DUMA I WSTYD POLAKÓW

Transkrypt

1 K.38/08 DUMA I WSTYD POLAKÓW Warszawa, czerwiec 2008 roku W sondaŝu z r. TNS OBOP zbadał fragment świadomości historycznej Polaków odnoszący się do wiedzy o wydarzeniach w historii narodu, będącymi powodem do dumy i wstydu. 87% badanych odpowiedziało twierdząco na pytanie o znajomość zdarzeń z historii Polski, z których Polacy mogą być dumni, a 66% odpowiedziało twierdząco na pytanie o znajomość zdarzeń z historii Polski, których Polacy powinni się wstydzić. 43% badanych uwaŝa, Ŝe o zdarzeniach, z których Polacy mogą być dumni, w telewizji i w gazetach mówi się tyle ile potrzeba, 41%, Ŝe za mało, a 8% - Ŝe za duŝo. 40% badanych uwaŝa, Ŝe o zdarzeniach, których Polacy powinni się wstydzić, w telewizji i w gazetach mówi się tyle ile potrzeba, 33%, Ŝe za mało, a 16% - Ŝe za duŝo. Porównanie tych wyników z wcześniejszymi badaniami (CBOS 1987, OBOP 1996) sugeruje, Ŝe w skali dwudziestu lat, Polacy nie przestają być dumni ze swej historii narodowej, ale zaczęli teŝ patrzeć na nią bardziej krytycznie. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; Warszawa; NIP: ; REGON: Bank Pekao S.A. Oddział Warszawa; Nr konta: ; Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy XIX Wydział Gospodarczy KRS ; Kapitał Zakładowy: ,00 zł t ; f e office@tns-global.pl;

2 Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. Pamięć czynów chwalebnych i postępków haniebnych mają nie tylko ludzie, ale i narody. Pamięć zbiorowa obejmuje zarówno zdarzenia, z których narody czerpią dumę, jak i zdarzenia, które są powodem do wstydu. Narody mają skłonność do podtrzymywania pamięci czynów chwalebnych, a nieprzyjmowania do wiadomości i wypierania z pamięci zdarzeń haniebnych, pamięć zbiorowa nie jest bowiem bezstronnym historykiem narodu, lecz słuŝy podtrzymywaniu narodowego Ja. O Polakach sądzi się potocznie, Ŝe mają do swej przeszłości stosunek apolegetyczny i są niezwykle odporni na wszystko, co przeszkadza im w samouwielbianiu się. W sondaŝu z TNS OBOP dotknął tego zagadnienia. 1 POWODY DO DUMY I WSTYDU? W sondaŝu 87% badanych odpowiedziało twierdząco na pytanie o znajomość zdarzeń z historii Polski, z których Polacy mogą być dumni, a 66% odpowiedziało twierdząco na pytanie o znajomość zdarzeń z historii Polski, których Polacy powinni się wstydzić (w pytaniu tym była potrzebna odpowiedź trudno powiedzieć ). Zaskakuje, oczywiście, nie pierwszy, lecz drugi wynik: dwie trzecie badanych, którzy mówią, Ŝe znają jakieś wstydliwe wydarzenia z historii Polski. I nawet jeśli tylko tak mówią, a konkretnych zdarzeń nie znają, to przyznają przecieŝ, Ŝe takie wydarzenia miały miejsce. TAK NIE Czy zna Pan(i) jakieś zdarzenia z historii Polski, z których Polacy mogą być dumni? 87% 13% Czy zna Pan(i) jakieś zdarzenia z historii Polski, których Polacy powinni się wstydzić? 66% 34% 1 SondaŜ zrealizowano w dniach 5 9 czerwca 2008 r. na ogólnopolskiej losowej reprezentatywnej próbie 1005 mieszkańców Polski powyŝej 15 roku Ŝycia. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

3 Tendencja do podtrzymywania miłości własnej jest w pamięci zbiorowej wyraźna, ale róŝnica między odsetkiem badanych znających powody do dumy i znających powody do wstydu w Ŝadnym razie nie moŝe być uznana za dramatyczną i zapewne w innych społeczeństwach rzecz się ma podobnie. Oczywiście, znajdujemy się tutaj na poziomie autodeklaracji. Być moŝe lepsza znajomość powodów do dumy niŝ powodów do wstydu polega nie tyle na tym, Ŝe ludzi znających powody do dumy jest więcej niŝ ludzi znających powody do wstydu, ile na tym, Ŝe ci pierwsi potrafiliby podać wiele więcej powodów do dumy niŝ ci drudzy powodów do wstydu. POWODY DO DUMY I WSTYDU W MEDIACH Inny stereotyp głosi, Ŝe Polacy nie chcą, by w mediach rozwodzono się o ciemniejszej stronie historii i zdecydowanie bardziej wolą historię krzepiącą ich serca. Odpowiedzi badanych wskazują, Ŝe faktycznie bardziej lubimy słyszeć o zdarzeniach będących powodem do dumy niŝ o zdarzeniach będących powodem do wstydu. WaŜniejsze jest jednak, Ŝe w odniesieniu do obu rodzajów zdarzeń statystycznie najczęstszą jest odpowiedź, Ŝe w mediach mówi się o nich tyle ile trzeba. Odpowiedzi takie, jak wiadomo, udzielają często badani, którzy nie mają zdania w sprawie. W tej sytuacji najwaŝniejszym wynikiem jest 33% badanych uwaŝających, Ŝe o zdarzeniach negatywnych mówi się za mało, dwa razy więcej niŝ badanych uwaŝających, Ŝe zdarzeniach takich mówi się za duŝo. Czy Pana(i) zdaniem, o zdarzeniach, z których Polacy mogą być dumni, w telewizji i w gazetach mówi się za mało, za duŝo, tyle ile potrzeba? Czy Pana(i) zdaniem, o zdarzeniach, których Polacy powinni się wstydzić, w telewizji i w gazetach mówi się za mało, za duŝo, tyle ile potrzeba? Za mało Za duŝo Tyle ile potrzeba Trudno powiedzieć 41% 8% 43% 8% 33% 16% 40% 11% 3

4 Z akceptacją obecności w mediach spraw będących powodami do wstydu zgodne są odpowiedzi na pytanie, które dziś nabiera szczególnej aktualności: Czy gdyby historycy wykryli jakieś waŝne a wstydliwe sprawy z najnowszej historii Polski, to powinno się je ujawnić czy ukryć przed społeczeństwem? Mało który z badanych sądzi, Ŝe takie sprawy moŝna (10%) lub powinno się ukryć (3%) 82% jest zdania, Ŝe powinno się je ujawnić; rzadki w sondaŝach przypadek jednomyślności opinii. PORÓWNANIE WZDŁUś CZASU Pytania o powody do dumy i do wstydu mają juŝ w badaniach opinii w Polsce pewną tradycję, związaną z Jerzym i Barbarą Szackimi. W OBOP podobne badanie przeprowadzono w 1996 roku (zob. komunikat Świadomość historyczna Polaków, 1996). Na pytanie Czy są w dziejach Polski takie fakty, z których Polacy mogą być dumni?, 76% odpowiedziało twierdząco, 8% - przecząco, a 16% nie potrafiło odpowiedzieć. Na pytanie Czy są w dziejach Polski takie fakty, które przynoszą Polakom ujmę?, 57% badanych odpowiedziało twierdząco, 19% - przecząco, a 24% nie potrafiło na to pytanie odpowiedzieć. Pytania z 1996 r. i 2008 r. nie są dokładnie porównywalne. Mimo to moŝna zauwaŝyć, Ŝe w obu wypadkach Polacy trochę częściej przyznają, Ŝe w dziejach Polski są fakty będące powodami do dumy niŝ Ŝe w dziejach tych są fakty przynoszące wstyd. W obu wypadkach róŝnica ta nie jest jednak zbyt duŝa, np. dwukrotna. Co ciekawsze proporcja duma/wstyd jest taka sama wynosi 1.3 :1. Wielkie i gorzkie publiczne dyskusje historyczne, które odbyły się w ostatniej dekadzie nie spowodowały większej zmiany. Dysponujemy jednak wcześniejszymi badaniem, sondaŝem CBOS z 1987 r. czyli z ostatnich lat dawnego ustroju 2, Na pytanie Czy Pana(i) zdaniem były w naszej historii od początku istnienia Polski do chwili obecnej wydarzenia, z których Polacy mogą być dumni/ które przyniosły wstyd dobremu imieniu Polaka?, istnienie powodów do dumy przyznało 78%, a powodów do wstydu 36% badanych (zaprzeczyło istnieniu powodów do dumy 2%, a powodów do wstydu 25%; nie 2 Zob. Piotr T. Kwiatkowski, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego okresu transformacji, Warszawa: Scholar s. 232). 4

5 potrafiło odpowiedzieć w pierwszym wypadku 20%, a w drugim 44% badanych). To badanie (znowu, mimo ograniczonej porównywalności pytań) pokazuje, Ŝe w dłuŝszej skali czasu, Polacy nie przestają być dumni ze swej historii narodowej, ale zaczęli patrzeć na nią okiem bardziej krytycznym. 5

6 Czy zna Pan(i) jakieś zdarzenia z historii Polski, z których Polacy mogą być dumni? ODPOWIEDZI W PROC. tak nie LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ GRUPA SPOŁECZNO - męŝczyźni kobiety lat lat lat lat lat lat lub więcej podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne licencjat, wyŝsze jeszcze się uczy wieś miasto do 100 tys miasto tys miasto pow. 500 tys małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny pracuje zawodowo nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci i renciści

7 SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE uczniowie i studenci bezrobotni dobra średnia zła wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie niewierzący lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo się LPR PO Partia Demokratyczna PSL PiS Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Ŝadna inne niezdecydowani Czy zna Pan(i) jakieś zdarzenia z historii Polski, których Polacy powinni się wstydzić? ODPOWIEDZI W PROC. tak nie LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ męŝczyźni kobiety WIEK lat

8 WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ GRUPA SPOŁECZNO - SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY lat lat lat lat lat lub więcej podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne licencjat, wyŝsze jeszcze się uczy wieś miasto do 100 tys miasto tys miasto pow. 500 tys małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny pracuje zawodowo nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci i renciści uczniowie i studenci bezrobotni dobra średnia zła wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie

9 POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE niewierzący lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo się LPR PO Partia Demokratyczna PSL PiS Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Ŝadna inne niezdecydowani Czy Pan(i) zdaniem, o zdarzeniach, z których Polacy mogą być dumni, w telewizji i w gazetach mówi się za mało, za duŝo, tyle ile potrzeba? za mało ODPOWIEDZI W PROC. za duŝo tyle ile potrzeba trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE męŝczyźni kobiety lat lat lat lat lat lat lub więcej podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne

10 MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ GRUPA SPOŁECZNO - SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE licencjat, wyŝsze jeszcze się uczy wieś miasto do 100 tys miasto tys miasto pow. 500 tys małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny pracuje zawodowo nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci i renciści uczniowie i studenci bezrobotni dobra średnia zła wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie niewierzący lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć

11 ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo się LPR PO Partia Demokratyczna PSL AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE PiS Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Ŝadna inne niezdecydowani Czy Pan(i) zdaniem, o zdarzeniach, których Polacy powinni się wstydzić, w telewizji i w gazetach mówi się za mało, za duŝo, tyle ile potrzeba? za mało ODPOWIEDZI W PROC. za duŝo tyle ile potrzeba trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ męŝczyźni kobiety lat WIEK WYKSZTAŁCENIE lat lat lat lat lat lub więcej podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne licencjat, wyŝsze jeszcze się uczy

12 MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ GRUPA SPOŁECZNO - SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ wieś miasto do 100 tys miasto tys miasto pow. 500 tys małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny pracuje zawodowo nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci i renciści uczniowie i studenci bezrobotni dobra średnia zła wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie niewierzący lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć w ogóle się nie

13 AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE raczej się nie raczej się bardzo się LPR PO Partia Demokratyczna PSL PiS Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Ŝadna inne niezdecydowani Czy gdyby historycy wykryli jakieś waŝne a wstydliwe sprawy z najnowszej historii Polski, to powinno się je ujawnić czy ukryć przed społeczeństwem? powinno się je ujawnić ODPOWIEDZI W PROC. moŝna je ukryć powinno się je ukryć trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ męŝczyźni kobiety lat WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA lat lat lat lat lat lub więcej podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne licencjat, wyŝsze jeszcze się uczy wieś miasto do 100 tys miasto tys

14 REGION AKTYWNOŚĆ GRUPA SPOŁECZNO - SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY miasto pow. 500 tys małopolski wschodni katowicki dolnośląski wielkopolski pomorski centralny pracuje zawodowo nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci i renciści uczniowie i studenci bezrobotni dobra średnia zła wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie niewierzący POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć w ogóle się nie

15 raczej się nie raczej się bardzo się LPR PO Partia Demokratyczna PSL AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE PiS Samoobrona Sojusz Lewicy Demokratycznej Ŝadna inne niezdecydowani