Spis treści Przedmowa do wydania II... 5 Przedmowa do wydania I... 7 Rozdział 1. Zarys anatomii ptaków Norbert Pospieszny... 9 1.1. Budowa ciała... 10 1.1.1. Kościec głowy (ossa capitis)... 11 1.1.2. Kręgosłup (Columna vertebralis)... 11 1.1.3. kości kończyn (ossa membrorum)... 12 1.2. Układ mięśniowy (systema musculorum)... 14 1.3. Aparat trawienny (apparatus digestorius)... 14 1.4. Aparat oddechowy (apparatus respiratorius)... 17 1.5. Aparat moczowy (apparatus uropoeticus)... 17 1.6. Aparat płciowy (apparatus genitalis)... 17 1.7. Układ naczyniowy (systema vasorum)... 18 1.8. Układ chłonny (systema lymphaticum) Piotr Szeleszczuk... 20 1.8.1. Naczynia chłonne (Vasa lymphatica)... 20 1.8.2. Narządy limfatyczne (Organa lymphatica)... 20 1.8.3. Grasica (Thymus)... 21 1.8.4. Bursa Fabrycjusza (Bursa Fabrici)... 22 1.8.5. Śledziona (Lien)... 22 1.8.6. Migdałki przełykowe (Tonsillae oesophageae)... 23 1.8.7. Migdałek odźwiernikowy (Tonsilla pylorica)... 23 1.8.8. Migdałki jelit ślepych (Tonsillae caecales)... 23 1.8.9. Kępki Peyera (Folliculi lymphatici aggregati)... 24 1.8.10. Zachyłek żółtkowy (Zachyłek Meckela diverticulum Meckeli)... 24 1.8.11. Gruczoł Hardera (Glandula profunda palpebrae III)... 24 1.8.12. Ciało limfopinealne (Lymphopineal body)... 24 1.8.13. Węzły limfatyczne (Lymphonodi lymphatici)... 24 1.8.14. Grudki limfatyczne nieotorbione (Lymphonoduli noncapsulated)... 25 1.9. układ nerwowy (systema nervosum)... 25 1.10. narządy zmysłów (organa sensuum)... 28 1.11. układ powłokowy (integumnetum commune)... 28 piśmiennictwo... 29
918 CHOROBY DROBIU Rozdział 2. Wybrane zagadnienia z fizjologii ptaków Wojciech Zawadzki... 31 2.1. Układ nerwowy (Systema nervosum)... 31 2.1.1. Rdzeń kręgowy (Medulla spinalis)... 34 2.1.2. Rdzeń przedłużony (Medulla oblongata)... 35 2.1.3. Móżdżek (Cerebellum)... 35 2.2. Narządy zmysłów (Organa sensuum)... 36 2.2.1. Zmysł węchu (Organon olfactus)... 36 2.2.2. Zmysł smaku (Organon gustus)... 36 2.2.3. Zmysł słuchu (Organon acustus)... 37 2.2.4. Zmysł równowagi (Organon vestibulare)... 39 2.2.5. Zmysł wzroku (Organon visus)... 39 2.3. Neurofizjologiczne podstawy zachowania się ptaków... 40 2.3.1. Socjalne (społeczne) zachowanie się drobiu... 41 2.4. Krew (Sangvist) i układ krążenia (Systema vasorum)... 43 2.5. Aparat oddechowy (Apparatus respiratorius)... 46 2.6. Układ pokarmowy (Systema digestorium)... 49 2.6.1. Specyfika pobierania, trawienia i metabolizmu składników pokarmowych u ptaków Wojciech Zawadzki, Bożena Króliczewska... 49 2.6.2. Hormony przewodu pokarmowego... 57 2.7. Kwoczenie... 58 2.8. Układ odpornościowy Piotr Szeleszczuk... 59 Piśmiennictwo... 73 Rozdział 3. Patologia lęgów i okresu okołolęgowego Wanda B. Borzemska... 77 3.1. Uszkodzenia jaj wylęgowych... 79 3.2. Ocena zapłodnienia jaj... 87 3.3. Biologiczna i patologiczna analiza lęgu... 88 3.3.1. Wylęg i zamieranie zarodków w trakcie inkubacji... 88 3.3.2. Badanie zarodków zamarłych... 90 3.3.3. Badanie zarodków żywych... 93 3.3.4. Kontrola procesu lęgu... 95 3.3.5. Ocena skorup powylęgowych... 97 3.3.6. Brakowanie piskląt... 99 3.3.7. Kliniczna ocena piskląt zdrowych... 100 3.4. Awarie technologiczne i choroby okresu okołolęgowego... 102 3.4.1. Przegrzanie (Hyperthermia)... 103 3.4.2. Niedogrzanie i przewodnienie (Hypothermia and overhydration)... 106 3.4.3. Niedotlenienie (Hypoxia)... 110 3.4.4. Zapalenie pępka i woreczka żółtkowego (Omphalitis and yolk sac inflammation)... 112 3.4.5. Opóźnienie resorpcji woreczka żółtkowego (Delayed yolk sac resorption)... 115 3.4.6. Okres krytyczny i śmierć głodowa (Critical period and death of starving)... 121
SPIS TREŚCI 919 Rozdział 4. Choroby z niedoboru składników pokarmowych Jerzy Rzedzicki, Agnieszka Marek...133 4.1. Niedobory witamin hipowitaminozy (Vitamins deficiency)... 133 4.1.1. Niedobór witaminy A (Vitamin A deficiency)... 135 4.1.2. Niedobór witaminy E (Vitamin E deficiency)... 137 4.1.2.1. Zwyrodnienie móżdżku encefalomalacja (Encephalomalatio)... 139 4.1.2.2. Pokarmowe zwyrodnienie mięśni u kacząt (Nutritional myopathy, Muscular dystrophy)... 140 4.1.2.3. Skaza wysiękowa (Exudative diathesis)... 140 4.1.2.4. Obrzęk stawów skokowych u indyków (Enlarged hock disorder)... 141 4.1.2.5. Niedobór witaminy E u drobiu dorosłego (Vitamin E deficiency in adult poultry)... 141 4.1.3. Niedobór witaminy D (Vitamin D deficiency)... 142 4.1.4. Niedobór witaminy K (Vitamin K deficiency)... 144 4.1.5. Niedobór witamin z grupy B (Vitamins B complex deficiency)... 144 4.1.5.1. Niedobór witaminy B 1 tiaminy, aneuryny (Thiamin, Vitamin B 1 deficiency)... 146 4.1.5.2. Niedobór witaminy B 2 ryboflawiny (Vitamin B 2 riboflavin deficiency)... 147 4.1.5.3. Niedobór kwasu pantotenowego (Pantothenic acid deficiency)... 149 4.1.5.4. Niedobór witaminy B 12 cyjanokobalaminy (Vitamin B 12 deficiency)... 149 4.1.5.5. Niedobór witaminy PP niacyny, kwasu nikotynowego (Nicotinic acid, niacin deficiency)... 150 4.1.5.6. Niedobór witaminy B 6 pirydoksyny (Pyridoxine, vitamin B 6 deficiency)... 150 4.1.5.7. Niedobór biotyny witaminy H (Biotin deficiency)... 151 4.1.5.8. Niedobór kwasu foliowego (Folic acid, folacin deficiency)... 151 4.1.5.9. Niedobór choliny (Choline deficiency)... 151 4.1.6. Witamina C (Ascorbic acid, vitamin C)... 152 4.2. Funkcje biologiczne niezbędnych składników mineralnych oraz skutki ich niedoboru... 153 4.2.1. Wapń i fosfor Ca i P (Calcium and phosphorus)... 154 4.2.2. Magnez Mg (Magnesium)... 156 4.2.3. Sód i chlor sól kuchenna (Sodium and chlorine salt)... 157 4.2.4. Potas K (Potassium)... 158 4.2.5. Mangan Mn (Manganese)... 158 4.2.6. Jod I (Iodine)... 160 4.2.7. Miedź Cu (Copper)... 160 4.2.8. Żelazo Fe (Iron)... 161 4.2.9. Cynk Zn (Zinc)... 162 4.2.10. Selen Se (Selenium)... 164 Piśmiennictwo... 165
920 CHOROBY DROBIU Rozdział 5. Choroby bakteryjne Alina Wieliczko...171 5.1. Zakażenia drobiu wywołane pałeczkami Salmonella... 172 5.1.1. Salmonelloza, paratyfus (Salmonellosis, paratyphoid infections)... 173 5.1.2. Pulloroza, biała biegunka piskląt (Pullorosis, pullorum disease)... 186 5.1.3. Tyfus kur (Tyfus gallinarum, fowl typhoid)... 191 5.1.4. Arizonoza indyków (Arizonosis, arizonosis of turkeys)... 195 5.2. Kolibakterioza (Colibacteriosis gallinarum, colibacillosis)... 197 5.2.1. Zapalenie pępka i woreczka żółtkowego u piskląt (Omphalitis and yolk sac inflammation)... 200 5.2.2. Kolibakterioza układu oddechowego (Respiratory colibacillosis, respiratory origin colisepticemia)... 200 5.2.3. Ostra, posocznicowa postać kolibakteriozy (Colisepticemia)... 201 5.2.4. Syndrom zapalenia stawów, kości i zieleniejącej wątroby (Synovitis, osteomyelitis and green liver syndrom SOG)... 202 5.2.5. Cellulitis... 202 5.2.6. Kolibakterioza narządu rozrodczego (Acute vaginitis, salpingitis, peritonitis)... 203 5.3. Koligranulomatoza (Coligranulomatosis gallinarum, Hjärre s disease)... 208 5.4. Pasterelloza, cholera drobiu (Avian pasteurellosis, fowl cholera)... 209 5.5. Zakaźny katar nosa (Coryza contagiosa gallinarum, infectious coryza)... 215 5.6. Zakażenia Gallibacterium... 218 5.7. Ornitobakterioza (Ornithobacteriosis, Ornithobacterium rhinotracheale infection)... 219 5.8. Rimerelloza ptaków (Riemerellosis, Riemerella anatipestifer infection, duck septicemia)... 224 5.9. Bordetelloza koryza indyków, katar indyków (Bordetellosis, Turkey coryza)... 227 5.10. Mykoplazmoza drobiu (Mycoplasmosis avium) Grzegorz Tomczyk, Alina Wieliczko... 229 5.10.1. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma gallisepticum... 232 5.10.2. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma synoviae... 238 5.10.3. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma meleagridis... 243 5.10.4. Zakażenia wywołane przez Mycoplasma iowae... 246 5.10.5. Mykoplazmozy drobiu wodnego... 247 5.10.6. Zapalenie worków powietrznych i otrzewnej u gąsiąt... 249 5.10.7. Mykoplazmoza kaczek chroniczne surowiczo-włóknikowe zapalenie zatok, worków powietrznych i otrzewnej... 249 5.10.8. Zakaźne zapalenie prącia i steku u gęsi ZZPST... 250 5.11. Kampylobakterioza (Campylobacteriosis, Campylobacter infection)... 261 5.11.1. Wibrioza kur syndrom degeneracji wątroby u kur niosek (Vibriosis, Avian vibrionic hepatitis)... 266 5.12. Gruźlica (Tuberculosis avium, avian tuberculosis)... 271 5.13. Gruźlica rzekoma, pseudotuberkuloza, jersinioza ptaków (Pseudotuberculosis avium, yersiniosis avium, avian pseudotuberculosis)...276 5.14. Różyca (Erysipelas)... 277
SPIS TREŚCI 921 5.15. Zakażenia laseczkami beztlenowcowymi (Clostridium infections)... 279 5.15.1. Wrzodziejące zapalenie jelit (Enteritis ulcerosa avium, ulcerative enteritis)... 280 5.15.2. Nekrotyczne zapalenie jelit (Enteritis necroticans gallinarum, Necrotic Enteritis)... 283 5.15.3. Zatrucie jadem kiełbasianym, botulizm ptaków (Botulismus avium, botulism). 285 5.15.4. Zgorzelinowe zapalenie skóry, martwicowe zapalenie skóry (Gangrenous dermatitis)... 287 5.16. Stafylokokoza (Staphylococcosis, Staphylococcus infections)... 288 5.17. Streptokokoza (Streptococcosis)... 291 5.18. Chlamydofiloza (Chlamydophilosis avium, avian chlamydophilosis)... 294 5.19. Inne zakażenia bakteryjne... 298 5.19.1. Listerioza (Listeriosis)... 298 5.19.2. Zakażenia krętkami z rodzaju Brachyspira... 300 Piśmiennictwo... 302 Rozdział 6. Choroby grzybicze i mikotoksykozy Michał Mazurkiewicz... 339 6.1. Choroby grzybicze (Fungal diseases)... 339 6.1.1. Aspergilloza (Aspergillosis)... 339 6.1.2. Kandydiaza (Candidiasis)... 342 6.1.3. Strupień woszczynowy (Dermatophytosis, favus)... 343 6.1.4. Daktylarioza (Dactylariosis)... 344 6.1.5. Kryptokokoza (Cryptococcosis)... 345 6.2. Mikotoksykozy (Mycotoxicoses)... 346 6.2.1. Aflatoksykozy... 346 6.2.2. Ochratoksykozy... 349 6.2.3. Fuzariotoksykozy... 353 6.2.4. Inne mikotoksyny... 354 Piśmiennictwo... 357 Rozdział 7. Choroby wirusowe...361 7.1. Rzekomy pomór drobiu (Pseudopestis avium, Newcastle disease, ND) Krzysztof Śmietanka, Zenon Minta... 361 7.2. Zakażenia metapneumowirusowe (Metapneumovirus infections) Andrzej Koncicki... 372 7.2.1. Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy indyków (Turkey rhinotracheitis TRT)... 373 7.2.2. Syndrom obrzęku głowy kur (Swollen Head Syndrome SHS)... 378 7.3. Grypa ptaków influenza ptaków (Avian influenza AI) Krzysztof Śmietanka, Zenon Minta... 381 7.4. Zakaźne zapalenie oskrzeli kur (Bronchitis infectiosa gallinarum, Infectious bronchitis IB) Ewa Karpińska, Katarzyna Domańska-Blicharz, Beata Dolka... 394 7.5. Zakaźne zapalenie krtani i tchawicy (Infectious laryngotracheitis ILT) Andrzej Koncicki, Zenon Minta... 402 7.6. Wirusowe zakażenia jelit (Viral enteric infections) Katarzyna Domańska-Blicharz, Zenon Minta, Andrzej Koncicki... 407
922 CHOROBY DROBIU 7.6.1. Koronawirusowe zapalenie jelit indyków (Turkey Coronavirus Enteritis)... 409 7.6.2. Zakażenia rotawirusami (Rotavirus infections)... 412 7.6.3. Zakażenia astrowirusami (Astrovirus infections)... 416 7.6.4. Zakażenia enterowirusopodobnymi wirusami ptaków (Avian enterovirus-like viruses (ELV) infections)... 419 7.6.5. Zakażenia indyków torowirusami (Turkey torovirus infection)... 420 7.6.6. Zakażenia parwowirusami (Parvovirus infection)... 422 7.7. Zakaźne zapalenie bursy Fabrycjusza choroba Gumboro (Infectious Bursal Disease IBD) Andrzej Koncicki, Zenon Minta... 423 7.8. Zakaźna anemia kurcząt (Chicken Infectious Anemia CIA) Zenon Minta... 431 7.9. Zakażenia adenowirusami (Adenovirus infections) Andrzej Koncicki... 438 7.9.1. Krwotoczne zapalenie jelit indyków (Hemorrhagic enteritis HE)... 440 7.9.2. Syndrom spadku nieśności (Egg Drop Syndrome EDS 76)... 444 7.9.3. Choroba marmurkowatej śledziony bażantów (Marble Spleen Disease MSD).. 447 7.9.4. Zespół puchliny osierdzia (Hydropericardium syndrome HPS)... 449 7.9.5. Wtrętowe zapalenie wątroby (Inclusion Body Hepatitis IBH)... 452 7.9.6 Nadżerki błony śluzowej żołądka mięśniowego (Gizzard erosions GE)... 453 7.10. Ospa ptaków (Fowl pox FP) Andrzej Koncicki... 457 7.11. Zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego kurcząt (Avian encephalomyelitis AE) Andrzej Koncicki, Zenon Minta... 460 7.12. Zakażenia reowirusami (Reovirus infections) Elżbieta Samorek-Salamonowicz, Zenon Minta... 464 7.12.1. Wirusowe zapalenie stawów i pochewek ścięgnowych u kur (Viral arthritis, tenosynovitis)... 466 7.12.2. Syndrom złego wchłaniania (Malabsorption syndrom)... 467 7.12.3. Reowiroza kurcząt (Chicken reovirosis)... 467 7.13. Choroby wirusowe drobiu wodnego Elżbieta Samorek-Salamonowicz... 471 7.13.1. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt (Hepatitis infectiosa anatum, Duck Virus Hepatitis DHV)... 471 7.13.1.1. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 1... 471 7.13.1.2. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 2... 474 7.13.1.3. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 3... 474 7.13.2. Choroba Derzsy'ego (Derzsy's disease, Goose parvovirus infection)... 475 7.13.3. Parwowiroza kaczek piżmowych (Syndrom MMDR)... 480 7.13.4. Syndrom karłowatości i skróconego dzioba... 481 7.13.5. Pomór kaczek wirusowe zapalenie jelit kaczek (Duck plague, Duck Virus Enteritis DVE)... 482 7.13.6. Reowiroza kacząt (Duck reovirus infections)... 484 7.13.7. Syndrom krwotocznego zapalenia nerek i jelit (Hemorrhagic Nephritis Enteritis of Geese HNEG) Wojciech Kozdruń... 485 7.13.8. Zakażenia circowirusami gąsiąt i kacząt Wojciech Kozdruń... 486
SPIS TREŚCI 923 7.14. Wirusowe zapalenie nerek (Avian nephritis AN) Zenon Minta... 487 7.15. Choroba Mareka (Marek s disease MD) Elżbieta Samorek-Salamonowicz... 489 7.16. Białaczki ptasie (Avian leukosis AL) Zenon Minta... 511 7.17. Wirus Zachodniego Nilu Elżbieta Samorek-Salamonowicz... 519 Piśmiennictwo... 522 Rozdział 8. Choroby pasożytnicze parazytozy...551 8.1. Choroby wywoływane przez pasożytnicze stawonogi (Arthropoda) Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz... 552 8.1.1. Choroby wywoływane przez roztocze (Acari)... 556 8.1.1.1. Dermanyssoza (Dermanyssosis)... 556 8.1.1.2. Argazidoza (Argasidosis)... 560 8.1.1.3. Ixodidoza (Ixodidosis)... 561 8.1.1.4. Knemidokoptoza (Cnemidocoptosis)... 563 8.1.1.5. Laminosioptoza (Laminosioptosis)... 565 8.1.2. Choroby wywoływane przez owady (Insecta)... 566 8.1.2.1. Mallofagoza (Mallophagosis)... 566 8.1.2.2. Ceratofylloza (Ceratophyllosis)... 569 8.1.2.3. Pluskwy... 571 8.1.2.4. Komary... 572 8.1.2.5. Meszki... 574 8.1.2.6. Kuczmany... 575 8.1.2.7. Muchy... 576 8.1.2.8. Chrząszcze... 577 8.2. Helmintozy (robaczyce drobiu) Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz... 578 8.2.1. Parazytozy wywołane przez nicienie (nematodozy)... 583 8.2.1.1. Askaridioza (Ascaridiosis)... 583 8.2.1.2. Heterakioza (Heterakiosis)... 584 8.2.1.3. Syngamoza (Syngamosis)... 586 8.2.1.4. Cjatostomatoza (Cyathostomatosis)... 587 8.2.1.5. Kapillariozy (Capillariosis)... 588 8.2.1.6. Echinurioza (Echinuriosis)... 588 8.2.1.7. Amidostomoza (Amidostomosis)... 589 8.2.1.8. Streptokaroza (Streptocarosis)... 591 8.2.1.9. Trichostrongyloza (Trichostrongylosis)... 592 8.2.2. Parazytozy wywołane przez przywry (Trematoda)... 593 8.2.2.1. Prostogonimoza (Prosthogonimosis)... 593 8.2.3. Parazytozy wywoływane przez tasiemce (Cestoda)... 594 8.2.3.1. Tasiemczyce, cestodozy (Cestodosis) drobiu grzebiącego... 594 8.2.3.2. Tasiemczyce drobiu wodnego... 595 8.2.4. Parazytozy wywoływane przez kolcogłowy (Acanthocephala)... 596 8.2.4.1. Polimorfoza (Polymorphosis)... 596 8.2.4.2. Filikoloza (Filicollosis)... 597
924 CHOROBY DROBIU 8.3. Pasożyty występujące u strusi Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz... 598 8.4. Choroby pasożytnicze wywoływane przez pierwotniaki Michał Mazurkiewicz... 599 8.4.1. Kokcydioza (Coccidiosis)... 599 8.4.1.1. Kokcydioza kurcząt... 599 8.4.1.2. Kokcydioza indyków... 611 8.4.1.3. Kokcydioza gęsi... 613 8.4.1.4. Kokcydioza kaczek... 614 8.4.2. Histomonoza czarna główka (Histomonosis, blackhead)... 615 8.4.3. Trichomonoza rzęsistkowica (Trichomonosis)... 617 8.4.3.1. Trichomonoza gołębi i drobiu grzebiącego... 617 8.4.3.2. Trichomonoza gęsi... 618 8.4.4. Spironukleoza Spironucleosis (wcześniej określana jako Heksamitoza Hexamitosis)... 619 8.4.5. Kryptosporidioza (Cryptosporidiosis)... 619 8.4.6. Toksoplazmoza (Toxoplasmosis)... 621 Piśmiennictwo... 622 Rozdział 9. Choroby metaboliczne i choroby o niewyjaśnionej etiologii Jerzy Rzedzicki, Agnieszka Marek...631 9.1. Skaza moczanowa (Gout, Diathesis urica)... 631 9.2. Kamica moczowa (Urolithiasis)... 633 9.3. Syndrom tłuszczowo-hemoragiczny wątroby (Fatty Liver Haemorrhagic Syndrome, FLHS)... 634 9.4. Syndrom tłuszczowego zwyrodnienia wątroby i nerek (Fatty liver and Kidney Syndrome, FLKS)... 637 9.5. Wodobrzusze (Ascites)... 639 9.6. Pęknięcie aorty u indyków (Aortic rupture in turkeys)... 640 9.7. Kanibalizm (Cannibalism)... 641 9.8. Dyschondroplazja kości piszczelowej (Tibial dyschondroplasia, TD)... 642 9.9. Zmęczenie klatkowe niosek (Cage layer fatigue)... 645 9.10. Chondrodystrofia, peroza (Chondrodystrophy, perosis)... 646 9.11. Syndrom nagłej śmierci sercowej (Acute Death Syndrome, ADS)... 647 9.12. Choroba okrągłego serca u indyków (Round-Heart Disease, RHD)... 649 9.13. Hipoglikemia i nagły wzrost upadków u kurcząt (Spiking Mortality Syndrome, HSMS)... 651 9.14. Lipidoza wątrobowa indyków (Liver lipidosis in turkeys)... 652 9.15. Martwica główki kości udowej (Femoral Head Necrosis, FHN)... 653 9.16. Krzywica (Rachitis)... 654 Piśmiennictwo... 654 Rozdział 10. Zatrucia drobiu Zdzisław Jopek, Ewa Kucharczak...661 10.1. Zatrucie solą kuchenną (NaCl)... 661 10.2. Zatrucie fosforkiem cynku... 662 10.3. Zatrucie amoniakiem... 663
SPIS TREŚCI 925 10.4. Działanie toksyczne formaldehydu... 665 10.5. Zatrucie tiuramem (Thiram TMTD)... 666 10.6. Toksyczność insektycydów pyretroidowych... 666 10.7. Zatrucia kokcydiostatykami jonoforowymi... 668 10.8. Zatrucie przytulią czepną... 672 10.9. Zatrucie kąkolem... 673 10.10. Zatrucia roślinami uprawnymi... 675 10.11. Zatrucia popularnymi chwastami ruderalnymi u drobiu... 677 Piśmiennictwo... 678 Rozdział 11. Dobrostan i bioasekuracja ferm drobiu Michał Mazurkiewicz, Roman Kołacz, Katarzyna Płoneczka-Janeczko...685 11.1. Dobrostan drobiu... 685 11.1.1. Reakcje behawioralne a dobrostan kur... 686 11.1.2. Implikacje zdrowotne a dobrostan kur... 687 11.1.3. Prawne aspekty ochrony dobrostanu drobiu w UE i w Polsce... 687 11.1.4. Wymogi w zakresie utrzymania niosek... 688 11.1.5. Warunki utrzymania brojlerów kurzych... 693 11.1.6. Wymogi w zakresie warunków utrzymania innych gatunków drobiu... 696 11.1.7. Zasady kontroli dobrostanu drobiu... 698 11.2. Bioasekuracja ferm... 699 11.2.1. Lokalizacja i organizacja fermy... 699 11.2.2. Krajowy i międzynarodowy obrót drobiem i jego produktami... 701 11.2.3. Higiena technologii produkcji... 702 Piśmiennictwo... 716 Rozdział 12. Immunoprofilaktyka chorób drobiu Piotr Szeleszczuk...719 12.1. Szczepionki stosowane w drobiarstwie... 720 12.2. Ogólne zasady układania programów immunoprofilaktyki... 733 12.3. Wzorcowe programy szczepień... 735 12.4. Techniki szczepień... 738 12.4.1. Metody podawania żywych szczepionek... 740 12.4.1.1. Metoda inhalacyjna (metoda sprej; immunizacja przez rozpylanie)... 740 12.4.1.2. Podanie szczepionek w wodzie do picia... 745 12.4.1.3. Szczepienie metodą wing-web... 749 12.4.1.4. Metody podawania szczepionek inaktywowanych... 749 12.4.1.5. Szczepienie metodą in ovo... 750 12.4.1.6. Szczepienie przeciwko kokcydiozie... 751 12.5. Ogólne zasady szczepień... 752 12.6. Ustalanie terminów szczepień... 754 12.7. Techniki stosowane do oceny efektywności immunoprofilaktyki... 758 12.8. Monitoring serologiczny... 759 Piśmiennictwo... 770
926 CHOROBY DROBIU Rozdział 13. Diagnostyka...773 13.1. Badanie kliniczne ptaków Andrzej Gaweł... 773 13.1.1. Wywiad anamnesis... 774 13.1.2. Opis ptaka... 779 13.1.3. Badanie właściwe aktualnego stanu klinicznego ptaka... 779 13.1.3.1. Badanie ogólne... 779 13.1.3.2. Badanie szczegółowe... 781 13.2. Diagnostyka hematologiczna i biochemiczna Anna Krasnodębska-Depta, Andrzej Koncicki... 786 13.2.1. Diagnostyka hematologiczna... 787 13.2.2. Diagnostyka biochemiczna... 792 13.3. Diagnostyka patomorfologiczna Marek Houszka... 806 13.3.1. Badanie sekcyjne... 806 13.3.2. Badanie histopatologiczne... 811 13.3.3. Pobieranie materiału do badań histopatologicznych... 816 13.4. Diagnostyka laboratoryjna chorób pasożytniczych Jarosław Pacoń... 818 13.5. Diagnostyka bakteriologiczna chorób drobiu Alina Wieliczko... 823 13.6. Diagnostyka wirusologiczna chorób drobiu Elżbieta Samorek-Salamonowicz... 826 13.7. Diagnostyka serologiczna wirusowych chorób drobiu Elżbieta Samorek-Salamonowicz... 835 Piśmiennictwo... 839 Rozdział 14. Przepisy o zapobieganiu i zwalczaniuchorób zakaźnych drobiu Andrzej Rudy, Michał Rudy...849 14.1. Wprowadzenie... 849 14.2. Organy administracji publicznej działające w sferze weterynaryjnej ochrony zdrowia zwierząt... 860 14.3. Środki zapobiegające wystąpieniu choroby zakaźnej drobiu... 865 14.4. Zwalczanie chorób zakaźnych drobiu... 878 14.4.1. Wykrywanie chorób zakaźnych drobiu... 878 14.4.2. Zwalczanie grypy ptaków i rzekomego pomoru drobiu... 879 14.4.3. Pobieranie próbek do urzędowych laboratoryjnych badań rozpoznawczych... 887 14.5. Postępowanie przy salmonellozach drobiu groźnych dla zdrowia publicznego... 889 Piśmiennictwo... 890 INDEKS... 893