 pkt) niŝ nią niezainteresowanych (4,2 pkt). Pozytywne opinie zarówno o sprawach makrogospodarczych jak i mikroekonomicznych wyróŝniają elektorat PO oraz PiS (przy czym WOG osiąga wyŝszą wartość wśród osób deklarujących poparcie dla PiS, natomiast WSGD dla potencjalnych wyborców PO). Częściej niŝ innych pozytywne opinie o sprawach związanych z sytuacją ekonomiczną kraju wyróŝniają takŝe gotowych popierać w ewentualnych wyborach LPR. Krytycyzm wyróŝnia z kolei elektorat PSL, a ponadto takŝe Samoobrony wyniki WOG i WSGD są w tych grupach (przede wszystkim PSL) bardzo niskie. Warto dodać, Ŝe większy optymizm zarówno w myśleniu o sprawach ekonomicznych w skali makro- jak i w mikro- wyraŝają osoby aktywne polityczne niŝ nieuczestniczące w powszechnych głosowaniach. AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE I UDZIAŁ W WYBORACH DO SEJMU 2005 r. A OCENY GOSPODARKI I SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH 130 110 90 70 50 30 110,2 OGÓŁEM 91,8 117,9 LPR 79,7 120,6 PO 105,1 81,1 PSL 69,9 136,2 PiS 97,1 WOG 97,4 81,4 108,8 93,4 SLD WSGD 109,1 inne 95,1 94,5 99,2 Samoobrona niezdecydowani 114,8 głosowali w 2005 r. 94,9 94,2 82,4 nie głosowali w 2005 r. niegłosujący z wyłączeniem wówczas niepełnoletnich W porównaniu z poprzednim badaniem, WOG poprawił swoje wyniki w elektoracie LPR (o 21,3 pkt), PiS (18,3 pkt), ale takŝe SLD (23,6 pkt). Pogorszenie wartości tego wskaźnika nastąpiło natomiast wśród osób niezdecydowanych jak głosować mimo zgłoszonej gotowości uczestniczenia w hipotetycznych wyborach (spadek o 10,0 pkt). Wśród osób tych jednocześnie zaobserwowano wzrost wartości WSGD (o 11,1 pkt). Poprawę opinii dotyczących sytuacji gospodarstwa domowego 17

obserwowaliśmy teŝ wśród potencjalnych wyborców Samoobrony (6,9 pkt), pogorszenie natomiast wśród potencjalnych wyborców PSL (spadek o 17,8 pkt) oraz PO (5,9 pkt). Opinie na temat sytuacji mikro- jak i makroekonomicznej są w poszczególnych regionach bardzo zbliŝone do wyników ogólnopolskich w przypadku WOG rozpiętość między wynikiem minimalnym a maksymalnym uzyskanym przez poszczególne regiony wyniosła 7,8 pkt, natomiast w przypadku WSGD 7,6 pkt. OCENY GOSPODARKI A SAMOOCENA GOSPODARSTW DOMOWYCH W REGIONACH WOG WSGD 120,0 110,0 110,2 111,4 111,3 105,0 110,7 110,7 108,0 112,8 100,0 90,0 91,8 88,2 91,4 91,5 92,2 95,8 93,8 91,2 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 OGÓŁEM małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny W ciągu trzech miesięcy dzielących nasze badanie od poprzedniego najbardziej poprawiły się opinie mieszkańców województwa wielkopolskiego (WOG o 27,9 pkt, a WSGD o 3,4 pkt) oraz wschodniego (wzrosty o odpowiednio: 21,8 pkt i 3,3 pkt). Wśród osób zamieszkujących na terenie regionu dolnośląskiego odnotowaliśmy pogorszenie Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych o 5,9 pkt. 18

PODSUMOWANIE W połowie pierwszego kwartału 2006 r. Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych osiągnął 100,0 pkt wynik najwyŝszy od 1998 roku. Zmiana nastąpiła za sprawą korzystniejszych opinii o sprawach makrogospodarczych niŝ mikroekonomicznych. W porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy Wskaźnik Ocen Gospodarki wzrósł o 9,3 pkt, natomiast w porównaniu z sytuacją sprzed ubiegłorocznych wyborów aŝ o 17,4 pkt. W tym czasie zmiana Wskaźnika Samooceny Gospodarstw Domowych była znacznie mniejsza (w stosunku do poprzedniego badania róŝnica wynosiła 0,2 pkt, natomiast do sytuacji sprzed wyborów 5,7 pkt). Wynik WOG jest obecnie najlepszy od 1997 r., natomiast WSGD od 1999 r. Przyczyn poprawy WNE jest wiele poprawiły się opinie o stanie polskiej gospodarki 4, wzrosła skłonność do oszczędności 5 jak i inwestowania w dobra trwałego uŝytku 6, zmniejszyły się obawy przed gwałtownymi podwyŝkami, a przybyło osób oczekujących mniejszej inflacji 7. Przybyło takŝe osób oczekujących poprawy materialnych warunków Ŝycia ludności w perspektywie trzyletniej 8, przy czym oczekiwania dotyczące poprawy sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego w perspektywie dwunastomiesięcznej były juŝ bardziej ostroŝne 9. Bardziej wstrzemięźliwe są teŝ opinie na temat aktualnego stanu domowych finansów (o 3 pkt proc. zmniejszyła się liczba osób mówiących o pogorszeniu sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy, ale teŝ o 4 pkt proc. do 30% - zwiększyła się liczba osób mówiących, Ŝe przynajmniej czasami zdarza się, Ŝe nie starcza im pieniędzy na bieŝące wydatki). Po poprawie opinii na temat sytuacji na rynku pracy odnotowanej w poprzednim badaniu, teraz optymizm osłabł (odsetek osób przekonanych, Ŝe w obecnej sytuacji trudno jest o znalezienie pracy w Polsce wzrósł o 4 pkt proc.). 4 Odsetek osób przekonanych, Ŝe gospodarka rozwija się wzrósł w ciągu ostatnich 3 miesięcy o 8 pkt proc. do 43% (to najwięcej od 1999 r.) i 4 pkt proc. zmniejszył przekonanych o kryzysie. 5 Odsetek osób przekonanych, Ŝe w obecnej sytuacji gospodarczej warto oszczędzać wzrósł o 4 pkt proc. (do poziomu najwyŝszego od 1998 r.), przy spadku o 2 pkt proc. będących odmiennego zdania. 6 O tym, Ŝe warto inwestować w dobra trwałego uŝytku przekonany jest obecnie odsetek osób największy od 1999 r. (wzrost o 6 pkt proc. w stosunku do poprzedniego badania do poziomu 64%). 7 Gwałtownego wzrostu cen obawia się zaledwie 5% badanych odsetek osób o 6 pkt proc. mniejszy niŝ przed trzema miesiącami; w stosunku do tamtego okresu liczba osób oczekujących wolniejszego wzrostu cen powiększyła się o 6 pkt proc. 8 O poprawie mówi obecnie odsetek osób o 5 pkt proc. większy niŝ przed trzema miesiącami to najwięcej osób od 1998 r.; z kolei obawy przed pogorszeniem podziela liczba osób najniŝsza od 1997 r. 9 O pięć punktów procentowych wzrosła w ciągu ostatnich 3 miesięcy grupa osób nie oczekujących Ŝadnych zmian. 19

ANEKS Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych obliczany jest na podstawie dziewięciu pytań o tematyce gospodarczej: Wartość minimalna Wskaźnika (dziewięć odpowiedzi pesymistycznych), to 0, środkowa 100, natomiast maksymalna (dziewięć odpowiedzi optymistycznych) 200 punktów. ❶ ocena polskiej gospodarki w kontekście rozwoju bądź kryzysu ❷ prognoza materialnych warunków Ŝycia ludności w naszym kraju w perspektywie trzyletniej ❸ prognozy inflacyjne w perspektywie najbliŝszych 12 miesięcy ❹ skłonność do oszczędzania ❺ skłonność do inwestowania w dobra trwałego uŝytku ❻ ocena sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego w okresie ostatnich 12 miesięcy ❼ prognoza sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego w okresie najbliŝszych 12 miesięcy ❽ aktualna ocena sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego (w odniesieniu do moŝliwości regularnego opłacania podstawowych świadczeń) ❾ ocena sytuacji na rynku pracy Na Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych składają się dwa podwskaźniki: Oceny Gospodarki i Samooceny Gospodarstw Domowych. Oba podwskaźniki mogą przybierać podobnie jak Wskaźnik Nastrojów Ekonomicznych średnie wartości mieszczące się w granicach między 0 a 200 punktów. 20