Cyfrowe życie człowieka: społeczeństwo internautów dziś i jutro.

Adam Michał Kuczborski Nr albumu: 182409 Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Instytut Nauk Politycznych Cyfrowe życie człowieka: społeczeństwo internautów dziś i jutro. Praca magisterska napisana pod kierunkiem: Prof. Dr hab. Jana Ryszarda Garlickiego Warszawa 2004

Spis treści: Wstęp, wyjaśnienie tematu... str. 3 Rozdział 1: Historia Internetu i jego rozwój na tle społeczeństwa... str. 6 Rozdział 2: Funkcje Internetu... str. 12 A. Strony internetowe nasze powszednie www.... str. 12 B. IRC, chat i komunikatory.... str. 15 C. E-mail do Emila czyli poczta elektroniczna.... str. 21 D. Grupy dyskusyjne... str. 24 E. Gry komputerowe... str. 27 F. Multimedia (radio i telewizja przez sieć)... str. 30 G. Pozostała mniejszość... str. 33 Rozdział 3: Profil Internautów... str. 36 A. Definicja... str. 36 B. Jestem jaki jestem, ale czy jestem?... str. 38 1. Społeczność... str. 39 2. Społeczeństwo... str. 44 C. Kierunek rozwoju.... str. 51 D. Typologie korzystania... str. 54 E. Zapis wywiadu przeprowadzonego z internautami.... str. 71 Rozdział 4: Szanse i zagrożenia związane z Internetem elektroniczny nowy świat.... str. 79 A. Poza demografią czyli do czego prowadzi cyfrowy świat... str. 80 B. Miejsce bez przestrzeni... str. 82 C. Być asynchronicznym... str. 83 D. Przyszłość Internetu... str. 84 Zakończenie... str. 90 A. Powiedz co myślisz a powiem Ci kim jesteś - moje własne zdanie a może coś więcej... str. 92 1

B. Społeczeństwo informacyjne iluzja czy rzeczywistość?... str. 93 Aneks... str. 97 Vademecum charakterów internautów.... str. 97 Netykieta.... str. 101 Słowniczek niezrozumiałego żargonu internetowego.... str. 104 Bibliografia... str. 110 2

Wstęp. Wyjaśnienie tematu. W celu przedstawienia należycie powyższego tematu wpierw powinienem wyjaśnić jego treść i sformułowanie, ponieważ wbrew pozorom nie jest on taki jednoznaczny i dosłowny. Podstawowym słowem w temacie jest internet, który ukrywa się w słowie internauta. Ale tak na prawdę to jest to słowo klucz, wokół którego cała rzecz się rozgrywa. Na co dzień znajome hasło, które chyba każdy potrafiłby zdefiniować. Lecz już tu pojawiają się pewne komplikacje. Encyklopedyczna definicja internetu to: światowa sieć komputerowa (sieć komputerowa umożliwia wzajemną wymianę danych pomiędzy komputerami, czyli komunikowanie się). 1 Inna definicja podawana przez branżowe pismo informatyczne: Sieć o światowym zasięgu złożona z tysięcy pomniejszych sieci komputerowych i milionów komputerów firmowych, edukacyjnych, rządowych i osobistych. Sieć Internet przypomina elektroniczne miasto z wirtualnymi bibliotekami, magazynami, biurami przedsiębiorstw, galeriami sztuki i podobnymi miejscami. 2 Proste pytanie, prosta odpowiedź - więc gdzie złożoność problemu? Dlatego wyjaśniam - definicja podana przeze mnie i podawana przez większość jest rzeczywiście wystarczająca, ale tylko dla osoby nie znajdującej się w kręgu zainteresowanych, czyli dla zwykłego laika. Natomiast nie jest odpowiedzią wystarczającą na przedstawienie zagadnień z tej pracy. Szersza odpowiedź powinna zawierać informację, iż internet to rzeczywiście sieć, lecz także pojęcie skupiające wszystkie dziedziny wchodzące w skład tej sieci. Owe części składowe to grupa, która ma najróżniejszy wpływ zarówno na życie człowieka jak i samą sieć. Trzeba także zauważyć, że przy dzisiejszym olbrzymim i cały czas rosnącym rozwoju zarówno software-u jak i hardware-u, czyli ogólnie informatyki i elektroniki, tych części będzie przybywać i prawdopodobnie będą one coraz bardziej wpływać na nasze życie i zachowanie. W pracy postaram się pokazać ich duży i szybko rosnący wpływ na człowieka. 1 Mała Encyklopedia PWN - wyd. 1995r. s. 308 2 Wired Magazine Internet Special Edition 2000 Email Newsletter. 3

Warto zauważyć także, iż rozróżnia się dwa pojęcia pod słowem internet. Internet pisany małą literą jest nazwą pewnej liczby sieci lokalnych (LAN) połączonych ze sobą. Natomiast Internet pisany dużą literą jest właśnie oznaczeniem ogólnoświatowej sieci komputerowej, składającej się z najróżniejszego typu podłączonych urządzeń. W pracy posłużę się tą druga nazwą własną, gdyż rozważać będę wpływ Internetu jako całości a nie kawałków globalnej sieci, które i tak zresztą trudno by było wydzielić. Kolejnym ważnym słowem w temacie jest społeczeństwo. Jest to termin czysto socjologiczny, według S. Ossowskiego 3 : Społeczeństwo jest systemem stosunków, który daje się sprowadzić do trzech kategorii: - stosunków zależności wzajemnych wynikających ze społecznego podziału pracy i funkcji - stosunków zależności jednostronnych wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń - stosunków hierarchii i gradacji. Inna definicja 4 : Społeczeństwo jedno z podstawowych pojęć socjologicznych różnie definiowane i rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione są poglądy, które upatrują istotę społeczeństwa w fakcie istnienia organizacji społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom. Na gruncie socjologii wyróżnia się: 1. społeczeństwo globalne oznaczające dużą zbiorowość, żyjącą na rozległej przestrzeni, w której wytworzyły się i utrzymują więzi społeczne 3 J. Turowski Socjologia, wielkie struktury społeczne str. 51 i nast. 4 J. Turowski Socjologia, wielkie struktury społeczne str. 51 i nast. 4

oparte na wspólnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu instytucji nieformalnych i wzorów zachowania. 2. społeczeństwo lokalne (społeczność), czyli zbiorowość ludzką mieszkającą na określonym terytorium (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica miasta, wieś), w której więzi społeczne oparte są na wspólnocie warunków życia, sąsiedztwie, wspólnej kulturze, ścisłej społecznej kontroli. Obie powyższe definicje są wystarczające dla podstawowego zrozumienia terminu społeczeństwo. W tym miejscu poprzestanę na przedstawieniu właśnie tylko ogólnikowym, by w późniejszej części pracy pokazać w pełnym świetle całościowy rys socjologiczny tego pojęcia. Oczywiście, jak widać, przytoczone powyżej definicje mają punkty wspólne i w zasadzie definiują społeczeństwo tak samo, tyle że przy użyciu innych słów. Natomiast, ogólnie rzecz ujmując, w tej pracy interesować mnie będzie, czy Internet ze swoją strukturą pasuje do jednego z podanych opisów, lub czy sam Internet nie zrobił swoistego wyłomu w wyżej wymienionych i dalej później przytoczonych definicjach i nie dając się skategoryzować stworzył zupełnie nowy podział społeczny. A to dlatego, że Internet ze swoją już ponad 25 letnią historią i rozkwitem, który rozpoczął się około 15 lat temu, wpłynął znacząco na ludzi. Konkludując, podstawowym zagadnieniem tej pracy jest stwierdzenie czy Internet tworzy jakiekolwiek społeczeństwo, czyli czy kilkaset milionów użytkowników sieci można określić mianem społeczeństwa, czy jedynie kręgiem lub grupą zainteresowanych. Po określeniu, czym ci zajmujący się tym samym ludzie są, należałoby stwierdzić, jaką rolę mają w tych strukturach i jaki ma na nich wpływ. Czyli na przykład, czy szeroko ostatnio ogłaszana forma uzależnienia od komputera, ze wszystkimi jego objawami i skutkami, to prawda i czy rzeczywiście jest szkodliwa dla zdrowia, lub czy problem ludzi piszących dużo na klawiaturze (zwyrodnienia nadgarstków) rzeczywiście ma już swoje rozwiązanie, czy też będzie kolejną chorobą XXI wieku. 5

Rozdział 1. Historia Internetu i jego rozwój na tle społeczeństwa. Generacja, która ignoruje swoją historię nie ma przeszłości... i nie ma przyszłości - Robert A. Heinlein Nie dało by się wytłumaczyć całości tez zawartych w temacie pracy bez wcześniejszego sięgnięcia do historii Internetu i skonfrontowania go z historią współczesną polskiego społeczeństwa obywatelskiego, które razem z powstawaniem Internetu tworzyło się niemal równolegle. Zacznijmy więc od krótkiej historii Internetu by potem powiązać go z istotą żywą czyli człowiekiem. Często, patrząc z przymrużeniem oka, Internet porównuje się do amerykańskiego Dzikiego Zachodu. Najpierw dotarli tam mężczyźni i garstka odważnych kobiet w celu zdobycia ziemi, majątku i sławy. Prawa, którego nie było, nikt nie egzekwował. Wszystkich kusiła przygoda i wizja nagrody. Kobiety, które zaczęły tam przybywać, "przyniosły" prawo i porządek. Jednak dziś Internet nie jest już takim Dzikim Zachodem, cywilizacja już tam dotarła. Po wielkiej rewolucji przemysłowej na świecie nastaje rewolucja informacyjna tworząca "cywilizację trzeciej fali", dawno zapowiadaną przez Tofflerów 5, przynosząca łatwy i tani dostęp do środków informacji oraz najnowszych technologii komputerowych. Żyjemy w społeczeństwie informacyjnym. Komputer odgrywa kluczową rolę w niemal każdej dziedzinie życia, umożliwiając i pracę, i rozrywkę przed ekranem monitora. Dla najmłodszego pokolenia, nazywanego Generacją Y, komputery nie są tajemnicą. Często swoją wiedzą na temat technologii informacyjnych i Internetu młodzi przewyższają swoich nauczycieli. Nikt nie podejrzewał, że zaczęło się to tak niewinnie... Październik 1969 r. Grupa studentów uniwersytetu w Los Angeles łączy się z komputerem stojącym w Instytucie Stanforda. Wpisują literę "L" i telefonicznie pytają, co się dzieje. - Widzimy "L" - słyszą w odpowiedzi. Piszą "O". W Stanfordzie pojawia się "O". Kolejna litera - "G" - nie pokazała się, bo komputery się zawiesiły. 6 5 Patrz A. Toffler Trzecia Fala PIW, Warszawa 1996r. oraz A. Toffler i H. Toffler Budowa nowej cywilizacji: polityka trzeciej fali Zysk i S-ka., Poznań, 1996r. 6 Historia Internetu w: Gazeta Wyborcza, dodatek Biuro i Komputer, s. 4; 15.08.2000r. 6

Kiedy obecni na Uniwersytecie Kalifornii (UCLA) i w Instytucie Stanforda (SRI) łączyli ze sobą dwa pierwsze węzły przyszłej sieci ARPANET, nie mogli przypuszczać, jaką rewolucję wywoła jej następca - Internet. Dziś nawet dokładnie nie wiadomo, który to był dzień. "Internet History" na podstawie odręcznych notatek stwierdza, że był to 25, a profesor Leonard Kleinrock, szef zespołu z UCLA - że 20 października. 7 Głośniejsze od tego pierwszego połączenia jest jego preludium, które miało miejsce 2 września. W UCLA prof. Kleinrock podłączył do komputera Sigma 7 komputer Honeywell DDP 516. Komputer DDP 516 przypominał rozmiarami sporą lodówkę. Firma BBN Inc. dostarczyła go na uczelnię w pierwszy weekend września, studenci musieli wnieść go na trzecie piętro, bo nie zmieścił się w windzie. Oba urządzenia połączono płaskim kablem długości ok. 5 m. Wszystko zostało przygotowane dosłownie na ostatnią chwilę. Każdy był gotów wskazać palcem na drugiego, gdyby coś wtedy nie zadziałało - wspominał Kleinrock. Na oczach 20 ludzi (w tym 15 studentów) maszyny wymieniły informacje. I tyle. Było to mało efektowne, ale powstał pierwszy element sieci. Nie było nawet przy tym kamery. Kleinrock powiedział: Pionierzy nie zdawali sobie sprawy z tego, co stworzyli. Ze znaczenia systemu nie zdawano sobie sprawy do końca lat 80. Komputery były duże i drogie. Dlatego prawie nikt nie wyobrażał sobie skali wpływu Internetu. W 1962 r. Joseph Carl Robnett Licklider (zmarł w 1990 r.) opisał koncepcję sieci międzygalaktycznej - INTERgalactic NETwork. Dzięki niej każdy na Ziemi mógł korzystać ze znajdujących się w dowolnym miejscu komputerów i informacji. W październiku 1962 r. "Lick" (takim przydomkiem był określany przez twórców Internetu) został pierwszym szefem badań komputerowych w ARPA. Jednak większość historii o powstaniu Internetu zaczyna się trochę inaczej: w czasie zimnej wojny amerykański rząd kazał naukowcom skonstruować sieć komputerową, która zapewniałaby łączność, nawet gdyby część jej elementów została zniszczona. Sieć nazywała się ARPANET i w końcu stała się częścią Internetu. Gdy nastąpiło odprężenie, system przekazano cywilom. Atomowy początek tej historii jest tylko bajką. Nasze prace nie miały z tym nic wspólnego - napisali w swojej historii 7 Poniższa historia Internetu opracowana jest na podstawie cytowanego dodatku Gazety Wyborczej oraz artykułów w Internecie (większość z http://www.wsp.krakow.pl/papers/papers.html) 7

Internetu naukowcy, którzy tworzyli tę technologię. Rząd USA nie mógł zlecić budowania takiej sieci, bo wtedy nie miał jeszcze pojęcia, co może dać wykorzystanie komputerów do komunikacji. Ale w każdej bajce jest trochę prawdy. Rozwój Internetu miał związek z zimną wojną. Gdy ZSRR w 1957 roku wysłał na orbitę Sputnika, pierwszego sztucznego satelitę, ambicja Amerykanów ucierpiała. Co gorsza, w tym czasie agencja TASS podała, że Rosjanie przetestowali międzykontynentalne rakiety zdolne przenosić głowice atomowe. Prowadzili w wyścigu zbrojeń. Dlatego prezydent Eisenhower utworzył agencję ARPA. Miała ona zapewnić USA pierwsze miejsce w wyścigu, finansując badania na uczelniach. Z jej grantów korzystały zespoły rozrzucone po całym kraju. W badaniach używano pierwszych komputerów, wówczas bardzo drogich. - Zbyt drogich, by kupić najnowszą maszynę dla każdego z 20-30 ośrodków obliczeniowych, które pracowały dla ARPA - wspomina Vint Cerf. W 1966 roku Bob Taylor, szef badań komputerowych w ARPA, siedział za biurkiem i patrzył na trzy terminale, za pomocą których łączył się przez linie telefoniczne z trzema komputerami w różnych miejscach USA. Pomyślał, że wygodnie byłoby mieć jeden terminal i połączone razem komputery. Wyszedł z biura i poszedł na drugie piętro do Charlesa Herzfelda, szefa ARPA. Przedstawił mu problem i korzyści, jakie może przynieść jego rozwiązanie. Dwadzieścia minut później miał milion dolarów na badania. Dzięki milionowi dolarów od Taylora pod koniec 1969 roku sieć ARPANET łączyła już cztery uczelnie. Ale nawet w środowisku naukowców jeszcze w 1971 r. niewielu wiedziało o jej istnieniu. Żeby to zmienić, Roberts i Bob Kahn zorganizowali publiczny pokaz w październiku 1972 roku Najciekawszym punktem była rozmowa dwóch komputerów wyposażonych w program sztucznej inteligencji. ELIZA była psychiatrą z MIT, a PARRY - paranoikiem w Stanfordzie: Parry: Ludzie mnie denerwują. Eliza: Nie jestem pewien, czy cię rozumiem. Parry: Powinieneś słuchać uważniej. Eliza: Sądzę, że to ty powinieneś słuchać uważniej. Parry: Jesteś upoważniony do [wyrażania] takiej opinii. Eliza: Dlaczego myślisz, że mam prawo do mojego własnego zdania 8

Kiedy we wrześniu 1999 roku świat obiegła wiadomość o 30-leciu Internetu, jeden z Polaków napisał w Usenecie 8 : "Czytałem artykuł, który mówi, że Internet ma 30 lat. Widzieliście kiedyś większe bzdury?" Starzy wyjadacze napadli na autora. Dzisiaj może się wydawać, że to zupełna nowość. Na początku lat dziewięćdziesiątych nawet w renomowanych encyklopediach trudno było się doszukać hasła Internet. Sieć była zjawiskiem hermetycznym i dopiero dziś odbywają się dyskusje, co można uznać za jej prawdziwy początek. Powstawała w cieniu pierwszego lądowania ludzi na Księżycu, protestów przeciwko wojnie w Wietnamie czy sprawy gangu Mansona. Tak na prawdę prawdziwy Internet powstał w momencie ujednolicenia języka porozumiewania się komputerów. Protokół TCP/IP (czyli ów język, który obowiązuje do dziś; zwraca na to w definicji Internetu Encyklopedia PWN w wydaniu internetowym) stał się ogólnoświatowym standardem 1 stycznia 1983 r. - wtedy 400 komputerów ARPANET-u równocześnie zaczęło przemawiać tym samym językiem. Istotnym wynalazkiem było także stworzenie i prowadzenie przez J. B. Postela (kiedyś The Economist nazwał go bogiem Internetu) systemu, który tłumaczył "ludzkie" adresy (takie jak www.uw.edu.pl) na ciągi cyfr zrozumiałe tylko dla komputerów. Właściwie mógł on w dowolnej chwili mógł wyłączyć światło w Internecie. Nikt nie byłby w stanie odnaleźć drogi do informacji. Bez tego systemu również nie mogło być mowy o Internecie. Ale technologia - choć istotna - nie zdecydowała o powodzeniu Internetu tak, jak jego zastosowania - niekoniecznie naukowe. Polska historia Internetu zaczyna się dość późno. Przynależność do bloku państw socjalistycznych, także w kwestii Internetu, nie wyszła Polsce na dobre. Aż do 1989 roku wszystkie kraje tego bloku były objęte programem COCOM, który polegał na daleko posuniętych restrykcjach technologicznych. Dopiero przemiany ustrojowe pozwoliły Polsce na podjęcie starań się o przyłączenie do międzynarodowej sieci. W 1990 roku COCOM zniósł większość restrykcji, a Polska uzyskała członkostwo w EARN (European Academic and Research Network - Europejska Akademicka i Badawcza Sieć Komputerowa) i powstały regionalne węzły sieci EARN: w Warszawie, Wrocławiu i Krakowie. Rok 1991 także przyniósł wiele nowości dla polskiego 8 Usenet czym jest usenet zostanie szeroko opisane w rozdziale drugim, w podrozdziale poświęconym temu zagadnieniu (patrz str.24). 9

Internetu, przede wszystkim powstał Zespół Koordynacyjny Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej powołany przez rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Kolejnym krokiem było stworzenie sieci szkieletowej IP, która została podłączona poprzez Kopenhagę do sieci europejskiej, a następnie do sieci w USA. Nastąpiło też zjednoczenie sieci akademickich i naukowych. Zaczęły one funkcjonować pod nazwą: Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (w skrócie NASK) Pierwsze połączenie Polski z Internetem nastąpiło 17 lipca 1990 roku, wtedy jeszcze z siecią EARN protoplastą dzisiejszego Internetu. Do 1994 roku polski Internet był prawie wyłącznie siecią akademicką. Jedynym operatorem Internetu w Polsce była NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa), działająca początkowo w ramach Uniwersytetu Warszawskiego, a od grudnia 1993 roku do dziś jako samodzielna Jednostka Badawczo-Rozwojowa podległa Komitetowi Badań Naukowych. W 1992 roku powstało łącze satelitarne z Warszawy do Sztokholmu oraz łącze naziemne do Wiednia. Telekomunikacja Polska S.A. uruchomiła też sieć pakietową POLPAK. W 1993 roku został uruchomiony pierwszy polski serwer IRC w Uczelnianym Centrum Informatycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (irc.uci.agh.edu.pl) oraz pierwszy serwer WWW. W rok później pojawiają się pierwsze polskie grupy dyskusyjne. W 1995 roku TP S.A. pojawia się w Internecie, a rok później uruchamia usługę anonimowego dostępu (tzw. dial-up ), a firma Polbox oferuje pierwsze w Polsce darmowe konta e-mail a następnie WWW. Rozpoczyna się złota era polskiego Internetu. Widać jak na dłoni, że przełomem dla polskiego Internetu był moment zniesienia żelaznej kurtyny i upadek systemu realnego socjalizmu. Z momentem otwarcia Polski na zachód nastąpił coraz szybszy rozkwit Internetu. Dużym przedsięwzięciem jak na tamten moment było uruchomienie wspomnianego powyżej numeru dostępowego przez Telekomunikację Polską, który umożliwiał niemal każdemu obywatelowi dostęp do sieci za osiągalną cenę. Wystarczyło do tego posiadanie zwykłego komputera i telefonu, który w tamtym czasie był bardziej wszechobecny w prywatnych domach niż komputer, gdyż często w połowie lat 90-tych komputer cenowo był jeszcze nieosiągalny dla zwykłego Kowalskiego. Internet ewoluował razem z Polakami, powoli otwierając się na świat i gromadząc o nim coraz większe informacje. Obecnie Internet jest 10

wykorzystywany do zdobywania informacji, do pracy, zabawy, a także do nawiązywania kontaktów i to już przez najmłodszych obywateli świata. Od kilku lat także w Polsce Internet staje się coraz bardziej dostępny w szkołach, w miejscach pracy, w kafejkach internetowych czy w domach. Pojawiła się nowa, nieporównywalna z żadną dotychczas znaną formą komunikacji, szansa porozumiewania się ludzi i nawiązywania przez nich kontaktów. Sieć daje możliwość także komunikacji jednostronnej; co umożliwiają strony WWW czy różnego rodzaju bazy danych. Internet daje możliwość komunikacji w szerokim tego słowa znaczeniu; pozwala na szybką wymianę informacji, ale także służy jako narzędzie do pracy naukowej dla osób zacznie oddalonych od siebie. Wirtualny świat trafił już do literatury, także polskiej. Dobrym tego przykładem jest S@motność w Sieci autorstwa J. L. Wiśniewskiego, mająca już swoją stronę WWW powieść, ukazująca losy kobiety i mężczyzny, którzy poznali się przez Internet i właśnie przez sieć ich znajomość rozwijała się i nabierała wymiaru erotycznego. Także w filmach ludzie poznają się przez sieć, przykładem może być obraz Nory Ephron, z Tomem Hanksem i Meg Ryan w rolach głównych, pod tytułem Masz wiadomość. Nawiązywanie znajomości przez pogaduszki internetowe (tzw. Czat) to nowa forma kontaktów społecznych, która staje się coraz bardziej popularna. Całość Internetu zostanie przejrzana a następnie podjęta zostanie próba opisania i scharakteryzowania w następnych rozdziałach. Zajmę się w nich po kolei podzieleniem sieci na jej części składowe, spróbujemy złapać w sieć naszego internautę, by następnie pokazać co w tej całej sieci jest dla niego zagrożeniem a jakie stawia przed nim szanse, możliwości a także jakie zagrożenia - aby na koniec podsumować całość i wyciągnąć wnioski nie tylko obecnej sytuacji, ale także spróbować zastanowić się nad przyszłością tzn. do czego może Internet i ogólnie rzecz ujmując cyfrowe życie doprowadzić. 11

Rozdział 2. Funkcje Internetu. W tym rozdziale postaram się podzielić Internet na części składowe Dzięki temu uda się go lepiej poznać i przedstawić zarówno jego oddziaływanie na internautów, jak i zaobserwować, czy korzystanie z poszczególnych części ma wpływ na ich rozwój bądź zanik, aby w konsekwencji stwierdzić czy w dzisiejszym świecie są konieczne do życia, lub czy można je potraktować jako kolejną, cyfrową rozrywkę, których dzisiejszy świat dostarcza bez liku. Podział zostanie dokonany zarówno pod względem budowy Internetu (czyli z czego on się konkretnie składa patrząc od strony technicznej) jak i możliwości, które niosą ze sobą poszczególne części. Podział zaproponowany przeze mnie może na pierwszy rzut oka wydać się nieprofesjonalny, ale po głębszym zastanowieniu można zauważyć, iż spojrzenie jednostronne nie pokazałoby całości interesującego mnie tematu i byłoby pewnego rodzaju zakłamaniem wprowadzonym do pracy. Dlatego też będę się trzymał zaproponowanej fragmentacji po kolei przedstawiając poszczególne części i opisując je. A. Strony internetowe nasze powszednie www. Fundamentalną i jednocześnie obecnie najważniejszą częścią Internetu są strony internetowe. Ich charakterystycznym znakiem są trzy litery w pojawiające się w zdecydowanej większości adresów internetowych. To www to nic innego jak skrót od World Wide Web (najczęściej tłumaczonego jako światowa pajęczyna). Strony internetowe w obecnej postaci istnieją od około dwunastu lat. Zapoczątkowane przez wprowadzenie graficznego interfejsu do wcześniej niemalże w pełni tekstowego trybu pracy na komputerach (wykorzystujących różne formy systemu operacyjnego DOS 9 ) i 9 DOS system operacyjny (program komputerowy sterujący działaniem całego komputera), jeden z pierwszych powstałych i wykorzystanych na szeroką skalę w komputerach osobistych. Powstało wiele wersji tego systemu operacyjnego. Jego ostatnią i zarazem najbardziej rozpowszechnioną wersją był system produkcji Microsoftu zwany potocznie MS-DOS 12

w sieci opartej na UNIX-owych 10 rozwiązaniach. Tymi pierwszymi krokami były aplikacje takie jak Mosaic, Gopher czy Mozilla, które to dały podwaliny dzisiejszego www. Przez 12 lat rozwoju stron i powstania wyspecjalizowanej organizacji W3C (World Wide Web Consortium) tworzącej standardy obecnych stron internetowych, zdążyły one zdominować Internet jak i przyczyniły się do jego olbrzymiego rozwoju. Internet zawiera obecnie ponad 4,286,000,000 web sites 11 w tym trudną do policzenia faktyczną ilość stron internetowych z uwagi na ich jakby rozczłonkowanie pod każdym adresem internetowym na chociażby kilka podstron 12. Początkowo, służąc jedynie jako źródło informacji, potrzebne były wyłącznie osobom pracującym naukowo lub chcącym znaleźć konkretne informacje na dany temat (w większości były to dziedziny fizyki, matematyki i oczywiście informatyki). Wraz z rozwojem komputerów i wzrostu szybkości przesyłania danych możliwe stało się tworzenie stron multimedialnych, czyli oprócz tekstu wyposażanie strony również w obraz bądź dźwięk. Tak oto powstały strony w dzisiejszej postaci. Wraz ze wzrostem dostępu do Internetu i możliwością zakładania własnych stron przez zwykłego szarego człowieka, rosła zarówno ich ilość, jak i tematyka i zastosowanie. Obecnie w Internecie można znaleźć informacje na niemal każdy temat. Specjalizacja stron doprowadziła do wykształcenia, oprócz zwykłych stron informacyjnych, także ich innych rodzajów. Dość specyficznym rodzajem stron są site-y z wyszukiwarkami stron. Ogromna ilość stron uniemożliwia obecnie znalezienie interesującego daną osobę tematu na chybił trafił. Wyszukiwarki są swoistym typem książki adresowej, które po spytaniu o konkretną rzecz podają strony, adresy grup dyskusyjnych itp. na interesujący temat. Po wybraniu konkretnego adresu zostaje się do niego wysłanym. Początkowo wyszukiwarki spełniały swoje zadania, ale obecnie stoją przed kolejnym problemem - przy podawaniu odpowiedzi zasypują użytkownika zupełnie nie interesującymi go ze względu na podany temat adresami. Ten problem w różny sposób starają się rozwiązać najróżniejsze serwisy, na przykład www.google.com wyszukuje strony pod względem występowania szukanego przez nas tematu w tekście strony, a następnie sortuje wyniki podając te, które 10 UNIX system operacyjny stosowany przede wszystkim (także do dziś) na serwerach sieciowych, charakteryzuje się większą stabilnością i możliwością konfiguracji, dlatego też został zaadoptowany do obsługi dużych stacji roboczych. Obecnie popularny także dzięki jego rozwojowej wersji z GUI (graficznym interfejsem użytkownika) zwanym LINUX. 11 Web sites - (miejsca w sieci) - web site jest to konkretny adres internetowy gdzie znajduje się strona lub strony na określony temat służące do różnych celów. 12 Stan na marzec 2004r. według serwisu www.google.com (ilość skatalogowanych stron) 13

najczęściej okazały się trafne (zanotowały największą ilość odwiedzin). Innym rozwiązaniem jest tworzenie katalogów (webringów) stron, które zrzeszają strony o podobnej tematyce a tworzone są one poprzez dopisywanie przez właściciela strony do katalogu (webringu), a następnie weryfikację jej przez osobę odpowiedzialną za katalog co do spełniania wymogów tematycznych. Kiedyś wyszukiwarki działały przede wszystkim jako osobne strony, obecnie po dużych zmianach na rynku internetowym w 2001/2002r. (załamaniem notowań firm internetowych na świecie i upadek wielu firm w branży informatycznej), wyszukiwarki są często łączone z dużymi serwisami internetowymi, tzw. portalami. Jedynym dużym wyjątkiem jest wyszukiwarka Google, która zachowała swoją odrębność i pomimo wykorzystywania jej w wielu portalach nadal największą ilością odwiedzin cieszy się jej źródłowa strona (www.google.com), która to np. w Polsce może poszczycić się zdobyciem połowy rynku wyszukiwarek (50,2% połączeń ze stronami z wyszukiwarkami jest inicjowanych do tego właśnie adresu 13 ). Natomiast wracając do wspomnianych wcześniej portali internetowych - jest to jak na razie przyszłość Internetu. To one skupiają w większości uwagę internautów. Tam internauta rozpoczyna swój dzień z Internetem, gdyż tam może przeczytać najświeższe wiadomości, sprawdzić pocztę internetową (portale są głównym dostarczycielem usługi darmowej poczty internetowej), przeznaczyć czas na rozrywkę (portale udostępniają gry, chat i inne formy rozrywki), pójść na zakupy w pasażach sklepów internetowych, wziąć udział w dyskusjach w usenet-cie i wiele, wiele innych. Kolejnym typem strony wartym wspomnienia są serwisy banków internetowych, które swoją ekspansją na klientów zagrażają bankom tradycyjnym. Większość obecnych transakcji w sieci zwykłego Kowalskiego odbywa się właśnie poprzez te strony. Ostatnim typem strony, o której chcę wspomnieć w tym miejscu, są sklepy internetowe. Obecnie przechodzące one swój ponowny rozkwit po krachu w 2001/2002 roku. W krajach rozwiniętych, takich jak USA czy Wielka Brytania, przeprowadzono doświadczenie, które udowodniło, że obecnie można przeżyć nie wychodząc z domu zamawiając najpotrzebniejsze rzeczy przez Internet (podobne testy w Polsce na razie dawały negatywny efekt). Obecnie handel internetowy, tzw. e- commerce, jest najprężniej rozwijającą się gałęzią amerykańskiej i europejskiej 13 Według serwisu Ranking.pl prowadzonego przez firmę Gemius, badanie przeprowadzone w sieci w dniach 8-14 czerwca 2004r. 14

gospodarki. W USA i w najbardziej rozwiniętych krajach Europy Zachodniej rynek handlu elektronicznego jest wiodący, patrząc na zyski firm związanych z e-commerce. Ma on, w porównaniu z innymi sektorami rynku, największe obroty i co za tym idzie także dochody. Ciekawostką wartą wspomnienia są internetowe serwisy aukcyjne gdzie dokonywana jest co najmniej połowa zakupów. Aukcje internetowe swoim tradycyjnym schematem nie odbiegają od aukcji tradycyjnych, z tym wyjątkiem, że są wydłużone w czasie (aukcje średnio trwają parę dni) i często przypominają tradycyjne sklepy gdzie wystawionych jest na sprzedaż kilka przedmiotów i ci którzy pierwsi zalicytują, dostaną dany towar. Dla ewentualnych spóźnialskich, tak jak w tradycyjnym sklepie, gdy się asortyment wyczerpie towaru brak. Na świecie potentatem w tej dziedzinie jest portal aukcyjny www.ebay.com. W Polsce, najprawdopodobniej z braku Polskiej wersji językowej Ebay-a, popularnością cieszy się serwis www.allegro.pl, który, współpracując z dwoma największymi polskimi portalami (www.onet.pl i www.wp.pl), zyskał sobie niemal status monopolisty aukcyjnego w Polsce, gdyż pozostałe serwisy, takie jak www.aukcje24.pl czy www.jarmark.pl, nie odnotowują zauważalnego udziału na rynku aukcji internetowych. Z powodu takiej popularności i częstotliwości występowania stron w Internecie można by pokusić się o stwierdzenie, iż ich wpływ byłby w zasadzie niezauważalny, gdyby sprawowały jedynie funkcje informacyjno-rozrywkowe. Jednak są jakby dwa wyjątki, które zmieniają obraz rzeczy. Pierwszy to ostatni wynalazek, o którym wspomniałem powyżej, czyli właśnie e-commerce (z całym zapleczem bankowohandlowo-aukcyjnym) a drugi to tzw. chat, czyli miejsca pogawędek ludzi praktycznie z całego świata (o którym mowa będzie poniżej) sprawia, iż strony warte są uwzględnienia w tej pracy. B. IRC, Chat i komunikatory. Dość specyficzną częścią Internetu jest IRC (Internet Relay Chat). Jego początki sięgają 1988 roku, kiedy to w Finlandii Jarkko Oikarinen napisał program do porozumiewania się w czasie rzeczywistym skupiający 10 osób i nazwał go właśnie IRC. Jest to narzędzie do porozumiewania się "na żywo" w sieci Internet. Użytkownicy 15

przy pomocy odpowiedniego oprogramowania (tzw. Klientów IRC 14 ) podłączają się do serwerów 15 tworzących sieć IRC. W sieci tej użytkownika identyfikuje tzw. nickname (po polsku: pseudonim, ksywka - w skrócie nick). W jednej chwili może przebywać na IRC tylko jedna osoba o danym nicku. W przypadku wystąpienia próby logowania się użytkownika z nickiem już zarezerwowanym mamy do czynienia z tzw. kolizją nicków. Przyczyną tego są często łączenia kanałów i w przypadku wystąpienia takiej sytuacji obie osoby są usuwane z kanału. Aby ułatwić dyskusje w większym gronie, powstają właśnie tzw. kanały 16. Każdy kanał reprezentuje jakąś grupę tematyczną i w teorii na każdym serwerze mogą znajdować się ich tysiące. Z oczywistych powodów (ograniczenia sprzętowe) tych kanałów przeważnie jest od kilku do kilkuset. Po zalogowaniu się na serwer użytkownik podłącza się do dowolnego kanału i rozpoczyna udział w dyskusji. Wyjątkiem tu są kanały moderowane, gdy warunkiem rozpoczęcia rozmowy (tzn. możliwości, w której wszyscy widzą co się pisze) jest dostanie głosu, tzw. voice-a 17, od operatora 18 kanału. Pomimo tego, że są to dość zamknięte środowiska (dość łatwo jest wytropić osobę, która w grupie jest pierwszy raz, a nowicjusza w IRCcowaniu można rozróżnić najczęściej już po jego przedstawieniu się reszcie grupy) wejść do nich jest wbrew pozorom dosyć prosto i po paru słowach krytyki rzuconych w stronę nowego, prędzej czy później grupa akceptuje go - jeżeli osoba ta wcześniej nie zrezygnuje z powodu jednak obecnej dość dużej presji psychicznej, która, jak w każdej grupie pół-zamkniętej, występuje. Następną dość specyficzną rzeczą w IRC-u jest język używany w rozmowach. Wcześniej należałoby jednak wyjaśnić, czym jest rozmowa na IRC-u. Polega ona na wpisywaniu tego, co chce się powiedzieć i wysłaniu tego tekstu na serwer (operacja trwa tyle, co napisanie tekstu, plus ewentualnie kilka sekund - w zależności od 14 klient IRC - program, który podłącza się do innego programu - serwera IRC - i przekazuje dane między użytkownikiem a serwerem. Jeśli uznamy, że serwer jest odpowiednikiem centrali telefonicznej, to klienta można porównać do aparatu telefonicznego. 15 serwer IRC - program komputerowy udostępniający usługę IRC dla użytkowników, którzy podłączają się przy pomocy klientów IRC. Serwery IRC zwykle łączą się ze sobą tworząc sieć IRC. Często tak określa się cały komputer (sprzęt), na którym uruchomiony jest program serwera IRC. 16 Kanał IRC - zbiór jednego lub więcej użytkowników, którzy otrzymują wiadomości adresowane do tego kanału. Jest opisany przez swoją nazwę, właściwości i aktualnych członków. Każdy tekst wpisany przez osobę znajdującą się na kanale jest rozsyłany do wszystkich znajdujących się tam osób. 17 Voice - gdy jest ustawiony tzw.: moderated mode, teksty publiczne mogą wysyłać tylko operatorzy kanału oraz osoby z nadanym przez opów uprawnieniem do wysyłania tekstów. 18 Operator IRC (op) przywilej operatora można otrzymać od innego operatora lub uzyskać, zakładając kanał. Tryb ten pozwala na zmianę trybu kanału, wyrzucanie innych z kanału (kick), dawanie innym uprawnień operatora i tym podobne możliwości. 16

szybkości łącza na dotarcie tekstu do celu). Tekst jest pokazywany na ekranach wszystkich uczestniczących w rozmowie, chyba że wcześniej wybrało się osobę bądź osoby, do których chciało się coś powiedzieć na osobności (tzw. private message, prywatna rozmowa, priv). Język w IRC-u charakteryzuje się specyficznym slangiem. Na polskich grupach jest to bardzo specyficzne połączenie języka technicznego (zarówno polskiego jak i angielskiego), spolszczonych wyrazów angielskich, specjalnych znaków używanych w danej czcionce bądź kombinacji znaków interpunkcyjnych (tworząc emotikony 19 ), oraz zwykłego języka używanego na co dzień w połączeniu z charakterystycznymi skrótami językowi występującymi w danej tematyce kanału (czyli np. kanał o fizyce będzie pełen zwrotów z tej dziedziny, których niewtajemniczony człowiek nie zrozumie). Jest to dość zrozumiała sprawa, biorąc pod uwagę, iż osoby korzystające z danego kanału są przeważnie zainteresowane daną tematyką i w ich możliwościach jest zrozumienie danej wypowiedzi, a skróty językowe, występujące też w mowie potocznej, mają tę samą podstawę czyli uproszczenie i skrócenie dialogu do wypowiedzenia wymaganego minimum słów w celu zrozumienia tematu. Podsumowując, pomimo niezrozumiałości dla początkującego, język ten ma za zadanie uproszczenie i skrócenie wypowiedzi. Wbrew pozorom jest to dość udany sposób komunikacji. Można powiedzieć, że rozwinięciem technologicznym IRC-a jest właśnie Chat (czyt. czat ). Cześć chatów w dalszym ciągle ma w swoich korzeniach strukturę ircową, na którą nałożony jest odpowiedni skrypt modyfikujący prosty wygląd IRC-a na coś bardziej przystępnego. Czat 20 oparty jest na tym samym pomyśle, kontaktowania się z innymi na żywo. Jego zaletą jest jednak to, że czat uruchamiany jest bezpośrednio ze strony internetowej (oczywiście obecnie są dostępne odpowiednie nakładki na strony internetowe umożliwiające uruchomienie IRC-a także na stronie internetowej lecz jest to rzadko spotykany sposób). Odpowiednio napisany program (obecnie w 90% są to skrypty Javy języka programowania) uruchamia przy wejściu na stronę okienko rozmowy i to wszystko. Nie potrzeba programów obsługujących IRC czy znajomości odpowiedniego języka programowania do komunikacji z innymi tzn. różnych komend 19 emotikona związek kilku znaków interpunkcyjnych tworzących obraz jakiejś emocji lub czynności (np. uśmiech :-), lub pokazany język :-P są setki kombinacji tego typu obrazowania). Oprócz tego, w bardziej zaawansowanych programach istnieje możliwość wstawiania rysunków emotikon, gdzie dana emocja lub czynność pokazywana jest bez pomocy znaków interpunkcyjnych. 20 W pracy posłużę się przyjętą w Polsce wersją słowa, tzn. spolszczonym słowem chat czyli czat 17

wywołujących odpowiednie funkcje (jak to miało miejsce na początku IRC-a), gdyż czat ma za zadanie maksymalne uproszczenie korzystania z niego, w celu przyciągnięcia jak największej ilości osób, dlatego też większość funkcji dostępnych na IRC-u jest albo niedostępna na czacie, albo jest reprezentowana przez różnego rodzaju przyciski. Czat rozwinął też własne dodatkowe funkcje, jak chociażby możliwość wstawiania obrazków do rozmowy (emotikon reprezentowanych przez odpowiednie obrazki). W zasadzie wszystkie reguły obowiązujące na IRC-u obowiązują także na czacie, tzw. netykieta 21 obowiązuje i tu i tu. Jednak jak można zauważyć, przyszłość Internetu należy właśnie do czatów. Ich prostota a zarazem funkcjonalność przemawiają za nimi. Ostatnio popularne zaczęły być tzw. voice-czaty, a nawet video-czaty, czyli możliwość nie tylko słyszenia, ale także widzenia osoby, z którą się rozmawia. Czat i IRC będą jedną z tych części sieci, które w znaczący sposób determinują użytkownika Internetu jako internautę bądź laika i którym to wpływem zajmę się w dalszej części pracy. Odrębna sprawą, choć o tych samych korzeniach, są komunikatory internetowe. Podstawa ich działania jest podobna, też chodzi o bezpośredni kontakt pomiędzy użytkownikami, lecz dzięki komunikatorom ten kontakt nabrał zupełnie nowego znaczenia. Ich historia rozpoczęła się w listopadzie 1996 roku. Wtedy to mała Izraelska firma Mirabilis wydała po czterech miesiącach od powstania pomysłu pierwszą wersję programu ICQ 22. Program ten był unikalny w swoim podejściu do interaktywności Internetu. Tworzył on zupełnie nowy rodzaj możliwości kontaktu pomiędzy ludźmi. Już nie potrzebna była poczta internetowa ani grupy dyskusyjne, pomysł szedł jeszcze dalej wyprzedzając w interaktywności nawet IRC i czaty. Cały pomysł komunikacji, pomimo swojego rewolucyjnego podejścia, był jeszcze prostszy w realizacji od swoich poprzedników w komunikacji interpersonalnej. Aby program realizował swoje zadanie wystarczyło po każdej stronie sieci (u przynajmniej dwóch użytkowników) zainstalować program, założyć własny profil użytkownika, dzięki czemu uzyskiwało się tzw. UIN 23 i stawało się unikatowym w całej 21 netykieta zbiór zasad, które obowiązują w najróżniejszych przejawach Internetu, podstawy zasad netykiety opisane są w Aneksie na końcu pracy. 22 ICQ - (I seek You) - Ja szukam ciebie - jest to skrót powstały w wyniku fonetycznego skrócenia zdania. 23 UIN universal internet number; numer dzięki któremu jesteśmy identyfikowani w sieci programu. Numer sprawia też, iż jest się jedynym w swoim rodzaju, gdyż numery się nie powtarzają a każdy nowy 18

sieci ICQ, a następnie dodać numer UIN naszego znajomego do własnego programu i rozmowa na żywo stawała się możliwa. Szkielet całej sieci polegał na bardzo prostym rozwiązaniu - pominięciu serwerów pośredniczących w kontakcie. ICQ wykorzystywało tzw. bezpośrednie połączenie (p2p connection 24 ). Program był tak doskonałym pomysłem, iż w przeciągu niecałych sześciu miesięcy zdobył 850 tysięcy zarejestrowanych użytkowników. W miesiąc później, odnotowując światowy rekord - jako pierwszy program wykorzystujący Internet do komunikacji uzyskał 100 tysięcy jednocześnie zalogowanych (korzystających w tym samym czasie) użytkowników. Były to liczby niewyobrażalne w tamtym okresie, żadna sieć oparta na serwerach w celu komunikacji nie byłaby wstanie obsłużyć takiej ilości internautów w tamtych czasach. Użytkownicy przedstawiali program swoim znajomym w sposób niemal ewangeliczny przekazywanie informacji było ruchem zarówno spontanicznym jak i całkowicie ujednoliconym. Reakcja łańcuchowa doprowadziła też do olbrzymich ilości pobieranych plików z programem w sieci, co było pierwszym takim sukcesem tak małej firmy w historii Internetu. Należy również dodać, że program był udostępniany za darmo, nie było żadnych opłat abonamentowych czy kosztów zakupu programu (ta sytuacja nie zmieniła się do dziś: 99% komunikatorów utrzymuje swoją działalność tylko i wyłącznie z reklam, tzw. bannerów 25, wyświetlanych w komunikatorach). Program ICQ, pomimo zdobycia także pewnej ilości użytkowników w Polsce, nigdy nie zdominował rynku tak, jak to zrobił niemal na całym świecie. Powody tego były trzy. Po pierwsze, infrastruktura Internetu w Polsce nie sprzyjała rozwojowi rynku, gdyż w tamtym czasie, jak i w zasadzie do dzisiaj, większość użytkowników korzystała z łącza telefonicznego (według badań przeprowadzonych przez CBOS, 10% wszystkich mieszkańców polski łączy się z Internetem przez modem. Jest to prawie połowa użytkowników Internetu według tych samych badań 21% Polaków ma dostęp do użytkownik uzyskuje nowy numer. Numer ten oprócz reprezentowania użytkownika w samym ICQ ma też wiele innych dodatkowych zastosowań w serwisach prowadzonych przez firmę Mirabilis i jej partnerów. 24 p2p connection - P2P to współdzielenie zasobów komputerowych i usług przez bezpośrednią ich wymianę. Architektura P2P tym różni się od do tej pory dominującej w świecie transmisji internetowej architektury klient-serwer, że zasadniczo nie potrzebuje serwera, a w komunikacji uczestniczą dwie lub więcej samodzielne jednostki, najczęściej są to komputery PC. 25 Banner reklama umieszczana w widocznym dla użytkownika Internetu miejscu, może występować na stronie internetowej w programie komputerowym i w każdym innym miejscu w komputerze, za każdym razem tak umieszczanym ażeby człowiek zwrócił chociaż na chwilę na nią uwagę. 19